Program profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc
advertisement
Załącznik nr 3 do Uchwały nr ……………. Rady Miasta Zakopane z dnia …………………. Urząd Miasta Zakopane ul. Kościuszki 13, 34-500 Zakopane PROGRAM ZDROWOTNY Nazwa programu: „Program profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc” mieszkańców miasta Zakopane. Okres realizacji programu: 01.10.2015r. – 31.12.2016r., z możliwością kontynuacji w latach następnych. Autorzy programu: Burmistrz Miasta Zakopane Zakopane 2015 1 1. Opis problemu zdrowotnego a. Problem zdrowotny: Nowotwory płuca wywodzą się z komórek wyściełających drogi oddechowe i są również nazywane nowotworami oskrzelopochodnymi. Ich miejscem powstawania są oskrzela główne, mniejsze oskrzela prowadzące do segmentów płuca lub drobne oskrzeliki prowadzące do pęcherzyków płucnych. Do powstania nowotworu dochodzi na skutek przemiany komórek prawidłowego nabłonka oddechowego w wyniku zaburzeń (w większości mutacji) genów ważnych dla wzrostu komórki i jej podziałów. Zaburzenia te powstają najczęściej na skutek działania czynników rakotwórczych. Rak płuca, czyli oskrzelopochodny nowotwór złośliwy wywodzący się z nabłonka dróg oddechowych, stanowi zdecydowaną większość nowotworów płuca i jest najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce zarówno pod względem liczby zachorowań (ok. 21 tys. rocznie), jak i liczby zgonów. Do rzadszych nowotworów płuca (ok. 1%) należą chłoniaki oraz nowotwory nienabłonkowe, z których najczęstszym jest międzybłoniak (mesothelioma). Jest to złośliwy nowotwór wywodzący się z komórek międzybłonka i szerzący się w sposób rozlany na powierzchni opłucnej. W przebiegu międzybłoniaka zwykle dochodzi do tworzenia płynu wysiękowego, gromadzącego się w opłucnej i powodującego dolegliwości w postaci duszności. W Polsce odnotowuje się ok. 120 zachorowań na międzybłoniaka rocznie. Najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca jest aktywne palenie tytoniu. Dym tytoniowy zawiera kilka tysięcy związków chemicznych, spośród których kilkadziesiąt to substancje o udowodnionym silnym działaniu rakotwórczym. Ryzyko zachorowania na raka płuca jest proporcjonalne do długości czasu palenia tytoniu, liczby wypalanych papierosów i wieku rozpoczęcia palenia. U osób palących przy jednej paczce wypalanych papierosów dziennie przez ponad 30 lat wzrasta 20-602 krotnie u mężczyzn i 14-20-krotnie u kobiet. Nie ma „bezpiecznej” ilości wypalanego tytoniu, ryzyko zachorowania na raka płuca jest wyższe nawet u „sporadycznych palaczy” w porównaniu z osobami, które nigdy nie sięgają po papierosa. U osób, które zaprzestały palenia tytoniu, ryzyko zachorowania na raka płuca stopniowo maleje, by po wielu latach znaleźć się na poziomie ok. dwukrotnie wyższym niż u osób niepalących. Palenie papierosów zawierających niski poziom nikotyny wiąże się z podobnym ryzykiem zachorowania jak palenie tych o wyższej zawartości nikotyny, przy czym zastosowanie filtrów również nie chroni przed zachorowaniem na raka płuca. Bierne palenie tytoniu także wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na raka płuca w porównaniu z osobami nienarażonymi na dym tytoniowy. Szacuje się, że ok. 20-50% osób „niepalących”, które chorują na raka płuca, to bierni palacze tytoniu. Pozostałe czynniki ryzyka zachorowania na raka płuca posiadają zdecydowanie mniejsze znaczenie w skali populacji. Należą do nich: ekspozycja na promieniowanie jonizujące (np. u osób wcześniej poddanych radioterapii na obszar klatki piersiowej lub pracowników kopalń narażonych na promieniowanie naturalne), ekspozycja na azbest, rakotwórcze substancje chemiczne oraz niektóre metale ciężkie (kadm, ołów, nikiel, arsen). Udowodniono również wzrost ryzyka zachorowania na raka płuca przy długotrwałej ekspozycji na spaliny węgla i paliw płynnych. Podstawowym czynnikiem ryzyka zachorowania na międzybłoniaka opłucnej jest długotrwała ekspozycja na pyły zawierające włókna azbestu, powszechnie niegdyś używanego materiału izolacyjnego stosowanego w przemyśle stoczniowym i elektrotechnicznym. Rola czynników genetycznych jest dotychczas dosyć słabo poznana. Częste występowanie raka płuca, w niektórych rodzinach jest związane z genetycznie uwarunkowaną skłonnością do nadmiernej aktywacji związków rakotwórczych zawartych w dymie tytoniowym lub zbyt wolnego usuwania tych związków z organizmu. Dziedziczona jest również skłonność do wolnej naprawy uszkodzeń DNA w komórkach nabłonka oddechowego po zadziałaniu czynników rakotwórczych. Podsumowując można stwierdzić, że dziedzicznie uwarunkowana jest przede wszystkim szczególna podatność na rakotwórcze działanie tytoniu. Dziedziczenie to jest skutkiem obecności polimorfizmów (wariantów populacyjnych) wielu genów i nie ma obecnie wiarygodnych testów genetycznych pozwalających na określenie wysokiego ryzyka zachorowania na raka płuca. Rak płuc jest najczęstszą chorobą nowotworową wśród mężczyzn w Polsce, zarówno pod względem zapadalności, jak i liczby zgonów. Z kolei wśród kobiet jest na 3 pierwszym miejscu pod względem śmiertelności z powodu nowotworów i drugim po raku sutka pod względem zachorowalności. Zgodnie z danymi zawartymi na stronie Krajowego Rejestru Nowotworowego, liczba zachorowań na nowotwory złośliwe płuca i oskrzeli wyniosła w 2011 roku 20 805, z czego 14 522 u mężczyzn i 6283 u kobiet. Ryzyko zachorowania na raka płuca jest około 3 razy większe u mężczyzn niż u kobiet. Większość zachorowań na nowotwory złośliwe płuca występuje po 50 roku życia (96% zachorowań u mężczyzn i 95% zachorowań u kobiet), przy czym około 50% zachorowań u obu płci przypada na populację osób po 65 roku życia. Ryzyko zachorowania raka płuca wzrasta z wiekiem osiągając szczyt u mężczyzn w ósmej dekadzie życia (455 na 100 tys. osób), u kobiet na przełomie szóstej i siódmej dekady życia (100 na 100 tys. osób). Dominującym czynnikiem etiologicznym w rozwoju raka płuca są rakotwórcze substancje zawarte w dymie tytoniowym. Ocenia się, że czynne palenie jest przyczyną ~ 90% zachorowań. Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy także palenia biernego, które powoduje ~ 1/3 zachorowań na raka płuca u osób niepalących, mieszkających z palaczami tytoniu i ~ 1/4 zachorowań wśród pozostałych niepalących. Znacznie mniejsze znaczenie w etiologii raka płuca mają inne czynniki, takie jak: predyspozycja genetyczna, narażenie na radon, azbest, przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, metale ciężkie, promieniowanie jonizujące i niektóre substancje chemiczne. Rak płuca prawdopodobnie rozwija się z komórki macierzystej o zdolności do wielokierunkowego różnicowania. W normalnych warunkach może się ona różnicować w kierunku komórek wyściełających drogi oddechowe, pneumocytów I lub II typu. Pod wpływem substancji rakotwórczych komórki te ulegają rozrostowi, metaplazji lub przemianie nowotworowej. Rozwój i progresja raka płuca są związane również z licznymi zaburzeniami molekularnymi, zwłaszcza mutacjami protoonkogenów i genów supresorowych. W przypadku podejrzenia raka płuca, badanie podmiotowe składa się z wywiadu w kierunku objawów oraz palenia tytoniu, rodzinnego występowania nowotworów i narażenia zawodowego. Rak płuca we wczesnej fazie przebiega najczęściej bezobjawowo. b. Epidemiologia Nowotwory złośliwe są chorobami występującymi w każdej populacji i o stosunkowo dużej śmiertelności. W krajach rozwiniętych jest to druga przyczyna zgonów, po chorobach sercowo-naczyniowych. Przez wiele lat zarówno zachorowalność jak i umieralność z powodu złośliwych chorób nowotworowych rosła. Dopiero w ostatnich latach obserwuje się zahamowanie tej tendencji. Podłoże takiego 4 stanu rzeczy to zmiana struktury demograficznej społeczeństw na przestrzeni lat oraz ekspozycja na kancerogeny, do dziś nie wszystkie rozpoznane. Rak płuc odpowiada za największą liczbę zgonów wśród pacjentów onkologicznych w krajach wysokorozwiniętych. W 2012 r. na całym świecie zanotowano 1,8 mln przypadków zachorowań na raka płuc, co stanowi 13 proc. wszystkich zachorowań na nowotwory. Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów za 2012 rok wynika, iż zachorowania na raka płuc stanowiły ponad 14 proc. ze wszystkich 152 855 przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe wśród polskich pacjentów. Nowotwory płuca - statystyki: Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce. W 2012 r. były one przyczyną 31% zgonów mężczyzn i 15% zgonów kobiet. Rak płuca jest najczęściej występującym nowotworem wśród mężczyzn - 20% wszystkich zachorowań. Rak płuca stanowi aż 1/3 wszystkich zgonów nowotworowych wśród mężczyzn. Niedrobnokomórkowy rak płuca stanowi 80% przypadków zachorowań. Około 8% zachorowań na nowotwór płuca jest związane z czynnikami dziedziczenia; u krewnych osób z rakiem płuca, ryzyko zachorowania wzrasta 2-4krotnie. We wczesnych stopniach zaawansowania, kiedy możliwe jest jeszcze skutecznie leczenie operacyjne wykrywa się zaledwie 15% tych raków, przy średnim wskaźniku 20% dla wszystkich krajów UE. W pozostałych przypadkach pozostaje znacznie droższa i bardziej obciążająca dla pacjenta chemio- i radioterapia. Ogółem w Polsce 5 letni czas przeżycia w raku płuc uzyskuje się tylko u 15 % kobiet i 11% mężczyzn, ale przy wykryciu raka we wczesnym nadającym się do leczenia operacyjnego stadium taki czas przeżycia przekracza 50%. Z danych Polskiego Rejestru Raka Płuc prowadzonego od 2005 roku przez Instytut Gruźlicy w Warszawie wynika, że w 2011 roku w powiecie tatrzańskim raka płuc rozpoznano u 29 osób. Z tego tylko u 2 osób w stadium nadającym się jeszcze do leczenia operacyjnego, co stanowiło zaledwie 7% chorych. Analogicznie w powiecie nowotarskim raka płuc wykryto u 89 osób, a operacji można było poddać tylko 8 z nich co stanowiło 9% chorych. Liczby te ukazują jak słabo, nawet na tle kraju, wypada wykrywanie raka płuc we wcześniejszych jego stadiach w tych powiatach. c. Populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego i populacja kwalifikująca się do włączenia do programu: 5 Na terenie miasta Zakopane na pobyt stały zameldowanych jest 9631 osób w przedziale wiekowym 50-80 lat, z czego 5501 – kobiet, 4130 – mężczyzn. Program ma objąć osoby w wieku od 50 – 80 lat, bez objawów choroby, które palą od co najmniej 30 lat przynajmniej jedną paczkę papierosów dziennie (z wskaźnikiem minimum 30 tzw. paczkolat) lub palili w przeszłości i rzucili palenie najpóźniej 15 lat temu, czyli grupę wysokiego ryzyka oraz tzw. palaczy biernych czyli osoby niepalące, a z różnych przyczyn narażone na wdychanie dymu tytoniowego. Wiele nowotworów (30%) jest powiązane z tytoniem. Zarówno palenie jak i żucie tytoniu zwiększa szanse na zachorowanie. Osoby, które rzuciły palenie mają mniejsze szanse choroby niż ciągle palący. Ocenia się, że czynne palenie jest przyczyną ~ 90% zachorowań. Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy także palenia biernego, które powoduje ~ 1/3 zachorowań na raka płuca u osób niepalących, mieszkających z palaczami tytoniu i ~ 1/4 zachorowań wśród pozostałych niepalących. Nie jest możliwe określenie jak duża populacja zamieszkuję miasto Zakopane spełniająca powyższe kryteria. d. Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym ze szczególnym uwzględnieniem gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych: Aktualnie realizowany jest program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) składający się z dwóch etapów. W programie finansowanym przez NFZ, wdrażane jest: zebranie wywiadu przez lekarza POZ dot. palenia tytoniu i stopnia uzależnienia od nikotyny, badanie przedmiotowe (masa ciała, wzrost, ciśnienie tętnicze krwi) oraz badanie spirometryczne dla osób kwalifikujących się do profilaktyki POCHP, edukację każdego świadczeniobiorcy dotyczących skutków palenia tytoniu, poradę antynikotynowa z zaplanowaniem terapii odwykowej. Po 30 dniach, w przypadku niepowodzenia, pacjenci ze średnim i wysokim stopniem motywacji do rzucenia palenia kierowani są do etapu specjalistycznego programu, gdzie działania w w/w zakresie zostają poszerzone o dodatkowe testy, poradnictwo i ewentualne leczenie farmakologiczne lub terapię grupową. Program „Program profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc” dla mieszkańców miasta Zakopane będzie finansowany z budżetu Miasta Zakopane. Gmina zabezpieczy uchwałą Rady Miasta kwotę w wysokości potrzebnej do realizacji projektu. 6 e. Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu: Każda osoba, która wymaga opieki zdrowotnej winna mieć do niej łatwy i natychmiastowy dostęp w miejscu najbardziej odpowiednim dla jej potrzeb i preferencji. W wielu przepadkach dobrze prowadzona opieka zdrowotna nie tylko poprawia jakość życia, ale również powoduje jego wydłużenie. Nie istnieje żaden pewny, sprawdzony sposób na uniknięcie zachorowania na nowotwór. Unikanie pewnych zachowań, może jednak zmniejszyć szanse na chorobę. Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce. Rak płuca to jeden z najgroźniejszych i najczęściej występujących nowotworów, stanowiący zagrożenie dla całej populacji - ludzi w każdym wieku. Dlatego uważamy, że „Program profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc” mieszkańców miasta Zakopane przyczyni się do większej i wcześniejszej wykrywalności raka płuc w jak najwcześniejszym stadium zaawansowania. 2. Cele programu a. Celem głównym jest: poprawa i lepsze dostosowanie ochrony zdrowia w zakresie chorób nowotworowych wśród mieszkańców Zakopanego dzięki stworzeniu programu profilaktyki pierwotnej i wtórnej raka płuc, zmniejszenie zachorowalności i umieralności z powodu nowotworów oskrzela i płuc wśród mieszkańców Zakopanego. b. Cele szczegółowe to: propagowanie zdrowego trybu życia oraz uświadamianie o skutkach palenia tytoniu zachęcenie do zaprzestania palenia tytoniu zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych zwiększenie świadomości i wiedzy na temat potrzeby prowadzenia badań profilaktycznych w kierunku wykrywalności nowotworów leczenie objawowe i innych dolegliwości somatycznych pomoc w rozwiązywaniu problemów społecznych łatwy dostęp dla każdej osoby, która wymaga opieki zdrowotnej (profilaktyka) promowanie wartości życia. 7 c. Oczekiwane efekty: zwiększenie świadomości i wiedzy na temat raka płuc i oskrzeli zwiększenie dostępności do opieki medycznej poprawa stanu zdrowia i jakości życia mieszkańców Zakopanego zapobieganie i łagodzenie wszelkiego bólu zwiększenie poczucia własnej skuteczności w radzeniu sobie z symptomami choroby oraz polepszenie fizycznego samopoczucia chorych i ich rodzin. d. Miernikiem efektywności odpowiadającej celom programu będzie: liczba uczestników edukacji zdrowotnej i interwencji tytoniowych liczba osób, która w wyniku interwencji rzuciła palenie liczba osób skierowanych na badanie LDCT oraz wykonanych badań LDCT liczba osób, u których wykryto zmiany chorobowe w badaniu LDCT liczba osób, które wzięły udział w konsultacjach lekarskich. 3. Adresaci programu a. Oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest możliwe Nie jest możliwe określenie jak duża populacja zamieszkuję miasto Zakopane spełniająca poniższe kryteria: Palacze bez objawów choroby, które palą od co najmniej 30 lat przynajmniej jedną paczkę papierosów dziennie (z wskaźnikiem minimum 30 tzw. paczkolat). Byli palacze, którzy rzucili palenie najpóźniej 15 lat temu (grupa wysokiego ryzyka). Osoby niepalące. b. Tryb zapraszania do programu Mieszkańcy gminy Zakopane będą zapraszani do programu poprzez uruchomienie lokalnych źródeł informacji tj. prasa lokalna, ogłoszenia parafialne, plakaty i ulotki. Informacja o programie będzie również widniała na tablicy ogłoszeń realizatora zadania, a także w placówkach służby zdrowia oraz na stronie internetowej Urzędu Miasta Zakopane (BIP). 4. Organizacja programu a. Części składowe, etapy i działania organizacyjne: 8 Powierzenie zadań będzie się odbywać w drodze otwartego konkursu ofert zgodnie z art. 48 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (t. j. Dz. U. z 2015r., poz. 581 z późn. zm.) lub środki finansowe niezbędne do realizacji Programu zostały przekazane z budżetu jednostki samorządu terytorialnego podmiotowi w formie dotacji – zgodnie z ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t. j. Dz. U. z 2015r., poz. 618 z późn. zm.). Akcja informacyjno-promocyjna prowadzona będzie zarówno przez Urząd Miasta Zakopane, jak i realizatora Programu. Formą do nagłośnienia informacji o programie zdrowotnym będzie ogłoszenie w gazecie lokalnej, na tablicy ogłoszeń w Urzędzie Miasta Zakopane, a także na stronie internetowej urzędu miasta (BIP). W ramach programu planowane jest wyłonienie jego realizatora. Do osiągnięcia oczekiwanych efektów zalecane będzie wdrożenie programu o działaniu długoterminowym. Umożliwi to dotarcie do grup potencjalnych odbiorców z informacją o założeniach i możliwościach realizacji programu. ETAP I akcja informacyjna o „Programie profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc” dla mieszkańców miasta Zakopane, rejestracja potencjalnych kandydatów do Programu, przeprowadzenie wywiadu medycznego z pacjentem i wypełnienie kwestionariusza dot. programu zdrowotnego (opracowany przez realizatora programu), propagowanie zdrowego trybu życia oraz uświadamianie o skutkach palenia tytoniu, a także zachęcenie do zaprzestania palenia tytoniu, wydanie skierowania przez lekarza POZ lub realizatora Programu na badanie przesiewowe radiologiczne pod postacią niskodawkowej tomografii komputerowej LDCT (low dose computed tomography) klatki piersiowej. ETAP II Wykonanie badania LCDT i jego interpretacja przez specjalistę radiolog, torakochirurga lub pulmonologa, wydanie wyniku z dalszymi zaleceniami dla pacjenta i lekarza POZ. Uczestnik programu zdrowotnego, u którego nie wykryto żadnych niepokojących zmian chorobowych będzie zaproszony do kolejnej kontroli za rok lub ewentualnej konsultacji pulmonologicznej. 9 b. Planowane interwencje: W przypadku pojedynczych bezobjawowych zmian (guzków) < 5mm zostanie zalecone wykonanie kontrolnej tomografii po 1 roku obserwacji. W przypadku 2 lub więcej podobnych zmian lub zmian wielkości 5-15 mm pacjent zostanie skierowany do poradni chorób płuc w celu dalszej diagnostyki. Pacjenci, u których wykryto guzki powyżej 15 mm będą kierowani do dalszej diagnostyki w oddziale chorób płuc lub chirurgii klatki piersiowej. Przewidzianymi działaniami w ramach programu będzie: rozpropagowanie i nagłośnienie idei programu, w szczególności poinformowanie mediów (gazeta lokalna, parafialna), władz lokalnych, przychodni, w kościołach na terenie gminy. Informacja o badaniach w formie krótkiej treści edukacyjno informacyjnej będzie widniało na plakatach i ulotkach. Działania te rozpoczną się na trzy tygodnie przed przystąpieniem do badań. W tym czasie będzie również dokonywana rejestracja pacjentów na nr telefonu podany przez wykonawcę programu, przeprowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych na temat związanych z chorobami nowotworowymi (rak oskrzeli i płuc) w czasie wykonywanych badań fizykalnych, udział w realizacji programu lekarzy onkologów, pulmonologów, radiologów, chirurgów klatki piersiowej, przekazanie danych statystycznych i wniosków z przeprowadzonego programu a także złożenie sprawozdania zleceniodawcy, w przypadku konieczności podjęcia leczenia skierowanie pacjenta objętego programem do poradni specjalistycznej celem kontynuacji leczenia w ramach ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia, pacjent otrzyma informacje ustną o swoim stanie zdrowia oraz zaświadczenie dla lekarza poz. c. Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników Populację badaną będą stanowić pacjenci zamieszkali na terenie Gminy Miasta Zakopane. Są dwie grupy uczestników programu: 1) Pacjenci ze skierowaniem od lekarza rodzinnego. 2) Osoby zgłaszające się same. 10 Od każdego pacjenta, który weźmie udział w programie będzie wymagana jego zgoda lub zgoda opiekuna. d. Zasady udzielania świadczeń w ramach programu: W diagnostyce raka płuca wykorzystuje się szerokie spektrum badań obrazowych. Pozwalają one na wykrywanie zmian, określanie ich położenia i rozmiarów, ocenę kształtu, wreszcie umożliwiają wykrycie przerzutów w odległych tkankach organizmu. Należy zaznaczyć, że żadne badanie obrazowe nie jest wystarczające do postawienia ostatecznego badania – w tym celu konieczne jest pobranie i ocena mikroskopowa tkanki zmienionej chorobowo. Aktualnie podstawowym badaniem stosowanym do wczesnego wykrywania raka płuca pozwalającym na wykrycie zmian ogniskowych wielkości już od 3 mm pozostaje tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości (TKWR; ang. high resolution computed tomography - HRCT). Tomografia komputerowa jest również najdokładniejszym badaniem płuc, które zwykle w wystarczający sposób ocenia struktury śródpiersia oraz elementy ściany (np. żebra, mostek, kręgosłup). W chorobach płuc, gdy zastosujemy algorytm wysokiej rozdzielczości, otrzymujemy najdokładniejszą metodę obrazowania miąższu, która umożliwia rozpoznawanie wielu chorób. We wskazaniach do wykonania tomografii komputerowej o wysokiej rozdzielczości (TKWR) przedstawia się wszelkie wątpliwości odnośnie do stanu płuc na przeglądowym zdjęciu radiologicznym oraz wynikające z tego trudności z postawieniem odpowiednio dokładnej diagnozy. W tomografii komputerowej o wysokiej rozdzielczości diagnostyczne obrazy otrzymujemy w takich chorobach, jak: sarkoidoza, włóknienie śródmiąższowe, rozsiew nowotworowy, pylica, gruźlica, choroby małych oskrzeli, rozedma płuc, obrzęk płuc, zmiany zapalne płuc i oskrzeli, jak również rozstrzenie oskrzeli i wiele innych. Ograniczenia: Niewątpliwą zaletą tomografii spiralnej jest możliwość prowadzenia skutecznego programu badań przesiewowych. W badaniach przesiewowych dotyczących wczesnego wykrywania raka płuc wykonywanie tych badań ma uzasadnienie jedynie w grupie osób podwyższonego ryzyka zachorowania. W kwalifikacji do takich badań prowadzonych w wielu krajach Europy, Azji i USA oraz w kilku ośrodkach w Polsce w doborze pacjentów kierowano się wiekiem i stażem w paleniu tytoniu określanym w tzw. „paczkolatach”. Wieloletnie badania TK tych chorych pozwalają na odpowiednio 11 wczesne wykrycie raka płuca i poprawę przeżycia chorych w badanej grupie o 20% w porównaniu z grupą osób, u których badań TK nie wykonywano. Największą wadą tomografii komputerowej jest stosowane promieniowanie X. Dawka promieniowania jest dużo ponad 100 razy większa niż w trakcie wykonywania RTG. Dawkę istotnie redukujemy, wykonując TKWR (badamy zwykle warstwę grubości 1mm w odstępach 10 mm) do równoważnika około 14 zdjęć RTG. Wykorzystywana w badaniach przesiewowych niskodawkowa tomografia komputerowa (LDCT) wykorzystuje dawkę promieniowania porównywalną z RTG klatki piersiowej. e. Sposób powiązania działań programu ze świadczeniami zdrowotnymi finansowymi ze środków publicznych Działania programu mają na celu wsparcie i uzupełnienie świadczeń dostępnych w ramach NFZ oraz uzyskanie wiedzy na temat częstości występowania raka płuc wśród mieszkańców Zakopanego. Mieszkańcy Zakopanego, u których podczas badania TK zostaną wykryte zmiany w płucach mają szczególnie łatwy dostęp do dalszej pogłębionej diagnostyki w ramach NFZ na miejscu. W mieście są bowiem zlokalizowane: poradnia pulmonologiczna oraz oddziały chorób płuc i chirurgii klatki piersiowej. f. Sposób zakończenia udziału w programie i możliwości kontynuacji otrzymywania świadczeń zdrowotnych przez uczestników programu, jeżeli istnieją wskazania Po zakończeniu badań uczestnicy Programu otrzymają kartę informacyjną dla lekarza rodzinnego z wnioskami: Nie stwierdzono schorzeń Schorzenia wymagające badań kontrolnych z pakietu POZ Zalecenie skierowania do Poradni Pulmonologicznej lub oddziału chorób płuc czy torakochirurgii celem dalszej pogłębionej diagnostyki inwazyjnej. Uczestnik programu zdrowotnego, u którego nie wykryto żadnych niepokojących zmian chorobowych będzie zaproszony do kolejnej kontroli za rok lub ewentualnej konsultacji pulmonologicznej Program zdrowotny należy kontynuować w latach następnych niezależnie od ilości środków finansowych gminy, ale również bez względu na pomoc Narodowego Funduszu Zdrowia. 12 g. Bezpieczeństwo planowanych inwestycji Wszystkie dane pacjentów korzystających z programu zostaną objęte tajemnicą lekarską oraz będą przechowywane zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych. Wszystkie osoby, które będą spełniały kryteria włączenia do badań przesiewowych wg dostępnych wytycznych, będą uczestniczyć w nich świadomie i na podstawie wspólnej decyzji podjętej wraz z lekarzem (poprzez rozważenie korzyści i szkód oraz niepewności związanych z daną metodą przesiewową). h. Kompetencje/warunki niezbędne do realizacji programu Do konkursu będą mogły przystąpić podmioty lecznicze lub inne podmioty, które wykażą, że posiadają wykwalifikowaną kadrę medyczną, a więc lekarzy radiologów, pulmonologów, posiadających udokumentowane kwalifikacje, kompetencje i doświadczenie w pracy. Będą posiadały niezbędny sprzęt medyczny i wyposażenie, które służyć będzie chorym. i. dowody skuteczności planowanych działań Badania przesiewowe w kierunku raka płuca z użyciem niskodawkowej tomografii komputerowej są rekomendowane przez naukowe towarzystwa amerykańskie, szczególnie dla grupy wysokiego ryzyka, gdzie efekty badania są najbardziej skuteczne. Populację tą stanowią osoby w wieku 55-80 lat, ze statusem palenia co najmniej 30 paczko-lat, bez objawów choroby nowotworowej, obecnie palący lub byli palacze z przerwą nie większą niż 15 lat od zaprzestania palenia. Zastosowanie niskodawkowej TK może wpłynąć na zmniejszenie śmiertelności w danej populacji nawet o 20% w porównaniu do interwencji RTG klatki piersiowej, gdzie takich zmian się nie wskazuje. Metoda przesiewowa w postaci niskodawkowej tomografii komputerowej jest obecnie złotym środkiem w populacji wysokiego ryzyka w kierunku wykrywania raka płuc. Podobne programy były przeprowadzane również w Polsce. Największe z nich to: 1) Program wczesnego wykrywania raka płuca w województwie pomorskim, który przeprowadzono w latach 2009-2011 dla palaczy w wieku 50-75 lat. Metodą niskodawkowej tomografii komputerowej przebadano 8649 osób. Raki płuc wykryto u 1,05% chorych z tego 64% w stadium I (wczesnym). Koszt wykrycia jednego przypadku raka płuc w ramach Programu wyniósł 35 803,50 PLN. 13 2) Program wczesnego wykrywania nowotworów płuc w Szczecinie. Był to pierwszy w Polsce przesiewowy program wczesnego wykrywania raka płuc. Program rozpoczął się w 2008 roku i trwa do chwili obecnej. Finansowanie pochodzi z budżetu miasta Szczecina. Badaniami są objęci mieszkańcy Szczecina, palący co najmniej 20 papierosów dziennie od 20 lat oraz byli palacze w wieku 55-65 lat. W latach 2008-2011 w ramach programu wykonano niskodawkową tomografię komputerową klatki piersiowej u 15020 osób. Raka płuc wykryto u 120 osób z tego 77 (64%) nadawało się do radykalnego leczenia operacyjnego. Koszt wykrycia 1 raka wyniósł ok. 40 000PLN. 3) Podobny program leczniczy na znacznie mniejszą skalę przeprowadzono również w 2013r. na Podhalu. Program transgraniczny finansowany przez Euroregion Tatry obejmował po 150 pacjentów po stronie polskiej i słowackiej. W badaniach po stronie słowackiej wykryto zmiany ogniskowe w zakresach wielkości 0-5 i 5-10 mm u dziewięciu osób, które poddano obserwacji zgodnej z zaleceniami IELCA, a po stronie polskiej u dwóch osób zmiany powyżej 15 mm, które w trakcie dalszych badań okazały się rakami płuca i zostały zoperowane. Stosunkowo mała liczba wykonanych w programie badań nie pozwala na wyciąganie wniosków popartych statystyką, ale dwa wykryte raki na 150 badań w polskiej części euroregionu (jeden na 75 badanych) to więcej niż w najbardziej porównywalnym programie szczecińskim (jeden na 125 badanych) są koronnym potwierdzeniem celowości przeprowadzenia w regionie takich badań na szerszą skalę. 5. Koszty a. Koszty jednostkowe przypadający na jednego uczestnika programu to: tomografia komputerowa – 300,00 zł koszty organizacyjne: baza danych, rejestracja, koszty korespondencji z pacjentem i lekarzami POZ, akcja informacyjna, druk materiałów (ulotek) prozdrowotnych ok. 15 zł/ 1 uczestnika programu. b. Planowane koszty całkowite Całkowite koszty realizacji zadania planuje się zamknąć kwotą 150 000,00 zł tj. kwotę zaplanowano na ten cel w budżecie Miasta Zakopane na rok 2015 r. c. Źródła finansowania, partnerstwo: Program zdrowotny pod nazwa „Program profilaktyki wczesnego wykrywania raka płuc” mieszkańców miasta Zakopane sfinansowany zostanie w części z budżetu gminy 14 Miasta Zakopane w ramach Funduszu Programy Polityki Zdrowotnej Dz. 851, rozdz. 85149. Gmina zabezpieczy uchwałą rady gminy kwotę w wysokości potrzebnej do realizacji projektu. 6. Monitorowanie i ewolucja a. Ocena zgłaszalności do programu: Zgłaszalność do Programu będzie oceniana na podstawie danych otrzymanych od realizatora Programu dotyczących zgłaszalności do programu, liczbie osób, które zgłosiły się do udziału w programie i poddały się badaniom przesiewowym. b. Ocena jakości świadczeń w programie: Ewaluacja Programu będzie prowadzona na bieżąco. Ocena jakości świadczeń w Programie będzie monitorowana na podstawie: obserwacji realizacji Programu, sprawozdań częściowych przedkładanych przez realizatora Programu. Każdy uczestnik programu będzie poinformowany o możliwości zgłaszania uwag pisemnych do organizatorów programu w zakresie jakości uzyskanych świadczeń oraz będzie proszony o wypełnienie ankiety dotyczącej m.in. programu, jakości świadczonych usług, stopnia satysfakcji pacjenta. c. Ocena efektywności programu: Końcowa ocena efektywności Programu zostanie dokonana na podstawie następujących kryteriów: zgłaszalności osób do udziału w Programie, liczby osób objętych opieką Programu, liczby uczestników edukacji zdrowotnej i interwencji tytoniowych, liczby osób, które w wyniku interwencji rzuciła palenie, liczby wykonanych badań LDCT, liczby osób z wykrytymi zmianami nowotworowymi w wyniku badania LDCT, 7. Okres realizacji programu Okres realizacji programu to 01.10.2015r. – 31.12.2016r., z możliwością kontynuacji w latach następnych. 15 Opracowano na podstawie: 1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t. j. Dz. U. z 2015 r., poz. 581 z późn. zm.); 2. Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych”; 3. Zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie prowadzenia prac nas opracowaniem i realizacja programów zdrowotnych (Dz. Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 2010 r. nr 4 poz.32); 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 137, poz. 1126); 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych; 6. Uchwała nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007 – 2015; 7. J. Rachtan, A. Sokołowski, M. Geleta, A. Widawska, R. Żmurko, Ł. Molong „Nowotwory złośliwe w województwie małopolskim 2 2009 roku”, Centrum Onkologii Oddz. w Krakowie, Kraków 2011; 8. Opinie Prezesa AOTM WWW.aotm.gov.pl; 9. Oraz artykuły ze stron internetowych: Ministerstwo Zdrowia WWW.mz.gov.pl, WWW.medonet.pl, Narodowy Fundusz Zdrowia www.nfz.gov.pl, Rynek zdrowia www.rynekzdrowia.pl, - WWW.prawapacjenta.eu, Krajowy Rejestr Nowotworów http://www.pto.med.pl/linki/krajowy_rejestr_nowotworow, www.onkologia.org.pl, http://pulmonologia.mp.pl/lista/show.html?id=86395; 10. Positive impact on long term survival (“Reduced Lung-Cancer Mortality with LowDose Computed Tomographic Screening” by the National Lung Screening Trial Research Team – NEJM 2011; 365:395-409); 11. Polski Rejestr Raka Płuc prowadzony przez stowarzyszenie: Polską Grupę Raka Płuca; 12. Publikacja naukowa z realizacji „Polsko Słowackiego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Płuca” (wyd. przez Euroregion Tatry – 2014 r.). 16
