Dlaczego kraje ze sobą handlują Typ

Dlaczego kraje
ze sobą handlują?
Autor: Beata Łuba-Królik
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Skrócony opis lekcji
Zajęcia omawiają elementarne zagadnienia związane z handlem zagranicznym. W trakcie lekcji
uczniowie poznają motywy prowadzenia wymiany międzynarodowej, a także skutki zerwania
kontaktów gospodarczych z innymi krajami.
Cele lekcji
Uczeń powinien:

umieć zdefiniować pojęcia: handel zagraniczny, eksport, import, bilans handlowy, bilans
płatniczy,

podać korzyści jakie płyną z wymiany międzynarodowej,

wyjaśniać dlaczego państwa prowadzą wymianę handlową,

uświadomić sobie skutki zerwania kontaktów gospodarczych z innymi krajami,

umieć analizować dane statystyczne.
Słowa kluczowe

Handel zagraniczny,

eksport,

import,

bilans handlowy,

bilans płatniczy.
Treści

Handel zagraniczny,

Eksport,

Import,

Bilans handlowy,

Bilans płatniczy,

Korzyści absolutne,

Korzyści komparatywne.
Narodowy Bank Polski
2
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Metody realizacji zajęć

symulacja,

praca w grupach,

analiza danych statystycznych.
Adresat

uczniowie szkół gimnazjalnych i licealnych.
Materiały
1. anagram „Eksport, import”,
2. tekst „Charakterystyka państw”,
3. ćwiczenie „Korzyści komparatywne i absolutne”,
4. dane statystyczne,
5. ćwiczenie „Bilans płatniczy”.
Wstęp merytoryczny
We współczesnym świecie żaden kraj nie może i nie powinien produkować wszystkiego czego
potrzebuje. Po to, aby zdobyć produkty i czynniki produkcyjne, których nie posiadają i nie
produkują, kraje prowadzą wymianę między sobą. Część dóbr i czynników produkcyjnych jest
fizycznie dla danego kraju nieosiągalna, ale też wiele rzeczy, które mógłby on sam wyprodukować, jest importowana. Motywy podejmowania takich działań opisał w XIX w. angielski ekonomista David Ricardo, jeden z głównych twórców nowożytnej teorii handlu międzynarodowego.
Obserwował on wymianę między Wielką Brytania i Portugalią. Wielka Brytania w dużych
ilościach eksportowała do Portugalii sukno, importowała zaś wino. Każdy z tych krajów mógł
produkować sam obydwa te dobra. Dlaczego więc te kraje zdecydowały się na taką wymianę?
Dlaczego wymiana nie odbywała się w drugą stronę tzn. Portugalia przecież też mogła wytwarzać i eksportować sukno do Wielkiej Brytanii. Dlaczego zdecydowała się na sprowadzanie
sukna z zagranicy?
Ricardo swoją analizę rozpoczął od określenia produkcyjności pracy w każdym kraju w produkcji obu dóbr. Okazało się, że w Wielkiej Brytanii jeden robotnik zatrudniony w przemyśle
Narodowy Bank Polski
3
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
włókienniczym produkował 4 jardy sukna w określonym czasie, a jeśli został przeniesiony
do produkcji wina, to w tym samym czasie wytwarzał 6 butelek. Natomiast w Portugalii jeden
robotnik w tym samym czasie mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub 15 butelek wina. Z przeprowadzonych pomiarów widać, że robotnik w Portugalii produkował zarówno więcej wina
jak i sukna. Opisując swoje spostrzeżenia Ricardo stwierdził, że Portugalia osiągała korzyści
absolutne w produkcji obydwu dóbr. Dlaczego więc Portugalia importowała sukno z Wielkiej
Brytanii, skoro sama mogła je wyprodukować bardziej efektywnie? Otóż przyczyną tej wymiany
były ograniczone możliwości produkcyjne. Do produkcji wina i sukna można było w Portugalii
zatrudnić określoną ilość czynników wytwórczych tzn. pracy, kapitału i ziemi. Powodowało
to konieczność dokonywania wyboru. Jeśli Portugalczycy decydowali się na zwiększenie
produkcji wina, to jednocześnie musieli zmniejszyć produkcję sukna. Ponosili więc koszt alternatywny – kosztem tym były dobra, z których zrezygnowano. Ricardo kontynuował swoje badania
w ujęciu kosztów alternatywnych w każdym kraju. Przy ograniczonym zasobie czynników
wytwórczych jeden robotnik w Wielkiej Brytanii mógł wyprodukować 4 jardy sukna lub
6 butelek wina.
Oznacza to, że jeśli Brytyjczycy zdecydowali się na produkcję 1 jarda sukna, to zrezygnowali
z wytworzenia 1,5 butelki wina, gdyż 6:4 = 1,5. I odwrotnie, jeśli Brytyjczycy zwiększyli
produkcję o 1 butelkę wina, to rezygnowali z 2/3 jarda sukna, gdyż 4:6= 2/3 jarda sukna.
Koszty alternatywne produkcji w Wielkiej Brytanii przedstawiały się następująco:
1 jard sukna = 1,5 butelki wina
1 butelka wina = 2/3 jarda sukna
Inaczej było w Portugalii, ponieważ jeden robotnik mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub
15 butelek wina. Koszty alternatywne w Portugalii były następujące:
1 jard sukna = 3 butelki wina
1 butelka wina = 1/3 jarda sukna
Teraz więc staje się jasne, dlaczego Portugalczycy zdecydowali się na wymianę, chociaż
w produkcji obu dóbr osiągali korzyści absolutne. Poświęcali oni tylko 1/3 jarda sukna za każdą
butelkę wina. Koszt alternatywny produkcji wina był niższy w Portugalii niż w Wielkiej Brytanii,
czyli Portugalczycy osiągali korzyści komparatywne w produkcji wina.
Narodowy Bank Polski
4
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Natomiast Wielkiej Brytanii opłacało się produkować sukno, gdyż koszt alternatywny w produkcji sukna był niższy tzn. Brytyjczycy musieli zrezygnować z mniejszej ilości butelek wina
decydując się na produkcję sukna.
Handlując ze sobą kraje wymieniają 1 jard sukna na 2 butelki wina lub inaczej przeliczając
wymieniają 1 butelkę wina na ½ jarda sukna.
Brytyjczycy mogą wiec kupić butelkę wina płacąc za nią ½ jarda sukna, a gdyby chcieli
wyprodukować tę butelkę w kraju musieliby zrezygnować z 2/3 jarda sukna. Specjalizując się
w produkcji sukna Brytyjczycy otrzymują w zamian za nie od Portugalczyków więcej butelek
wina niż sami mogliby wyprodukować. Również Portugalczykom opłaca się ta wymiana, gdyż
sprzedają wino za ½ jarda sukna, podczas gdy w kraju mogliby wytworzyć tylko 1/3 jarda sukna
rezygnując z produkcji 1 butelki wina.
Proponowany przebieg zajęć
1.
Na początku lekcji poproś uczniów o rozwiązanie anagramu i odczytanie hasła (materiał
pomocniczy nr 1). Zapytaj uczniów, co oznaczają pojęcia będące hasłem anagramu - eksport
i import. Wspólnie zdefiniujcie te pojęcia (patrz słowniczek).
Powiedz, że eksport i import to zakres handlu międzynarodowego.
Powiedz uczniom, że w trakcie lekcji przeprowadzą symulację międzynarodowej wymiany
handlowej tzn. będą eksportowali i importowali towary.
2.
Podziel losowo uczniów na 3 grupy. Rozdaj materiał pomocniczy nr 2 („Charakterystyka państw”) i poproś o przeczytanie polecenia. Daj uczniom czas na przygotowanie oferty
handlowej.
3.
Poproś uczniów o przeprowadzenie symulacji wymiany.
Narodowy Bank Polski
5
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
4.
Po zakończeniu wymiany, poproś grupy o przedstawienie sprawozdań oraz motywów zawierania transakcji – zapisuj je na tablicy.
Podsumowując ten etap lekcji zapytaj - czy państwa kupowały tylko te towary, których nie byli
w stanie wytworzyć sami?
Czy były państwa kupujące produkty, które same mogły wytworzyć? Co ich do tego skłoniło?
Czy ktoś stracił na wymianie? A ktoś zyskał?
Z wypowiedzi uczniów powinno wynikać, iż żadne państwo nie posiada i nie produkuje u siebie
wszystkiego. Chcąc zaspokoić swoje potrzeby musi handlować z innymi państwami – to przynosi korzyści obu stronom. Każdy kraj specjalizuje się też w produkcji tych dóbr, których koszt
alternatywny (patrz słowniczek) jest niższy, w ten sposób osiąga korzyści – są to tzw. korzyści
komparatywne.
5.
Powiedz, że motywy handlu i korzyści komparatywne opisał już w XIX w. angielski ekonomista
David Ricardo, jeden z głównych twórców nowożytnej teorii handlu międzynarodowego.
Obserwował on wymianę między Wielką Brytania i Portugalią.
Przedstaw uczniom analizę i wnioski Ricardo (patrz wstęp merytoryczny), a następnie poproś
o obliczenie korzyści absolutnych i komparatywnych w przykładzie podanym w ćwiczeniu
(materiał pomocniczy nr 3).
6.
Zapytaj uczniów, czy znają przykłady dóbr, w produkcji których Polska osiąga korzyści absolutne? Czy znają przykłady dóbr sprowadzanych do Polski, które można by wyprodukować
w kraju? Jakie są motywy importu tych dóbr zdaniem uczniów?
Przeprowadź krótką dyskusję. Stwórz razem z uczniami wspólną listę towarów i głównych
partnerów Polski w imporcie.
Zapytaj, czy Polska jest również eksporterem, jakie polskie towary są znane za granicą?
Narodowy Bank Polski
6
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Zwróć uwagę uczniów, że niewiele jest towarów znanych i kojarzonych z Polską. Do najbardziej
znanych za granicą należą wyroby ze srebra i bursztynu, meble, bombki choinkowe, kryształy
i porcelana, miedź. Powiedz, że Polska głównie eksportuje towary nieprzetworzone, co jest mniej
opłacalne niż sprzedaż wyrobów finalnych, gotowych.
Przedstaw uczniom dane statystyczne dotyczące eksportu Polski (materiał pomocniczy nr 4).
Zapytaj, – Które kraje importują najwięcej polskich towarów? Jakie towary Polska sprzedaje
za granicę?
7.
Wprowadź pojęcie bilansu handlowego i bilansu płatniczego.
Wytłumacz, że w ekonomii bilans handlowy jest definiowany jako różnica między dochodami
z eksportu a wydatkami na import towarów w całej gospodarce. Odnosi się do dóbr fizycznych,
widzialnych np. żywności, maszyn, surowców naturalnych itp. Jeśli wydatki są niższe od dochodów, występuje dodatni bilans handlowy. Gdy sytuacja jest odwrotna tzn. wydatki są wyższe
od dochodów mówimy o deficycie handlowym.
Zaś bilans płatniczy jest to zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków kraju
związanych z jego stosunkami gospodarczymi z zagranicą w danym okresie. Oprócz handlu
widzialnego uwzględnia tzw. handel niewidzialny (eksport i import usług np. transportowych,
bankowych; odsetki od kredytów udzielonych i otrzymanych, zyski firm, dywidendy; transfery).
Bilans płatniczy składa się z rachunku bieżącego (w jego skład m.in. wchodzi bilans handlowy
będący zestawieniem wartości eksportu i importu), rachunku kapitałowego i finansowego
(w skład którego wchodzą głównie inwestycje bezpośrednie i pośrednie oraz pozycje finansujące
– głównie należności i zobowiązania zagraniczne). Ujemny bilans handlowy może zostać
zrównoważony przez nadwyżkę w handlu niewidzialnym.
8.
Poproś uczniów o analizę danych statystycznych dotyczących bilansu płatniczego Polski. Zapytaj
czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?
Podsumowaniem lekcji jest ćwiczenie dotyczące obliczania bilansu płatniczego (materiał
pomocniczy nr 5).
Narodowy Bank Polski
7
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Uwagi dla prowadzącego
W trakcie lekcji uczniowie przeprowadzają prostą symulację wymiany towarowej. Należy
podkreślić, że wymiana ta jest dużym uproszczeniem rzeczywistości. Wcześniej należy
przygotować salę (zsunąć ławki itp.), nie da się uniknąć też hałasu i gwaru. W gimnazjum należy
zrezygnować ze zbyt szczegółowego omawiania bilansu handlowego i płatniczego.
Materiały dla ucznia
Materiał pomocniczy nr 1
Tekst „Charakterystyka państw”
Przeczytajcie uważnie charakterystykę Waszego państwa. Przedyskutujcie w grupach - jakie
dobra są w Waszym państwie dobrami rzadkimi, a jakie moglibyście sprzedać innym państwom
Dobra rzadkie możecie uzyskać, wymieniając się z innymi krajami. Przygotujcie ofertę
eksportową Waszego kraju oraz listę towarów, które chcielibyście kupić od innych państw.
Poszukajcie partnerów, przeprowadźcie negocjacje handlowe. Po zakończeniu pracy napiszcie
krótkie sprawozdanie z wymiany. Zastanówcie się nad motywami zawieranych transakcji.
Powodzenia!!!
Grupa 1 Foodland
Wasz kraj to kraj typowo rolniczy. 70% osób pracujących zatrudnionych jest w rolnictwie
i przemyśle spożywczo – przetwórczym.
Niestety w Waszym kraju jest tylko kilka małych firm wytwarzających maszyny rolnicze
i urządzenia dla przemysłu przetwórczego, w związku z czym, ich ceny są bardzo wysokie.
Grupa 2 Ciucholand
To kraj, w którym przeważają łąki i pastwiska, ludzie zajmują się głównie hodowlą bydła.
Do najprężniej rozwijających się gałęzi przemysłu należy przemysł włókienniczy, tekstylny
i odzieżowy. Do produkcji odzieży i tkanin potrzebujecie dużych ilości barwników i farb,
a produkcja krajowa pokrywa tylko 20% zapotrzebowania rynku. Nie posiadacie też nowoczesnych technologii do produkcji maszyn i urządzeń włókienniczych, a te maszyny, które
wykorzystujecie są już mocno wyeksploatowane. Krajowa produkcja żywności nie zaspokaja
potrzeb obywateli Waszego kraju. Ceny żywności są bardzo wysokie.
Narodowy Bank Polski
8
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Grupa 3 Techland
To kraj wysoko uprzemysłowiony. Wyspecjalizowaliście się w produkcji nowoczesnych maszyn
i urządzeń dla przemysłu przetwórczego, spożywczego, włókienniczego. Jesteście też
światowym liderem w produkcji barwników do tkanin. Natomiast krajowa produkcja żywności
i odzieży nie zaspokaja potrzeb obywateli Waszego państwa, dlatego też ceny tych dóbr
są bardzo wysokie.
Materiał pomocniczy nr 2
Ćwiczenie „Korzyści komparatywne i absolutne”
Poniższa tabela pokazuje koszty produkcji butów i telewizorów w kraju A i B.
Ustal:

Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji obuwia?

Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji telewizorów?

Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju A?

Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju B?

Który kraj ma niższe koszty alternatywne w produkcji telewizorów?

W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj A decydując się na handel
z krajem B?

W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj B decydując się na handel
z krajem A?
Tabela 1. Koszty produkcji
Koszty produkcji
1 pary butów
Koszty produkcji telewizora
Kraj A
10 zł
20 zł
Kraj B
8 zł
8 zł
Narodowy Bank Polski
9
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Odpowiedzi do ćwiczenia „Korzyści komparatywne i absolutne” (materiał
pomocniczy nr 2)
1. kraj B,
2. kraj B,
3. 0,5 telewizor,
4. 1 telewizor,
5. kraj B,
6. w produkcji butów,
7. w produkcji telewizorów.
Narodowy Bank Polski
10
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Materiał pomocniczy nr 3
Dane statystyczne
Przeanalizujcie dane statystyczne dotyczące struktury eksportu oraz bilansu płatniczego Polski
i odpowiedzcie na pytania:

Które kraje importują najwięcej polskich towarów?

Jakie towary Polska sprzedaje za granicę?

Czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?
Tabela 2. Struktura eksportu Polski wg kraju przeznaczenia (w proc.)
Kraj
%
Niemcy
32,8
Francja
6
Włochy
5,6
W. Brytania
5,3
Holandia
4,4
Czechy
3,9
Szwecja
3,6
Rosja
3,4
Belgia
3,2
Ukraina
2,7
Inne
29,1
Źródło: Dane za I –VI 2002, źródło: GUS
Narodowy Bank Polski
11
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Tabela 3. Struktura eksportu Polski wg grupy towarów (w proc.)
Grupa towarów
%
Maszyny i urządzenia transportowe
37,8
Towary przemysłowe
23,8
Różne wyroby przemysłowe
18,5
Żywność
6,6
Chemikalia
5,9
Paliwa mineralne
5
Inne
2,4
Rosja
3,4
Belgia
3,2
Ukraina
2,7
Inne
29,1
Źródło: Dane za I –III 200, źródło: GUS, za Rzeczpospolita 31.08 – 1.09.2002
Narodowy Bank Polski
12
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Tabela 4. Bilans płatniczy Polski w mld USD
Bilans płatniczy Polski w mld USD
2001
I – VII
2002
I – VII*
RACHUNEK BIEŻĄCY
-4745
-4032
Towary: Saldo
-6751
-5435
Wpływy z eksportu towarów
17498
18051
Wypłaty za import towarów
24249
23486
Usługi: Saldo
-642
-629
Dochody: Saldo
-474
-964
Transfery bieżące: Saldo
967
1041
Niesklasyfikowane obroty bieżące: Saldo
2155
1955
Inwestycje bezpośrednie: Saldo
3246
2212
Inwestycje portfelowe: Saldo
602
1738
Pozostałe inwestycje: Saldo
-602
1738
Pochodne instrumenty finansowe: Saldo
-294
-651
RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY
* dane wstępne
Źródło: NBP
Narodowy Bank Polski
13
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Materiał pomocniczy nr 4
Ćwiczenie „Ile wynosi bilans płatniczy kraju?”
Na podstawie przedstawionych danych ustalcie brakujące wielkości. Ustalcie bilans handlowy
i bilans płatniczy.
Tabela do uzupełnienia Ile wynosi bilans płatniczy kraju?
Bilans płatniczy
Eksport towarów
…….
Import towarów
55 000
Saldo handlu towarami
+15 000
Eksport usług
35 000
Import usług
60 000
Saldo: usług
…….
Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych
15 000
Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych
20 000
Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych
10 000
Wartość handlu niewidzialnego
…….
Bilans płatniczy
…….
Narodowy Bank Polski
14
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Tabela 5. Odpowiedź do ćwiczenia „Ile wynosi bilans płatniczy kraju"
Bilans płatniczy
Eksport towarów
70 000
Import towarów
55 000
Saldo handlu towarami
+15 000
Eksport usług
35 000
Import usług
60 000
Saldo: usług
-25 000
Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych
15 000
Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych
20 000
Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych
10 000
Wartość handlu niewidzialnego
-40 000
Bilans płatniczy
-25 000
Narodowy Bank Polski
15
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Propozycje sprawdzenia wiedzy
Test - Wybierz prawidłową odpowiedź:
1. Kraj osiąga korzyści z wymiany zagranicznej, jeśli:
a) importuje więcej niż eksportuje
b) eksportuje więcej niż importuje
c) wyspecjalizuje się w produkcji dobra, w której osiąga korzyści absolutne
d) eksportuje dobra w produkcji których osiąga korzyści komparatywne,
a importuje te w produkcji których ponosi wysokie koszty alternatywne
2. Jeśli kraj osiąga niższe koszty alternatywne w produkcji określonego dobra niż inne
państwa, to osiąga:
a) korzyści absolutne
b) korzyści komparatywne
c) dodatni bilans handlowy
d) ujemny bilans płatniczy
3. Dawid Ricardo sformułował prawo:
a) kosztów alternatywnych
b) korzyści absolutnych
c) korzyści komparatywnych
d) popytu i podaży
4. Jeśli kraj ma korzyści absolutne w produkcji komputerów, to:
a) ma również korzyści komparatywne w produkcji komputerów
b) nie może mieć korzyści komparatywnych w produkcji komputerów
c) wyspecjalizuje się w produkcji komputerów
d) może produkować więcej komputerów niż inne kraje
5. Jeśli kraj ma korzyści komparatywne w produkcji ziemniaków, to:
a) ma również korzyści absolutne w produkcji ziemniaków
b) nie może mieć korzyści absolutnych produkcji ziemniaków
c) wyspecjalizuje się w produkcji ziemniaków i będzie je eksportować,
a importować inne dobra
d) może produkować więcej ziemniaków niż inne kraje
6. Bilans handlowy obejmuje:
a) eksport i import towarów
b) eksport i import usług
c) eksport i import towarów i usług
d) eksport i import walut
Narodowy Bank Polski
16
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Prawidłowe odpowiedzi: 1. d 2. b 3. c 4. d 5. c 6. a
Narodowy Bank Polski
17
Dlaczego kraje ze sobą handlują?
Słownik
Bilans handlowy – różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import towarów
w całej gospodarce.
Bilans płatniczy – różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import towarów,
usług, zysków, odsetek.
Handel niewidzialny – wymiana usług np. transportowych, bankowych; napływ i odpływ
odsetek, zysków, dywidend; transfery).
Handel widzialny – wymiana towarów.
Import – kupno za granicę dóbr i usług.
Eksport – sprzedaż za granicą dóbr i usług.
Koszt alternatywny – to najkorzystniejsza możliwość, z której zrezygnowano przy dokonaniu
konkretnego wyboru.
Korzyści absolutne – polegają na tym, ze dany kraj jest bardziej efektywny w produkcji danego
dobra od innego kraju.
Korzyści komparatywne – polegają na tym, że jeden kraj może produkować dane dobro
po niższych kosztach alternatywnych od innego kraju.
Bibliografia

E. Nojszewska „Podstawy ekonomii”, WSiP, Warszawa 1995,

Kształcenie obywatelskie – scenariusze lekcji, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1993.
Przydatne adresy internetowe

www.nbp.pl,

www.mf.gov.pl.
Narodowy Bank Polski
18
www.nbp.pl