Kochanek królowej reż. Nikolaj Arcel
advertisement
Kochanek królowej reż. Nikolaj Arcel MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI SPIS TREŚCI 1. Informacje o filmie. (str. 2) 2. Scenariusz lekcji. (str. 6) Temat: Miłość i polityka – dramat kochanków uwikłanych w mechanizmy wielkiej polityki w filmie Nikolaja Arcela „Kochanek królowej”. INFORMACJE O FILMIE Opracowała: Dorota Bąk NOTA O FILMIE Tytuł: Kochanek królowej (En kongelig affære); Reżyseria: Nikolaj Arcel; Senariusz: Nikolaj Arcel, Rasmus Heisterberg; Producenci: Louise Vesth, Sisse Graum Jørgensen, Meta Foldager; Zdjęcia: Rasmus Videbæk; Montaż: Kasper Leick, Mikkel E.G. Nielsen; Producenci: Louise Vesth, Sisse Graum Jørgensen, Meta Foldager; Muzyka: Cyrille Aufort, Gabriel Yared; Scenografia: Niels Sejer; Kostiumy: Manon Rasmussen; Dźwięk: Louise Vesth, Sisse Graum Jørgensen, Meta Foldager; Obsada aktorska: Mads Mikkelsen (Johann Friedrich Struensee), Mikkel Boe Følsgaard (Christian VII), Alicia Vikander (Karolina Matylda), David Dencik (Ove Høegh-Guldberg), Trine Dyrholm (Juliane Marie), Thomas W. Gabrielsson (Schack Carl Rantzau), William Jøhnk Nielsen (Frederik VI), Cyron Bjørn Melville (Enevold Brandt), Laura Bro (Louise von Plessen); Produkcja: Zentropa Entertainements, DR, Film i Väst, Sveriges Television, Sirena Film Prague; Kraj produkcji: Dania/ Szwecja/ Czechy/ Niemcy; Premiera: 2012; Czas trwania: 137' NAGRODY 2013 – nominacja do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego; 2012 – 62. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie: Srebrny Niedźwiedź dla najlepszego aktora − Mikkel Følsgaard oraz za najlepszy scenariusz dla Rasmusa Heisterberga i Nikolaja Arcela; 2012 – Europejska Nagroda Filmowa, nominacje dla: Cyrilla Auforta i Gabriela Yareda – najlepszy europejski kompozytor oraz dla Nielsa Sejera – najlepszy europejski scenograf. NOTA O REŻYSERZE Nikolaj Arcel (ur. 1972 r. w Danii) – absolwent Duńskiej Narodowej Szkoły Filmowej. Jego film dyplomowy Woyzeck’s Last Symphony zdobył główne nagrody na prestiżowych festiwalach w Monachium oraz Clermont-Ferrand. Film doceniło również jury w Tel Awiwie, przyznając Arcelowi nagrodę dla najbardziej obiecującego reżysera. Rok później Arcel napisał scenariusz do niezwykle popularnego filmu dla dzieci Klatretøsen (Catch That Girl). Jego pełnometrażowy debiut fabularny Kings Game z 2004 roku był sukcesem frekwencyjnym w Danii – w kinie i telewizji obejrzało go kilkaset tysięcy Duńczyków. Za ten film Arcel i jego współscenarzysta Rasmus Heisterberg zdobyli nagrodę za najlepszy scenariusz na festiwalu w Viareggio. Kolejny film duńskiego twórcy, Island of Lost Souls otrzymał najwyższe laury festiwali w Chicago i Leeds, a także zdobył aż pięć nagród Duńskiej Akademii Filmowej. Arcel i Heisterberg pracowali wspólnie również przy scenariuszach do animowanego Journey to Saturn oraz popularnej adaptacji Millennium: Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet Stiega Larssona, którą wyreżyserował Niels Arden Oplev. Współpracowali również przy dwóch reżyserskich projektach Arcela – Truth About Men oraz Kochanek królowej. WAŻNIEJSZE FILMY Woyzeck’s Last Symphony (2001 r.); Klatretøsen (Catch That Girl) (2002 r., scenariusz); Kings Game (2004 r., reżyseria); Island of Lost Souls (2007 r., reżyseria); Journey to Saturn (2008 r., scenariusz); Millennium: Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet (2009 r., scenariusz); Truth About Men (2010 r., scenariusz i reżyseria); Kochanek królowej (2012 r., scenariusz i reżyseria). O FILMIE Scenariusz jest dziełem reżysera Nikolaja Arcela oraz Rasmusa Heisterberga – obaj stworzyli wspólnie wiele projektów filmowych. Można śmiało powiedzieć, że scenariusz do filmu napisała historia. Fabuła Kochanka królowej opowiada o romansie królowej Karoliny Matyldy z nadwornym lekarzem i człowiekiem oświecenia – Johannem Friedrichem Struensee. W wielu wywiadach Arcel podkreśla niezwykłość tych zdarzeń historycznych, wspomina, że zagraniczni inwestorzy nie chcieli uwierzyć, iż historia wydarzyła się naprawdę pod koniec XVII wieku. W Skandynawii jest ona powszechnie znana, uczy się o niej w szkołach, napisano na jej temat ponad piętnaście książek (literatury faktu i powieści), powstała opera, a także balet. Kochanek królowej opisuje wydarzenia retrospektywnie – królowa Karolina Matylda przed śmiercią pisze do swoich dzieci list, w którym opowiada swoje losy i romans, przy okazji nakierowując przyszłe głowy państwa na uniwersalne wartości oświeceniowe. Fabuła filmu rozpoczyna się, gdy młodziutka Karolina Matylda, pełna nadziei i wyobrażeń idealnego mężczyzny, przybywa do obcego kraju, by rządzić u boku męża, duńskiego króla Chrystiana VII. Karolina od dziecka przygotowywana była do roli przyszłej królowej i żony europejskiego władcy. To piękna, oczytana kobieta o nienagannych manierach. Staje się szybko ulubienicą dworu – ale niestety nie swojego męża. Król Chrystian VII jest zakochanym w sobie, groteskowym szaleńcem, który myśli głównie o dworskich zabawach. Przez radę królewską jest postrzegany jako osoba niepoczytalna, którą łatwo można manipulować. Kiedy jednak jego kolejne wybryki rujnują kraj, rada decyduje się pozostawić króla pod ciągłą opieką lekarza. Wybór pada na Johanna Friedricha Struensee, który ma okiełznać temperament i dziwaczne zachowania władcy. Samego króla Johann zjednuje sobie znajomością dzieł Szekspira i libertyńskim stylem życia. Bardzo szybko Struensee zostaje królewskim powiernikiem. Okazuje się jednak, że dużo więcej łączy Johanna z królową: te same zakazane w Danii lektury propagujące idee oświecenia czy zachwyt filozofią Woltera i Rousseau. Johann rozkochuje w sobie królową, a za plecami króla sięga po władzę, by zmienić oblicze kraju. Dania szybko staje się wzorem dla wszystkich państw. Nawet sam Wolter pisze list do króla Christiana nazywając go światłem Północy. Jednak ta historia nie kończy się szczęśliwie. Konserwatywni przeciwnicy podburzają lud, w świetle satyry rysują romans królowej i doktora. Doprowadzają do tego, że lud, dla którego walczyli o prawa, zaczyna ich nienawidzić. Macocha króla Christiana wraz z arystokracją doprowadzają do usunięcia od władzy doktora Struensee, uwięzieniu go i w konsekwencji do ścięcia. Królowa Karolina zostaje osadzona w Niemczech, gdzie wkrótce umiera. Dzieło Johanna i Karoliny kultywują dzieci – Fryderyk i ich wspólna córka Luiza Augusta. Prawdziwa historia Karoliny Matyldy Hanowerskiej nie odbiega znacząco od tej przedstawionej w filmie. Była siostrą króla Wielkiej Brytanii Jerzego III oraz córką księcia Walii Fryderyka Ludwika (1707-1751) i księżnej Walii Augusty (1719-1772). Spędziła szczęśliwe dzieciństwo na dworze swoich rodziców. Jej rodzinny dom wypełniał śmiech dzieci, wychowywanych w dużo mniej rygorystyczny sposób niż to było wówczas przyjęte. Karolina uwielbiała jeździć konno z czwórką swoich braci i śpiewać duety z siostrą. Niestety sielskie dzieciństwo dość szybko się skończyło. Kiedy Karolina skończyła 15 lat wydano ją za mąż za siedemnastoletniego duńskiego króla. Miała świadomość, że męża wybrano jej nie dla jego zalet, ale z powodów czysto politycznych. Ślub ten cementował związki obu krajów, wzmacniał siłę protestantyzmu i pozycję wobec potężnej Francji. Wkrótce młoda żona opuściła swój kraj i zamieszkała na dworze męża. Chrystian nie okazał się mężczyzną, na którego czekała. Dwór kipiał od plotek dotyczących jego stanu zdrowia – mówiono, że jego umysł nie funkcjonuje jak należy. Prawdopodobnie było to spowodowane trudnym dzieciństwem. W dość specyficzny sposób przygotowywano go na króla, który silną ręką poprowadzi kraj. Przed codzienną tresurą i biciem Chrystian uciekał w świat wyobraźni, urojeń i dziwnych zmyśleń. Gdy odziedziczył tron wolno mu było wszystko, więc całymi dniami grał w karty, a noce spędzał w kopenhaskich domach publicznych. Sprawami państwa, nie zaprzątał sobie głowy. Angielkę przyjął z entuzjazmem, ale już następnego dnia uznał, że to niemodne kochać własną żonę i wrócił do dawnego stylu życia. Młodziutka królowa została sama. Dosłownie, bo nie pozwolono jej nawet zatrzymać swoich książek i dam dworu. Próbowała poradzić sobie w tej sytuacji. Samotne dni wypełniały jej lekcje języka duńskiego i spacery ulicami Kopenhagi w towarzystwie lokaja i damy dworu. Za namową ministrów, którzy uznali, że brak królewskiego potomka może być źle odbierany przez lud i poddanych, Chrystian zbliżył się do swojej żony. Wkrótce urodził się ich syn. Jednak narodziny dziecka nie zatrzymały króla u boku królowej. Wyruszył w podróż po Europie, zostawiając żonę i synka na długie miesiące. Z podróży nie wrócił sam – przywiózł nowego przyjaciela, niemieckiego lekarza Johanna Struensee. Ten wezwany do kolejnego nieokiełznanego wybuchu temperamentu Christiana nadspodziewanie dobrze wywiązał się z zdania. Towarzystwo i zalecenia doktora Struensee’a miały na króla zbawienny wpływ. Ku powszechnemu zdziwieniu, był w stanie spędzać nawet parę godzin nad papierami w gabinecie. Inteligentny i przystojny doktor szybko rozkochał w sobie królową. Był obcy, tak samo jak i ona, może dlatego oboje tak dobrze się rozumieli. Doktor był ambitnym człowiekiem i przyjazd do Danii traktował jak dar od losu. Wiedział, jaki ma wpływ na młode królewskie małżeństwo i nie zamierzał zaprzepaścić tej szansy. Został kochankiem Karoliny, która wreszcie poczuła się spełniona jako kobieta. Przesadnie demonstrowała swoje szczęście i wolność, np. dosiadając konia okrakiem jak mężczyzna, ubrana w męską kamizelkę i spodnie z koźlej skóry, z jasnymi włosami splecionymi w warkocz. Bulwersowała wszystkich wokół, ale czuła się wolna. Król wiedział o romansie Karoliny i Johanna, jednak zupełnie mu to nie przeszkadzało. Stworzyli zgodny trójkąt, spędzając razem coraz więcej czasu. Karolina urodziła córeczkę Luizę Augustę, którą król oficjalnie uznał, ale wszyscy wiedzieli, że jest to dziecko kochanka. Wszelkie decyzje państwowe Chrystian podejmował pod wpływem doktora, praktycznie państwem duńskim rządził Struensee. Jako zwolennik oświecenia miał ambicję przekształcenia Danii w nowoczesne państwo i wprowadzał reformę za reformą. Nie miał jednak doświadczenia w polityce i jego reformy (nawet te wielkie i dobre) rujnowały kraj. W Danii istniały koterie wpływowych polityków, którzy nie znosili, gdy traktowano ich jak pionki, a Struensee wymieniał ministrów często i szybko. W wyniku przewrotu pałacowego Karolina i Johann zostali aresztowani. Pojmano ich wcześnie rano. Wybrano dzień tuż po balu maskowym, kiedy było jasne, że oboje będą w łóżku, pogrążeni w głębokim śnie. Potem wszystko przebiegło gładko, zgodnie z regułami klasycznego zamachu stanu. Przestraszony król potulnie podpisał nakazy sądowe, Struensee został skazany na ścięcie, królowa – na wygnanie. Doszło do rozwodu pary królewskiej. Karolina Matylda opuściła Danię na angielskiej fregacie, którą dopłynęła do Niemiec. Już nigdy nie zobaczyła swoich dzieci. Zamieszkała w zamku w Celle koło Hanoweru, gdzie wkrótce zmarła na płonicę. Oświecenie. W filmie głównie propagowane są idee Woltera. Dzieła francuskiego filozofa czyta królowa Karolina i doktor Struensee. To wśród lektur oświeceniowych autorów – wspomnianego Woltera, ale też Rousseau czy Diderota rozwija się przyjaźń i romans. W Danii dzieła oświeceniowych myślicieli były zakazane. Z wypowiedzi Johanna wynika, że, podobnie jak Wolter, odrzuca on wszelkie autorytety, w tym władzy i przede wszystkim kościoła. Johann prowadzi libertyński styl życia, krytykowany chociażby przez macochę króla Chrystiana. Podstawowe wartości, które wracają w rozmowach kochanków to sprawiedliwość i wolność. Wiemy też, że Johann jest autorem anonimowej broszury, w której domaga się m. in. oddzielenia władzy państwa od kościoła czy zniesienia niewolnictwa chłopów. Gatunkowo film Arcela jest zlepkiem dramatu historycznego i tradycyjnego romansu. Wielkie idee stają się pretekstem i punktem wyjścia do opowiedzenia historii miłosnej. XVII-wieczna Dania została przedstawiona jako kraj, w którym rozpoczęła się epoka oświecenia. Pomimo iż proces reform został brutalnie przerwany, duma Duńczyków jest uzasadniona. Film jest opowieścią o klasycznym dworskim mezaliansie porównywanym, chociażby przez jednego z bohaterów, do związku Lancelota z królowa Ginewrą. Z góry wiadomo, że szczęśliwego zakończenia nie będzie, jak w każdym melodramacie. Warto zacytować samego reżysera: Czerpałem inspiracje z epickich dzieł z lat 40. i 50., ale chciałem przenieść strukturę skandynawskiego dramatu kostiumowego w ramy współczesnego kina. Chodziło o to, by widz zobaczył świat przedstawiony z perspektywy bohaterów i przyjął rzeczywistość XVII wieku tak, jak swoją. Co oczywiste, w scenografii, kostiumach i innych aspektach wizualnych czuje się ducha tamtej epoki, ale nie chcieliśmy skupiać się na detalach kontekstu historycznego. Styl kręcenia i montażu nie odbiega w żaden sposób od tego, w jaki tworzy się film, którego akcja toczyłaby się współcześnie. Dzięki przepięknej partyturze napisanej na potrzeby filmu przez Gabriela Yareda oraz Cyrille‘a Auforta, „Kochanek królowej“ zyskał dodatkowo epicki wymiar. Uniwersalne wartości, które podkreślają twórcy filmu to emocje, refleksja nad władzą i wolnością. Czy współczesny świat pozwala jednostce być tym, kim chce. Świat jest pełen ograniczeń. W filmie sobą nie może być ani Karolina, ani Chrystian, ani do końca Johann. Chrystian musi rządzić, podpisywać dokumenty – choć tego nie cierpi. Karolina – jest kobietą, której zaplanowano przyszłość, wybrano właściwego męża. Kiedy wreszcie ulega emocjom, płaci za to wysoką cenę jako matka i jako kobieta. Johann to idealista – jak mówi o nim Mads Mikkelsen, aktor wcielający się w tę postać – który musi zmierzyć się z absurdem świata. Zafascynowanym królewskim dworem, szybko dostrzega, że wszystkie decyzje podejmują zausznicy króla, nie sam król. Są to według niego decyzje fatalne. Struensee jest człowiekiem oświecenia, ale żeby zrealizować swoje ideały, musi wejść w rolę tych, których przed chwilą sam krytykował. Zaczyna patrzeć na świat z pozycji władzy, wydaje mu się, że same idee wystarczą. Okazuje się, że w rozgrywce zwanej polityką trzeba znaleźć klucz do tłumu i umieć odpowiednio się sprzedać. Wszystko jedno, czy stoją za tobą słuszne idee, czy nie. Ta zasada w polityce nie zmieniła się do dziś. SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO Opracowała: Małgorzata Wiśniewska Temat: Miłość i polityka – dramat kochanków uwikłanych w mechanizmy wielkiej polityki w filmie Nikolaja Arcela „Kochanek królowej”. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: umieć analizować i interpretować dzieło filmowe w kontekście kulturowo-historycznym; wskazywać tematy, charakteryzować kompozycję i narrację filmową; definiować gatunek filmowy; portretować i oceniać postawy bohaterów; określać problemy nurtujące postaci filmowe; umieć funkcjonalnie wykorzystywać zasoby Internetu/inne źródła wiedzy. METODY I FORMY PRACY samodzielne korzystanie z różnych źródeł wiedzy, wyszukiwanie informacji i tworzenie notatek; burza mózgów; dyskusja problemowa; praca domowa przed pokazem i po analizie filmu. ŚRODKI DYDAKTYCZNE film Nikolaja Arcela Kochanek królowej, Czechy, Dania, Niemcy, Szwecja 2012; Barbara Hollender, Historia wraca na ekran na: www.rp.pl; recenzje ze stron: www.wyborcza.pl; www.polityka.pl; www.stopklatka.pl; www.film.onet.pl; POJĘCIA KLUCZOWE oświecenie, kostiumowy film historyczny, topos theatrum mundi. CZAS 1 godzina lekcyjna PRZEBIEG LEKCJI 1. Uwagi metodyczne: lekcja poświęcona omówieniu filmu Kochanek królowej może stanowić kontekst uzupełniający do zajęć z zakresu oświecenia: pozwoli lepiej zrozumieć przełomowość i nowatorstwo oświeceniowych idei w kontekście ich recepcji w ówczesnej Europie (w filmie – w zacofanej, feudalnej Danii). Walka, jaką toczy Struensee z przeciwnikami wprowadzenia zmian społeczno-politycznych w XVIII-wiecznej Danii, przypomina sytuację obozu reformatorskiego w Polsce czasów Stanisława Augusta. Obraz Arcela powinien też przywołać skojarzenia z szekspirowskim motywem władzy i polityki jako obszaru bezwzględnej gry, intryg i spisków, gdzie wszystkie chwyty są dozwolone. Fragment Hamleta, przywołany w rozmowie Christiana z jego przyszłym lekarzem, umożliwi interpretację zasad życia dworskiego w kategoriach odgrywania ról (dwór – teatr, król i dworzanie – aktorzy, marionetki, reżyserzy), zgodnych z obowiązującą etykietą oraz interesami dynastii. 2. Po pokazie filmu nauczyciel prosi młodzież o scharakteryzowanie czasoprzestrzeni oraz kompozycji i narracji, zastosowanych w Kochanku królowej. Ćwiczenie to kończy się ustaleniem problematyki i gatunku filmu (burza mózgów, dyskusja kierowana), np.: czas: lata 70. XVIII wieku, epoka oświecenia, czas poprzedzający wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej; miejsce: feudalno-monarchistyczna Dania, rządzona przez cierpiącego na schizofrenię Christiana VII; dwór duński, po zaślubieniu przez młodego króla 15-letniej angielskiej księżniczki, Karoliny Matyldy, siostry króla Wielkiej Brytanii, Jerzego III. kompozycja: klamrowa, z krótkim historycznym prologiem, informującym widza o epoce, oraz epilogiem, zapoznającym z losami syna królewskiej pary, Frederika, który wypełnił niejako testament swej matki i jej kochanka, obejmując władzę na drodze zamachu i wprowadzając w Danii rewolucyjne zmiany. Klamrę tworzy list do dzieci, pisany na wygnaniu przez ciężką chorą Karolinę. Wyjaśnia w nim okoliczności swego romansu ze Struenseem, odsłania powody rozstania z królem i opuszczenia kraju. Chce, by dzieci poznały prawdę o matce i jej wielkiej miłości. Kończy list dopiskiem: Jesteście nadzieją Danii; narracja: narratorką jest królowa Karolina, która w swym liście cofa się (retrospekcja) do momentu przybycia do Danii, gdzie miała poślubić nieznanego jej władcę (scenariusz oparty został na autentycznych listach i pamiętnikach monarchini). Drugim bohaterem staje się prowincjonalny medyk, pochodzący z Niemiec Johann Friedrich Struensee (postać historyczna), nadworny lekarz i przyjaciel króla, oraz przyszły kochanek jego małżonki i ojciec jej córki; problematyka: walka o władzę i o nowy oświeceniowy kształt państwa; tragiczny w skutkach romans królowej i lekarza, walczących z zakazanym, choć prawdziwym uczuciem; życie dworskie i jego mechanizmy (rola etykiety, konwenansu, maski); gatunek (praca ze słownikiem): dramat/romans historyczny (ponieważ odnosi się do wydarzeń i postaci historycznych, przeżywających miłosne, dramatyczne perypetie), kostiumowy (ponieważ odwzorowuje daną epokę historyczną poprzez użycie charakterystycznych dla niej dekoracji i strojów); 3. Nauczyciel prosi uczniów, by przed lekcją przypomnieli sobie przedstawicieli i główne hasła epoki (praca domowa przed projekcją). Określając kontekst historyczny Kochanka królowej, nauczyciel zapisuje na tablicy tylko te idee oświecenia, które są kluczowe dla fabuły i analizuje z uczniami sposób ich funkcjonowania w filmie (sprawdzenie pracy domowej, utrwalenie wiedzy o oświeceniu, dyskusja kierowana), np.: krytycyzm (Immanuel Kant): w postawie Struenseego daje się zauważyć nastawienie krytyczne wobec religijnych dogmatów i wzorców oraz nieracjonalnych, nienaukowych sposobów poznania. Przeciwstawia się schematycznemu, uwarunkowanemu społecznie i historycznie, feudalnemu myśleniu Rady Dworu. racjonalizm i empiryzm (Kartezjusz, Bacon, Locke): wykształcony i oczytany lekarz Struensee testuje szczepionkę przeciw szalejącej wówczas w Danii ospie, wie, że choroba nie wybiera, dlatego proponuje zaszczepić królewskiego dziedzica (Ospa zabija królów i królowe). Mimo sprzeciwu dworu, przeprowadza swój eksperyment i wygrywa – dziecko jest zdrowe. Lekarz, w zgodzie z empirystyczną zasadą poznania poprzez doświadczenie i obserwację, wierzy w praktyczne wyniki naukowych badań, a nie w boską Opatrzność. deizm (Diderot, Wolter): Struensee – czytelnik Woltera, od którego zresztą otrzymuje list pochwalny w związku z przeprowadzanymi w państwie reformami, wyznaje deizm, czyli nie neguje istnienia Boga jako stwórcy świata, ale przeczy jego ingerencji w sprawy ziemskie. Krytykuje religijny fanatyzm i dewocję, neguje objawienie. demokracja (Locke, Rousseau, Umowa społeczna): Dlaczego obywatelowi nie wolno mówić o sprawach zwykłych ludzi? – to pytanie kieruje Struensee do przewodniczącego królewskiej rady, domagając się prawa zasiadania w niej i zabierania głosu. W postawie medyka widać wpływy lektury Rousseau. Jego teoria umowy społecznej zakładała, że władza państwowa musi wywodzić się od zgody społeczeństwa, bo tylko wtedy gwarantowane są prawa obywateli i realizowane jest tzw. „dobro ogółu”. To w imię właśnie tego dobra ogółu dr Struensee próbuje przeforsować, poprzez królową, bo sam nie ma prawa głosu, dekret o powszechnych szczepieniach przeciw ospie. utylitaryzm (Hume): zamach stanu, jakiego dokonuje Struensee, nie służy zaspokojeniu żądzy władzy, ale ma cel utylitarystyczny – chodzi o przekształcanie i reformowanie stosunków społecznych. Posadę nadwornego medyka bohater traktuje również w duchu oświeceniowego utylitaryzmu – nie jako awans towarzyski i społeczny (jest w końcu nikomu nieznanym prowincjonalnym lekarzem) czy możliwość szybkiego wzbogacenia się, ale jako szansę uleczenia króla i zacofanego kraju. libertynizm (Wolter): nadworny lekarz ma przyjaciół-libertynów (Rantzaua i Brandta), których charakteryzowało swobodne podejście do norm obyczajowych i szukanie w życiu wygody oraz przyjemności zmysłowych. Libertynizm Struenseego przejawia się w nowym, racjonalnym stosunku do religii oraz w dbałości o wszechstronny rozwój intelektualny. Dlatego medyk pisze artykuły (anonimowo, bo w Danii działa cenzura), czyta oświeceniowe pisma, dyskutuje z królową, wygłasza publicznie swoje opinie. Ceni sobie wolność poglądów i sumienia. wolność osobista i społeczna: Człowiek urodził się wolny, a wszędzie jest w okowach (Rousseau, Umowa społeczna). Karolina i jej przyjaciel zwracają uwagę na rażące przejawy łamania w Danii zasad wolności i równości obywateli wobec prawa. Tortury, surowe kary cielesne, wreszcie kara śmierci, stosowana wobec nieposłusznych chłopów („drewniany koń”) poruszają ich serca, ale i umysły, wzbudzając bunt i chęć zmian. Jako regent króla Struensee przeprowadzi w krótkim czasie szereg rewolucyjnych reform: zniesie cenzurę, zlikwiduje kary cielesne, wprowadzi powszechne szczepienia. Bohaterowie walczą też o prawo do miłości i szczęścia osobistego. Czy będziemy kiedyś wolni? – pyta lekarza nieszczęśliwa, zaniedbywana i niekochana kobieta, której przyszło odegrać rolę królowej. humanitaryzm (Locke, Rousseau): wyrasta z wrażliwości na krzywdę drugiego człowieka (opieka nad chorymi w Kopenhadze to nie tylko spełnianie obowiązku lekarza) i łączy się z poszanowaniem godności jednostki i jej prawa do wolności i równości. Z humanitaryzmem wiąże się krytyka konserwatywnego, kastowego ustroju XVIII-wiecznej Danii i determinacja Struenseego w dążeniu do jego zmiany. Wnioski i komentarz uzupełniający: XVIII-wieczna Dania jest krajem zacofanym, tkwiącym głęboko w okowach feudalizmu, pozbawionym własnej elity umysłowej i rządzonym przez szalonego króla, a tak naprawdę przez królewską radę i królową-matkę. Małżeństwo z piękną i wykształconą Karoliną Hanowerską, pochodzącą z wysokiego rodu, ma odnowić dynastię i przywrócić jej królewski majestat (Dania potrzebuje prawdziwej arystokratki na tronie). Podniesienie znaczenia monarchii i pozycji króla jest jednak pozorne – Christian VII to marionetka w rękach konserwatywnej rady, której zależy na utrzymaniu władzy i bogactwa silnie kontrastującego z nędzą mieszczan i chłopów (co dostrzega z okien powozu wstrząśnięta do głębi przyszła królowa). W Danii nie wolno drukować, kolportować, a nawet czytać pism Woltera, Rousseau czy Locke’a. Bogata biblioteka angielskiej księżniczki także zostanie przejrzana przez cenzorów, o czym informuje ją nowa dama dworu (wiele z Pani książek jest zabronionych w Danii). Próby przeprowadzenia oświeceniowych, demokratycznych reform, podjęte przez nadwornego medyka, kończą się fiaskiem, ale ziarno nowych idei wyda plon w następnym pokoleniu. 4. W jaki sposób Arcel ukazał mechanizmy sprawowania władzy i uprawiania polityki? – nauczyciel przypomina młodzieży rozmowę Struenseego z królem na ten temat (Mógłbyś być wspaniałym królem) i zachęca do jej interpretacji. Medyk proponuje władcy, by dobrze zagrał rolę króla, przygotował się do niej, wyrecytował na posiedzeniu rady wyuczoną kwestię i w ten sposób narzucił urzędnikom swoją wolę. Reżyser przywołuje w tej scenie, ale też w wielu innych sekwencjach (np. balu maskowego czy przedstawień teatralnych prezentowanych na dworze królewskim) topos theatrum mundi – świata jako sceny, na której każdy gra jakąś rolę. Role króla i królowej są wyjątkowo trudne, gdyż napisane przez tradycję, ograniczone prawem, etykietą, dworskimi konwenansami, wreszcie – wymaganiami, jakie stawia monarchom naród. Młody król nie potrafi odnaleźć się w swej roli, jego rozchwiana psychika nie jest w stanie udźwignąć tego ciężaru, co skwapliwie wykorzystuje dworska koteria, ubezwłasnowolniając władcę. Jego władza sprowadza się tylko do podpisywania przedkładanych mu dokumentów. Wydaje się, że w tym świecie obłudy i podstępów tylko on jest sobą – prostackim, gruboskórnym, sprośnym i nieobliczalnym młodzieńcem, który szuka rozrywek, chce się przede wszystkim bawić, a nie rządzić, gdyż władza kojarzy mu się z nudą. Okazuje się jednak, że to też pozór, maska, którą monarcha zdejmuje przed swoim przyszłym lekarzem i przyjacielem. Dialog, jaki toczą ze sobą językiem Hamleta Szekspira, odsłania nam nowe oblicze Christiana: człowieka samotnego, niekochanego, osieroconego wcześnie przez matkę (znaczące jest, że do własnej żony zwraca się „matko”), zagubionego w gąszczu intryg dworskich, którym patronuje zresztą jego macocha, zainteresowana wprowadzeniem na tron przyrodniego brata króla. Dlatego monarcha tak przywiązuje się do swego medyka, ufa mu bezgranicznie, broni przed radą, a po jej rozwiązaniu – czyni wykonawcą swojej (w istocie – jego) woli, ustanawiając dwuosobowy gabinet. Christian powoli dojrzewa u boku przyjaciela. Cieszy się z narodzin córki, nie wierzy w oskarżenia pod adresem lekarza, a w finale – zostaje zmuszony do podpisania rozkazu jego aresztowania pod fałszywym zarzutem planowania zamachu na życie władcy. To nie koniec oszustw – odsunięty faktycznie od władzy monarcha prosi o ułaskawienie Struenseego, ale nikt z reaktywowanej ponownie rady nie zamierza tego respektować. W filmie Arcela władza deprawuje, jej nadmiar zawsze rodzi korupcję i nadużycia (postawa dworskich urzędników i królowej Juliany), a uprawianie polityki w uczciwy sposób jest niemożliwe (nawet Struensee manipuluje psychiką i emocjami panującego, by zrealizować swoje szlachetne skądinąd projekty), przynosi gorycz i rozczarowanie (lekarz chciał zmienić położenie ludu, ulżyć jego niedoli, a tłum go znienawidził i zażądał jego głowy (Chcemy zobaczyć króla, śmierć Niemcowi). 5. Jak skonstruowany jest wątek miłosny i z czego wynika dramat kochanków? W tej części lekcji uczniowie zajmą się analizą „zakazanej miłości”, nauczyciel zwraca uwagę uczniów na okoliczności i skutki romansu oraz postawę obojga bohaterów (charakterystyka i próba oceny postaci). Konstrukcja wątku romansowego w filmie odbiega od banalnego schematu miłosnego trójkąta. Struensee ma świadomość, że nadużyje zaufania chorego króla, romansując z jego żoną, dlatego broni się przed tym związkiem. Jego przyjaciel ostrzega go przed zgubnymi skutkami tego związku. Lekarza pociąga umysłowość królowej, szanuje ją i nie chce narażać na szwank jej reputacji. Poza tym bohater ceni sobie kawalerską niezależność, praca, a później działalność reformatorska wypełniają całe jego życie. Czuje się potrzebny ludziom. Jednak uczucie pokonuje bariery rozumu i rozsądku. Rozwija się w szlachetnych gestach i dyskretnych spojrzeniach, by w końcu wybuchnąć w zakazanej namiętności, gdy dostanie od królowej list wraz z kluczem do jej komnaty. Szczęściu w miłości towarzyszą sukcesy polityczne. Idealista Struensee wprowadza zmiany, jego poczynania docenia sam Wolter. Kryzys nadchodzi, gdy królowa zachodzi z nim w ciążę. Aby ratować dziecko – owoc prawdziwej miłości, Karolina musi wrócić do łoża króla, co staje się dla Struenseego źródłem niewysłowionych cierpień. Dopiero narodziny córki zbliżają kochanków, ale paradoksalnie – przyczyniają się do ich tragedii. Oskarżony o zdradę lekarz zostaje ścięty, a wcześniej – poddany brutalnym torturom. Dramat mądrej i oświeconej Karoliny, wychowanej w Anglii – kolebce kapitalizmu i parlamentaryzmu, zaczyna się w dniu poślubienia niezrównoważonego psychicznie i niezaspokojonego seksualnie „chłopca”, który, od pierwszej wspólnej nocy, będzie ją notorycznie zdradzał i publicznie poniżał. Królowa poddaje się swemu losowi, znosi z godnością upokorzenia ze strony męża i pogardę dworu, który traktuje ją jak obcą. Nikt nie liczy się z jej zdaniem, nie ma z kim rozmawiać, dyskutować o książkach. Czuje się samotna, nierozumiana i przede wszystkim – niekochana, a ma dopiero 15 lat. Spotkanie z niemieckim lekarzem obudzi jej uśpiony umysł. Karolina odkrywa w bibliotece Struenseego zakazane księgi, docenia jego niekonwencjonalne metody leczenia, wspiera w realizacji projektu szczepień. Czuje w nim bratnią duszę: on też jest cudzoziemcem, ledwie tolerowanym na dworze, człowiekiem oświecenia, otwartym na nowe idee i poglądy. Namiętność rodzi się później i jest konsekwencją samotności i obopólnej ideowej fascynacji. Kochankowie ukrywają swój związek nie tylko z powodu pozycji królowej. Odczuwają rozterki, chwile zwątpienia, zwłaszcza Struenseemu trudno jest oszukiwać króla, dla którego stał się jedynym przyjacielem i powiernikiem. Wspólne dziecko zbliża kochanków – wyznają sobie miłość, ale muszą utrzymywać pozory, co okazuje się coraz trudniejsze i ostatecznie kończy się dla obojga tragicznie. Wybucha skandal. Całe miasto zostaje zarzucone ulotkami informującymi o ich związku. Pojawia się zarzut zdrady. Ulica chce głowy Niemca. Rozstrojona psychicznie Karolina popada w uzależnienie od laudanum (narkotyku), królowa-matka odbiera jej syna, a ją samą zsyła do Niemiec wraz z córką straconego kochanka. Tragizm Karoliny wynika ze splotu okoliczności i przypadków, na które nie miała wpływu. Historia ustawiła ją w roli królowej Danii, ale los zakpił z niej, dając jej za męża człowieka chorego i niezdolnego do sprawowania władzy. Kiedy w jej życiu pojawił się Struensee, a wraz z nim – prawdziwe uczucie, było już za późno na szczęście. Jej nadzieją pozostały dzieci… PRACA DOMOWA Podaj przykład utworu, w którym występuje topos świata-teatru i dokonaj jego analizy.
