Proponowane tematy scenariuszy

Republika Rzymska i jej instytucje
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:







okoliczności zaistnienia w Rzymie ustroju republikańskiego,
hierarchię pośród obywateli rzymskich i jej skutki,
poszczególne urzędy państwowe oraz przybliżony czas ich zaistnienia,
kryzysy wywołane najazdami obcych ludów i niesnaski pomiędzy mieszkańcami
Rzymu,
powody rozwoju terytorialnego posiadłości rzymskich,
kluczowe dla tematu daty,
postacie: Appiusz Klaudiusz (Decemvir), Pyrrus, Dentatus.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:




wskazać na mapie kierunki ekspansji Rzymian,
wyjaśnić powody zwycięstw Rzymu,
określić kompetencje poszczególnych urzędów republikańskich,
wskazać na mapie miejscowości: Kapua, Tarent, Heraklea, Benewent.
2. Metoda i forma pracy
Praca z mapą, wykład, elementy rozmowy nauczającej, odczytanie tekstu źródłowego
3. Środki dydaktyczne
Mapa, atlasy, tekst źródłowy z Dziejów Polibiusza
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy
obecności).
2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Legendarne początki Rzymu, okres monarchiczny
i przyczyny ustanowienia Republiki). Na podstawie odpowiedzi jednego z uczniów.
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela (załącznik 1.)
W toku wykładu:


uczniowie analizują tekst źródłowy,
uczniowie lokalizują w atlasach omawiane obszary.
c) Faza podsumowująca
W formie pogadanki.
Ewolucja Republiki Rzymskiej i jej instytucji zapewniła panowanie możnych rodów
arystokratycznych, których ambicje rosły wraz z kolejnymi podbojami. Ogromne zasoby
ludzkie znajdujące się w ich dyspozycji umożliwiły kontynuowanie ekspansji, na którą
Rzymianie byli zresztą skazani, ze względu na ciągły brak ziemi uprawnej dla coraz
ludniejszego miasta. Po udanych konfrontacjach z tak groźnymi przeciwnikami, jak
Etruskowie, Galowie, Samnici i przede wszystkim Pyrrus, Rzymianie mieli stawić czoła
najgroźniejszemu ze swych dotychczasowych antagonistów – Kartaginie.
5. Bibliografia
1. Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995.
2. Keciek K., Benewent 275 p.n.e., Bellona, Warszawa 2001.
3. Polibiusz, Dzieje, t. I i II, Ossolineum, Wrocław 2005.
4. Warry J., Armie świata antycznego, Wydawnictwo 69, Warszawa 1995.
5. Ziółkowski A., Historia Rzymu, Wydawnictwo Uniwersytetu im. A. Mickiewicza,
Poznań 2004.
6. Załączniki
a) Wykład nauczyciela
załącznik 1.
Po wypędzeniu Tarkwiniusza Pysznego (508 r. p.n.e.) Juniusz Brutus nakłonił Rzymian, by
zamiast wybierać nowego króla, ustanowić republikę (dosłownie: rzecz publiczna, czyli ustrój
angażujący do działalności politycznej wszystkich obywateli). Na czele nowopowstałego
ustroju ustanowiono wybieranych na rok dwóch konsulów. Jednym z nich został Brutus. (W
tym momencie można przypomnieć wnioski wysnute z analizy tekstu źródłowego na
poprzedniej lekcji, a zwłaszcza roli, jaką odegrał w przewrocie właśnie Brutus).
Tarkwiniusz Pyszny nie zamierzał łatwo się poddać, stąd wezwał na pomoc etruskiego króla
Porsennę. Według tradycji Porsenna zrezygnował z oblegania Rzymu, w obawie przed
zdeterminowanymi zamachowcami. Wiele przemawia jednak za tym, że nie tylko zdobył
Rzym, ale też traktował to miasto jako swą bazę wypadową przeciw innym mieszkańcom
Lacjum.
Ze względu na ciągły brak ziemi uprawnej dla coraz ludniejszego miasta, konsulowie
rokrocznie organizowali zbrojne wyprawy na swych sąsiadów. Ofiarami podbojów
nadtybrzańskich rolników stali się m.in. Sabinowie, Wolskowie, a także niektóre miasta
Etrusków. Równocześnie w Rzymie narastał konflikt pomiędzy formującymi się rodami
arystokratycznymi (patrycjuszami) a resztą społeczeństwa (plebejuszami) na tle
nierównomiernego podziału zdobytych terenów uprawnych.
W połowie V w. p.n.e. plebejusze zdecydowali się na secesję – tj. opuszczenie obrębu murów
rzymskich i założenie nieopodal nowego miasta. W skutek tego patrycjusze zmuszeni byli do
ustąpienia wobec żądań plebejuszy, zobowiązując się do uznania nowego urzędu – trybuna
ludowego – reprezentanta i obrońcy niższych warstw społecznych, dysponującego szerokimi
kompetencjami (a także nietykalnością osobistą). Ponadto zgodzili się wyznaczyć komisję
złożoną z dziesięciu osób (tzw. decemvirów), których zadaniem miało być spisanie praw dla
Republiki (wśród nich największymi wpływami odznaczał się Appiusz Klaudiusz, często
wykorzystujący status decemvira dla własnych korzyści). Tak też się stało – w ciągu
następnych trzech lat spisano tzw. Prawo XII tablic.
Przez następne kilkadziesiąt lat Rzymianie powoli rozszerzali strefę swych wpływów na
obszar niemal całego Lacjum. Czynili to po części przez podboje, jak również układy
zobowiązujące pokonane miasta do wspierania Rzymian w ich dalszej ekspansji.
Około roku 390 r. p.n.e. do Italii napłynęły kolejne plemiona Indoeuropejczyków. Tym razem
byli to Celtowie zwani przez Rzymian Galami. Ów rosły i dzielny lud okazał się groźnym
przeciwnikiem zarówno dla Etrusków, jak i samych mieszkańców Rzymu. Galowie zdobyli i
splądrowali to miasto, z którego ocalała jedynie załoga zamku na wzgórzu kapitolińskim. Po
otrzymaniu olbrzymiej kontrybucji najeźdźcy wycofali się do swych siedzib nad Doliną Padu
(skąd wcześniej przegnali Etrusków). Według tradycji Rzymianie mieli ich przepędzić po
wygranej bitwie – wydaje się to jednak wielce wątpliwe.
Galowie jeszcze wielokrotnie najeżdżali środkową Italię, żaden jednak najazd nie miał już tak
niszczącego charakteru, nigdy też nie udało im się powtórzyć zdobycia Rzymu.
W następnych dekadach struktury republikańskie ulegały sukcesywnej rozbudowie.
Społeczeństwo podzielono według cenzusu majątkowego na 93 centurie, z których każda
oddawała głos przy decyzjach państwowych. Większość w tym systemie mieli
przedstawiciele możnych rodów, toteż właśnie oni decydowali o biegu wypadków w
Republice. Tym samym państwo rzymskie w coraz większym stopniu nabierało cech systemu
arystokratycznego. (Przy tej okazji uczniowie starają się wspólnie przypomnieć, czym
charakteryzował się wspomniany typ ustroju).
(W tym momencie warto też przytoczyć tekst Polibiusza dotyczący jego zdania na temat
ustroju republikańskiego).
Istotną nowością tego czasu było wprowadzenie osobnego urzędu sądowniczego – pretora.
Początkowo (tj. w drugiej połowie IV i pierwszej III w. p.n.e.) wybierano dwóch pretorów –
dla sądzenia obywateli i osób nie posiadających tego statusu. Wraz z rzymskimi podbojami
poza obszarem Italii liczba pretorów sukcesywnie się zwiększała, gdyż pełnili oni funkcję
namiestników prowincji.
Ważną rolę pełnili też cenzorzy, którzy raz na pięć lat dokonywali spisu osób uprawnionych
do zasiadania w Senacie – głównego organu Republiki. W chwilach krytycznych Rzymianie
decydowali się na wybór dyktatora – osoby, której na pół roku powierzano pełnię władzy
wykonawczej.
W latach trzydziestych IV w. p.n.e. Rzymianie rozprawili się ze swymi dotychczasowymi
sojusznikami Latynami, a następnie wystąpili przeciw plemionom Samnitów, zagradzającym
im ekspansję w kierunku bogatego południa Italii (zwłaszcza greckiej Kapui). Wojny z
bitnymi Samnitami toczyły się ze zmiennym szczęściem, wzbogaciły jednak wojskowość
rzymską o nowe doświadczenia.
Po wojnach samnickich uwagę Rzymu zwróciły bogate miasta greckie z obszaru tzw.
Wielkiej Grecji (czyli południowej Italii). Mieszkańcy jednego z tych miast – Talentu –
świadomi wiszącego nad nimi zagrożenia – wezwali na pomoc znanego z waleczności króla
Epiru – Pyrrusa. Ów spokrewniony z Aleksandrem Wielkim władca zdążył już zyskać sobie
sławę znakomitego stratega, toteż nie dziwi entuzjazm Tarentczyków z pozyskania tak
cennego sojusznika. (Uczniowie lokalizują w atlasach greckie miasta na południu Italii).
Pyrrus zjawił się w Italii około roku 280 p.n.e. Posługując się m.in. słoniami, jego armia
dwukrotnie pokonała zaskoczonych Rzymian, starając się przy tym stworzyć z miast Wielkiej
Grecji (w tym Sycylii) podległy sobie protektorat. Plany te pokrzyżował uparty opór
Kartagińczyków na Sycylii oraz brak rezerw ludzkich i środków finansowych na dalsze
prowadzenie wojny, które zmusiły Pyrrusa do porzucenia swych sojuszników i powrotu do
Epiru.
W znacznie mniejszym stopniu przyczyniała się do tego bitwa pod Benewentem (275 r.
p.n.e.), w trakcie której konsul Dentatus miał pokonać wojska Pyrrusa (współcześni historycy
coraz częściej kwestionują tę wersję). W rzeczywistości Rzymianie dysponowali ogromnymi
rezerwami ludzkimi, którym Pyrrus mógł przeciwstawić jedynie armie kosztownych
najemników
Wraz z opuszczeniem Italii przez Pyrrusa nic już nie mogło powstrzymać Rzymian przed
zagarnięciem miast Wielkiej Grecji. W 264 r. p.n.e. – cała Italia znalazła się pod panowaniem
Republiki, w tym samym czasie przed rzymskimi patrycjuszami pojawił się kolejny cel –
Sycylia.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak