Wzmacnianie i wygaszanie, czyli o nagradzaniu i karaniu

Wzmacnianie i wygaszanie, czyli o nagradzaniu i karaniu.
Sposoby radzenia sobie z dzieckiem sprawiającym kłopoty wychowawcze, z wykorzystaniem metody
wzmacniania oraz wygaszania, ukazane na konkretnym przykładzie.
Dziecku które min. bardzo przeszkadza w prowadzeniu zajęć, często popisuje się, dowcipkuje, błaznuje.
Prowadzący traci czas na zwracanie jej uwagi. Ona cieszy się, gdy inne dzieci patrzą na nią. Także
zauważa się, że dziewczynka zupełnie inaczej zachowuje się wobec pań, kiedy w pobliżu są rodzice. Jest
wtedy niegrzeczna zaczynają się popisy, uśmieszki, pieszczotliwy głos, manifestowanie swojej obecności
i egzekwowanie swoich praw w hałaśliwy, natarczywy sposób. Wtrąca się do rozmowy, przerywa, w
niegrzeczny sposób absorbuje uwagę rodzica, chcąc zmusić do zwrócenia na siebie uwagę
Takie zachowanie dziewczynki często:
-powoduje utrwalanie niewłaściwego jej zachowania,
-irytuje dorosłych, ma wpływ na takie ich zachowania w stosunku do niej samej, które zamiast niwelować
złe zachowania dziewczynki, utrwalają je bądź pogarszają,
-dezorganizuje pracę, psuje zabawę innym dzieciom,
-ma wpływ na jej relacje z rówieśnikami,
-dostarcza niewłaściwych wzorów zachowania innym dzieciom, gdyż mimo wszystko ona da się lubić,
ma także wiele dobrych stron i ma swoje koleżanki czy kolegów, którzy ją lubią, uważają, że jest fajna;
oni czasami chcą ją naśladować, zwłaszcza, gdy widzą, że dziewczynka swoim zachowaniem osiąga
pozorne zwycięstwa, bo np. ktoś jej ustępuje, bawi się tak jak chce,
-z drugiej strony u niektórych dzieci budzi lęk, niechęć do zabawy z nią,
-sprawia, że pojawiają się konflikty w grupie między rówieśnikami,
-staje się źródłem nieporozumień między nauczycielem a innymi dziećmi, bo one zaczynają sądzić, że
pani jest niesprawiedliwa, mają żal do nauczycielki,
-sprzyja powstawaniu konfliktów na linii nauczyciel – rodzice, którzy przychodzą do wychowawcy z
pretensjami i skargami,
-wywołują u tego dziecka frustrację, złe samopoczucie, niską samoocenę.
II. Plan modyfikacji zachowania opisanego dziecka.
1. Należy zmienić lub wyeliminować:
-kłótnie z rówieśnikami,
-wyrywanie innym dzieciom z rąk zabawek,
-gwałtowne reakcje takie jak krzyk, napady płaczu i histerii,
-zachowania takie jak szarpanie, szczypanie, pociąganie za garderobę,
-niestosowne, społecznie nieakceptowanie zachowanie w stosunku do dorosłych,
-drwiące uśmiechy i niestosowne komentarze na próby zwrócenia jej uwagi,
-zachowanie dezorganizujące pracę, zajęcia czy zabawy.
2. Zachowania, które należy wzmacniać:
-przejawy zgodnej zabawy z rówieśnikami,
-dzielenie się zabawkami, oczekiwanie na swoją kolej w trakcie zabawy czy rozmowy,
-mówienie spokojnym, umiarkowanym głosem,
-stosowne zachowanie wobec dorosłych,
-umiejętne zachowanie się w trudnych dla tej dziewczynki sytuacjach,
-używanie zwrotów grzecznościowych,
-umiejętność przyznania się do błędu i przeproszenie osoby, wobec której dziewczynka zachowa się
niestosownie.
3. Metody modyfikacji zachowania zastosowane względem tego dziecka:
Wzmocnienia pozytywne:
uśmiech, serdeczny uścisk, pogłaskanie, zadowolenie w głosie, poświęcenie jej uwagi, rozmowa
indywidualna, zwroty: dobrze, grzecznie, super, umożliwienie wyboru własnej zabawy, pochwała na
forum grupy, przy drugiej nauczycielce czy rodzicu, przywilej wyboru zabawy lub rodzaju działalności
dla całej grupy (zabawa ruchowa, malowanie farbami, zabawa z kolorową chustą etc.), pierwszeństwo
zabawy szczególnie atrakcyjną zabawką, możliwość stania w pierwszej parze, na początku pociągu czy w
kole obok pani lub ulubionej osoby, wzmocnienie warunkowe w postaci możliwości sukcesywnego
zamalowywania fragmentu ilustracji- w konsekwencji, po zamalowaniu całego obrazka- otrzymanie
symbolu lub znaczka „Grzeczny przedszkolak”, wybranie obrazka do pokolorowania i zabranie go do
domu.
Wzmocnienia negatywne:
anulowanie kary negatywnej np. zezwolenie na przyniesienie zabawki,
Kary pozytywne:
gest zaprzeczenia, wyraz dezaprobaty na twarzy, irytacja w głosie, udzielenie uwagi, brak nagrody,
używanie w stosunku do dziecka zwrotów: źle, niedobrze, brzydko.
Kary negatywne:
pozbawienie możliwości zabawy ulubioną zabawką, zakaz przyniesienia w „zabawkowe” dni (piątek)
swojej ulubionej zabawki, pozbawienie na kilka minut możliwości zabawy z rówieśnikami, kategoryczne
żądanie oddania np. zabranej innemu dziecku zabawki.
Stopniowe przechodzenie do wzmacniania sporadycznego, stosując rozkład wzmocnień według
zmiennych odstępów czasowych i według zmiennych proporcji. Stosowanie następujących metod
utrwalania:
a) Zwiększanie opóźnienia miedzy zachowaniem a wzmocnieniem.
b) Odchodzenia od stałego kontrolowania zachowań na rzecz sprawdzania i wzmacniania tylko
niektórych zachowań.
c) Przechodzenie od wzmocnień sztucznych do wzmocnień występujących naturalnie.
d) Przechodzenie do wzmacniania przez osoby, które, na co dzień stykają się z pożądanymi
zachowaniami.
e) Wzmacnianie pożądanych zachowań w nowych sytuacjach i w obecności innych osób podających
wzmocnienia.
4. Plan modyfikowania pożądanego zachowania.
W okresie nauki nowych zasad:
a) Rozmowa z dzieckiem, którego dotyczy problem, na temat jej zachowania. Poinformowanie o tym, co
nam nie podoba się w jej zachowaniu, czego oczekujemy od niej, jakie zachowania są zadowalające.
Wprowadzenie nowych zasad, poinformowanie o konsekwencjach wynikających z jej zachowanianagrody i kary.
b) Przeprowadzenie rozmowy z innymi osobami pracującymi w tej grupie (nauczyciel rytmiki, języka
angielskiego, katechetka) oraz z rodzicami, na temat zawartej z dziewczynką umowy i jej
konsekwencjach, w celu ujednolicenia oddziaływań.
c) Zastosowanie wzmocnień warunkowych - Wręczenie dziecku ilustracji, przedstawiającej duże kołosymboliczną uśmiechniętą twarz, podzieloną na liczne kawałki- puzzle. Za każde zajęcie z poszczególną
osobą pracującą w grupie będzie miała możliwość pokolorowania jednego elementu, o ile nie przekroczy
zawartej umowy i będzie przestrzegać ustalonych zasad. Kiedy pokoloruje cały obrazek otrzyma jakąś
nagrodę. Np. przez trzy dni będzie miała przywilej wyboru bajki do przeczytania przez nauczyciela, w
trakcie poobiedniej sesji czytania całej grupie.
d) W początkowym czasie, w trakcie wystąpienia pożądanego zachowania będą podawane pozytywne
wzmocnienia, po każdym pożądanym zachowaniu. Ilekroć dziecko poradzi sobie z trudną sytuacją w
odpowiedni sposób, bez krzyków, płaczu, popisywania się.
e) Początkowo w niektórych sytuacjach zastosowane zostaną podpowiedzi, co należy zrobić, jak powinna
się zachować. Czasami podejmiemy działania, żeby nie dopuścić do wybuchu złego zachowania w
adekwatnych sytuacjach, jakie miały miejsce wcześniej, zasugerujemy dziecku co może zrobić, jak się
zachować. Jeżeli zastosuje się do naszych wskazówek, natychmiast nastąpi wzmocnienie pozytywne w
postaci uśmiechu, akceptacji, pogłaskania, itp.
f) Zastosowanie metody stopniowych przybliżeń. Danie dziecku do zrozumienia, że widzimy iż stara
się.(doceniamy próby i wysiłek)
-np. stosowanie wzmocnień za każde 15 min. zgodnej zabawy, później za 30 min. takiej zabawy itd.
-za próbę panowania nad swoimi emocjami, nad głosem, unikanie krzyku przez dłuższy czas,
-za przejawy właściwego zachowania wobec dorosłych,
-za przestrzeganie niektórych zasad, za te wzmacnianie a pomijanie i nie wypominanie, że to dobrze ale
jeszcze tamto źle.
Eliminowanie zachowań:
a) Wygaszanie, czyli ignorowanie zachowań niepożądanych, w sytuacji kiedy zachowanie dziewczynki
będzie tylko manifestacją jej niezadowolenia, próbą zwrócenia na siebie uwagi, przekraczaniem
ustalonych granic i będzie dotyczyło tylko jej( płacz, uśmiechy, głupie miny, wzruszanie ramionami,
przedrzeźnianie, prowokacyjne wypowiedzi typu „i tak nie chciałam tego robić” itp). W tym samym
czasie kierowanie uwagi na dziecko, które zachowuje się poprawnie, zastosowanie wzmocnienia w
stosunku do innego dziecka.
b) Zastosowanie wzmocnienia negatywnego lub kary pozytywnej w przypadku, gdy zachowanie tej
dziewczynki dotyka w sposób „fizyczny” jakiegoś dziecka lub innej osoby. W przypadku, gdy kogoś
popchnie, uszczypie, kopnie, będzie szarpać itp.
c) Wybiórcze wzmacnianie zachowań alternatywnych, czyli wzmacnianie zachowań pożądanych, przy
jednoczesnym braku wzmacniania zachowań nieprawidłowych ( wygaszaniu). Informujemy dziecko,
przez jaki czas nie może pojawić się niepożądane zachowanie, aby mogło otrzymać wzmocnienie (
możemy nastawić minutnik, żeby dziecku uzmysłowić upływający czas) lub wzmacniamy wtedy, gdy
grzecznie się bawi, mówi umiarkowanym głosem a nie zwracamy uwagi na krzyki, obrażanie, dąsy.