Nagrody i kary w wychowaniu dziecka.

Nagrody i kary
w wychowaniu dziecka.
Każdemu z nas zależy na wychowaniu dziecka
szczęśliwego, dobrze myślącego o sobie, pełnego
wiary we własne możliwości. Nie jest to możliwe
gdy w wychowaniu stosujemy kary.
Tym, co uczy są konsekwencje,
kary jedynie ranią.
Kara…
to najczęściej wybierana metoda wychowawcza. Może ona przybierać
różne formy: klaps, nakaz, zakaz, manipulacja, krzyk, porównanie, straszenie,
prawienie kazań. Kara na pierwszy rzut może wydawać się skuteczna ale z
dłuższej perspektywy przynosi wiele skutków ubocznych, widocznych nie tylko
na ciele dziecka (siniaki), ale także na jego psychice. Kary wywołują u dzieci
emocje, z którymi one nie potrafią sobie poradzić, np.: lęk. Dziecko przestaje
się niewłaściwie zachowywać nie dlatego, że zrozumiało, dlaczego nie można
czegoś zrobić, ale dlatego, że się boi. Dlatego raz wymierzona kara nie
wystarcza, dzieci nie rozumieją, co zrobiły źle i zachowanie, które wywołało
karę, będzie się powtarzać. Często dzieci uczą się, że nieważna jest zmiana
zachowania, ale to by nie dać się przyłapać rodzicom.
Uwaga…
Dzieci będą powtarzały niewłaściwe zachowania zwłaszcza
wtedy, gdy nie otrzymują uwagi rodziców.
Lepiej być skrzyczanym czy zbitym niż zignorowanym.
Dla dziecka najważniejsza jest uwaga rodziców. Jeśli zatem
skupiamy się tylko na negatywnych zachowaniach
automatycznie je wzmacniamy.
Co robić…?
Co zatem robić, gdy dziecko zachowuje się w sposób przez nas
nieakceptowany?
Jeśli dziecko przejawia zachowania, które są dla nas nie do
zaakceptowania, musi odczuć konsekwencje swojego
postępowania. Konsekwencje będą naturalnym wynikiem
zachowań dziecka np. dziecko wylewa picie – sam fakt
rozlania picia powoduje, że dziecko czuje iż odniosło porażkę.
Dodatkową konsekwencją może być zaangażowanie dziecka
w sprzątanie rozlanego picia.
Konsekwencje mogą być:
• naturalne – są naturalnym wynikiem zachowania dziecka.
Osobą odpowiedzialną za zły wybór jest dziecko. Rodzice
niewiele mają tu do zrobienia, poza powstrzymaniem się
od naprawienia sytuacji, np.: dziecko bawiło się
samochodzikiem i go zepsuło. Konsekwencja – zepsutym
samochodem nie da się bawić.
Inne sytuacje gdy dziecko doświadcza naturalnych
konsekwencji: gdy zapomni, zgubi, zniszczy, gdy nie odrobi
lekcji.
• logiczne – pokazują dziecku jak
należy postępować, a czego więcej
nie robić.
Aby taka sytuacja mogła zaistnieć,
dziecko
musi
znać
reguły
obowiązujące w domu. To bardzo
ważne, daje bowiem dziecku wiedzę
jakie zachowania są pożądane: „za
jakie otrzymam pochwałę, a jakie
nie są aprobowane i będę musiał
ponieść konsekwencje”.
Reguły…
Gdy dajemy dziecku odczuć konsekwencje jego zachowania,
dajemy mu szansę na zastanowienie się, co mogę zrobić by tę
sytuację naprawić.
Konsekwencje powinny być sformułowane jako reguły
zachowania. Jeśli je ustalimy powinniśmy ich stanowczo
i konsekwentnie przestrzegać, np.: Jeśli dokuczasz młodszemu
bratu, on nie będzie się z tobą bawił. Jeśli się bawisz
jedzeniem, to najwyraźniej już się najadłeś i możesz odejść od
stołu.
Przerwa…
to czas odłączenia dziecka od wzmocnienia, czyli
pozbawienia go tego na czym mu najbardziej zależy. Przerwa
może być stosowana u dzieci powyżej 3 roku życia. Od kary ta
metoda różni się tym, że dziecko wcześniej jest uprzedzone
o wprowadzeniu takiej konsekwencji, jeśli jeszcze raz
zachowa się w nieakceptowany sposób.
Nie można nadużywać tej metody, może bowiem się okazać,
że dziecko nic nie robi przez cały dzień, bo ma przerwę.
Oto jeszcze kilka sposobów, które warto zastosować
zamiast karania:
• Wyraź swoje uczucia i oczekiwania, nie atakując charakteru dziecka. „Jestem
wściekły, że moja nowa piła została na dworze i zardzewiała od deszczu”
• Określ swoje oczekiwania. „Oczekuję, aby moje narzędzia zostały zwrócone po
pożyczeniu ich.”
• Pokaż dziecku jak może naprawić zło. „Piła potrzebuje teraz trochę szklanej waty i
cienkiej warstwy oleju”
• Zaproponuj wybór. „Możesz pożyczać moje narzędzia, ale musisz je zwracać,
inaczej utracisz przywilej używania ich. Decyduj sam.”
• Przejmij inicjatywę. DZIECKO: „Dlaczego pudło z narzędziami zniknęło?”
OJCIEC: „Ty mi powiedz.”
• Wspólnie rozwiążcie problem. „Możemy ustalić, że będziesz używał moich
narzędzi, ale ja chcę być pewien, że będą na swoim miejscu, kiedy będę ich
potrzebował.”
Dobrym pomysłem na
rozwiązanie problemów
wydaje się tak
przedstawiony sposób:
• Porozmawiaj o dziecięcych odczuciach
i potrzebach.
• Porozmawiaj o twoich odczuciach
i potrzebach.
• Wspólnie zastanówcie się nad
znalezieniem obopólnie korzystnego
rozwiązania.
• Wypisz wszystkie pomysły bez oceniania
ich.
• Zdecyduj, który pomysł ci się podoba,
który nie, a który planujesz wprowadzić
w życie.
Przy rozwiązywaniu problemów ważne jest by
wykorzystać naszą energię na wspólne z dzieckiem
poszukiwanie rozwiązań, które uwzględniają nasze
indywidualne potrzeby. Uczmy nasze dzieci
radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, dajmy im
narzędzia, które umożliwią im branie czynnego
udziału w ich rozwiązywaniu.
W naszym społeczeństwie powszechne jest
nastawienie na postrzeganie głównie
negatywnych cech i zachowań.
Dla dziecka nie ma jednak nic lepszego niż
poczucie, że jest akceptowane. Dlatego
należy zwracać uwagę na te zachowania
dziecka, które sprawiają nam przyjemność,
są miłym zaskoczeniem.
Jak to robić?
Na przykład poprzez udzielanie pochwał.
Dobra pochwała składa się z dwóch części:
• Dorosły opisuje z uznaniem to, co widzi lub czuje.
• Dziecko – po wysłuchaniu opinii – potrafi pochwalić
samo siebie.
np. Dorosły: „Bardzo podobają mi się te żółte balony
i czerwone serca. Czuję się lepiej od samego patrzenia
na nie.” Dziecko: „Bo ja umiem świetnie dobierać
kolory.”
Nagradzanie poprzez pochwałę jest możliwe do wykonania
przez każdego z nas.
Wystarczy tylko patrzeć, słuchać i powiedzieć głośno
to, co się widzi i co się czuje.
Dzięki opisom zachowań dziecka dzień po dniu poznaje
ono własne możliwości, buduje wiarę w siebie.
Wszystko to zasila jego bank pozytywnych uczuć,
których nikt mu nie odbierze.
Chwile, w których dobre zachowania czy czyny zostały
potwierdzone, stają się doświadczeniem życiowym,
do którego może ono wrócić w czasie zwątpienia lub
zniechęcenia.
Zachęcam do stosowania konsekwencji
zamiast kar oraz pochwały jako nagrody.
Opracowała:
Sylwia Ambroziak – Zaręba
przygotowanie graficzne - Anna Sobierajska
na podstawie:
 A. Kwaśny i M. Trąbińska – Haduch: Bez klapsa? Jak z
miłością i szacunkiem wyznaczać dziecku granice.
 A. Faber i E. Mazlish Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak
słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.