Szkoła promująca zdrowie

Sokołowska Maria
Warszawa
2
Szkoła promująca zdrowie
15 lat szkoły promującej zdrowie – kilka osobistych refleksji
Dedykowane : Zbyszkowi Cendrowskiemu, jako
pierwszemu dziennikarzowi, który uwierzył w szkolę
promującą zdrowie
Jubileusze są okazją do świętowania, ale też do refleksji: czy minione lata stanowią powód do
zadowolenia i dumy ? , czy gdyby można było cofnąć czas wybralibyśmy inną czy ta samą
drogę? Na podstawie własnych doświadczeń związanych z ruchem szkół promujących
zdrowie mogę powiedzieć, że dla mnie były to lata ciekawe i wartościowe mimo trudności,
które zawsze towarzyszą wprowadzaniu zmian. Z tej perspektywy chciałaby podzielić się
refleksją dlaczego ta koncepcja pasjonuje mnie niezmienne od 15 lat.
- W promocji zdrowia upowszechniamy „podejście od ludzi do problemu” co oznacza, że
działania podejmowane w szkołach mają charakter oddolny, nikt nikomu niczego nie
narzuca. Społeczność szkolna sama diagnozuje swoje problemy, wybiera problemy do
rozwiązanie w pierwszej kolejności ( problemy priorytetowe), planuje i podejmuje
odpowiednie działania oraz ocenia osiągnięte efekty ( autoewaluacja). Osoby wspierające
dostarczają wiedzy i umiejętności jak to robić ( a nie co robić) W ten sposób społeczność
szkolna zarządzą zmianą jaką chce u siebie wprowadzić.
Początki tworzenie się krajowej sieci wynikły również z działań i inicjatyw oddolnych - już
w trakcie projektu pilotażowego wiele szkół spontanicznie przyłączało się do nas, w
pewnym sensie „wymuszając” podjęcie szerszych działań wspierających przez Polski Zespół
ds. Projektu Szkoła Promująca Zdrowie
Dla mnie jako psychologa niezwykle cenne jest popularyzowanie podejścia. które służy
rozwijaniu umiejętności i postaw sprzyjających radzeniu sobie w życiu, budowaniu
wewnątrzsterowności i poczucia koherencjii będącego ważnym wyznacznikiem holistyczne
pojmowanego zdrowia. Najważniejszym sprawdzianem, że to się udaje był okres
wprowadzania reformy systemu edukacji w latach 90 – tych. Większość szkół promujących
zdrowie była przygotowana do wprowadzania zmian i nowa sytuacja nie była dla nich trudna
tak jak dla wielu innych szkół i placówek.
Ponadto zaangażowaniu wielu ludzi w twórcze poszukiwanie rozwiązań towarzyszy
entuzjazm, radość, ciekawość, poczucie wspólnoty co bardzo silnie kojarzy mi się z
projektem „szkoła promująca zdrowie”.
- W ramach edukacji zdrowotnej przygotowujemy do kompetentnego działania , a nie
tylko przekazujemy wiedzę o zdrowiu – Zamiast pouczania, moralizatorstwa, wskazywania
gotowych recept jak to się często dzieje w edukacji zdrowotnej przygotowujemy do refleksji
i świadomego podejmowania działań. Ważną rolę odgrywa tu stosowanie aktywizujących
metod nauczania. Sprawdza się bardzo metoda projektów zarówno projektów edukacyjnych w
których uczniowie mają poznać, zbadać interesujące ich zagadnienie z zakresu promocji
zdrowia, opracować zdobyte informacje w wybrany przez siebie sposób i zaprezentować
wyniki swojej pracy kolegom, nauczycielom, rodzicom i innym dorosłym. Doświadczenia z
realizacji takich projektów pokazują, że młodzi ludzie, który sami poszukują informacji,
starają się je uporządkować, sformułować wnioski jakie z tych informacji wynikają, często
decydują się na podjęcie zachowań prozdrowotnych: zmianę dietyii, wzmocnienie aktywności
fizycznej itp. Efektów takich trudno się spodziewać wtedy gdy to dorosły przekazując
uczniom wiedzę, podaje gotowe wnioski i namawia do zmiany zachowań. W takich
sytuacjach nam , dorosłym często towarzyszy myśl, że ogromne starania idą na marne, jest to
przysłowiowe: grochem o ścianę”, a czasami wręcz „ na złość mamie odmrożę sobie uszy”.
Dodatkowym walorem stosowania metod aktywizujących w tym metody projektów jest
stwarzania okazji do kształtowania umiejętności życiowych ( psychospołecznych) uczniów
takich jak: komunikacja interpersonalna, planowanie, podejmowanie decyzji, negocjowanie,
rozwiązywanie konfliktów i in. Jeszcze lepsze warunki dla rozwoju tych umiejętności
stwarzają projekty te służące wprowadzaniu zmian nastawione są na przygotowywanie
młodych ludzi do podejmowania działań służących zdrowiu własnemu i innych. Wiedza
zebrana na określony temat może posłużyć do opisu: „jak jest”. Stanowić to może punkt
wyjścia do stworzenia wizji „jak powinno być” i zastanowienia się jakie działania można
podjąć w celu stopniowego wprowadzania tej wizji w życie. Projekty tego typu realizowane
są od kilku lat w europejskiej sieci szkół promujących zdrowie w ramach programu „Young
minds”2. Są to projekty IVAC (Investigations, Visions, Actions and Changes)- Badania,
Wizje, Działania i Zmiany. W br. rozpoczęliśmy popularyzowanie tego podejścia w Polsce.
Młodzież gimnazjalna, zaproszona na warsztaty zapoznające ich z tym podejściem bardzo
pozytywnie oceniła tą ofertę edukacyjną.
Dla mnie osobiście ogromnie cenna dla mnie jest świadomość, że szkoły promujące zdrowie
starają się realizować edukacje zdrowotną w taki sposób, który pozwala rozwijac nie tylko
wiedza ale również umiejętności i postawy co w większym stopniu zapewnia jej
skuteczność czyli wpływ na zachowania i wybory życiowe.
- Wspieramy współpracę zamiast rywalizacji
Od początku projektu pilotażowego przyjęliśmy zasadę, że to przedsięwzięcie nie jest
konkursem: szkół nie można porównywać miedzy sobą ani tym bardziej tworzyć rankingu
szkół. Każda szkoła pracuje w odmiennych warunkach, startuje z innego poziomu, wybiera
inne problemy priorytetowe. Do projektu pilotażowego nie wybrano szkół najlepszych, ale
szkoły typowe różniące się od innych tylko tym, że pracowali w nich ludzie, mówiący o
sobie ; nie chcemy narzekać czy czekać na „lepsze czasy”, ale sami chcemy je tworzyć.
Dzięki nastawieniu na współpracę a nie rywalizację szkoły promujące zdrowie chętnie dzielą
się swoimi doświadczeniami i dorobkiem z innymi szkołami, udostępniają innym materiały,
pomysły rozwiązań, prowadzą szkolenia ( często bez żadnych gratyfikacji finansowych).
Ważną pomocą w tym zakresie była możliwość pisania o swoich doświadczeniach w
„Liderze”, który pierwszy udostępnił swoje łamy realizatorom projektu.
Dzięki temu szkoły promujące zdrowie dostarczają innym szkołom przykładów dobrej
praktyki szczególnie w zakresie realizacji edukacji zdrowotnej, która jest obowiązkowa dla
szkół wszystkich typów w Polsce.
Ważne jest również to, że dzięki nastawieniu na współprace a nie rywalizację szkoły
promujące zdrowie gotowe są mówić nie tylko o swoich sukcesach i osiągnięciach, ale także
o problemach i trudnościach dzięki czemu osoby zainteresowane otrzymują pełny, prawdziwy
obraz sytuacji. Służy to również budowaniu dobrych relacji interpersonalnych zarówno w
szkole jak i pomiędzy szkołami.
Elementy rywalizacji wykorzystywane są często jako sposób motywowania młodych ludzi do
działania. Bardzo popularną formą pracy z młodzieżą, w promocji zdrowia i profilaktyce są
różnorodne konkursy : wiedzy, plastyczne, literackie, teatralne i inne. Traktowane są one
zwyczajowo jako sposoby aktywizowania uczniów. Od początku projektu „szkoła promująca
zdrowie” dyskutowany był problem przydatności tej formy pracy w szeroko pojętej promocji
zdrowia. Najwięcej wątpliwości budziła możliwość zniechęcenia do zajmowania się
działaniami pro zdrowotnymi osób, które w takich konkursach permanentnie przegrywają.
Drugie ważne zastrzeżenie dotyczyło tego, że nie jest to oferta dla wszystkich . Uznano, że
dążąc do zmiany zachowań tak aby lepiej służyły zdrowiu i rozwojowi odpowiednią formą
jest rywalizowanie nie z innymi a z sobą samym ( „chcę osiągać coraz więcej” ) . Warto
zdać sobie sprawę z tego, że wzięcie udziału w konkursie nie musi świadczyć o
zainteresowaniu problematyką zdrowia. Rywalizacja i nagrody powodują, że chwilowe
zajęcie się określonym problemem nie wynika z przemyśleń czy potrzeb ucznia, ale chęci
uzyskania określonych gratyfikacji. Ponadto konkurs wyklucza możliwość włączenia się do
tych działań dzieci mniej zdolnych lub z niską samooceną. Tak więc konkurs dotyczący
zdrowia może wbrew założonym celom pogłębiać nierówności w zdrowiu. Znacznie bardziej
wartościowe są warsztaty debaty , dyskusje w trakcie których uczniowie współpracując ze
sobą, wymieniając myśli mogą pracować nad konkretnymi zagadnieniami z zakresu promocji
zdrowia. Młodzież może uczestniczyć w tych warsztatach także poprzez różne formy
twórczości: poezja, rysunek, drama jednak nie po to aby wygrać , ale wypowiedzieć się w
sprawie, która sama uzna za ważną. Te wszystkie elementy zawiera wspominana wyżej
metoda projektów, która jest coraz popularniejsza w szkołach promujących zdrowie3
- Program szkoła promująca zdrowie jest pozytywnie oceniane przez wiele środowisk
europejskich. W międzynarodowym dokumencie zwanym Rezolucją z Egmond, zapisano
m.in.:
„Udało się uzyskać dowody, że:
 podejście wykorzystane w tworzeniu szkół promujących zdrowie jest skuteczne i
umożliwia ustabilizowany rozwój
 tworzenie szkoły promującej zdrowie powinno być wspierane przez politykę i
partnerstwo resortu zdrowia i edukacji”1
Doceniając znaczenie popularyzowania tego modelu szkoły dla zdrowia społeczeństwa
planuje się, że od następnego roku włączenie programu szkoła promująca zdrowie do
szerszych działań nazwanych roboczo „Szkoły dla zdrowia Europy”
1. Conference Report : Education& Heath in Partnerships : a European Conference on linking education with the promotion of Heath in
schools Technical Secretariat European Network for Health Promoting Schools International Planning Committee 2002
2. ( rozumiem swoją sytuację, umiem sobie poradzić z problemami i mam przekonanie że warto),
3. W jednym z projektów realizowanych przez uczniów z 26 gimnazjum z Łodzi na pytanie: Czy po
zakończeniu projektu zmieniłaś coś w swojej diecie ? odpowiedzi : jem więcej warzyw i owoców - 78 %
badanych, jem częściej ciemne pieczywo - 73%badanych, spożywam więcej przetworów mlecznych - 72%
badanych ( por. Edukacja Zdrowotna i promocja Zdrowia w Szkole zeszyt )