Rośliny energetyczne oraz możliwości wykorzystania ich upraw
advertisement
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Seria ROLNICTWO Nr 1 (1) 2015 Mariusz Rozbicki, Agata Grużewska Zakład Ekonomiki Rolnictwa i Agrobiznesu Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach [email protected] ROŚLINY ENERGETYCZNE ORAZ MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ICH UPRAW − ARTYKUŁ PRZEGLĄDOWY THE ENERGY CROPS AND THE POSSIBILITY TO USE THEIR CROPS − REVIEW ARTICLE Streszczenie: Wzrost znaczenia roślin przeznaczonych na cele energetyczne jest podyktowany głównie przesłankami ekologicznymi. Zastosowanie tzw. roślin energetycznych w gospodarce może być bardzo szerokie. Jedną z najważniejszych cech, którą powinny posiadać tzw. rośliny energetyczne, jest wysoka produktywność biomasy, która uzależniona jest w głównej mierze od gatunku (klonu, odmiany), warunków siedliskowych oraz nawożenia. Uprawa roślin energetycznych ma wiele zalet. Niektóre gatunki przez okres 15 lat mogą całkowicie oczyścić wierzchnią warstwę gleby z metali ciężkich. Ponadto rośliny energetyczne mogą zapobiegać erozji wodnej oraz wietrznej gleby. Słowa kluczowe: energia odnawialna, rośliny energetyczne, biomasa WSTĘP W dobie coraz wyższego zapotrzebowania na energię oraz zwiększającego się zanieczyszczenia środowiska wzrasta zapotrzebowanie na pozyskiwanie energii z alternatywnych źródeł, jakimi mogą być tzw. rośliny energetyczne [Kuś i Matyka 2009]. Uprawy takich roślin są w Polsce nadal rzadkością pomimo przekonania, że za rozwojem odnawialnych źródeł energii przemawia możliwość uniezależnienia się od surowców kopalnych oraz efektywniejsze wykorzystanie i nowe możliwości zagospodarowania często nieużytkowanych gruntów rolniczych [Gradziuk i Wojtaszek 2001]. 20 Mariusz Rozbicki, Agata Grużewska Ważne jest jednak, że już w 2020 roku aż 14% produkowanej energii będzie musiało pochodzić z odnawialnych źródeł. Konieczność ta wynika z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2009/28/WE. Wzrost znaczenia roślin energetycznych jest podyktowany także przesłankami ekologicznymi oraz koniecznością ograniczenia emisji do atmosfery gazów cieplarnianych, jakimi są dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki siarki oraz tlenki azotu. Kraje członkowskie Unii Europejskiej w trosce o stan środowiska naturalnego zobowiązały się do realizacji tak zwanego Pakietu Klimatycznego, którego główne założenia zostały zapisane w dyrektywie Wspólnoty Europejskiej 2009/28/WE. Założenia wyżej wymienionego traktatu są następujące: - 20% zmniejszenie zużycia energii ze źródeł kopalnych, - 20% redukcja emisji gazów cieplarnianych w stosunku do poziomu z 1990 roku, - 20% udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii do 2020 roku w UE, - osiągnięcie co najmniej 10% udziału biopaliw w sprzedaży paliw transportowych w 2020 roku [Zarzecka i in. 2014]. W październiku 2014 roku nastąpiło uzgodnienie nowych ram polityki klimatyczno-energetycznej UE na lata 2020–2030. Stanowią one podstawę opracowania aktów prawnych regulujących działania związane z ograniczeniami emisji gazów cieplarnianych w różnych sektorach gospodarki. Unia Europejska przyjęła zobowiązanie do redukcji emisji dwutlenku węgla o 40%, co świadczy o podjęciu działań na rzecz gospodarki niskoemisyjnej [Sobolewski 2014]. W realizacji ww. zamierzeń istotną rolę może odegrać uprawa i wykorzystanie tzw. roślin energetycznych. Plon biomasy wieloletnich roślin przeznaczonych na cele energetyczne zależy m.in. od jakości genetycznej i somatycznej materiału sadzeniowego oraz zastosowanej technologii uprawy. Analiza doświadczeń z roślinami energetycznymi wskazuje na znaczną rozbieżność w wysokości plonów od kilku do kilkudziesięciu ton suchej masy z 1 ha/rok [Szczukowski i in. 2011]. W Polsce możliwe jest uzyskanie około 10 ton biomasy z 1 ha użytków rolnych. Stanowi to równowartość 5 ton węgla kamiennego [Stankiewicz 2010]. Zarówno z punktu widzenia obecnego wykorzystania, jak i dostępnego potencjału, biomasa stanowi najważniejszy zasób OZE w naszym kraju. W wielu przypadkach jej wykorzystanie jest na tyle tanie, że już teraz może konkurować z paliwami kopalnymi. Zdaniem Sobolewskiego [2010] biomasę można wykorzystywać w produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Najważniejszymi źródłami biomasy są produkty rolnicze, tj. słoma, gałęzie oraz inne odpady z produkcji roślinnej, alkohole, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 Rośliny energetyczne oraz możliwości wykorzystania ich upraw − artykuł przeglądowy 21 olej itp. Równie znaczącą rolę odgrywają produkty leśne m.in. drzewa i gałęzie oraz odpady przemysłu drzewnego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki (Dz.U. nr 156 z 28 sierpnia 2008 r.) biomasę stanowią stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji i pochodzą z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej lub leśnej, przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także częściowo z pozostałości odpadów, które także ulegają biodegradacji. Najczęściej jednak są to surowce pochodzenia roślinnego. Zastosowanie roślin energetycznych w gospodarce jest bardzo szerokie. Mogą one być dostarczane do biogazowni i elektrociepłowni, stanowić surowiec do produkcji bioetanolu, dając tym samym alternatywne źródło dochodu dla plantatorów zainteresowanych ich uprawą. W związku z koniecznością realizacji zobowiązań przyjętych na forum UE, celem strategicznym polityki państwa jest zwiększanie wykorzystania zasobów energii odnawialnej tak, aby udział tej energii w finalnym zużyciu energii brutto osiągnął w 2020 roku 15% [Ministerstwo Gospodarki 2009]. W kontekście realizacji unijnej polityki dotyczącej rozwoju odnawialnych źródeł energii niezmiernie istotna jest również realizacja celu polegającego na uzyskaniu min. 10% udziału energii odnawialnej w transporcie do roku 2020. W warunkach polskich cel ten będzie realizowany przede wszystkim poprzez wykorzystanie biokomponentów stanowiących dodatek do paliw i biopaliw ciekłych [Ministerstwo Gospodarki 2005]. Wykonane w 2007 roku (na zlecenie Ministerstwa Gospodarki) studium oceniające możliwość wykorzystania OZE w poszczególnych branżach energetyki odnawialnej wskazuje, że wykorzystujemy jedynie 17% zasobów, które nadają się do eksploatacji w sposób ekonomicznie uzasadniony. Dowodzi to, iż w Polsce istnieje znaczny niewykorzystany potencjał odnawialnych źródeł energii. Zgodnie z powyższym opracowaniem, realny potencjał ekonomiczny odnawialnych zasobów energii możliwy do wykorzystania do roku 2020 wynosi około 1160 PJ, co stanowi blisko 44% zapotrzebowania na energię finalną w 2005 roku. Największym potencjałem dysponują technologie biomasowe (ponad 600 PJ). Jest on już w znacznej części wykorzystywany, zwłaszcza w odniesieniu do biomasy stałej odpadowej i leśnej. W niewielkim stopniu wykorzystany jest natomiast potencjał związany z uprawami energetycznymi oraz potencjał biogazu. Bardzo obiecujące wydają się też perspektywy energetyki wiatrowej – jej potencjał, ponad 440 PJ, wykorzystywany jest w minimalnym stopniu. Oznacza to, że nawet przy uwzględnieniu ograniczeń środowiskowych i infrastrukturalnych możliwości rozwoju tego sektora są olbrzymie [Sobolewski 2010]. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 22 Mariusz Rozbicki, Agata Grużewska W warunkach polskich technologie wykorzystujące biomasę będą stanowić prawdopodobnie podstawowy kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii do roku 2030 [Rogulska i in. 2011]. Badania Błażejowskiej [2014] wskazały, że w maju 2014 roku funkcjonowało w Polsce 50 biogazowni, które w 65% działały w formie spółek z.o.o. Ponadto Zarębski [2014b] stwierdził, że na lokalizację biogazowni rolniczych w Polsce wpływała w pierwszej kolejności dostępność biomasy uzyskanej z celowych upraw energetycznych. Celem pracy było przedstawienie możliwości wykorzystania roślin energetycznych na tle analizy aktów prawnych warunkujących rozwój OZE w Polsce. ZALETY Z UPRAWY ROŚLIN ENERGETYCZNYCH Rośliny energetyczne oraz możliwości pozyskiwania i wykorzystania biomasy stały się obiektem licznych badań naukowych. Ocenę energetyczną i ekonomiczną wykorzystania biomasy pozyskanej z drewna do celów grzewczych i socjalnych przeprowadzili Piszczalka i in. [2007]. Stolarski i Krzyżaniak [2011] analizowali skład i wartość opałową biomasy wierzby. Z badań Kwaśniewskiego [2011] wynika, że opłacalność produkcji biomasy z trzyletniej wierzby energetycznej jest trudna do osiągnięcia ze względu na niekorzystną często relację plonów biomasy do poniesionych nakładów. Jednocześnie Węglarzy i Skrzyżala [2013] zaobserwowali, że najintensywniejszy przyrost biomasy drzewnej następuje w trzecim roku po założeniu plantacji wierzby. Kowalczyk-Juśko [2013] na podstawie badań wielkości plonu, cech biometrycznych i parametrów energetycznych spartiny preriowej, która jest wieloletnią trawą, stwierdziła, że jej nadziemne pędy stanowią wartościowe paliwo. Alternatywę dla wieloletnich plantacji roślin energetycznych mogą stanowić jednoroczne gatunki uprawne dające duże ilości biomasy. Badania wykazały m.in., że największą wydajność energii w plonie biomasy zapewniała kukurydza, która w średnich wynikach przewyższała pozostałe rośliny energetyczne od 36 do 86% [Szempliński i Dubis 2011]. Jedną z najważniejszych cech roślin energetycznych jest wysoka produktywność biomasy, która jest uzależniona od gatunku oraz nawożenia. Gatunkami o wysokiej produkcji biomasy są: wierzba krzewista (Salix sp.), miskant chiński (Miscanthus sinensis), ślazowiec pensylwański (Sida hermaphrodita), rutwica wschodnia (Galega orientalis) oraz topinambur (Heliantus tuberosus) [Szczukowski i in. 2006]. Wierzba i miskant charakteryzują się zbliżoną wartością opałową (w GJ/t suchej masy), natomiast w przypadku ślazowca wartość tego wskaźnika jest wyraźnie mniejsza (tab. 1). Najlepszymi warunkami do uprawy roślin energetycznych cechują się gleby zaliczane do kompleksów glebowo-rolniczych: żytniego słabego, zbożowoZeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 Rośliny energetyczne oraz możliwości wykorzystania ich upraw − artykuł przeglądowy 23 pastewnego mocnego i zbożowo-pastewnego słabego. Kolejnym ważnym aspektem jest ilość opadów atmosferycznych, która powinna wynosić powyżej 550 mm. Plantacje przeznaczone pod uprawę roślin wykorzystywanych na cele energetyczne nie mogą wchodzić w skład obszarów chronionych oraz cennych przyrodniczo, jakimi są grunty objęte programem Natura 2000. Szacuje się, że w Polsce jest około 1 mln ha gruntów spełniających opisane powyżej kryteria [Ostrowski i Gutkowska 2008]. Tabela 1. Wydajność energetyczna upraw wieloletnich [Podlaski i in. 2009] Table 1. The energy efficiency of perennial crops Rodzaj uprawy Type of crop Wierzba Willow Miskant Silver grass Ślazowiec Virginia mallow Wartość opałowa w GJ/t suchej masy The calorific value in GJ / t of dry matter 17,2-19,9 17,0-19,2 14,5-16,3 Uprawa roślin energetycznych posiada wiele zalet, do przedstawionych powyżej dodać należy niezwykle ważną rolę, jaką mogą pełnić tego typu rośliny w aspekcie rekultywacji gruntów [Stachowicz i in. 2014, Zarębski 2014a]. Badania naukowe potwierdzają, iż niektóre rośliny energetyczne przez okres 15 lat (zalecany okres zakładania plantacji roślin przeznaczonych na cele energetyczne) mogą całkowicie oczyścić glebę z niepożądanych pierwiastków metali ciężkich, takich jak: rtęć, miedź, ołów, arsen, nikiel, chrom oraz mangan [Stankiewicz 2012]. W grupie roślin, które mogą być wykorzystane w procesie fitoremediacji, czyli oczyszczania środowiska dzięki naturalnej zdolności do akumulacji metali ciężkich, wylicza się większość gatunków roślin uprawianych na cele energetyczne [Kabała i in. 2010]. Z tego powodu np. wierzba energetyczna jest wykorzystywana do nasadzeń ochronnych wokół zakładów przemysłowych, składowisk odpadów oraz wzdłuż autostrad [Węglarzy i Skrzyżala 2013]. Badania gleb wskazują, że ok. 90% użytków rolnych w Polsce charakteryzuje się naturalnym poziomem zawartości metali toksycznych. Kilka procent wykazuje podwyższoną zawartość głównie kadmu i cynku, a ok. 3% użytków rolnych jest zanieczyszczona metalami. Największy procent gleb zanieczyszczonych zlokalizowany jest w województwach: śląskim, małopolskim i dolnośląskim [Ociepa i in. 2008]. Uprawy roślin energetycznych to także ostoja dla ptaków i zwierząt. Ponadto rośliny energetyczne zapobiegają erozji wodnej oraz wietrznej gleby, nieZeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 24 Mariusz Rozbicki, Agata Grużewska które gatunki poza cechami użytkowymi, do których należy zaliczyć wytwarzanie dużej ilości biomasy, posiadają także walory estetyczne (obfite kwitnienie), co wpływa korzystnie na zróżnicowanie krajobrazu rolniczego [Dudkiewicz i Bolibok 2011]. ENERGIA ODNAWIALNA A ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych ma wiele zalet. Elektrownie wodne nie zanieczyszczają środowiska spalinami i pyłami oraz nie zużywają paliw kopalnych czy naturalnych [Lewandowski 2007], natomiast elektrownie wiatrowe chronią atmosferę przed dodatkowym zanieczyszczeniem dwutlenkiem siarki, tlenkami azotu, dwutlenkiem węgla oraz pyłami, popiołami i żużlem [Małecki 2005]. Nie można pominąć ewentualnych negatywnych wpływów korzystania z energii odnawialnej na środowisko przyrodnicze. Ze względu na wymogi opłacalności produkcji biomasy stałej, w warunkach polskich należy zapewnić plony wynoszące ponad 20 t/ha suchej masy oraz ponad 250 GJ/ha. To oznacza konieczność prowadzenia uprawy metodami intensywnymi, co wiąże się z powstawaniem zagrożeń dla środowiska i klimatu. Taka uprawa przyczynia się do degradacji gleby i do spadku zawartości glebowego węgla organicznego, a to może ograniczyć zdolność gleby do dostarczania składników odżywczych niezbędnych do prowadzenia zrównoważonej produkcji roślin. Ponadto niższa zawartość węgla organicznego oznacza mniej pożywienia dla żyjących w glebie organizmów, zmniejszając różnorodność biologiczną gleby [Stankiewicz 2012]. Z raportu opublikowanego w 2010 roku w Brukseli wynika, że zaplanowane przez UE zwiększenie zużycia biopaliw do poziomu 10% w 2020 roku spowoduje zniszczenie 4,1–6,9 mln ha naturalnych ekosystemów kosztem powstania upraw energetycznych. Może to skutkować zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywnościowego [Łaska i Och 2013]. PODSUMOWANIE Uprawa roślin energetycznych wpływa korzystnie na zagospodarowaniu materiałów odpadowych z przemysłu rolnego oraz leśnego. Ekoenergetyka nie jest pozbawiona jednak pewnych wad, do których należy zaliczyć uprawę w monokulturze, bardzo często na dużych obszarach, co ma negatywny wpływ na środowisko, zmniejszając w ten sposób bioróżnorodność. Rynek biomasy w Polsce nie doczekał się kompleksowych rozwiązań prawnych, co niekorzystnie wpływa na jego płynność. Wciąż niedostateczna jest także edukacja społeczeństwa, co powoduje niskie zainteresowanie uprawą roślin energetycznych [Zarzecka i in 2014]. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 Rośliny energetyczne oraz możliwości wykorzystania ich upraw − artykuł przeglądowy 25 W wyniku rozwiązań prawnych, zaproponowanych w 2001 roku przez Parlament Europejski w odniesieniu do produkcji energii z odnawialnych źródeł oraz wobec perspektywy wyczerpywania się konwencjonalnych zasobów, takich jak ropa naftowa oraz węgiel, z których dotychczas była pozyskiwana energia, w najbliższych latach należy spodziewać się sukcesywnego wzrostu zainteresowania plantatorów roślinami wykorzystywanymi na cele energetyczne. Wpłynie to oczywiście pozytywnie na ekorynek oraz produkcję energii z odnawialnych źródeł oraz na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. PIŚMIENNICTWO Błażejowska M., 2014. Prawne aspekty funkcjonowania biogazowni rolniczych. Rocz. Nauk. Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 5: 9-14. Dudkiewicz M., Bolibok Ł., 2011. Wybrane rośliny energetyczne jako element kształtowania krajobrazu, Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus, 3: 13-20. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Gradziuk P., Wojtaszek Z., 2001. Alternatywne wykorzystanie gruntów rolniczych na cele nie związane z produkcją żywności, [w:] Procesy dostosowawcze produkcji roślinnej w Polsce w kontekście integracji z Unią Europejską. Wyd. SGGW Warszawa, 213–228. Kabała A., Karczewska A., Koza M., 2010. Przydatność roślin energetycznych do rekultywacji i zagospodarowania gleb zdegradowanych. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. XCVI, 576: 97-117. Kowalczyk-Juśko A., 2013. Bioenergetyczne i energetyczne parametry spartiny preriowej (Spartina pectinata Link.) w trzech pierwszych latach wegetacji. Problemy Inżynierii Rolniczej, 2: 69-77. Kuś J., Matyka M., 2009. Wydajność wybranych gatunków roślin uprawianych na cele energetyczne w zależności od jakości gleby. Fragm. Agron. 26(4): 103-110. Kwaśniewski D., 2011. Koszty i opłacalność produkcji biomasy z trzyletniej wierzby energetycznej. Inżynieria Rolnicza, 1(126): 145-154. Lewandowski W. M., 2007. Proekologiczne odnawialne źródła energii. WNT, Warszawa. Łaska G., Och B., 2013. Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze, [w:] Traczewska T.M. (red.). Interdyscyplinarne zagadnienia w inżynierii i ochronie środowiska. Tom 3. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Małecki A., 2005. Sytuacja energetyczna w Polsce i na świecie, [w:] Małecki A. (red.) Natura monografie. Odnawialne źródła energii. Wyd. Polskie Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 26 Mariusz Rozbicki, Agata Grużewska Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddział Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra, 12: 9-23. Ministerstwo Gospodarki, 2005. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku. Warszawa, ss. 51. Ministerstwo Gospodarki, 2008. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Dz.U. nr 156 z dnia 28 sierpnia 2008 r. Ministerstwo Gospodarki, 2009. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Załącznik do uchwały 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009, Warszawa. Ociepa A., Lach J., Gałczyński. J., 2008. Korzyści i ograniczenia wynikające z zagospodarowania gleb zanieczyszczonych metalami ciężkimi pod uprawy roślin przemysłowo-energetycznych. Proc. of EC Opole, 2(1): 231-235. Ostrowski J., Gutkowska A., 2008. Model diagnostyczny typowania gruntów przydatnych do uprawy roślin energetycznych. Problemy Inżynierii Rolniczej, 2: 145-152. Piszczalka J., Korenko M., Rutkowski K., 2007. Ocena energetyczno-ekonomiczna ogrzewania dendromasą. Inżynieria Rolnicza, 6(94): 189-196. Podlaski S., Chołuj D., Wiśniewski G., 2009. Kryteria wyboru roślin energetycznych do uprawy w określonych warunkach przyrodniczych. Wieś Jutra, 8-9, 15-17. Rogulska M., Grzybek A., Szlachta J., Tys J., Krasuska E., Bierna K., Bajdor K., 2011. Powiązanie rolnictwa i energetyki w kontekście realizacji celów gospodarki niskoemisyjnej w Polsce. Polish J. Agron., 7: 92–101. Sobolewski M., 2010. Perspektywy wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce. Studia BAS, 1(21): 267–290. Sobolewski M., 2014. Nowe ramy polityki klimatyczno-energetycznej. Analizy BAS, 16: 1-6. Stachowicz F., Niemiec W., Trzepiecinski T., Slenzak W., 2014. Innowacyjne urządzenie do aplikacji doglebowej osadów ściekowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 576: 131-139. Stankiewicz D., 2010. Możliwości wykorzystania surowców rolniczych do produkcji energii w Polsce. Studia BAS 1(21): 237-266. Stankiewicz D., 2012. Produkcja rolna na cele energetyczne jako instrument polityki klimatycznej. Studia BAS, 1(29): 185-208. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015 Rośliny energetyczne oraz możliwości wykorzystania ich upraw − artykuł przeglądowy 27 Stolarski M., Krzyżaniak M., 2011. Wartość opałowa i skład elementarny biomasy wierzby produkowanej systemem Eko-Salix. Fragm. Agron., 28: 86-95. Szempliński W., Dubis B., 2011. Wstępne badania nad plonowaniem i wydajnością energetyczną wybranych roślin uprawianych na cele biogazowe. Fragm. Agron., 28(1): 77-86. Szczukowski S., Kościk B., Kowalczyk-Juśko A., Tworowski J., 2006. Uprawa i wykorzystanie roślin alternatywnych na cele energetyczne. Fragm. Agron., 23: 300-315. Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M., Kwiatkowski J., Krzyżaniak M., Lajszner W., Graban Ł., 2011. Wieloletnie rośliny energetyczne. Oficyna Wyd. Multico, Warszawa, ss. 174. Węglarzy K., Skrzyżala I., 2013. Czy Salix viminalis poprawia bilans energetyczny kraju? Inżynieria Ekologiczna, 33: 164-174. Zarębski P., 2014a. Znaczenie wierzby energetycznej w rekultywacji wysypisk śmieci oraz hałd i wyrobisk pogórniczych. Zesz. Nauk. Wydziału Nauk Ekonomicznych Politechniki Koszalińskiej, 18: 67-76. Zarębski P., 2014b. Uwarunkowania przestrzenne lokalizacji biogazowni w Polsce. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 3: 331-336. Zarzecka K., Gugała M., Sikorka A., 2014. Znaczenie roślin energetycznych w środowisku. Poradnik Gospodarski, 5: 27-28. THE ENERGY CROPS AND THE POSSIBILITY TO USE THEIR CROPS − REVIEW ARTICLE Summary: The growing importance of energy crops is mainly dictated by the ecological causes. The use of energy crops in the economy is very broad. One of the most important features energy crops should have is high biomass productivity, which depends on the species and fertilization. Cultivation of energy crops has many advantages. Some energy plants for a period of 15 years can completely cleanse the earth of heavy metal elements. Additional energy plants prevent water and wind erosion. Keywords: renewable energy, energy plants, biomass Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
