Salezjańska duchowość (od św - Wyższe Seminarium Duchowne
advertisement
Salezjańska duchowość (od Jana Bosko) Określenie „duchowość salezjańska” odwołuje się na pierwszym miejscu do typu duchowości zainicjowanej przez św. Franciszka Salezego. Jest ono jednak również stosowane na oznaczenie duchowości, która znalazła swój wyraz w życiu i działach św. Jana Bosko inspirującego się duchowością Biskupa Genewy, ale jednocześnie inicjującego „nowy ruch duchowy w Kościele”. Jest on „twórcą prawdziwej szkoły nowej i pociągającej duchowości apostolskiej” (Jan Paweł II). Jan Melchior Bosko urodził się w Becchi, w gminie Castelnuovo d’Asti dnia 16 VIII 1815 r.; zmarł w Turynie 31 I 1888 r. Po otrzymaniu święceń kapłańskich 5 VI 1841 r. rozpoczął bogatą działalność wychowawczo-apostolską na rzecz „ubogiej i opuszczonej młodzieży” oraz ludzi pracy: oratoria, szkoły, ośrodki wychowawcze, placówki duszpasterskie, dzieła misyjne, dzieła wydawnicze. Jest inicjatorem i założycielem licznych grup apostolskich w Kościele zwanych Rodziną Salezjańską, której ośrodek stanowią trzy założone bezpośrednio przez niego: Towarzystwo św. Franciszka Salezego (1859), Córki Maryi Wspomożycielki Wiernych (1872) oraz Stowarzyszenie Współpracowników Salezjańskich (1876). Został kanonizowany przez Piusa XI w dniu 1 kwietnia 1934 r. (Wielkanoc). Jan Paweł II w 1989 r. nadał mu tytuł: „Ojca i nauczyciela młodzieży”. Dla scharakteryzowania duchowości salezjańskiej od ks. Bosko warto opisać jej źródło, komponenty natury (charakter), wychowanie i wpływ środowiska na jego osobowość, formację i doświadczenie duchowo-pastoralne piemonckiego Wychowawcy młodzieży, które rzutowały na proces kształtowania się oryginalnego typu duchowości chrześcijańskiej. Ponadto duchowość znajduje swój konkretny wyraz w dziełach zewnętrznych i przedsięwzięciach. To one promieniują i odbijają ducha i wnętrze osoby. 1. Predyspozycje naturalne św. Jana Bosko Jan Bosko z punktu widzenia fizjonomii był typem atletycznym, silnym fizycznie, zwinnym, o usposobieniu otwartym i pogodnym1. Z punktu widzenia charakterologicznego wg typologii Heymansa i Wiersmy posiadał on temperament emocjonalno-aktywnosekundalny, określany nazwą pasjonat czy typ autorytatywny, przywódczy2. Osoba o tym temperamencie charakteryzuje się wrażliwością i bogatym życiem emocjonalnym, dyspozycją do spontanicznego działania mimo napotykanych przeszkód oraz tendencją świadomości do dłuższego przechowywania reakcji na doznane bodźce. Życie i dzieła ks. Bosko ujawniają jego wielką wrażliwość i emocjonalność. Szybko się wzruszał. Świadczy o tym choćby ..... Serce - ... Przywiązywał dużą uwagę do kształtowania i wychowania serca zarówno swoich współpracowników jak i wychowanków. Ks. Bosko był człowiekiem czynu o niespożytej energii. Jego aktywność ujawniała bogatą osobowość oraz różnorodność talentów, w które Bóg go wyposażył. Św. Jan Bosko był synem piemonckiej wsi. Odznaczał się realizmem i trzymaniem się konkretów, bystrością umysłu, rozwagą i stanowczością, szczerością, naturalną dobrocią, odwagą i śmiałością, a jednocześnie wielkim sercem. Charakteryzował się „uczuciowością szeroko rozumianą i jednocześnie głęboką, obejmującą: inteligencję, wiarę, działanie; ale również intensywną afektywność, silnie zinterioryzowaną, nieustannie kontrolowaną; tym niemniej (...) zawsze pełną empatii, widoczną, uzewnętrznianą, komunikatywną”3. Bogata i bujna natura św. Jana Bosko wyposażona w liczne talenty i dary domagała się wiele wysiłku i potu w procesie jej uświęcenia. Sam ks. Bosko wspomina, że posiadał dwie wady: zarozumiałość (niechęć do posłuszeństwa) oraz rozproszenie (nadmierną, nieuporządkowaną aktywność)4. W wieku młodzieńczym musiał stoczyć walę z pasją gry w karty, czy też z porywczością. Po jednej z bijatyk w szkole w obronie przyjaciela, ten zwrócił mu uwagę: „twoja siła mnie przeraża. Bóg dał ci ją nie po to przecież, być wyrządzał krzywdę kolegom”5. Wspominając swojego przyjaciela Alojzego Comollo wyznaje: „Starałem się wziąć z niego przykład, choć byłem daleko z tyłu... W jednej tylko rzeczy nawet nie próbowałem go naśladować: w umartwianiu się. Wydawało mi się wręcz niemożliwością, bym potrafił osiągnąć tak wiele”6. Komponenty natury człowieka są fundamentem na którym budowany jest gmach jego powołania i duchowości. Stanowią one w jakiejś mierze statyczny „kościec”, który jednak zaakceptowany przez osobę i poddany sile jej ducha może być ukierunkowany i podporządkowany wartościom i przyjętym programom. Nie ma komponentów natury (temperamentów) złych czy dobrych. Wszystkie one są pewnym potencjałem, który może być wykorzystany na różny sposób, lepiej lub gorzej włączonych w program życia danej osoby. Św. Jan Bosko należał do osób o silnie zintegorowanej osobowości. Dary natury były obficie wprzęgnięte w jego powołanie i program duchowy oraz wspaniale z nim współbrzmiały. Czynnikiem integrujący całą jego osobowość był miłość apostolska do ludzi młodych. 2. Wychowanie i formacja duchowo-duszpasterska św. Jana Bosko Na treść doświadczenia duchowo-pastoralnego św. Jana Bosko miały wpływ różne środowiska w których żył. Wyciskały one swoiste piętno na jego sposobie myślenia, wartościowania, wyborach i aktywności. Środowiska te związane są z etapami jego życia: środowisko domu rodzinnego, środowisko szkolne i z nim związane wpływy humanistyczne, studia teologiczne oraz studium pastoralne w Konwikcie turyńskim i działalność wychowawczo-duszpasterska. 2.1. Środowisko domu rodzinnego (1815-1830) Dom rodzinny Janka Bosko w środowisku wiejskim posiadał szczególne walory duchowe: żywy zmysł Opatrzności Bożej i poczucie obecności Boga w historii ludzkiej, praktyka życia sakramentalnego, nabożeństwo do Matki Najświętszej, kult świętych, poczucie obowiązku, zdolność do poświęceń i ofiar dnia codziennego7. Szczególne znaczenie w formacji Janka miała jego matka, Małgorzata Occhiena (dzisiaj służebnica Boża), która po śmierci męża (w 1817 r., w drugim roku życia Janka) wzięła na swoje barki ciężar prowadzenia domu i wychowania dzieci. Św. Jan Bosko we „Wspomnieniach Oratorium” wyznaje: „moim wykształceniem religijnym zajmowała się prawie wyłącznie moja mama”8. To ona przygotowywała go do Pierwszej Komunii św., uczyła go modlitwy, towarzyszyła mu w przeżywaniu sakramentu pojednania, „tak długo, dopóki nie uznała - wspomina ks. Bosko że mogę już sam należycie odbyć spowiedź”9. Do końca swojego życia będzie podkreślał wielką mądrość wychowawczą i duchową matczynych pouczeń. To matka zakorzeniła w nim głęboki szacunek do sakramentów świętych oraz nabożeństwo maryjne. W dzień jego obłóczyn usłyszał – ja wyznaje - jej słowa: „Kiedy urodziłeś się, poświęciłam cię Matce Bożej, a kiedy zacząłeś naukę, poleciłam ci zawsze kochać naszą Matkę. Teraz polecam ci. Być oddał Jej się cały. Kochaj tych kolegów, którzy Ją kochają. A jeśli zostaniesz księdzem, rozkrzewiaj wokół siebie miłość do Niej”10. 2.2. Środowisko szkolne i wpływy humanistyczne (1830-1835) Nauka języków klasycznych w szkole o ukierunkowaniu klasyczno-humanistycznym (gramatyki, humanistyki i retoryki) dała Jankowi Bosko dostęp do bogactwa kultury i dorobku literatury klasyków. Z pasją oddawał się lekturze dzieł autorów łacińskich i włoskich. Było to nowe, niezwykłe, poszerzające intelektualne horyzonty doświadczenie dla młodzieńca, który wyszedł z oddalonego od wielkiego świata środowiska wiejskiego. Później stanie się ono dla niego bazą w organizacji i prowadzeniu dzieł wychowawczoduszpasterskich. Janek Bosko w tym okresie nawiązuje głębokie i twórcze przyjaźnie oraz zakłada „Towarzystwo Wesołości”, którego podstawową dewizą „było za wszelką cenę unikanie wszystkiego, co mogłoby wywołać melancholię i smutek, a zwłaszcza lekceważenie prawa Bożego”. Regulamin Towarzystwa zawierał dwa punkty: „1. Żadnego czynu ani żadnych słów niegodnych chrześcijanina. 2. Sumienność w wypełnianiu obowiązków szkolnych i religijnych”11. Okres uczęszczanie do szkół ugruntował w nim ideał religijny oparty na chrześcijańskim świecie wartości; dał mu odkryć znaczenie wykształcenia w życiu człowieka, potrzebę porządku, dyscypliny i stawiania wymagań moralnych; pomógł dowartościować wpływ grup na rozwój młodego człowieka, więzi przyjaźni, znaczenie stałego kierownictwa duchowego (obiera spowiednika i kierownika sumienia) i systematycznej praktyki sakramentalnej; wskazał na konieczność wychowania do obowiązkowości i potrzebę głębokich relacji międzyosobowych pomiędzy uczniami a nauczycielami i wychowawcami12. 2.3. Studia teologiczne (1835-1841) Janek Bosko odbył studia seminaryjne w Chieri. Praktyki seminaryjne: codzienna Msza św., rozmyślanie, różaniec, lektura podczas posiłków, spowiedź co dwa tygodnie, Komunia św. w dni świąteczne (później codzienna) odprawiane z gorliwością, staną się potem praktykami we wspólnotach zakonnych założonych przez ks. Bosko. W Seminarium panował klimat surowych wymagań i dyscypliny, a nawet w jakimś sensie rygoryzmu jako spuścizny po janseniźmie. Seminarzysta Bosko wspomina, iż relacje pomiędzy przełożonymi i studentami były nacechowane dystansem i chłodem, co powodowało w nim pragnienie, aby jak „najszybciej ukończyć seminarium i jak najprędzej zostać księdzem (...), by przebywać wśród chłopców, pomagać im i wspierać mą przyjaźnią”13. W tym okresie wielki wpływ na seminarzystę Janka miało dziełko „O naśladowaniu Chrystusa”, które odciągnęło jego uwagę od dóbr tego świata, a skierowało ku wartościom nieprzemijającym mobilizując do wytężonych wysiłków ascetycznych. Ks. Bosko wyznał: „Wielokrotnie wracałem jeszcze potem do tej małej a tak wielkiej książki i odkryłem, że w jednej jej linijce było więcej mądrości niż w grubych tomach autorów starożytnych. Lektura „O naśladowaniu Chrystusa” położyła kres lekturom świeckim”14. Janek Seminarzysta ujawnił swoją naturę pragmatyka; daleki był od suchych spekulacji i teoretycznych rozważań, a swoje upodobania kierował ku Pismu św., apologetyce i historii Kościoła. 2.4. Studium pastoralne w Konwikcie turyńskim i praca apostolska Trzyletni pobyt ks. Bosko w Konwikcie turyńskim (1841-1844) oraz podjęta przez niego działalność wychowawczo-apostolska w pierwszych latach kapłaństwa miał definitywny i zwierający wpływ na profil jego doświadczenia duchowo-pastoralnego. Organizacja i program studium w Konwikcie turyńskim o nastawieniu pastoralnym i praktycznym potrafił przejść ponad antynomią pomiędzy liberalnym probabilizmem i „benignimizmem” oraz zbyt surowym probabilioryzmem i rygoryzmem uprzywilejowując doktrynę moralną i duchową św. Alfonsa Liguriego. W Konwikcie ks. Bosko spotyka św. Józefa Cafasso (1811-1860), który nie tylko stał się jego wykładowcą teologii moralnej, ale kierownikiem duchowym i przewodnikiem pastoralnym. On prowadził młodego kapłana do więzień, do młodzieży z marginesu społecznego, do ludzi żyjących na granicy prawa. Pod jego okiem ks. Bosko ugruntuje w sobie właściwe mu rysy duchowości: nadzieję chrześcijańską, większe zaufanie do Boga niż poddawanie się lękom i niepokojom wewnętrznym, obowiązkowość jako podstawowy przejaw wzorowego życia religijnego, mocny akcent na życie sakramentalne w posłudze pastoralnej, wierność Kościołowi i papieżowi, ukierunkowanie apostolskie na biedną i opuszczoną młodzież, myślenie o rzeczach ostatecznych i ćwiczenie dobrej śmierci15. W tym okresie młody kapłan Bosko gruntowniej poznaje i identyfikuje się stylem wielkich świętych pasterzy: Kaola Boromeusza, Filipa Nereusza (pełną miłości i pomysłowości obecność wśród dzieci i młodzieży oraz oratoria) i Franciszka Salezego (łagodność, cierpliwość i dobroć w traktowaniu każdego człowieka). Dojrzewa w nim przekonanie, iż bardziej dobrocią i cierpliwością niż rygorem i surowością można pociągnąć dusze, zwłaszcza dzieci i ludzi młodych, do uczestnictwa w sakramentach i praktykach pobożnych. Stąd nie dziwi fakt, iż niedługo po opuszczeniu Konwiktu pisze on dziełko pod tytułem: „Praktyka nabożeństwa do Miłosierdzia Bożego” (1847)16. 3. Dzieła Ks. Bosko Św. Jan Bosko jest uznawany za wielkiego apostoła XIX w., „mistyka czynu”17. Cechą charakterystyczną jego osobowości była głęboka jedność i harmonia („łaska jedności”), wspaniała „zgodność natury i łaski”18, dzieł apostolskich i kontemplacji, harmonijnego zespolenia tego co tradycyjne z tym co nowe, dobroci, łagodności i cierpliwości a przy tym konsekwencji, wierności, a nawet uporu w powziętych planach. Podejmowane przez niego dzieła zewnętrzne ujawniały jego ducha i wnętrze. Doświadczenie duchowo-apostolskie ks. Bosko było ściśle powiązane z całą działalnością na rzecz ubogiej i opuszczonej młodzieży oraz ludzi świata pracy. W tej działalności można wyróżnić trzy wymiar: 1) obecność wychowawcza i troska o konieczne elementy do życia takie jak wyżywienie, ubranie, miejsce na spanie, praca; 2) posługa pasterska na rzecz „zbawienia dusz”, aby każdy mógł „żyć i umrzeć w łasce”; 3) animacja duchowa i posługa na rzecz wspólnot wychowawczych i zakonnych przez niego założonych19. 3.1. Działalność wychowawczo-duszpasterska Podstawowym motywem jego działania była ewangeliczna miłość Boga i bliźniego, wypływająca z wiary katolickiej i powołania kapłańskiego20. W swoich przeróżnych przedsięwzięciach wychowawczo-apostolskich dążył do integralnego rozwoju młodego człowieka, przy czym w sercem i ośrodkiem tego procesu było wychowanie religijne, głęboka przyjaźń z Chrystusem, stąd jego zawołanie: „Da mihi animas coetera tolle” (Daj mi dusze, resztę zabierz), które jest syntezą jego doświadczenia duchowo-apostolskiego. Ideał wychowawczo-apostolski zawarł w syntetycznie ujętym programie: „buon cristiano e onesto cittadino” (dobry chrześcijanin i uczciwy obywatel). Św. Jan Bosko Ks. Bosko jest uznawany za twórcę metody wychowawczej zwanej „systemem prewencyjnym”, który jest w opozycji do systemów represyjnych w wychowaniu młodzieży i praktyka jego - jak to stwierdza sam ks. Bosko – jest oparta na słowach św. Pawła: „miłość cierpliwa jest, łaskawa jest... wszystko znosi... we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma”. W centrum całego procesu wychowawczego wg ks. Bosko jest wychowanie chrześcijańskie młodego człowieka, które w myśl optymistycznego humanizmu św. Franciszka Salezego doskonale harmonizuje i udoskonala porządek natury, kulturę, życie wewnętrzne człowieka. Wielki Wychowawca zawarł swój ideał wychowawczy w sformułowaniu: „wzorowy obywatel, bo przykładny chrześcijanin”. - System Prewencyjny - Idea prewencji - 3 zasady: rozum, religia, dobroć - asystencja - Dzieła wychowawcze - Pisma pedagogiczne 3.2. Ewangelizacja środowisk pracy 3.3. Środki społecznego przekazu 3.4. Działalność misyjna 4. Rodzina Salezjańska ks. Bosko - „wielka rodzina duchowa” (Jan Paweł II) Ks. Bosko wraz z gronem osób tworzących „Oratorium świąteczne” na Valdocco zapoczątkował nowe charyzmatyczne doświadczenie duchowo-apostolskie w Kościele. Doświadczenie to budowane na Ewangelii zespoliło w swoistym rodzinnym klimacie zaufania, dialogu, miłości i radości wychowawców i wychowanków: ks. Bosko, ubogą i potrzebującą młodzież, ich rodziców, nauczycieli, wychowawców, kapłanów, ludzi świeckich, dobrodziejów, później członków zgromadzeń zakonnych oraz stowarzyszeń, założonych dla tego typu dzieł itd. Sprawiło ono, że „Oratorium na Valdocco stało się dla chłopców „domem, który przygarnia; parafią, która ewangelizuje; szkołą, która przygotowuje do życia i podwórkiem, gdzie spotykają się przyjaciele i gdzie żyje się radośnie”21. Dla zapewnienia kontynuacji i rozwoju tego typu doświadczenia duchowoapostolskiego ks. Bosko założył Towarzystwo św. Franciszka Salezego (1859), następnie Instytut Córek Maryi Wspomożycielki Wiernych (1872) oraz Stowarzyszenie Współpracowników Salezjańskich (1876). Stanowią one fundament i punkt odniesienia dla wszystkich innych grup apostolskich, spadkobierców charyzmatu ks. Bosko. Później powstały różne grupy życia konsekrowanego czy stowarzyszenia inspirowane żywotnością i bogactwem dziedzictwa duchowego ks. Bosko oraz siłą oddziaływania jego charyzmatu rozpoznane i oficjalnie uznane. Choć obdarzone specyficznym odrębnym powołaniem, żyjąc tym samym duchem i we wzajemnej jedności, kontynuują posłannictwo ks. Bosko na rzecz ubogiej i opuszczonej młodzieży oraz środowisk ludzi pracy. Członkowie „wielkiej duchowej rodziny” jednoczącej liczne grupy osób duchownych, konsekrowanych i świeckich, zainicjowanej przez ks. Bosko w świetle eklezjologii Soboru Watykańskiego II nabiorą pogłębionej świadomości swojego powołania i własnej tożsamości. Od Kapituły Generalnej Specjalnej SDB (1972) ten „fenomen salezjański” zacznie się jednoznacznie określać nazwą „Rodzina Salezjańska”. Żyje ona i manifestuje w Kościele „jedno serce i jednego ducha”, które mają swoje źródło w oryginalnym i charakterystycznym charyzmacie założycielskim św. Jana Bosko22. Do wspólnych elementów duchowych jednoczących poszczególne grupy Rodziny Salezjańskiej zalicza się: 1) uczestnictwo w charyzmacie ks. Bosko poprzez powołanie salezjańskie, 2) uczestnictwo w sposób zróżnicowany w tym samym duchu i duchowości salezjańskiej, 3) kultywowanie uprzywilejowanej miłości do młodzieży23. W 1995 r. jako owoc długiej refleksji i zobowiązującej pracy wielu przedstawicieli grup Rodziny Salezjańskiej opublikowano „Kartę Jedności Rodziny Salezjańskiej Ks. Bosko”, dokument, który określa fundamentalne elementy stanowiące o jedności tych grup w duchu ks. Bosko24. 5. Pisma ks. Bosko zawierające treści duchowe Ks. Bosko nie był „autorem dzieł duchowych”, nie charakteryzuje go tendencja do wnikliwej, duchowej introspekcji, aczkolwiek w jego licznych pismach zawiera się wiele treści duchowych wplecionych w wiele różnych tekstów o charakterze przede wszystkim wychowawczym i apostolskim. Był on jednak mistrzem i przewodnikiem na drogach życia duchowego, zwłaszcza ludzi młodych oraz swoich współpracowników25. W swojej posłudze kierownika i przewodnika duchowego jest bardzo praktyczny, prosty, daleki od teoretycznych spekulacji i abstrakcyjnych dociekań. Kiedy sięga po pióro jest przede wszystkim wychowawcą i apostołem, proponuje wskazania konkretne, obrazowe, zwyczajne, dostosowane do możliwości i uwarunkować osób kierowanych. Punktem odniesienia jego doktryny duchowej jest własne doświadczenie duchowe pomimo jego wyraźnej powściągliwości odnośnie do swoich przeżyć i doświadczeń duchowych. Jest on uznany za „mistyka apostolatu” czyli osoby osiągającej szczyty zjednoczenia z Bogiem. Materiały zawierajęce treści duchowe stanowiące dziedzictwo ks. Bosko można podzielić na trzy działy: 1) publikacje; 2) materiały rękopiśmiennicze oraz 3) mowy, konferencje, homilie, „słówka wieczorne” wypowiedziane przez ks. Bosko, a spisane przez innych26. Pierwszy dział stanowi 151 różnych pism drukowanych, które wyszły spod ręki ks. Bosko, były przez niego autoryzowane, bądź ich autorstwo jest jemu przypisywane 27. Do tej kategorii należą: A) Pisma o charakterze szkolnym takie jak np. Dziesiętny system metryczny (1849), trzy podręczniki historii: Historia Kościoła (1845), Historia święta (1847) i Historia Włoch (1855). B) Życiorysy i opowiadania. Ks. Bosko w tym gatunku literackim jest najbardziej swobodny i twórczy, zwłaszcza gdy przy redakcji materiału z braku źródeł jest skazany na własną inwencję. Do takich publikacji należy zaliczyć życiorysy: jego seminaryjnego kolegi Alojzego Comollo (1844), jego umiłowanych uczniów św. Dominika Savio (1859), Michała Magone (1861) i Franciszka Besucco (1864) oraz swojego kierownika duchowego, ks. Józefa Cafasso (1864). Gatunkiem literackim ks. Bosko zbliżonym do życiorysów były pouczające opowiadania, które opisywały koleje losów bohaterów symbolizujących charakterystyczne postawy i zachowania, np.: Nawrócenie pewnej waldenski (1854), Piotr czyli wspaniałość dobrego wychowania (1855), Walenty albo powołanie utracone (1866). C) Pisma apologetyczne i pobożnościowe. Publikacje o charakterze apologetycznym były związane z nasileniem wpływów protestanckich i antykościelnych w latach 1850-1860. W odpowiedzi na tę sytuację Ks. Bosko publikuje różne popularne materiały w obronie wiary katolickiej, np.: Podstawowe informacje dla katolików (1850), Katolik obeznany ze swoją religią (1853), Dyskusja pomiędzy adwokatem a protestanckim ministrem (1853). Do tej grupy można zaliczyć również publikacje maryjne opisujące cuda zdziałane przez Matkę Bożą oraz szerzące nabożeństwo do Niej, takie jak: Miesiąc maj (1858), Dziewięć dni poświęconych Dostojnej Matce Zbawiciela, czczonej pod tytułem Wspomożycielki Wiernych (1870), Objawienia Najświętszej Dziewicy w La Salette (1871) oraz modlitewniki czy też przewodniki duchowe, np.: Młodzieniec zaopatrzony do praktyki swoich obowiązków (1847), Klucz do Raju w ręku katolika, który spełnia obowiązki dobrego chrześcijanina (1854). D) Pisma dotyczące rozwoju dzieł salezjańskich. Ks. Bosko wykazał swoją troskę o rozwój dzieł pisząc Regulaminy dla Oratoriów (1877), dla domów (1877) oraz dla Stowarzyszenia Współpracowników Salezjańskich (1876). Funkcję Założyciela ujawnił redagując Konstytucje Towarzystwa św. Franciszka Salezego (wydane drukiem w 1867) oraz Konstytucje Córek Maryi Wspomożycielki Wiernych (1885). Na szczególną uwagę zasługuje dziełko o Systemie Prewencyjnym w wychowaniu młodzieży (1877) ujawniające zamysł wychowawczy ks. Bosko28. To mnóstwo publikacji, które wyszły spod ręki ks. Bosko należy często przypisać stosowanej przez niego metodzie kompilacji, która w owym czasie była dopuszczalna. Ks. Bosko jest oryginalny jednak poprzez wybór aktualnych, wartościowych autorów, umiejętności wydobycia i syntetycznego ujęcia tego, co pragnął przekazać oraz podania danych treści bardzo prostym i komunikatywnym językiem. Założyciel Rodziny Salezjańskiej jest najbardziej twórczy i samodzielny w biografiach osób mu współczesnych oraz dokumentach salezjańskich29. Drugi dział stanowią dokumenty rękopiśmiennicze ks. Bosko. Ten materiał często o charakterze osobistym w sposób szczególny jest odzwierciedleniem głębi duszy Świętego oraz bogactwa jego doświadczenia duchowo-apostolskiego. Znaczącym przejawem ducha ks. Bosko jest jego bogata korespondencja, którą pozostawił (ok. 5000 listów). Ks. Bosko, choć powściągliwy i niechętny do zwierzeń i wylewności, w listach do salezjanów, do wychowanków, do dobrodziejów, czy osób darzonych zaufaniem ujawniał swoje troski, pragnienia, plany, przedsięwzięcia. Treść listów ukazuje prowadzony przez niego styl życia, szerokie kontakty, rozliczne zajęcia, sposób rozwiązywania problemów, a także jego serce przepełnione głęboką wiarą oraz chrześcijańską miłością. Korespondencja służyła Ks. Bosko również do kierownictwa duchowego. Nie jest zbyt wiele takich listów. Są one krótkie, zawierają proste pouczenia z uwrażliwieniem na obecność Boga w życiu człowieka. Nawiązanie do Bożej Opatrzności jest obfite również w listach urzędowych30. Dokumentem rękopiśmienniczym o charakterze autobiograficznym są napisane na polecenie Piusa IX: Wspomnienia Oratorium św. Franciszka Salezego od roku 1815 do 1855. Ks. Bosko zakazując ich publikację, przedstawia w nich swoim „najdroższym synom – salezjanom”, dla „wyciągnięcia nauki z przeszłości, aby łatwiej pokonywać bieżące trudności”31 historię swojego powołania oraz dzieła apostolskiego. Choć bardzo dyskretnie odsłania on głębię swojego, swój ideał wychowawczy serca oraz doświadczenie duchowoapostolskie. Wspomnienia do 1946 pozostawały w rękopisie, po czym ks. E. Ceria wydał je drukiem (SEI Turyn). Inny, cennym manuskryptem pozostawionym przez ks. Bosko jest tak zwany Testament duchowy. Jest to zbiór wskazań, zachęt czy poleceń związanych z działalnością wychowawczą oraz życiem duchowym w dziełach salezjańskich, a spisanych w okresie 18841886. Kolejnym działem dokumentacji są mowy, konferencje, homilie, „słówka wieczorne” wypowiedziane przez ks. Bosko, a spisane przez innych. W środowisku oratoryjnym i dziełach ks. Bosko panował swoisty klimat fascynacji i nadzwyczajności. Jednym z wyrazów tego klimatu było dokumentowanie zachodzących wydarzeń, spisywanie mów, konferencji, słówek wieczornych. W marcu 1861 r. powstała Komisja, której celem było gromadzenie materiału dokumentacyjnego. W wyniku czego zachowała się ogromna dokumentacja dotycząca ostatnich 30 lat życia Założyciela Rodziny Salezjańskiej. Po śmierci ks. Bosko wiele osób złożyło swoje zeznania na temat jego osoby32. Na bazie tego materiału powstały dwa dzieła: 1) Dokumenty dla napisania historii księdza Jana Bosko, Oratorium św. Franciszka Salezego i Zgromadzenia Salezjańskiego oraz 2) Pamiętniki biograficzne księdza Jana Bosko wydane w 19 tomach w San Benignio Canavese i w Turynie. Redaktorami tego ostatniego dzieła byli: ks. G.B. Lemoyne (tomy 1-9), ks. A. Amadei (tom 10) i ks. E. Ceria (tomy 11-19). dzieła zawierające treści duchowe źródła przekonania doktrynalne 6. Duch salezjański i duchowość salezjańska Określenie „duchowość salezjańska” nie należało do często stosowanych w literaturze salezjańskiej. Raczej używano wyrażenia „duch salezjański”. Do używania określenia „duchowość salezjańska” zachęcił Jan Paweł II33 oraz pobudza potrzeba dialogu i konfrontowania się z kulturą współczesną, gdzie to określenie jest powszechnie stosowane34. „Duchowość niesie ze sobą nie tylko współudział (duchownych i świeckich) w pracy wychowawczej, ale przede wszystkim motywacje kierujące nią (tą pracą). Reprezentuje wspólną płaszczyznę dialogu pomiędzy wartościami świeckimi – inspirowanymi chrześcijaństwem lub naturalnymi – lub tymi odnoszącymi się do życia konsekrowanego”35. Duch salezjański „jest całokształtem punktów widzenia i wartościowania świata ludzkiego i misterium chrześcijaństwa”, które stają się „własnym stylem myślenia i odczuwania, życia i działania” duchowych synów i córek ks. Bosko, ześrodkowanym na miłości duszpasterskiej36. Duch salezjański jest rzeczywistością żywą, dynamiczną.... Duch salezjański może przybrać w konkretnym życiu formę wyrazu duchowości przeżywanej i przekazywanej37. Czynnik jednoczący Źródła ewangeliczne ducha salezjańskiego Elementy wiodące ducha salezjańskiego Asceza – wymagająca, choć nie aprobująca zewnętrznych praktyk pokutnych. Kult Eucharystii i Nabożeństwo Maryjne 7. Rodzina Salezjańska w Polsce 8. Bibliografia z zakresu duchowości salezjańskiej 1 Dacquino G., Psicologia di don Bosco, SEI Torino, 1988, 50. Por. Desramaut F., Don Bosco fondatore w Midali M. (red.), Don Bosco Fondatore della Famiglia Salsiana Roma, 1989, 115. 3 Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, LAS Roma 1988, 88. 4 Por. Aubry J., Avec Don Bosco vers l’an 2000. Vingt conferences salesiennes, Roma 1990; 12; por. Jania T., Z księdzem Bosko ku przyszłości, Kraków (powielacz), 12-13. 5 Bosco Giovanni, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al. 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio da Silva Ferreira, LAS – Roma 1991, 70; Jan Bosko, Wspomnienia Oratorium, Warszawa 1987, 46. 6 Bosco Giovanni, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al. 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio da Silva Ferreira, LAS – Roma 1991, 93-94; tamże, 76. 7 Por. Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, LAS Roma 1988, 51; Prellezo Jose Manuel, S. Giovanni Bosco w Dizionario di Pastorale Giovanille, Leumann Torino, 997. 8 Bosco Giovanni, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al. 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio da Silva Ferreira, LAS – Roma 1991, 42-43; Jan Bosko, Wspomnienia Oratorium, Warszawa 1987, 22n. 9 Tamże, 34 (14). 10 Tamże, 90 (72). 11 Tamże, 61 (38). 12 Por. Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, 52-53. 13 Bosco Giovanni, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al. 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio da Silva Ferreira, LAS – Roma 1991, 91-92; Jan Bosko, Wspomnienia Oratorium, 74 14 Tamże, 106-107 (91). 15 Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, 54. 16 Prellezo Jose Manuel, S. Giovanni Bosco w Dizionario di Pastorale Giovanille, Leumann Torino, 998. 17 Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, KUL Lublin 1994, 79. 18 Konstytucje Towarzystwa św. Franciszka Salezego, Rzym 1986, art. 21. 19 Por. Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, LAS Roma 1988, 48. 20 Por. Braido P., L’esperienza pedagogica di Don Bosco, LAS Roma 1988, 75. 21 Konstytucje Towarzystwa św. Franciszka Salezego, Rzym 1986, art. 40. 22 Por. La Carta di Comunione nella Famiglia Salesiana di don Bosco, Roma 1995, art. 6 i 29. 23 Por. Vecchi Juan Edmundo, La Familia Salesiana compie venticinque anni. Lettera del Rettor Maggiore w Atti del Consiglio Generale, nr 358, 18-25. 24 La Carta di Comunione nella Famiglia Salesiana di don Bosco, Roma 1995. 25 Por. Aubry J., Introduzione w Bosco G., Scritti spirituali, Citta’ Nuova Editrice Roma, 1976, 19n. 26 Por. Aubry J., Introduzione w Bosco G., Scritti spirituali, Citta’ Nuova Editrice Roma, 1976, 20-28. 27 Por. Desramaut F., Don Bosco et la vie spirituelle, Beauchesne Paris 1967; Desramaut F., Ks. Bosko i życie duchowe, tłum. Ks. T. Jania, Wydawnictwo Salezjańskie Warszawa 1990, 218-233. 28 Por. Aubry J., Introduzione w Bosco G., Scritti spirituali, Citta’ Nuova Editrice Roma, 1976, 21-24. 29 Por. Aubry J., Introduzione w Bosco G., Scritti spirituali, Citta’ Nuova Editrice Roma, 1976, 24n. 30 Por. Aubry J., Introduzione w Bosco G., Scritti spirituali, Citta’ Nuova Editrice Roma, 1976, 26. 31 Bosco Giovanni, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al. 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio da Silva Ferreira, LAS – Roma 1991, 30. 32 Por. Stella P., Don Bosco nella storia della religiosita’ cattolica. La canonizzazione (1888-1934). Volume terzo, LAS Roma 1988. 33 Jan Paweł II, Juvenum Patris. List Ojca św. Jana Pawła II do księdza Egidio Viganó, Przełożonego Towarzystwa św. Franicszka Salezego w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosko, Tipografia Poliglotta Vaticana 1988, nr 5. 2 34 Por. Salesiani e laici: comunione e condivisione nello spirito e nella missione di don Bosco. Documenti del Capitolo Generale 24 della Societa’ di San Francesco di Sales, Roma, 19 febbraio – 20 aprile 1996, nr 239. 35 Por. Salesiani e laici: comunione e condivisione nello spirito e nella missione di don Bosco. Documenti del Capitolo Generale 24 della Societa’ di San Francesco di Sales, Roma, 19 febbraio – 20 aprile 1996, nr 239. 36 Salesiani e laici: comunione e condivisione nello spirito e nella missione di don Bosco. Documenti del Capitolo Generale 24 della Societa’ di San Francesco di Sales, Roma, 19 febbraio – 20 aprile 1996, nr 88. 37 Por. tamże, nr 88.
