Św.Tomasz (23.03.06)

ŚW. TOMASZ Z AKWINU
1225 – 1274
Jego filozofia zwana jest Chrześcijańskim Arystotelizmem
Od Arystotelesa przejął:
1. Pojęcie poznania jako procesu receptywnego (oparł na tym swoją empiryczną
teorie poznania)
2. Pojęcie dowodu (rozgraniczenie wiedzy i wiary)
3. Przyczynowe powiązanie zdarzeń (stosunek Boga i stworzenia)
4. Pojęcie aktu, energii i potencji, formy i materii (pojęcie duszy i ciała)
5. Pojęcie środka, etyka umiaru
(te pojęcia uzupełnił pojęciami istota i istnienie, esencja. Rozróżnienie Boga i
stworzenia)
W wielu przypadkach zgadza się z Św. Augustynem, odrzuca jednak pojęcia poznania i
psychologię.
Wiedza i wiara
Oddziela wiedzę od wiary, rozum od objawienia.
Są pewne prawdy dostępne rozumowi, ale zarazem objawione (Np. nieśmiertelność duszy) są
one jednak wyjątkami.
Wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny
Rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, jego istnienie, własności,
działanie.
Istnieją jednak prawdy, które są dla rozumu niedostępne. Mogą jedynie być objawione Np.
 Św. Trójca
 Grzech pierworodny
 Wcielenie
 Stworzenie świata w czasie
Są to prawdy wiary a nie rozumu i mogą być tylko
objawione.
(powyższe jako nowe w tamtym czasie było uściśleniem pojęcia wiedzy)
Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia(racjonalizm)
Prawda, jaką Bóg zsyła na drodze łaski
Suma teologiczna
Konieczne jest dla zbawienia ludzkiego, aby istniała inna nowa nauka z objawienia Bożego
Teologia buduje swe prawdy na podstawie objawienia
Filozofia na zasadach rozumu. Nawet, jeśli mówi o tych samych prawdach każde
może mówić inaczej. Filozofia może służyć, pomagać teologii, może przygotować
człowieka do przyjęcia prawd wiary.
Substancje i uniwersalia
Punktem wyjścia dla ludzkiego poznania są jednostkowe rzeczy które jako jedyne dane są
umysłowi.
Nie jest mu dany ani Bóg ani wiedza.
Jedynie jednostkowe rzeczy są substancjami, bytami samodzielnymi.
Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne jej gatunkowi i zawarte w definicji (Arystoteles)
Istota Boga jest taka, że implikuje jego istnienie (istotą Boga jest to, że istnieje)
Istota rzeczy stworzonych nie implikuje tego, że muszą istnieć, (jako że są stworzone nie
muszą istnieć)
Na tym polega różnica pomiędzy Bogiem a stworzeniem
Bóg
Jedyny byt konieczny i niezależny, musi istnieć, bo to leży w jego naturze i wynika z jego
natury. Natomiast wszelkie stworzenie jest bytem niekoniecznym.
Bóg jako byt prosty składa się z czystej formy, człowiek natomiast jako byt złożony z formy i
materii.
Forma jest źródłem jedności w substancjach (Arystoteles)
Materia jest źródłem mnogości i cielesności
To, co duchowe posiada jedynie formę a to, co cielesne formę i materię i na tym polega
różnica pomiędzy światem duchowym i cielesnym.
Forma jest aktem a materia potencją (Arystoteles)
Bóg jest czystym aktem (formą)
Stworzenie zawiera urzeczywistniający czynnik potencjalny??? (Trochę Boga?)
Stosunek Boga do świata.
Stosunek Boga do świata jest stosunkiem do stworzenia
Świat został stworzony z niczego ( kreacja eksnichilo) u Arystotelesa i Platona przeciwnie z
odwiecznej materii niezależnej od Boga
Stworzenie dokonało się wprost przez Boga i było aktem woli dokonanym według idei
Bożych. Stworzenie zastąpiło w czasie. Bóg nie tylko stworzył świat, ale nadal nim kieruje,
jest uporządkowany i rozwija się według Bożego planu. (opatrzność)
Bóg jest pierwszą przyczyną sprawczą, jest celem świata, uczestniczy w dobrych czynach
człowieka. Człowiek nie jest pierwszorzędną przyczyną sprawczą dobra, nie potrafi go
dokonać bez łaski Bożej. Pierwsza przyczyna sprawcza dobra jest w Bogu.
Człowiek jest przyczyną sprawczą zła
Dowody na istnienie Boga
Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, musi być prawdą wymagającą dowodzenia.
Zrywa z irracjonalizmem Św. Augustyna, dla którego prawda o istnieniu Boga była
zaszczepiona w duszy ludzkiej.(priori)
Oparł dowód istnienia Boga na doświadczeniu, (aposteriori)
Formułuje pięć dowodów na istnienie Boga:
1. Eksmotu (z ruchu). Z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu.
Skoro jest ruch w świecie musiał to ktoś zapoczątkować
2. Z niesamoistności świata, wnosi, że istnieje istota samoistna będąca przyczyną świata
3. Z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości wnosi, że istnieją istota najdoskonalsza
4. Z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna.
5. Z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota rządząca przyrodą i
działająca celowo.
Uważa, że rozum może ustalić przymioty Boga
(stawia sobie pytania)
1. Czy można rozumem poznać przymioty Boga?
Czy też są one przedmiotem wiary i objawień?
Własności Boga można poznać rozumem, jednakże rozum ludzki nie jest w stanie ich poznać
wprost drogą negacji lub eminencji
Droga negacji – zaprzeczenie własności istnienia istot skończonych (cechy przeciwne)
Droga eminencji – nieskończone wzmożenie własności istot nieskończonych
Droga negacji
Samoistność (metafizyka)
Bóg jest jednym bytem, który istnieje sam przez się, wszystkie inne byty są zależne. Jako
samoistny nie ma przyczyny a więc jest niezmienny, bo nie istnieje nic, co byłoby przyczyną
jego zmiany. Jeśli jest niezmienny to jest wieczny, ponieważ powstanie i koniec byłoby
zmianą. Jest niematerialny, jest bytem prostym. Jeżeli jest prosty to jego istota jest
identyczna z jego istnieniem. Jeżeli tak to nie ma dla niego rodzaju i nie może być
definiowany.
1. samoistny
2. niezmienny
3. wieczny
4. niematerialny
Droga eminencji
1.
2.
3.
4.
absolutnie doskonały
absolutnie mądry
wszechmocny
inteligencja i wola
Człowiek i dusza
Człowiek jest bytem złożonym, składa się z duszy i ciała.
Dusza jest formą
Ciało jest materią
Odrzuca pogląd Św. Augustyna, że ciało nie jest człowiekiem.
Uważa, że dusza i ciało stanowią części człowieka i są złączone jak forma z materią
(Arystoteles)
Dusza jest formą człowieka i jest rozumna
Rozumne poznawanie to wyróżnik człowieka
Dusza i ciało jako jedność – hilemorfizm (człowiek nie jest samą duszą. Dusza nie jest
samoistną substancją, jest formą ciała)
Wbrew wcześniejszej tradycji Św. Tomasz z Akwinu stał na stanowisku psychofizycznej
jedności ciała i duszy.
Epistemologia
Przeciwieństwo scholastyki, poznania wewnętrznego. Przeciwieństwo Św. Augustyna
Receptywność poznania, łączność poznania wyższego z niższym (umysłowego z
zmysłowym)
Wszelkie poznanie jest pochodzenia empirycznego.
Człowiek nie posiada w umyśle idei wrodzonych.
Poznanie rzeczy przez wieczne prawzory jest niemożliwe (przeciwieństwo Augustyna) gdyż
prawzorów nigdy bezpośrednio nie oglądamy. Takie poznanie może być czystą inteligencją.
Takiego poznania (iluminacji) doznają jedynie aniołowie.
Umysł nie może obejść się bez zmysłów.
Zaczyna się od ujmowania konkretnych jednostkowych przedmiotów i dążymy do poznania
ogólnych istotnych własności drogą od zmysłów do abstrakcji.
Rozum może poznać tylko przedmioty materialne.
Duszę poznajemy pośrednio.
Najważniejsza jest nie wola, lecz rozum, który wolną wole wyprzedza i kieruje nią
Rozum kieruje wolną wolą
Etyka
Człowiek posiada wolną wole, która winna być kierowana rozumem
Czyli:
Pierwszeństwo rozumu, czyli intelektualizm w sprzeciwie wobec Augustiańskiego
woluntaryzmu.
Złoty środek Św. Augustyna stał się wzorem etyki umiaru.
Ostateczny cel życia widział Św. Tomasz w szczęściu, które przynosiło dążenie do Boga
(podobnie Św. Augustyn)
Szczęście – poznawanie Boga
Bóg jest ostateczną miarą czynów i celu człowieka
Podsumowanie
Dualizm
Między bytem absolutnym a względnym, między Bogiem a stworzeniem.
Sprzeciw wobec panteizmu (wszystko jest Bogiem)
Hilemorfizm
Który broni jedności natury ludzkiej. Sprzeciwia się oderwaniu duszy i ciała.
Dualistycznemu i spirytystycznemu pojmowaniu człowieka.
Obiektywizm
Sprzeciw wobec subiektywnej postawie mistyków. Twierdzi, że rzeczy zewnętrzne są nam
bardziej bezpośrednie niż wewnętrzne (przeciwieństwo Św. Augustyna)
Empiryzm
Przekonanie, że wszelka wiedza pochodzi od doświadczenia sprzeciw wobec aprioryzmowi
Św. Augustyna
Uniwersalizm
Przekonanie o wyższości ogółu nad jednostką. Sprzeciw wobec niektórym myślicielom XII,
w którzy głosili indywidualizm
Realizm umiarkowany
Intelektualizm
Nauka o pierwszeństwie intelektu w poznaniu i działaniu. Przeciwnie do woluntaryzmu
Św. Augustyna
………………………………………………………………………………………………