Rola rodziny w zapobieganiu zaburzeniom zachowania u dzieci
advertisement
ROLA RODZINY W ZAPOBIEGANIU ZABURZENIOM ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY „Największym problemem wychowawczym nie jest to, że młodzież nie słucha dorosłych, ale że ich naśladuje” SPIS TREŚCI 1. Dlaczego tak ważna jest rodzina? 2. Prawidłowe i nieprawidłowe postawy rodzicielskie. 3. Rzeczywiste potrzeby naszych dzieci. 4. Niektóre przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci. 5. Kary i nagrody w wychowaniu. 1. Dlaczego tak ważna jest rodzina? Słowo rodzina zazwyczaj kojarzy się z ciepłą, przyjazną atmosferą. Życie rodzinne powinno być oparte na zasadach gwarantujących miłość i przyjaźń rodzicielską. Jest to niezwykle ważne, ponieważ to własnie dom i rodzina odgrywają olbrzymią rolę w kształtowaniu charakteru dziecka i jego wychowaniu. Ognisko rodzinne powinno być wszystkim. Dom powinien być wypełniony miłością i życzliwością między domownikami. To właśnie rodzina jest źródłem pierwszych więzi emocjonalnych dziecka z rodzicami oraz z rodzeństwem. W niej dziecko nawiązuje trwałe kontakty i uczy się pewnych zachowań społecznych. Żadna inna instytucja nie może zastąpić pełnej zdrowej rodziny. Rodzice, niezależnie od tego czy chcą, czy nie, są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami swojego dziecka. Szkoła i inne placówki pedagogiczne jedynie wspomagają działania rodziny w rozwoju dziecka. Rodzina stanowi intymne środowisko, w którym stosunki między rodzicami a dziećmi powinny być swobodne, bez przymusu i sformalizowanych zobowiązań. Pogodny nastrój, serdeczność i wzajemne zrozumienie tworzą właściwy klimat do życia. Dziecko wychowane w takich warunkach, nie sprawia kłopotów wychowawczych, rozwija się prawidłowo. Jeżeli nie zapewnimy tego naszym dzieciom, będziemy mieli do czynienia z pojawiającymi się trudnościami i niepowodzeniami szkolnymi oraz wychowawczymi. Przejawami trudności wychowawczych, które mogą być spowodowane złym funkcjonowaniem dziecka w rodzinie są: agresja, bójki, zazdrość, kradzież, wandalizm, nieśmiałość, nadpobudliwość, wagary, używanie alkoholu i narkotyków. 2. Prawidłowe i nieprawidłowe postawy rodzicielskie. Dobre stosunki w rodzinie rodzą w dziecku poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa, natomiast niewłaściwy stosunek rodziców do dziecka można uznać za główne źródło kłopotów wychowawczych. Brak akceptacji jest powodem chłodu uczuciowego i odtrącenia. Za najdrobniejsze przewinienia rodzice stosują surowe kary fizyczne i psychiczne. Osiągnięcia dziecka są przemilczane, nie dostrzegane, potknięcia zaś wyolbrzymiane. Dlatego też, dzieci odrzucone, nie kochane przez rodziców okazują się agresywne, źle się uczą, są kłótliwe, wyrażają sprzeciw, a nawet bunt. Aby zapobiec zaburzeniom zachowania swoich dzieci, rodzice muszą stosować wobec nich pozytywne postawy rodzicielskie. Właściwe postawy to: - akceptacja - współdziałanie z dzieckiem - uznawanie praw dziecka Niewłaściwe postawy to: - postawa odtrącajaca - unikajaca - nadmiernie wymagajaca - nadmiernie chroniąca Niektórzy rodzice przyjmują postawę nadmiernie wymagającą. Rodzice krytyczni wymagają od dzieci dużych osiągnięć i nigdy nie są z nich zadowoleni. Nie licząc się z indywidualnymi predyspozycjami dziecka chcą je kształtować według z góry założonego wzoru. Jeśli wymagania przekraczają możliwości dziecka, wówczas zaczyna ono cofać się w swym rozwoju i nabiera przekonania o swej niskiej wartości. Surowość rodziców, zwłaszcza połączona z karami fizycznymi, może wywołać buntowniczość i agresję. Rygorystyczne wymagania mogą doprowadzić do nadpobudliwości nerwowej, która zmniejsza odporność psychiczną. Uczniowi nadpobudliwemu bardzo trudno jest sprostać obowiązkom szkolnym. Krańcowo przeciwna, lecz także negatywna jest postawa nadmiernie chroniąca. Podejście rodziców do dziecka jest wówczas bezkrytyczne. Niepowodzenia dziecka w szkole są tłumaczone niesprawiedliwością nauczyciela. W takich warunkach normalny rozwój dziecka i jego poprawne zachowanie są utrudnione. Postawa nadmiernej akceptacji zniekształca osobowość dziecka. Dzieci takie stają się często zarozumiałe, zbyt pewne siebie, oschłe uczuciowo. Rodzice tolerując różne ich zachowania przyczyniają się do tego, że dzieci nie panują nad swoimi emocjami, są wybuchowe. Są bezradne życiowo. Dlatego stosujmy postawy takie, które będą sprzyjały rozwojowi dziecka. 3. Rzeczywiste potrzeby naszych dzieci. Bardzo ważnym elementem w zapobieganiu zaburzeniom zachowania młodzieży jest zaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka. Ogromnie ważna jest mądra miłość, życzliwość, dobroć rodzicielska. Jest psychicznego. ona warunkiem Akceptacja i prawidłowego poszanowanie praw rozwoju dziecka w znacznym stopniu niwelują pojawiające się negatywne formy zachowania. Nadmierna swoboda, podobnie jak i nadmierna ochrona mogą wyzwalać u dziecka niepożądane formy zachowania. Dziecko pozbawione mądrej kontroli i sankcji poza domem często przejawia niewłaściwe zachowania, bywa agresywne, stwarza problemy wychowawcze. W okresie dorastania brak kontroli prowokuje do wykroczeń, do szukania granicy rodzicielskiej tolerancji. Jedną z najważniejszych jest potrzeba bezpieczeństwa. Dziecko przeżywa niepokój, kiedy w ferworze kłótni rodzice grożą odejściem, a ono zastanawia się co z nim będzie. W życiu dziecka starszego, ogromnie ważna jest potrzeba uznania. Dorastającą młodzież cechuje bowiem ostry krytycyzm nie tylko w stosunku do innych, lecz także wobec własnej osoby. Starajmy się mówić dzieciom, że je kochamy, gdyż one oczekują potwierdzenia naszych uczuć. Rodzina to pierwszy wychowawca dziecka. Najważniejszym zadaniem wychowawczym jest prawidłowa socjalizacja dziecka, która polega na wdrożeniu go do funkcjonowania z ludźmi. Ukazywanie wzorów moralnego postępowania ułatwia mu opanowanie zachowań pożądanych, a unikanie niewłaściwych. 4. Niektóre przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci. a) Dziecko obserwuje różne zachowania rodziców i przenosi je na świat ludzi dorosłych. W obecności dzieci rodzice muszą szczególnie wnikliwie kontrolować nie tylko własne słownictwo, ale i stany emocjonalne. NASZE DZIECI NA NAS PATRZA, KIEDY Mówimy, że wielbimy pokój a potem kłócimy się z sąsiadem; Mówimy, że kochamy ich matkę a potem wrzeszczymy na nią z byle powodu; Mówimy o ochronie środowiska a potem rzucamy na ziemię śmieci; Mówimy, że w życiu ważna jest tylko miłość a potem patrzymy na pieniądze… b) Niektórzy rodzice krytykują nauczycieli w obecności dziecka. Jest to błąd, gdyż uczeń przed kolegami powtarza zasłyszane opinie, czuje się pewny siebie. Nie uznając autorytetu nauczyciela, dziecko ni e poddaje się oddziaływaniom wychowawczym! c) Bardzo często problemy wychowawcze przejawiają dzieci wychowywane w rodzinach alkoholików. Żyją one w ciągłym strachu, są niedożywione, zaniedbane, używają wulgarnego języka, są mściwe, agresywne. Dzieci takie najczęściej wstydzą się swoich rodziców, boją się, że będą wyśmiewane przez rówieśników. Są one bardziej narażone na nadużywanie alkoholu, narkotyków, czy palenie papierosów. W normalnych, kochających się rodzinach również spotyka się próby używania alkoholu, papierosów czy narkotyków przez dzieci. Należy wówczas w porę zareagować i nie dopuścić do utrwalenia się nałogów. Najlepszym zabiegiem profilaktycznym jest umożliwienie dzieciom atrakcyjnego spędzania czasu wolnego na zajęciach objętych kontrolą wychowawczą, dawanie własną postawą pozytywnych wzorców, tłumaczenie konsekwencji nałogów. d) Ważną rolę w wychowaniu dziecka odgrywa konsekwencja obojga rodziców. Przyczyną trudności wychowawczych mogą być niewłaściwe i nieuzgodnione przez rodziców sposoby nagradzania i karania (brak konsekwencji). W takich warunkach wychowawczych wszystko staje się względne, a więc dla każdego czynu nagannego można znaleźć usprawiedliwienie. Bywa też tak, iż czasami rodzice stosują kary, innym razem są pobłażliwi. Podobnie niekonsekwentne są wymagania dotyczące uczenia się w domu. Rygorystycznie żąda się siedzenia nad książką przez kilka godzin jednego dnia, innym razem zapomina się o tym, że dziecko powinno odrabiać lekcje. Nieskoordynowane oddziaływania rodziców dezorientują dziecko, wytwarzają stany niepokoju, które bywają redukowane za pomocą zachowań negatywnych. e) Na zachowanie i postawę młodzieży duży wpływ mają MEDIA, w tym szczególnie telewizja. Rodzice powinni kontrolować i ograniczać oglądanie telewizji przez dziecko. Należy uczyć dzieci krytycznego i selektywnego oglądania telewizji, aby świadomie dokonywały wyboru oglądanych treści. Czas, jaki dziecko poświęca na oglądanie telewizji oraz gry komputerowe, ma zasadniczy wpływ na jego skłonności do zachowań agresywnych. f) Jednym ze sposobów powstrzymywania dziecka od niepożądanych zachowań są zakazy i nakazy. Rodzice równie często jak nakazy i zakazy stawiają dziecku warunki chcąc tą drogą zmobilizować je do większego wysiłku i lepszych osiągnięć. Niejednokrotnie zakaz poparty jest karą. Każda kara musi być głęboko przemyślana i uzasadniona. Często stosowanym środkiem karania jest bicie, a więc przemoc fizyczna. Bicie dzieci daje najczęściej efekty pozorne i krótkotrwałe, pozostawia skutki wyraźnie ujemne. U dzieci w ten sposób karanych pogłębiają się zaburzenia, powstaje poczucie zagrożenia, trwałe lęki, głębokie urazy psychiczne, kompleksy trwające całe życie, poczucie niższości, osamotnienia, niewiary we własne siły, nieufność wobec ludzi, zamykanie się w sobie, chęć zemsty, agresywność, brak szacunku dla starszych. Dzieci karane za przejawy agresji przez rodziców zachowują się bardzo brutalnie poza domem i w szkole. Brzmi to paradoksalnie, ale rodzice, którzy stosują kary fizyczne wobec agresywnie zachowujących się dzieci, modelują właśnie te wzory zachowań, które pragną wyeliminować. Dzieci w obawie przed biciem kłamią, uciekają z domu. Dziecko jak gąbka wchłania wszelkie formy przymusu i nacisku, przemocy stosowanej przez dorosłych, starszych kolegów, rówieśników i w momencie niepowodzenia wybucha, wyładowując złość najpierw na przedmiotach, później na przypadkowych osobach. Pamiętajmy, zatem że przemoc rodzi przemoc. Kara fizyczna rodzi agresję. Dzieci przejawiające agresję powinny być kontrolowane i otaczane szczególną opieką przez rodziców, wychowawców, pedagoga szkolnego. g) Przyczyną zmian w zachowaniu się dziecka może być również proces dojrzewania. Zmienność nastrojów jest uciążliwa dla rodziny, z jej powodu wybuchają konflikty i nieporozumienia. Rodzice nie powinni zbyt głęboko ingerować w intymny świat przeżyć swojego dorastającego dziecka. Zwłaszcza nietaktem ogromnym byłoby odczytywanie, a następnie komentowanie osobistych notatek czy ukrywanego pamiętnika. Nastolatka można głęboko zranić brakiem dyskrecji. Nie będzie miał do nas zaufania, odczuje żal i urazę, będzie czuł się skrzywdzony, nieszczęśliwy i bezsilny wobec brutalności rodzica. Może wówczas lekceważyć jego polecenia, mimo kar. Reasumując, można stwierdzić, że każde naganne zachowanie musi być analizowane przez rodziców. Zwłaszcza powtarzające się negatywne sposoby postępowania wymagają wnikliwej kontroli i zapobiegania ich utrwalaniu się. 5. Kary i nagrody w wychowaniu. KARY KILKA FAKTÓW -Często bardziej wierzymy w skuteczność kar niż nagród. -Potrzeba karania występuje wówczas, jeśli ulegnie załamaniu system wychowawczy rodziny. -Kara to taka sytuacja, która z punktu widzenia karanego dziecka jest dla niego przykra i której ono starannie unika. Karom towarzyszy przykry stan emocjonalny, strach i napięcie. -Kar nie należy wymierzać w przypływie złego humoru czy samopoczucia. -Karać można tylko za takie czyny i zachowania, które są stale uważane za naganne, bez względu na to, gdzie i w jakich warunkach zostały dokonane. -Karać nie można w gniewie! Pod wpływem gniewu stajemy się mało obiektywni, nie zastanawiamy się nad przyczynami negatywnych czynów dziecka, widzimy tylko skutek. Wywołuje on gwałtowne oburzenie i nie przemyślaną, zwykle silną reakcję. W przypływie złości nie pozwalamy dziecku wytłumaczyć się i natychmiast wymierzamy karę, chociaż może okazać się, że dziecko na nią nie zasłużyło. Taka kara jest najczęściej zbyt surowa, ale wówczas trudno naprawić błąd. Gniew matki czy ojca wywołuje najczęściej przestrach dziecka – skupia ono uwagę na karze, a nie na przewinieniu. Taka kara daje satysfakcję rodzicowi (rozładował swój gniew), nie zaś poprawę dziecka. -Kara powinna być sprawiedliwa, adekwatna do popełnionego przez dziecko negatywnego czynu, proporcjonalna do przewinienia, dostosowana do właściwości psychofizycznych dziecka. Zbyt surowa kara sprawia, że dziecko uważa się za pokrzywdzone i ma do rodziców pretensje, dziecko przestaje czuć się winne. Ukarane za słabo w stosunku do przewinienia, bagatelizuje karę i traktuje tak, jakby jej w ogóle nie było. Tylko kara sprawiedliwa w odczuciu karanego dziecka jest skuteczna i nie obniża autorytetu osoby wymierzającej ją. -Dziecko musi rozumieć za co zostało ukarane. -Dziecko jest tym bardziej agresywne im surowsze i niesprawiedliwsze kary otrzymuje i kiedy czuje się nie kochane przez rodziców. -Kara ma poprawić winnego ale nie może wyrządzać mu krzywdy. -Nie wolno stosować kary odmawiając dziecku tego , co mu się należy- np. obiadu. -Nie wolno stosować kary, która ma na celu ośmieszenie dziecka, poniżanie go w oczach rówieśników czy rodzeństwa. Prowadzić to może do zaniżania samooceny, lęku przed kontaktami z innymi, nieumiejętności wyrażania własnego zdania czy obrony swojej opinii. Rodzaje kar: Kary cielesne (kary fizyczne) – Ten rodzaj reakcji na wykroczenie dziecka nie wymaga zastanowienia się. Im cięższe przewinienie tym silniejsze razy. Im większy wstyd i zdenerwowanie rodzica, tym silniejsze lanie otrzymuje dziecko. Bijąc dziecko matka czy ojciec uważają, że mają nieograniczoną władzę nad dzieckiem; wyładowują własną agresję, zły humor, zawiedzione nadzieje. Kary fizyczne stosują rodzice często pod wpływem tradycji – mnie bito i wyrosłem na porządnego człowieka, musi swoją porcję otrzymać mój syn. Straszenie dziecka – jest zabiegiem mającym skłonić dziecko do posłuszeństwa, bardzo często stosowanym. Powoduje urazy psychiczne: nerwice lękowe, fobie, objawy Likwiduje małe zło a czyni duże tak jak bicie. somatyczne. Wyzwiska – poniżają godność dziecka. Krzyk – jest reakcją na wykroczenie dziecka, szkodliwa i nieskuteczna kara. Dziecko boi się krzyku, a po jakimś czasie samo krzyczy do osób słabszych i tych, których się nie boi. Izolacja dziecka – dziecko czuje się opuszczone, przeżywa lęk. Powyższe kary są szkodliwe, nie wymagają namysłu, są łatwe w użyciu, dlatego często się po nie sięga. KARY , KTÓRE NIE PONIŻAJĄ GODNOŚCI KARANEGO I KARZĄCEGO, A ICH CELEM JEST POPRAWA POSTĘPOWANIA DZIECKA: Kara naturalna – dziecko nie posłuchało się rodzica i zrobiło sobie krzywdę, np. biegało mimo upomnień i uderzyło się, niegrzecznie odezwało się – musi przeprosić, zniszczyło komuś zabawkę – musi oddać własną. Kara naturalna ma ograniczone możliwości stosowania, jest konsekwencją winy. Ukazywanie konsekwencji niewłaściwego zachowania, np. dziecko nie odrobiło lekcji to nie może wyjść na podwórko do kolegów się pobawić; zaniedbany obowiązek – nie ma przyjemności. Tłumaczenie i wyjaśnianie – skuteczne jeśli jest umiejętnie zastosowane, skłaniają winnego do autorefleksji, do zastanowienia się nad skutkami lekceważenia zasad życia społecznego. Odmawianie przyjemności. Wyrażanie swego smutku i zawodu, dezaprobaty dla zachowania dziecka. Milczenie rodziców. Czasowe odebranie przyznanego przywileju. O takie kary dziecko nie ma pretensji do rodziców, ponosi naturalne konsekwencje własnych poczynań. Dobór kar powinien zależeć od winy dziecka, okoliczności przewinienia, psychiki dziecka i jego wieku. NAGRODY Nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do solidnej pracy lub nauki, do zachowań znajdujących wysokie uznanie w rodzinie i w innych grupach społecznych. Nagroda - wyróżnienie spełnia następujące funkcje: -umacnia w dziecku wiarę we własne siły i wartości -realizuje potrzebę uznania i sukcesu -zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań -dostarcza dodatnich uczuć i radości oraz jest przyczyną dobrego samopoczucia -wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi -działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania FAKTY -Nagradzając pochwałą nawet niewielkie postępy dziecka, zachęcamy je do dalszych prób. Dziecko rozsądnie nagradzane próbuje własnych sił w pracy coraz trudniejszej i bardziej odpowiedzialnej. -Nagradzać należy dziecko, które na to rzeczywiście zasłużyło. Nie powinno nagradzać się za otrzymywanie dobrych ocen, bo wówczas większość dzieci uczy się dla oceny lub nagrody. -Brak nagród może być równie groźny jak ich nadmiar. Dzieci należy przygotować do tego, że nie każdy ich wysiłek zostanie dostrzeżony i nagrodzony. -Warunkiem skutecznego nagradzania jest dobra znajomość dziecka. Poznać dziecko tzn. je zrozumieć, patrzeć na konfliktowe, sporne sprawy również jego oczami, znać jego pragnienia. Nagroda powinna sprawić dziecku odczuwalną przez niego radość. Należy stosować różne nagrody, by nie nastąpiło osłabienie siły ich oddziaływania, a więc zmniejszanie się ich wartości. Rodzaje stosowanych nagród: Nagradzanie pochwałą i uznaniem. Nagradzanie przez sprawianie przyjemności dziecku – może to być wspólny spacer z rodzicami, wyjście do kina, wyrażanie zgody na spotkanie z kolegami, wyjazd na wycieczkę, wspólne atrakcyjne spędzanie wolnego czasu. Nagrody rzeczowe – chętnie i z wdzięcznością przyjmowane przez dzieci, zwłaszcza przez te, których rodziców nie na wszystko stać; nagroda rzeczowa to prezent za konkretną działalność lub określone postępowanie, dar zasłużony, a jego posiadanie kojarzy się z tym, za co był otrzymany (zabawka, gra, maskotka, płyta, książka, sprzęt sportowy, itp.). Pieniądze – kieszonkowe lub do skarbonki, którymi dziecko może samodzielnie dysponować za zgodą rodziców. Wychowanie dzieci to ciężka, męcząca, wyczerpująca i zarazem odpowiedzialna praca. Pamiętajmy, że to, co damy swoim dzieciom, zarówno to, co dobre, jak i to, co jest balastem- one przekażą swoim dzieciom. Rodzicielstwo dostarcza ogromnej satysfakcji i wielu rzeczywistych radości. Od nas zależy, jakimi nasze dzieci staną się w przyszłości. Staranie, aby wyrośli z nich wspaniali ludzie oto cel, dla którego warto ponosić trudy codziennego życia i wychowywania potomstwa.
