- terminy:

OPRACOWANIE dział IV, kl. I
terminy:
Bizancjum-państwo powstałe po podziale Imperium Rzymskiego w 395 roku w jego wschodniej części, ze
stolicą w Konstantynopolu, nazywane później Cesarstwem Bizantyjskim.
Hagia Sophia-Kościół Mądrości Bożej wzniesiony w Konstantynopolu przez cesarza Justyniana.
ogień grecki-broń Bizantyjczyków łatwopalna, gęsta substancja nie do ugaszenia wodą. Wykorzystywana
głównie podczas walki na morzu.
ikona-obraz religijny przedstawiający postacie świętych lub sceny biblijne, malowany na desce według
ściśle określonych zasad.
katolicyzm-nazwa kościoła chrześcijańskiego uznającego władzę papieża, powstałego po schizmie
wschodniej w 1054 r., używał w liturgii łaciny.
prawosławie-nazwa kościoła chrześcijańskiego uznającego władzę patriarchy Konstantynopola powstałego
po schizmie wschodniej 1054 r. w liturgii posługiwano się greką.
bazylika-budowla o charakterze sakralnym, wyniesiona do godności kościołów będących siedzibami
dostojników kościelnych wysokiej rangi np. biskupa albo legata papieskiego.
islam- Religa monoteistyczna stworzona przez Mahometa
Allach- jedyny prawdziwy bóg według Muzułmanów.
Muzułmanie- wyznawcy Islamu.
Hidżra-nazwa nadana przez muzułmanów ucieczce Mahometa z Mekki do Medyny, miała miejsce w 622 r.
n.e. i od tego zdarzenia Muzułmanie liczą lata.
Koran-święta księga Islamu.
Szariat- prawo Islamu.
Dżihad-„ święta wojna” prowadzona przez Muzułmanów w obronie wiary.
Meczet- świątynia Muzułmanów
świątynia Kaaba- najświętsze miejsce Islamu, znajduje się w Mekkce. Przechowywany jest w niej czarny
kamień.
minaret- wznosząca się obok meczetu wysoka wieża, z której pięć razy dziennie wzywa wyznawców do
modlitwy muezin.
kalif- uważani za następców proroka Mahometa, władcy muzułmanów.
arabeska- dekoracyjne wzory roślinne i geometryczne używane przez Arabów, używane ze względu na
religijny zakaz używania wizerunków ludzi i zwierząt.
arianizm-doktryna teologiczna Ariusza (zm. 336), duchownego Kościoła w Aleksandrii w Egipcie
odmiennie interpretująca chrześcijański dogmat o Trójcy Świętej. Konkretnie, by uchronić monoteizm,
Ariusz uznawał pochodzenie Syna od Boga Ojca na zasadzie stworzenia. Nauczanie potępione przez
Kościół i uznane za herezję.
majordom-zarządca dworu królewskiego w państwie Franków.
marchia-nadgraniczne obszary państwa Franków, wprowadzone zostały przez Karola Wielkiego.
margrabia-osoba sprawująca władzę królewską w marchii, powoływany przez władcę – urząd wprowadzony
przez Karola Wielkiego.
hrabia- osoba sprawująca władzę królewską w hrabstwie, powoływany przez władcę – urząd wprowadzony
przez Karola Wielkiego.
hrabstwo-jednostka podziału terytorialnego państwa Karola Wielkiego, hrabstwa obejmowały tereny
wewnątrz państwa.
siedem sztuk wyzwolonych- przedmioty nauczane w szkołach kościelnych, powstałych z rozkazu Karola
Wielkiego
minuskuła- nowy bardzo czytelny krój pisma wprowadzony za panowania Karola Wielkiego.
renesans karoliński- okres panowania Karola Wielkiego kiedy odrodziły się wzorce antycznej sztuki.
manuskrypt- książka przepisywana ręcznie.
miniatura- obrazek malowany ręcznie w manuskryptach
traktat w Verdun- traktat podpisany w Verdun w 843 r. dzielący państwo Ludwika Pobożnego – syna Karola
Wielkiego – na trzy części pomiędzy synów Ludwika Pobożnego. Państwo podzielono na Państwo Karola
Łysego na zachodzie, Państwo Lotara w środku i na Państwo Ludwika Niemieckiego na zachodzie.
Rzesza Niemiecka- związek wielu państw niemieckich posiadających dużą niezależność, powstałych na
terenie państwa Ludwika Niemieckiego. Powstała po śmierci ostatniego potomka Ludwika Niemieckiego.
Uniwersalizm- idea państwa wymyślona przez cesarza Ottona III, państwo to miało być imperium na wzór
Imperium Rzymskiego. W skład tego państwa – uniwersalnego imperium – miały wejść Rzym, Galia,
Germania i Słowiańszczyzna.
Wikingowie – mieszkańcy północnej Europy pochodzący głównie z terenów dzisiejszej Skandynawii Szwecji, Norwegii i Danii. W VIII w. i IX w. wyprawiali się na wyprawy zbrojne jak i kupieckie do
zachodniej i wschodniej Europy.
Normanowie – Potomkowie wikingów osiedlili się na terenach północnej Francji – nazywanej od tej pory
Normandią.
Runy- własny charakterystyczny alfabet Wikingów.
Drakkary-wielkie okręty Wikingów i Normanów.
Snekkary- mniejsze od drakkarów okręty Wikingów.
kościół klepkowy- charakterystyczne dla Skandynawii kościoły budowane całkowicie z drewna, bardzo
bogato rzeźbione.
tkanina z Bayeux- haftowany pas płótna o długości 70 metrów opisujący w formie obrazkowej historię
podboju Anglii przez księcia normandzkiego Wilhelma Zdobywcę w 1066 r.
Słowianie- ludy które zasiedliły Europę środkową, południową i wschodnią podczas wędrówki ludów
począwszy od IV w. n.e., dzielili się na zachodnich, południowych i wschodnich. Mieli podobne wierzenia i
język. Zorganizowani byli w wspólnoty rodowe.
Głagolica- pierwszy alfabet dostosowany do języka słowiańskiego stworzony przez Cyryla i Metodego
Cyrylica- drugi prostszy alfabet dostosowany do języka słowiańskiego, stworzony przez uczniów Cyryla i
Metodego.
Latopis – Kroniki tworzone w języku słowiańskim na Rusi.
Lechowe Pole- w Bawarii, miejsce bitwy z 955 r. podczas której władca niemiecki Otton I powstrzymał
najazd Węgrów na Europę.
Korona św. Stefana- symbol władzy królewskiej na Węgrzech, nazwa pochodzi od pierwszego króla Węgier
Stefana zwanego Świętym, który wprowadził w kraju chrześcijaństwo i koronował się na króla Węgier w
1001 r.
Cluny- opactwo benedyktynów we Francji, wprowadzone tam surowe reguły życia były wzorem dla wielu
klasztorów w Europie.
prawo kanoniczne- prawo dotyczące duchownych.
schizma wschodnia- rozłam w chrześcijaństwie z roku 1054 r., powstał w wyniku różnic wyznaniowych
pomiędzy kościołem zachodnim z papieżem na czele a kościołem wschodnim z Patriarchą Konstantynopola.
Papież wykluczył Patriarchę z Kościoła, zaś Patriarcha nałożył na Papieża ekskomunikę.
ekskomunika- wykluczenie z grona wiernych kościoła.
prawosławie- określenie części chrześcijan opowiadających się za władzą patriarchy Konstantynopola i
odprawiającymi nabożeństwa w obrządku greckim.
dyktat papieski-dokument wydany przez Papieża, zawierający zbiór nakazów.
inwestytura- nadanie dóbr wraz ze stanowiskiem kościelnym.
Canossa- miasto we Włoszech do którego udał się z pielgrzymką cesarz Henryk IV aby papież Grzegorz VII
zdjął z niego ekskomunikę nałożoną przez Grzegorza VII.
konkordat wormacki- porozumienie pomiędzy cesarzem Henrykiem IV i papieżem Grzegorzem VII w
sprawie wyłącznego nadawania godności kościelnych przez papieża.
synod-zjazd duchowieństwa w kościele katolickim.
trivium- trzy z siedmiu sztuk wyzwolonych: gramatyka biegłość w łacinie, dialektyka czyli logika i retorykę
czyli sztuka mówienia. Uważane za wstęp do nauki quadrivium.
quadrivium-cztery z siedmiu sztuk wyzwolonych: geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka.
wydarzenia związane z datami:
330 r. przeniesienie stolicy cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola
395 r. podział cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią
527 r. cesarzem wschodniorzymskim został Justynian I
622 r. hidżra – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny.
630 r. Mahomet powrócił do Mekki
632 r. śmierć Mahometa
711 r. początek podboju półwyspu Iberyjskiego przez Arabów
496 r. został ochrzczony Chlodwig król Franków
732 r. Karol Młot pokonał Arabów w bitwie pod Poitiers (25-10)
751 r. koronacja Pepina na króla Franków
756 r. utworzenie Państwa Kościelnego
800 r. koronacja Karola Wielkiego na cesarza
814 r. umiera Karol Wielki początek panowania Ludwika I Pobożnego
843 r. traktat z Verdun
962 r. koronacja Ottona I na cesarza rzymskiego
995 r. początek rządów Ottona III
1000 r. zjazd gnieźnieński
1066 r. podbój Angli przez Wilhelma Zdobywcę
863 r. misja Cyryla i Metodego
955 r. pokonanie Węgrów na Lechowym Polu przez Ottona I
988 r. chrzest Rusi kijowskiej
1001 r. chrzest władcy Węgrów króla Stefana
1054 r. wielka schizma wschodnia
1075 r. początek sporu o inwestyturę
1077 r. ukorzenie się cesarza Henryka IV przed Grzegorzem VII w Kanossie.
1122 r. Konkordat wormacki
przedstawić dokonania:
Justynian I Wielki- jeden z najwybitniejszych cesarzy bizantyjskich. Wprowadził tzw. Kodeks Justyniana –
zbiór zasad prawnych spisany na jego polecenie. Próbował odbudować potęgę Imperium Rzymskiego. Kazał
wybudować bazylikę Hagia Sophia.
Mahomet- kupiec arabski stworzył Islam.
Chlodwig- pierwszy chrześcijański władca Franków z dynastii Merowingów.
Karol Młot- majordom na dworze Merowingów, w 732 r. pokonał wojska arabskie w bitwie pod Poitiers
Pepin Krótki- syn Karola Młota, pozbawił ostatniego Merowinga władzy i przejął koronę w Królestwie
Franków, założyciel dynastii Karolingów.
Karol Wielki- syn Pepina Krótkiego jeden z najwybitniejszych władców średniowiecznej Europy, cesarz od
roku 800. Za jego panowania nastąpił szybki rozwój kultury i sztuki zwany renesansem karolińskim.
Einhard- frankijski biograf i kronikarz piszący w języku łacińskim, jest autorem biografii Karola Wielkiego,
która przez większość średniowiecza była uważana za wzorzec w swoim gatunku.
Ludwik Pobożny- syn Karola Wielkiego
Ludwik Niemiecki-syn Ludwika Pobożnego otrzymał wschodnią część państwa Franków.
Karol Łysy- syn Ludwika Pobożnego otrzymał zachodnią część państwa Franków.
Lotariusz (Lotar)- syn Ludwika Pobożnego otrzymał środkową część państwa Franków.
Otton I- pierwszy cesarz niemiecki, pobił Węgrów na Lechowym Polu, koronowany na cesarza w 962r.
Otton III- władca niemiecki. Król Niemiec od 983, cesarz rzymsko-niemiecki od 996 roku. W 1000 roku,
przy okazji pielgrzymki do grobu świętego Wojciecha, chcąc również pozyskać Bolesława Chrobrego do
swych idei cesarstwa uniwersalistycznego, przybył do Gniezna. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego utworzono
niezależną polską organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i
Wrocławiu.
Henryk II-cesarz niemiecki, walczył z Bolesławem Chrobrym o Milsko i Łużyce.
Leif Ericsson- wódz wikingów, około roku 1000 dotarł do Ameryki
Robert Giscard- wódz Normandzki w 1066 r. pobił Arabów i Bizantyjczyków na Morzu Śródziemnym i
założył w południowych Włoszech i na Sycylii potężne państwo.
Wilhelm Zdobywca-Władca Normandzki podbił w 1066 r. Anglię i koronował się na jej króla.
Edward Wyznawca- angielski król którego śmierć w 1066 r. spowodowała spór o sukcesję tronu pomiędzy
Haroldem i Wilhelmem Zdobywcą.
Harold- został królem Anglii po śmierci Edwarda Wyznawcy w 1066 r., zginął w bitwie pod Hastings,
toczonej z wojskami normandzkimi pod wodzą Wilhelma Zdobywcy.
Matylda- królowa Anglii, żona Wilhelma Zdobywcy.
Samon- Kupiec frankijski VII w., twórca pierwszego państwa słowiańskiego.
Rościsław- władca państwa Wielkomorawskiego, przyjął chrzest z rąk Cyryla Metodego w 863 r.
Cyryl- Konstanty brat Metodego, misjonarz z Bizancjum, wprowadził do liturgii język Słowian i wymyślił
głagolicę pierwszy alfabet słowiański.
Metody- Brat Cyryla, misjonarz z Bizancjum, wprowadził do liturgii język Słowian i wymyślił głagolicę
pierwszy alfabet słowiański.
Świętopełk- Następca Rościsława na tronie państwa wielkomorawskiego, zrezygnował z liturgii
słowiańskiej i przyjął misjonarzy z Niemiec.
Włodzimierz Wielki- władca Rusi Kijowskiej, przyjął chrzest w 988 r. w obrządku bizantyjskim.
Stefan Wielki- władca Węgier wprowadził w kraju chrześcijaństwo, koronowany na króla w 1001 r.
Sylwester II- benedyktyn, wybitny uczony średniowieczny, upowszechnił w Europie cyfry arabskie i
dziesiętny sposób liczenia. Skonstruował liczydło i zegar mechaniczny. Wychowawca i doradca cesarza
Ottona III. W 999 został wybrany na papieża, przyjął imię Sylwestra II.
Grzegorza VII- papież walczył z cesarzem w sporze o inwestyturę, ekskomunikował cesarza Henryka IV w
1077 r. Po porozumieniu z cesarzem i zdjęciu z niego ekskomuniki został przez Henryka IV pozbawiony
tronu papieskiego. Potępiał sprzedaż stanowisk kościelnych, łamanie celibatu i upadek moralny kleru.
Henryka IV- Cesarz, walczył z papieżem Grzegorzem VII w sporze o inwestyturę
- wskazać na mapie Konstantynopol i cesarstwo bizantyjskie, Półwysep Arabski oraz miasta: Mekkę i
Medynę, kierunki i zasięg podbojów Arabów, pierwotne siedziby Franków, terytoria podbite przez Karola
Wielkiego, państwa powstałe w wyniku podziału monarchii Karola Wielkiego, siedziby Normanów,
kierunki ekspansji wikingów, położenie pierwszych państw słowiańskich i Węgier, Cluny, zasięg wpływów
Kościoła katolickiego i prawosławnego w X wieku