Grzyby

GRZYBY
ISTNIEJE ok. 100 tys. GATUNKÓW GRZYBÓW. SĄ TO
PRZEWAŻNIE ORGANIZMY LĄDOWE, RZADZIEJ WODNE,
JEDNOKOMÓRKOWE LUB WIELOKOMÓRKOWE,
POZBAWIONE PLASTYDÓW. SĄ ROŚLINAMI CUDZOŻYW-
NYMI PROWADZĄ SAPROFITYCZNY LUB PASOŻYTNICZY
TRYB ŻYCIA. NIEKTÓRE ŻYJĄ W SYMBIOZIE Z INNYMI
ROŚLINAMI.
WYRÓŻNIA SIĘ CZTERY KLASY GRZYBÓW:
• PRAGRZYBY
• GLONOWCE (PLEŚNIAKI)
• WORKOWCE
• PODSTAWCZAKI.
• PIĄTĄ GRUPĘ STANOWIĄ GRZYBY NIEDOSKONAŁE.
JEST TO SZTUCZNA
JEDNOSTKA SYSTEMATYCZNA OBEJMUJĄCA
WIELOKOMÓRKOWE
GRZYBY, U KTÓRYCH NIE STWIERDZONO PROCESÓW
PŁCIOWYCH.
WYSTĘPOWANIE GRZYBÓW
POWSZECHNIE ZNANE SĄ GRZYBY KAPELUSZOWE –
JADALNE, NIEJADALNE I TRUJĄCE. „GRZYBAMI”
NAZYWAMY ZWYKLE ICH OWOCNIKI, SŁUŻĄCE DO
CELÓW ROZRODCZYCH. GRZYBY WYSTĘPUJĄ NA
CAŁEJ KULI ZIEMSKIEJ, NA LĄDACH ORAZ W WODACH
SŁODKICH, A NAWET SŁONYCH. NAJWIĘCEJ WYSTĘPUJE ICH W GLEBACH, SZCZEGÓLNIE DO GŁĘBOKOŚCI 10 15 cm.
GRZYBY GLEBOWE ZNAJDUJĄ NAJLEPSZE WARUNKI
W MIEJSCACH ZACIENIONYCH KORONAMI DRZEW. DUŻY
WPŁYW NA ROZWÓJ GRZYBÓW WYWIERA TEMPERATURA. WIĘKSZOŚĆ GRZYBÓW NAJLEPIEJ ROZWIJA SIĘ
W TEMPERATURZE 15-30OC.
FLORA GRZYBÓW GLEBOWYCH ZALEŻY W DUŻYM
STOPNIU OD RODZAJU GLEBY. INNE GATUNKI WYSTĘ-
PUJĄ NA GLEBACH UPRAWNYCH, INNE NA ŁĄKACH I
PASTWISKACH, JESZCZE INNE W LASACH.
PODSTAWOWYM CZYNNIKIEM JEST DOSTATEK MATERII
ORGANICZNEJ. SZCZEGÓLNIE DOGODNE WARUNKI
ZNAJDUJĄ GRZYBY W ŚCIÓŁCE LEŚNEJ, OBORNIKU,
KOMPOŚCIE itp.. PRODUKTY SPOŻYWCZE, JAK CHLEB,
MIĘSO, SER, KONFITURY, POZOSTAWIONE W MIEJSCU
ODKRYTYM I WILGOTNYM POKRYWAJĄ SIĘ NALOTEM
GRZYBÓW – PLEŚNIĄ.
BUDOWA
PLECHA WIĘKSZOŚĆI GRZYBÓW MA BUDOWĘ
STRZĘPKOWĄ. STRZĘPKI SĄ MIKROSKOPIJNYMI,
ROZGAŁĘZIONYMI NITKOWATYMI TWORAMI O BUDOWIE
KOMÓRKOWEJ. CIAŁO GRZYBA MOŻE STANOWIĆ
JEDNA, MNIEJ LUB BARDZIEJ ROZGAŁĘZIONA STRZĘPKA BĘDĄCA POJEDYŃCZĄ KOMÓRKĄ ALBO ZESPÓŁ
PRZENIKAJĄCYCH SIĘ WZAJEMNIE I POZRASTANYCH
STRZĘPEK JEDNO- LUB WIELOKOMÓRKOWYCH.
KOMÓRKI GRZYBÓW ZAWIERAJĄ JEDNO LUB DWA
JĄDRA. U NIEKTÓRYCH GATUNKÓW CAŁA STRZĘPKA
GRZYBNI WYDAJE SIĘ BYĆ JEDNĄ WIELOJĄDROWĄ
KOMÓRKĄ. JEST TO tzw. KOMÓRCZAK, CZYLI STRZĘP-
KA NIE PODZIELONA ŚCIANAMI POPRZECZNYMI NA
KOMÓRKI. ŚCIANY KOMÓRKOWE TWORZY U
WIĘKSZOŚCI GRZYBÓW CHITYNA
CIAŁO GRZYBÓW MAJĄCYCH BUDOWĘ STRZĘPKOWĄ NOSI NAZWĘ GRZYBNI. GRZYBNIA PRZERASTA
PODŁOŻE, Z KTÓREGO CZERPIE SUBSTANCJE ODŻYWCZE. MOŻE TWORZYĆ DŁUGIE SZNURY, ROZPOŚCIERAJĄCE SIĘ NA ZNACZNEJ POWIERZCHNI. BARDZO MOCNO
SPLECIONE Z SOBĄ STRZĘPKI CZĘSTO ZRASTAJĄ SIĘ
TWORZĄC TKANKĘ RZEKOMĄ, ZWANĄ PLEKTENCHYMĄ
(rys. 3.16). SILNIE ROZWINIĘTA TKANKA RZEKOMA
WYSTĘPUJE W OWOCNIKACH GRZYBÓW
KAPELUSZOWYCH.
GRZYBY
PLECHA WEGETATYWNA GRZYBA ROZRASTA SIĘ W
PODŁOŻU POZIOMO. W OKRESIE ROZMNAŻĄNIA
WYKSZTAŁCA ONA PIONOWO WZNIESIONE TWORY. U
PEWNYCH GATUNKÓW SĄ NIMI WSPOMNIANE WYŻEJ
OWOCNIKI, ZŁOŻONE Z TRZONU I „KAPELUSZA”; NA
SPODNIEJ STRONIE „KAPELUSZA” ROZWIJAJĄ SIĘ
ZARODNIKI.
Gromada Myxomycota. Podklasa Myxomycetidae – śluzowce
właściwe
JAKO KLASA MYXOMYCETES SĄ ZALICZANE DO GRZYBÓW.
MAJĄ POSTAĆ AMEBOWATO PORUSZAJĄCEGO SIĘ,
PLAZMATYCZNEGO WIELOKOMÓRKOWEGO TWORU, ZWANEGO
ŚLUŹNIĄ LUB PLAZMODIUM. PLAZMODIA BYWAJĄ BIAŁE, ŻÓŁTE,
POMARAŃCZOWE I CZERWONE. WOLNO PEŁZAJĄ Z MIEJSCA NA
MIEJSCE, DĄŻĄC DO POKARMU. PODOBNIE JAK GRZYBY NIE
MAJĄ CHLOROFILU.
WYSTĘPUJĄ NA CAŁEJ ZIEMI JAKO SAPROFITY NA
PRÓCHNIEJĄCYM DREWNIE LUB JAKO PASOŻYTY ROŚLIN,
PRZYCZYNIAJĄC SIĘ DO MINERALIZACJI SUBSTANCJI
ORGANICZNYCH. GATUNKI PASOŻYTNICZE ŚLUZOWCÓW
POWODUJĄ W ŚWIECIE ROŚLIN DUŻE SZKODY.
ŚLUZOWCE SĄ FILOGENETYCZNIE BLISKIE ORGANIZ-MOM
ZWIERZĘCYM, SZCZEGÓLNIE KORZENIONÓŻKOM. ZNANYCH JEST
ICH 60 RODZAJÓW Z OKOŁO 600 GATUN-KAMI. WIDOCZNE SĄ
TYLKO POD MIKROSKOPEM, A OZNA-CZAĆ JE MOŻNA JEDYNIE PO
WYTWORZENIU ZARODNI.
PEWNE GRZYBY WYTWARZAJĄ W PODŁOŻU SKLEROCJA MAGAZYNUJĄCE MATERIAŁY POKARMOWE I PEŁNIĄCE FUNKCJE
PRZETRWALNIKÓW. SĄ TO CIEMNO ZABARWIONE, KULISTE UTWORY ZBUDOWANE Z PLEKTENCHYMY, KTÓRA JEST SZCZEGÓLNIE
ZBITA NA POWIERZCHNI SKLEROCJUM I TWORZY JEGO OKRYWĘ
(rys. 3.31) W ODPOWIEDNICH WARUNKACH. DZIĘKI NAGROMADZONYM W NICH MATERIAŁOM POKARMOWYM, ZE SKLEROCJÓW
MOGĄ BEZPOŚREDNIO WYRASTAĆ OWOCNIKI.
ODŻYWIANE SIĘ GRZYBÓW
WSZYSTKIE GRZYBY SĄ CUDZOŻYWNE. WYDZIELAJĄ ONE DO PODŁOŻA ENZYMY ROZKŁADAJĄCE MATERIĘ ORGANICZNĄ ZUŻYWANĄ JAKO POKARM. WIĘKSZOŚĆ GRZYBÓW ODŻYWIA SIĘ SAPROFITYCZNIE,
MINERALIZUJĄC ZWIĄKI ORGANICZNE ZAWARTE W
SZCZĄTKACH ROŚLINNYCH I ZWIERZĘCYCH. SUBSTANCJE UZYSKANE W TEN SPOSÓB SĄ ZUŻYWANE DO BUDOWY CIAŁA GRZYBA. WIELE GRZYBÓW SAPROFI-
TYCZNYCH ODDYCHA BEZTLENOWO. PODCZAS ODDYCHANIA, ZWIĄZKI ORGANICZNE, JAK WĘGLOWODANY
(np. SKROBIA, CELULOZA) ORAZ BIAŁKA I INNE SĄ
PRZETWARZANE W .ZWIĄZKI PRÓCHNICZNE
ENYMATYCZNY ROZKŁAD ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH PRZEZ GRZYBY MA OGROMNE ZNACZENIE DLA
PROCESU GLEBOTWÓRCZEGO I DLA KRĄŻENIA MATERII
W PRZYRODZIE. W POCESACH TYCH GRZYBY WSPÓŁUCZESTNICZĄ Z BAKTERIAMI DOKONUJĄCYMI PODOB-
NYCH PRZEMIAN. PONIEWAŻ GRZYBY W WIĘKSZYM
STOPNIU NIŻ BAKTERIE DOKONUJĄ ROZKŁADU ZŁOŻONYCH WĘGLOWODANÓW, ZWŁASZCZA CELULOZY, ICH
DZIAŁALNOŚĆ GLEBOTWÓRCZA MA SZCZEGÓLNE
ZNACZENIE W PRZYRODZIE.
GRZYBY PASOŻYTNICZE
GRZYBY PASOŻYTNICZE WYKORZYSTUJĄ ŻYWE
TKANKI ROŚLIN LUB ZWIERZĄT JAKO PODŁOŻE I
MATERIAŁ ODŻYWCZY. JEST TO PRZYCZYNĄ CHORÓB I
POWOLNEGO WYNISZCZENIA ORGANIZMU ŻYWICIELSKIEGO. GATUNKI PASOŻYTNICZE WYSTĘPUJĄ WE
WSZYSKICH KLASACH GRZYBÓW.
1. Fuligo septica (L) Gmel. Żółte plazmodium tego śluzowca można
spotkać jesienią na obumarłych liściach i gnijących pniach.
Aethalium (zrosłorodnia) może mieć barwę żółtą,
pomarańczowożółtą do brunatnej, o kształcie poduszeczkowatym i
średnicy 1-20 cm.
l2. Lycogala epidendrum (L) Fr. Jest to jeden z najczęściej występujących śluzowców, którego można spotkać na gnijącym drewnie.
Plaz-modium ma barwy różowej do mięsnoczerwonej; zrosłorodnia
(aetha-lium) jest kulista, różowa, później ciemniejąca.
GRZYBY (MYCOPHYTA)
Skoczkowce (Chytridiomycetes)
1. Rak ziemniaczany (Synchytrium endobioticum (Schilb) Pers.
Paso-żyt bulw ziemniaka. Powoduje tworzenie się na bulwach
brodawkowatych, nieregularnie rozgałęzionych narośli. Grzyb
obniża plony bulw i ich skrobiowość.
Glonowce (Phycomycetes)
Drzewnik winoroślowy (Plasmodia viticola) Berk. et Curt)
Grzyb pasożytniczy, wywołujący mączniaka rzekomego winorośli.
Na liściach winorośli występują żółtawe i jakby tłuste plamy;
później, na dolnej stronie liści, a czasem i na górnej pojawia się
śnieżnobiały nalot. Infekcja rozszerza się na całe liście, a czasem i
jagody
Drożdżowce (Endomycetes)
Szpetka śliwy (Taphrina pruni) Tul.
Grzyb wywołujący torbiel śliw. Porażone owoce są powiększone,
kanciaste, o zabarwieniu żółtobrunatnym i miękkiej pestce
Workowce (Ascomycetes)
Monilinia fructigena (Aderh. Et Ruhl.)
Grzyb porażający owoce gruszy, śliwy i pigwy, a w stadium konidialnym zwłaszcza jabłoni. Choroba wywoływana przez ten grzyb
jest nazywana brunatną zgnilizną owoców ziarnkowych i śliw.
Porażone owoce opadają lub ulegają mumifikacji.
Podstawczaki (Basidiomycetes)
Rdza źdźbłowa zbóż (Puccinia graminis) Pers.
Pasożyt roślin z rodziny traw. Zarodniki konidialne grzyba (ecydiospory) rozwijają się wiosną na dolnej stronie liści berberysu, a
następ-nie zakażają trawy, na których latem wytwarzają się
zarodniki letnie – uredospory, a potem zarodniki zimowe –
teleutospory, które zimują. Na wiosnę teleutospory kiełkują i
tworzą zarodniki podstawkowe – bazydiospory, które ponownie
zakażają berberys.
Sporysz zbóż i traw (Claviceps pururea) (Fr.) Tul.
W kłosach zbóż i traw rozwijają się twarde, brunatnoszare, rożkopodobne twory długości 2 – 2,5 cm, stanowiące sklerocja grzyba.
Na drugi rok wiosną wyrasta z nich po kilka trzonków zakończonych
fio-letowoczerwonymi główkami zawierającymi otocznie, z których
wyrzucane są zarodniki workowe zakażające kwiaty zbóż.
Głownia kukurydzy (Ustilago maydis (DC) Corda
Guzowate narośle głowni – od wielkości nasienia grochu do
wielkoś-ci głowy dziecka – mogą powstawać na dowolnych
organach kukury-dzy; czarna, pyląca się masa – chlamidospory –
zimuje, a wiosną roz-wijają się z nich bazydiospory, które
ponownie zakażają kukurydzę.
maydis) (DC) Corda
NIEKTÓRE GRZYBY PRZECHODZĄ Z PASOŻYTNICZEGO NA SAPROFITYCZNY TRYB ŻYCIA. PRZYKŁA-
DEM JEST OPIEŃKA MIODOWA NALEŻĄCA DO KLASY
PODSTAWCZAKÓW. JEST ONA PASOŻYTEM PORAŻAJĄCYM KORZENIE WIELU GATUNKÓW DRZEW,
ZWŁASZCZA ŚWIERKA, SOSNY, BRZOZY I GRABU. PO
ŚMIERCI DRZEWA ROZWIJA SIĘ DALEJ JAKO SAPROFIT I TWORZY OWOCNIKI NA MARTWYCH PNIACH.
PODOBNYM TRYBEM ŻYCIA WYRÓŻNIAJĄ SIĘ
RÓWNIEŻ HUBY – GRZYBY Z KLASY WORKOWCÓW.
SYMBIOZA
NIEKTÓRE GRZYBY ŻYJĄ W SYMBIOTYCZNYCH ZWIĄZKACH Z ROSLINAMI
ZIELONYMI. WIELE PODSTAWCZAKÓW ŻYJE W SYMBIOZIE Z KORZENIAMI
ROŚLIN WYŻSZYCH – PAPROTNIKÓW, ROŚLIN DRZEWIASTYCH i in.
WIADOMO, ŻE OWOCNIKÓW WIELU GATUNKÓW NALEŻY SZUKAĆ POD
DRZEWAMI – ICH GATUNKI LUB ODMIANY ROSNĄ W POBLIŻU RÓŻNYCH,
SOBIE WŁAŚCIWYCH GATUNKÓW DRZEW. NA PRZYKŁAD, RYDZE WYSTĘ-
PUJĄ NAJCZĘŚCIEJ POD ŚWIERKAMI, GĄSKI – POD SOSNAMI, KOŹLARZE –
W POBLIŻU BRZÓZ. ZJAWISKO WSPÓŁŻYCIA GRZYBNI Z KORZENIAMI
ROŚLIN NOSI NAZWĘ MIKORYZY.
WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ I WEWNĘTRZNĄ.
PRZY MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ GRZYBNIA OPLATA ŚCIŚLE KORZEŃ,
TWORZĄC WOKÓŁ NIEGO JAKBY FILCOWĄ POWŁOKĘ (rys. 3.17 A).
MIKORYZA WEWNĘTRZNA, WYSTĘPUJĄCA np.. U WRZOSU, POLEGA NA
PRZENIKANIU STRZĘPEK GRZYBNI W GŁĄB TKANEK KORZENIA (rys. 3.17
B). MIKORYZA PRZYNOSI KORZYŚCI OBU PARTNEROM, DOSTARCZAJĄCYM SOBIE WZAJEMNIE I WYMIENIAJĄCYM SKŁADNIKI ODŻYWCZE. GRZYB
CZERPIE Z PODŁOŻA I DOSTARCZA ROŚLINIE NIEDOSTĘPNE DLA NIEJ
SAMEJ ZWIĄZKI AZOTOWE. GRZYBNIA NATOMIAST JEST ZAOPATRYWANA
PRZEZ ROŚLINĘ ZIELONĄ W SYNTETYZOWANE PRZEZ NIĄ ZWIĄZKI ORGANICZNE.
SZCZEGÓLNYM RODZAJEM SYMBIOZY WYRÓŻNIAJĄ SIĘ PEWNE GRZYBY
(PRZEWAŻNIE Z KLASY WORKOWCÓW) Z GLONAMI. W WYNIKU TEGO
WSPÓŁŻYCIA POWSTAJĄ POROSTY (Lichenes). ZEWNĘTRZNE WARSTWY
PLECHY POROSTU STANOWIĄ ZBITE W ZWARTĄ TKANKĘ GRUBOŚCIENNE
STRZĘPKI GRZYBA. WARSTWĘ PODPOWIERZCHNIOWĄ TWORZĄ GLONY, A
WNĘTRZE PLECHY JEST ZBUDOWANE Z LUŹNYCH CIENKOŚCIENNYCH
STRZĘPEK GRZYBA. GLONY WCHODZĄCE W SKŁAD PROSTU (m.in..
PEWNE ZIELENICE) WYTWARZAJĄ NA WSPÓLNY UŻYTEK ZWIĄZKI
ORGANICZNE, ZYSKUJĄC W ZAMIAN OCHRONĘ I SOLE MINERALNE
CZERPANE Z PODŁOŻA PRZEZ GRZYBA. POROSTY O RÓŻNYCH
KSZTAŁTACH WYSTĘPUJĄ NA SKAŁACH, KORZE DRZEW I NA ZIEMI.