7. Struktury - E-SGH

Struktury społeczne
„WIĘKSZOŚĆ ZACHOWAŃ I
INTERAKCJI WYSTĘPUJE W
RAMACH STRUKTURY
SPOŁECZNEJ, CZYLI
ZORGANIZOWANEJ SIECI POZYCJI,
NORM I RÓL”
Socjologia
STRUKTURY TO SIECI POWIĄZANYCH ZE SOBĄ
POZYCJI SPOŁECZNYCH, SYMBOLI
KULTUROWYCH POWIĄZANYCH Z TYMI
POZYCJAMI I RÓL WYZNACZONYCH PRZEZ
SCENARIUSZE KULTUROWE, POTRZEBY
OSOBISTE I OCZEKIWANIA INNYCH LUDZI
J.Gładys-Jakóbik, SGH, Warszawa 2011
STRUKTURY SPOŁECZNE I
EKONOMICZNE
Klasy
społeczne
Wiek
PROBLEMY
PROBLEMY BADAWCZE
BADAWCZE
ZMIANY
W
STRUKTURZE
RODZINY
Religia
GENDER
STUDIES
KLASY- POJĘCIE
PROBLEMY
OGÓLNE/
METODOLOGICZNE
HISTORYCZNE
Narodowość
Region
Płeć
KATEGORIE ZAWODOWE
RÓśNICE I NIERÓWNOŚCI
PŁEĆ, WIEK, KOLOR OCZU
(BIOLOGICZNE)
WYKSZTAŁCENIE, WŁADZA, MAJĄTEK
(SPOŁECZNE)
WIELOŚĆ ZRÓśNICOWANIA JEDNOSTEK LUDZKICH
SOCJOLOGA INTERESUJĄ TE, KTÓRE MAJĄ KONSEKWENCJE
SPOŁECZNE, TJ. OKREŚLAJĄ POZYCJE SPOŁECZNE, WYZNACZAJĄ
ROLE SPOŁECZNE, SĄ PODSTAWĄ ZRÓśNICOWANIA
SPOŁECZNEGO
Klasy
Klasy społeczne
społeczne
Status
Status
osiągnięty
osiągnięty
WZORZEC SPOŁECZEŃSTWA
MERYTOKRATYCZNEGO
„
MIEJSCE CZŁOWIEKA W HIERARCHII
SPOŁECZNEJ ZALEśY OD NIEGO SAMEGO I
NIE MA śADNYCH PRZESZKÓD, ABY KAśDY
MÓGŁ ZAJĄĆ TAKIE MIEJSCE, JAKIE MU SIĘ
NALEśY, STOSOWNIE DO CECH
OSOBOWOŚCI I WYPOSAśENIA
INTELEKTUALNEGO „
SPOŁECZEŃSTWA
PRZEMYSŁOWE
Status
Status
przypisany
przypisany
POZYCJE
OSIĄGANE
CZY TAK JEST NAPRAWDĘ?
1. PODSTAWY NIERÓWNOŚCI
2.TRWAŁOŚĆ ISTNIEJĄCYCH PODZIAŁÓW
Status
Status
dominujący
dominujący
3. GRANICE I MOśLIWOŚCI ICH
PRZEKRACZANIA
SUPERKLASA
(NEWSWEEK NR
18/2008)
10% ludzi na Ziemi kontroluje 85% całego
bogactwa planety
50 największych instytucji finansowych
kontroluje aktywa w wysokości 50 bilionów
dolarów
2000 największych firm daje zatrudnienie 500
milionom osób, generuje sprzedaŜ na
poziomie 30 bilionów dolarów, ma aktywa
warte ponad 100 bilionów dolarów
SUPERKLASA 1/3
W LATACH 50. AMERYKAŃSKI
ESTABLISHMENT ZBROJENIOWY
DYSPONOWAŁ BUDZETEM WIĘKSZYM
NIś OBROTY WSZYSTKICH DUśYCH FIRM
W USA RAZEM WZIĘTYCH
OBECNIE, SPRZEDAś DWÓCH
KORPORACJI GLOBALNYCH – EXXONA I
WAL-MARTA – JEST OD NIEGO O PONAD
POŁOWĘ WIĘKSZA
SUPERKLASA 1/2
FUNDACJA GATESÓW PRZEKAZUJE
COROCZNIE OKOŁO 1,5 MLD DOLARÓW
NA WSPARCIE GLOBALNYCH
PROGRAMÓW ZDROWOTNYCH – TO
PRAWIE ROCZNY BUDZET WHO
(ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA)
SUPERKLASA 1/4
LUDZIE ZASIADAJĄCY NA NAJWYśSZYCH
STANOWISKACH MENEDZERSKICH LUB
RADACH NADZORCZYCH PIĘCIU
NAJWIĘKSZYCH FIRM NA ŚWIECIE, SĄ
CZŁONKAMI RAD KOLEJNYCH 140 DUśYCH
FIRM I 22 UNIWERSYTETÓW
PENSJE PREZESÓW WIELKICH KONCERNÓW
PRZEKRACZAJĄ 350 KROTNIE ŚREDNIE
WYNAGRODZENIE ZWYKŁEGO PRACOWNIKA –
TO DZIESIĘCIOKROTNY WZROST W
PORÓWNANIU DO LAT 70.
PODEJŚCIA DO BADANIA
KLAS
RELACYJNE
KONCEPCJA KLAS KAROLA MARKSA
TRZY WYMIARY PODZIAŁÓW
SPOŁECZNYCH MAXA WEBERA
KONCEPCJE STRATYFIKACJI
(UWARSTWIENIA)
GRADACYJNE
CHARAKTER CZĘŚCI SKŁADOWYCH DANEGO
TYPU SPOŁECZEŃSTWA, ISTNIEJĄCYCH W
OPOZYCJI DO INNYCH
KLASYCZNE SPOJRZENIA NA
PODZIAŁY SPOŁECZNE
HIERARCHICZNE UPORZĄDKOWANIE
WYRÓśNIONYCH KATEGORII, POSIADAJĄCYCH
DANE ZASOBY W RÓśNYM STOPNIU
STRATYFIKACJA – występuje w
socjologii amerykańskiej jako ogólne
określenie obszaru problemowego,
obejmującego zróŜnicowania,
nierówności i podziały społeczne
STRUKTURA SPOŁECZNA – jest
terminem stosowanym w socjologii
polskiej
śródło: B.Szacka, wprowadzenie do socjologii, s. 287
Bezrobocie w Polsce
Ogólne wskaźniki zatrudnienia i bezrobocia nie zmieniły
się w porównaniu z 2003r. Szacunek ogólnej stopy
bezrobocia w 2007 r. wynosił 11,7% wobec 16,9% wg
Diagnozy 2003.
Kobiety są bardziej zagroŜone bezrobociem niŜ
męŜczyźni (18,1 %. wobec 15,7 %).
NatęŜenie bezrobocia w mieście i na wsi było jednakowe
(16,8% wobec 16,4%).
Tabela 1: Struktury bezrobotnych według wykształcenia i płci, 2003 i
2005 (w %).
www.diagnoza.com
www.diagnoza.com
Ubóstwo w Polsce
Niepełnosprawność w Polsce
Granice niedostatku dla jednoosobowych
gospodarstw domowych:
Wykształcenie osób niepełnosprawnych:
w ujęciu obiektywnym 597zł
w ujęciu subiektywnym 1153zł
Procent polskich gospodarstw domowych
Ŝyjących w niedostatku (marzec 2005r):
w ujęciu obiektywnym 23%
w ujęciu subiektywnym 51%
najwyŜej średnie zasadnicze: 72% kobiet i 66% proc.
męŜczyzn;
średnie: 20% kobiet i męŜczyzn;
policealne lub studia wyŜsze ukończyło: 6,3% kobiet i 8,3%
męŜczyzn.
Niepełnosprawność wraz z niskim poziomem
wykształcenia moŜe przyczyniać się do wysokiego
ryzyka pozostania poza rynkiem pracy.
www.diagnoza.com
www.diagnoza.com
Grupy osób zagroŜonych wykluczeniem
społecznym:
dzieci i młodzieŜ z rodzin niedostosowanych społecznie;
dzieci wychowujące się poza rodziną;
samotne matki;
samotne osoby starsze;
kobiety;
bezrobotni;
osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych;
osoby Ŝyjące w trudnych warunkach mieszkaniowych;
bezdomni;
niepełnosprawni, chronicznie chorzy;
chorzy psychicznie;
osoby uzaleŜnione od alkoholu, substancji psychoaktywnych;
imigranci;
osoby opuszczające zakłady karne
Przyczyny wykluczenia społecznego
– bezrobocie:
Przyczyny wykluczenia społecznego
– ubóstwo:
klęski Ŝywiołowe;
niekontrolowany przyrost ludności;
przemieszczenie ludności z obszarów wiejskich do
miast;
brak pracy;
niewłaściwy podział dochodów;
spadek płac - ze względu na masowe wejście na
rynek pracy kobiet czy imigrantów pracujących „na
czarno” (czy teŜ zmian technologicznych,
strukturalnych np. Globalizacja)
„dziedziczenie biedy”
Przyczyny wykluczenia społecznego
– niepełnosprawność:
niski poziom wykształcenia ludzi na znacznych
obszarach świata;
choroby;
zapotrzebowanie na pracowników z wysokimi
kwalifikacjami zawodowymi oraz na pracowników z
niskimi kwalifikacjami zawodowymi;
uzaleŜnienia;
doskonalenie technologii;
niepełnosprawność fizyczna i
intelektualna
brak chęci do pracy – praca przestaje być konieczna
do przeŜycia
Przyczyny wykluczenia społecznego
– dyskryminacja:
Skutki wykluczenia społecznego:
ideologiczna;
religijna;
polityczna
kurczenie się liczebności klasy średniej;
pojawienie się postaw roszczeniowych;
negatywny wpływ na rozwój dzieci;
nie uczestniczenie lub niezdolność do uczestniczeniach w
waŜnych aspektach Ŝycia zbiorowego;
zrywanie więzi rodzinnych, społecznych;
doznawanie deprywacji, frustracji;
apatia, brak zaangaŜowania, wycofanie;
hedonizm, konsumeryzm;
indywidualizm, samotność;
uzaleŜnienia;
przestępczość, przemoc, terroryzm;
wykluczeni stanowią elektorat populistycznych i skrajnych sił
politycznych;
gotowość do zmian, wola walki
Tabela 4: Odsetek osób zagroŜonych wykluczeniem i wykluczonych ze
względu na typ wykluczenia i płeć w 2005r.
Typy wykluczenia:
www.diagnoza.com
wykluczenie strukturalne - definiują go przede wszystkim
takie czynniki jak: miejsce zamieszkania (wieś), niskie
wykształcenie własne i ojca, a takŜe dochody na osobę w
gospodarstwie domowym poniŜej granicy ubóstwa
wykluczenie fizyczne — wyznacza przede wszystkim:
podeszły wiek Ŝycia i inwalidztwo, a takŜe niskie wykształcenie
ojca (osoby starsze mają zazwyczaj rodziców gorzej
wykształconych);
wykluczenie normatywne, tworzą takie kryteria, jak:
naduŜywanie alkoholu lub przyjmowanie narkotyków, konflikt z
prawem, samotność i bycie ofiarą dyskryminacji ze względu na
narodowość, wygląd, przekonania ……..
www.diagnoza.com
MęŜczyźni mają wyŜsze wskaźniki wykluczenia typów: strukturalnego i
normatywnego, a takŜe wyŜszy wskaźnik zagroŜenia wykluczeniem i
wykluczenia w ogóle.
Kobiety są bardziej zagroŜone i częściej wykluczane fizycznie.
Tabela 5: Odsetek osób zagroŜonych wykluczeniem i wykluczonych ze
względu na typ wykluczenia i grupę społeczno-ekonomiczną
gospodarstwa domowego w 2005 r.
Rys. 1
HIERARCHIA
WERTYKALNIE
Przykłady struktur klasowych
PODZIAŁY KLASOWE:
dychotomia
gradacja
PODZIAŁY SPOŁECZNOZAWODOWE
TEORIE STRATYFIKACJI
UJĘCIE
FUNKCJONALISTYCZNE
ELITY WŁADZY
GRUPY INTERESU
MARKS – historyczne pojęcie klasy
PYTANIE O ISTOTĘ , ZRÓDŁA I SPOSÓB
LIKWIDACJI SPOŁECZEŃSTWA
KAPITALISTYCZNEGO
RÓśNICE W STOSUNKU DO ŚRODKÓW
PRODUKCJI
KAPITALIŚCI
PROLETARIAT
STAŁY KONFLIKT MIĘDZY KLASAMI
WALKA NA POZIOMACH
EKONOMICZNYM
POLITYCZNYM
IDEOLOGICZNYM
Max Weber
1864-1920)
MARKS
KLASY W ZNACZENIU
EKONOMICZNYM
(KRYTERIUM
MAJĄTKOWE)
WEBER
KLASA SPOŁECZNA
(WIELOŚĆ KRYTERIÓW,
WYZNACZANYCH PRZEZ
SZANSE RYNKOWE)
MODEL BIEGUNOWY
INTERESY GRUPOWE
PODZIAŁY SPOŁECZNE
ROZPATRYWANE Z
PERSPEKTYWY
STRUKTURALNEJ
POJĘCIA: „KLASY W
SOBIE” I „KLASY DLA
SIEBIE”
system polityczny
system ekonomiczny
(dochód + bogactwo)
PARTIE
SFERA WŁADZY
KLASY
SFERA PRODUKCJI
system społeczny (prestiŜ +
szacunek)
STANY
SFERA KONSUMPCJI
UJĘCIA TEORETYCZNE
MARKS
Klasy jako podstawowy
element struktury
Podstawą wyodrębnienia
jest własność środków
produkcji
Immanentny konflikt
klasowy i nieuchronność
rewolucji
Ewolucja od klasy ”w
sobie” do klasy „dla
siebie”
Klasy i konflikt klasowy
jako fundament teorii
upadku kapitalizmu
WEBER
ZróŜnicowanie struktur:
ekonomiczne, polityczne i
społeczne
Klasy ekonomiczne
określane przez posiadany
majątek
PołoŜenie stanowe
wyznaczone przez
godność, honor,
szacunek, styl Ŝycia
Partie; związki
wyznaczane przez
działania oparte na
interesach
STRUKTURA: MAX WEBER
Rodzaje własności
KLASA - znaczenie ekonomiczne (dochody)
PARTIA – wszelkie grupy, które stawiają
sobie za cel wpływanie na aparat
władzy
„klasa posiadania”(majątek, pozwalający
osiągać dochody)
„klasy zarobkowe”(czerpiące dochody z
pracy własnych rąk)
„klasy społeczne”
STAN -
prestiŜ, władza, styl Ŝycia, zawód
PODSTAWOWE SEGMENTY
KLASOWE (USA)
Klasy
wyŜsze
Stare pieniądze
nowobogaccy
Get Set (napływowi)
Klasy
średnie
Klasy pracujące
Underclass
Robotnicy jako całość
Drobnomieszczaństwo
Inteligencja nieposiadająca (pracownicy
umysłowi, urzędnicy, fachowcy…)
Klasy posiadające i klasy uprzywilejowane
ze względu na wykształcenie (wolne zawody)
1% ELITA ( KENNEDY, Du PONT)
3%-4% - KLASA WYśSZA (WASP)
5%-10% - WYśSZA ŚREDNIA
(BIZNES, WOLNE ZAWODY)
30%--35% - NIśSZA ŚREDNIA
„BIAŁE KOŁNIERZYKI”
40% - ROBOTNICZA
„NIEBIESKIE KOŁNIERZYKI”
20% - KLASA NIśSZA
Struktura
Struktura klasowa
klasowa –– USA
USA
Upper-Upper
Upper-Upper
0.3%
0.3%
DOCHODY
DOCHODY
Lower-Upper
Lower-Upper
1.2%
1.2%
Upper-Middle
Upper-Middle
12.5%
12.5%
William Lloyd Warner (1898-1970)
Yankee City – kryterium prestiŜu
Klasa wyŜsza – wyŜsza
Middle
MiddleClass
Class
32%
32%
Working
Working Class
Class
38%
38%
Konsumpcja zorientowana na podkreślanie
własnego statusu
o
zasoby finansowe, osiągane dochody
znajomości, powiązania, członkostwo w waŜnych organizacjach,
często mające początki w szkole, pracy czy wcześniejszych
układach towarzyskich
Kapitał kulturowy
o
zastosowanie posiadanej wiedzy i umiejętności, które pozwalają
na nabywanie towarów i przedmiotów takich jak: dyplomy, dzieła
sztuki, karty członkowskie klubów, pozwalających na
podkreślenie zajmowanej pozycji
Ludzie ze „złą reputacją”, zamieszkujący slumsy
KAPITAŁ SYMBOLICZNY (cd)
Kapitał społeczny
o
Pólwykwalifikowani i wykwalifikowani robotnicy „biedni, ale
uczciwi”
Klasa niŜsza - niŜsza
Kapitał ekonomiczny
o
Urzędnicy, drobni kupcy, wykwalifikowani robotnicy
Klasa wyŜsza – niŜsza
Real
Real Lower-Lower
Lower-Lower
7%
7%
„ludzie, którzy obsługują interesy grup wyŜej stojących”
(wolne zawody, dyrektorzy, kierownicy )
Klasa niŜsza – średnia
Obejmuje:
„rodziny nowe”; brak tradycji rodzinnych, dobrych
obyczajów, co zamykało drogę do klasy najwyŜszej
Klasa wyŜsza – średnia
Lower
Lower But
But Not
Not Lowest
Lowest
9%
9%
KAPITAŁ SYMBOLICZNY
„arystokracja pochodzenia i bogactwa”
Klasa niŜsza – wyŜsza
zachowania obejmujące konkurowanie poprzez
posiadany kapitał symboliczny połączony z
symbolami statusu
Symbole statusu
o
artykuły konsumpcyjne, aktywności lub dostęp do
usług, które wskazują na zajmowaną pozycję
społeczną
KONCEPCJE SRATYFIKACJI
(PODEJŚCIE FUNKCJONALNE (DAVIES &
MOORE)
„NIERÓWNY PODZIAŁ WŁADZY, PRESTIśU, DOCHODÓW I
KORZYŚCI MATERIALNYCH JEST CZYMŚ NATURALNYM I
NIEZBĘDNYM W KAśDYM SPOŁECZEŃSTWIE. ZAPEWNIA ON
ZAJMOWANIE NAJWAśNIEJSZYCH POZYCJI PRZEZ
NAJBARDZIEJ KWALIFIKOWANE I KOMPETENTNE OSOBY”
ALE:
POZOSTAŁE ELEMENTY
STRUKTURY
ELITY
śRÓśNICOWANIE SPOŁECZNOZAWODOWE
PRESTIś
określenie najwaŜniejszych pozycji (kto to robi ?)
wymagane przygotowanie lub posiadanie odpowiednich
zdolności (SYSTEM MOTYWACJI)
funkcjonalnie waŜna pozycja musi posiadać prestiŜ, wysokie
zarobki lub wiele wolnego czasu
Dziedziczenie pozycji (równość szans ?)
Zastępowalność pozycji (lekarz/pielęgniarka)
ELITY np. (FIELD&HIGLEY)
• Poziom I – do XV stulecia
• Poziom II – semiindustrialny
Gospodarka zbieracka,
myśliwska, pasterska. Nie istnieje
elita w znaczeniu współczesnym.
Jest to władza klasy panującej
(dziedziczna)
początki gospodarki
kapitalistycznej. Powstaje stan
urzędniczy. Rodzi się nowoczesna
elita. Dominuje orientacja
egalitarna – niski poziom
kooperacji
• Poziom III –
Społeczeństwa industrialne.
• Poziom IV – postindustrialny
Postawy egalitarne wśród
wytwórców, postawy
nieegalitarne – drobny biznes ,
pracownicy umysłowi i kadra
kierownicza. Poziom napięć
ideologicznych.
Dominuje orientacja
menedŜerska. Podział na
„wbudowanych w system”
i outsiderów. Ideologia
zróŜnicowań kwalifikacyjnych
(merytokratyzm) i demokracji,
ale obce są dąŜenia równościowe
w zakresie podziału dóbr.
ELITY
SFRAGMENTARYZOWANE
podzielone na frakcje, kliki,
ugrupowania o
przeciwstawnych
stanowiskach
politycznych.
System niestabilny, reguły
gry -płynne.
KONSENSUALNE
zintegrowane wokół
zespołu fundamentalnych
wartości wspólnych dla
wszystkich grup
składających się na elitę
DEMOKRACJA
SKONSOLIDOWANA
ZINTEGROWANE WOKÓŁ
JEDNEJ IDEOLOGII
są to systemy stabilne,
mają tendencje do
samoumacnianie się (rola
nomenklatury)
CZĘŚCIOWO ZJEDNOCZONE
charakteryzują
społeczeństwa
przechodzące od poziomu
trzeciego do czwartego
nie mają zdolności do
samotrwania
POZOSTAŁE SEGMENTY
STRUKTURY
WIEK
POROZUMIENIE
ELIT
STABILNA
DEMOKRACJA
OGRANICZONA
DEMOKRACJA
NIESKONSOLIDOWANA
WYKLUCZENIE
NOWYCH
GRUP
PSEUDODEMOKRACJA
KOBIETY
Połowa dochodu przeciętnej rodziny,
zdobywana jest przez kobiety
Pośród najbogatszych Amerykanów,
47% stanowią kobiety
PŁEĆ
CYKLE śYCIOWE
PRZEMIANY ZWIĄZANE Z WIEKIEM
GRUPY POKOLENIOWE
RYTUAŁY PRZEJŚCIA
KOOPTACJA
NOWYCH
GRUP
ROLE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
POTRZEBY
SEGMENTACJA
RELIGIA
Kobiety kontrolują ponad 51% własności
prywatnej w Stanach Zjednoczonych
Od roku 1987 do 2000 liczba kobiecych
biznesów wzrosła o 103% a poziom
zatrudnienia o 320%
Kobiece przedsiębiorstwa to 70%
wszystkich nowo otwieranych firm
W latach 1970-1998 dochody męŜczyzn wzrosły
(po uwzględnieniu inflacji) o 0.6%, kobiet o
63%
Ukończone studia podyplomowe, magisterskie
czy doktoranckie, dają 44% grupę kobiet, które
zarabiają więcej od swoich partnerów
Średnio ponad 30% kobiet w USA zarabia lepiej
od swoich męŜów
Udział pracujących kobiet wśród
Amerykanek zdolnych do pracy wzrósł z
52% w 1980 roku do 62% w 2005r,
podczas gdy udział pracujących
męŜczyzn spadł z 77% do 73%