Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca

VARIA
Andrzej Kierzek
Zakład Klinicznych Podstaw Fizjoterapii Katedry
Fizjoterapii Uniwersytetu Medycznego
im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Kierownik:
Dr hab. med. Małgorzata Paprocka-Borowicz
Adres do korespondencji:
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Kierzek
ul. Rozbrat 5 m. 6; 50-334 Wrocław
tel. 71 322 17 60,
tel. kom. 693 52 17 60
e-mail: [email protected]
Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 2
Recenzja książki Krzysztofa Brożka
„Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku
Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX
wieku”
Review of the book of Krzysztof Brożek „The Polish
doctors on Upper Silesia and Cieszyn Silesia from the
end of 19th to the half of the 20th century
Są lekarze władający piórem, którzy
potrafią zaskakiwać jakąś szczególnie dobrą
historycznomedyczną książkową pozycją.
Tego nie można spodziewać się po Autorze wymienionym w tytule mojej recenzji,
bowiem On nie potrafi zaskakiwać. On niezmiennie, od lat czterdziestu obdarza nasze
lekarskie środowisko publikacjami, które
stanowią wzorzec historycznomedycznego
piśmiennictwa.
Dr n. med. Krzysztof Brożek, ur. w 1941
r. w Katowicach, jest absolwentem Śląskiej
Akademii Medycznej, specjalistą medycyny
ogólnej i społecznej. Przez wiele lat pracował jako lekarz rejonowy, przemysłowy i
szkolny, także na stanowiskach kierowniczych. W 1987 r. od podstaw zorganizował
na Wydziale Lekarskim macierzystej Uczelni
Zakład Historii Medycyny, którym kierował
przez lat czternaście. Wykładał także medyczne przedmioty na katowickiej Akademii
Wychowania Fizycznego.
Jest autorem szczególnie cennych
monografii „Polska służba medyczna w
powstaniach śląskich i plebiscycie” (1973),
„Polskie stowarzyszenia lekarskie 18051951” (2005), a także licznych artykułów
w wydawnictwach zwartych oraz licznych
recenzowanych czasopismach. Dotyczą
one polskich środowisk lekarskich oraz
ochrony zdrowia na Śląsku Górnym, Śląsku Cieszyńskim, Zagłębiu Dąbrowskim,
Zaolziu, Kresach Wschodnich oraz Polonii
Medycznej. Szczególnie dobrze przyjęty
przez śląskie lekarskie środowisko został
Leksykon Historii Medycyny, publikowany
od 1994 r. na łamach biuletynu Śląskiej Izby
Lekarskiej „Pro Medico”.
Ta ze wszech miar nowatorska naukowa
działalność spowodowała, że wybierano Go
na członka Zarządów Głównych Polskiego
Towarzystwa Lekarskiego, Polskiego Towarzystwa Medycyny i Farmacji, Polskiego
Towarzystwa Medycyny Ogólnej i Rodzinnej. Członkostwo honorowe przyznało mu
Polskie Towarzystwo Lekarskie, Polskie
Towarzystwo Historii Medycyny i Farmacji,
Polskie Towarzystwo Medyczne w Republice Czeskiej. Także zasłużenie został laureatem Śląskiej Nagrody im. Juliusza Ligonia
Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, medalu
„Gloria Medicinae” Polskiego Towarzystwa
Lekarskiego oraz innych wyróżnień. Wydaje
się, że dla Niego vita sine litteris mors est.
360-stronicowa praca „Polscy lekarze
na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od
końca XIX do połowy XX wieku” (Katowice
2009), wydana w Bibliotece Thesaurus
Silesiae przez Wydawnictwo Naukowe
„Śląsk”, przedstawia rozwój, organizację
oraz społeczne role polskich lekarzy na
Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim, których państwowa przynależność zmieniała
się kilkakrotnie. Chronologiczno-terytorialny
układ pracy oraz przedmiotowa wewnętrzna
struktura rozdziałów wydają się najbardziej celowe. Taki układ pozwolił Autorowi
przekazać sytuację zawodową i społeczną
lekarzy, ich udział w życiu pozazawodowym,
ukazać działalność lekarskich organizacji i
stowarzyszeń naukowych, związkowych i
samorządowych. Powstanie i kształtowanie
się polskiej grupy zawodowej w tym regionie
przed 1918 r. i jej udział w pracy niepodległościowej do 1921 r. przedstawiono w rozdziale pierwszym. W rozdziale następnym
rzeczowo zrelacjonowano organizację środowiska lekarskiego województwa śląskiego, pracę zawodową i społeczno-polityczną
lekarzy. Polskich lekarzy, którzy znaleźli
się poza granicami Polski w Niemczech i
Czechosłowacji, a więc na Śląsku Opolskim
i Śląsku Zaolziańskim zaprezentowano w
rozdziale trzecim i czwartym. W rozdziale
piątym zanalizowano losy lekarzy śląskich
w czasie drugiej wojny światowej, a w rozdziale ostatnim – lekarzy w latach od 1945
do 1950. W zakończeniu naszkicowano tę
zawodową grupę do końca XX wieku.
Drugą część dzieła stanowi słownik
biograficzny, zawierający ponad pięćset
biogramów lekarzy. Lekarzy, tych wielkich,
ze stopniami i tytułami oraz tych, dzisiaj
prawie zupełnie zapomnianych. Świadczy
o tym motto, w którym zawarto mądre słowa
Władysława Biegańskiego (1857-1917),
lekarza, filozofa, etyka: „Wartość lekarzy
mierzymy zwykle ich zasługami dla nauki.
O uczonych lekarzach rozpisujemy się obszernie, milczymy zaś uparcie o cichych, a
zasłużonych pracownikach społecznych.
Czyny bohaterskie takiego pracownika więcej zasługują na uznanie, aniżeli jedno pospieszne, a niedojrzałe odkrycie naukowe”.
Dr Brożek wie jak pisać biografie; świadczy
o tym fakt, że opracował ponad sto biografii,
w tym 47 do najbardziej prestiżowego krajowego wydawnictwa – Polskiego Słownika
Biograficznego i 20 - do Śląskiego Słownika
Biograficznego. Dokładnie zaznajamiając
się z biogramami, trudno zgodzić się z
naszą wybitną rodaczką Marią Skłodowską-
115
Curie, która kiedyś napisała, że „w nauce
nie powinniśmy się interesować ludźmi,
lecz faktami”.
Rozwój organizacji zawodowych polskich lekarzy na tym terenie od końca wieku
XIX do połowy następnego przebiegał w
warunkach specyficznych. Państwowa
przynależność tych lekarzy zmieniała się kilkakrotnie. Po odrodzeniu się państwowości
polskiej po 123 latach niewoli, z części regionów, terytorialnie należących do Niemiec
i Austro-Węgier utworzono województwo
śląskie. W granicach Niemiec pozostawiono część określaną jako Śląsk Opolski, a
w Czechosłowacji powstałej po rozpadzie
Austro-Węgier znalazła się część Śląska
Cieszyńskiego, który nazwano Śląskiem Zaolziańskim lub Zaolziem. Te tereny podczas
okupacji hitlerowskiej zostały wcielone do III
Rzeszy. Po odzyskaniu niepodległości cały
Górny Śląsk i Śląsk Cieszyński bez Zaolzia,
pozostałego na terenie Czechosłowacji,
znalazły się w granicach państwa polskiego
w województwie śląskim.
Polscy lekarze żywo przedstawieni na
łamach dzieła, stający w obliczu wszechwładnej germanizacji oraz tępienia wszelkich objawów polskości byli m. in. zarzewiem
polskiego życia narodowego, dając niejednokrotnie wyrazy heroizmu i niebywałej
odwagi przy organizowaniu polskiego życia
kulturalnego, oświatowego, nie uciekając
od polityki i spraw gospodarczych. Analiza
tworzenia zalążków lekarskich struktur
organizacyjnych jest dokonana na tle wydarzeń społecznych i politycznych Śląska.
Książka jest także hołdem dla ludzi czynu,
dla ludzi działających w służbie drugiemu
człowiekowi. Wydaje się, że po lekturze
Brożkowego dzieła zupełnie dobrze już
poznaliśmy tych ludzi w służbie człowieka,
doktorów Mielęckiego, Hagera, Rostka,
Hanke, Hlonda i innych.
Imponuje wykaz źródeł, wykazujący,
że nie jest to książka napisana ad hoc,
imponuje także materiał ikonograficzny.
Aby takie dzieło mogło powstać trzeba
mieć, jak mawiał Bolesław Prus, „pełną
spiżarnię”. Taką pełną spiżarnię chciałoby
mieć wielu polskich historyków medycyny.
Dokonania śląskich lekarzy oraz funkcjonowanie ich stowarzyszeń zostały porównane z osiągnięciami środowisk lekarskich
innych regionów Polski. Przedstawiony jest
także proces integracji lekarzy śląskich ze
środowiskiem lekarskim ogólnopolskim.
Te dokonania podnoszą wartość dzieła.
Optimo modo.
116
Rycina 1
Strona tytułowa książki Brożka.
The title page of the book of Brożek.
Ta historycznomedyczna praca, zahaczająca o aspekty społeczno-polityczne,
deontologię lekarską i etykę, socjologię
medycyny, medycynę społeczną i zdrowie
publiczne jest ewenementem w skali krajowej. Zadziwia swoją logicznością, jasną
redakcyjną koncepcją, rzetelnością. Ale jak
może być inaczej ? Przecież Brożek w środowisku historyków medycyny jest właśnie
synonimem rzetelności, dociekliwości, profesjonalności i talentu. Zawsze prezentuje
poziom, do jakiego nas swoimi publikacjami przyzwyczaił. Ze wszech miar istniała
potrzeba ukazania roli polskich lekarzy na
Śląsku Górnym i Śląsku Cieszyńskim, a więc
w regionach, które od XIV wieku funkcjonowały poza polską państwowością. Rzadko
który region Polski posiada taką naukową
dokumentację, bo rzadko który polski region
ma takiego Brożka.
Końcowa, syntetyczna opinia recenzowanej pracy, która leży blisko nurtu zainte-
resowań naukowych recenzenta – niezwykle
pozytywna.
W posłowiu swego dzieła Krzysztof
Brożek wspomniał słowa Bronisława Hagera, przedstawiciela drugiego pokolenia
śląskich lekarzy, o swoich lekarskich przodkach: „Dziś pamięć o nich zanika, jeśli już
nie umarła; w Polsce – którą pomnożyli i
wzbogacili; na Śląsku – który wolny swój
byt i im ma w dużym stopniu do zawdzięczenia. I serce ściska się z bólu nie tyle może
z zaprzepaszczenia dla potomności tylu
wzorów praworządnej pracy patriotycznej w
warunkach niewoli, ile ze wstydem palącej
świadomości, że nie może istnieć wielkość
narodu bez wdzięczności dla jej bohaterów”.
Te słowa Doktor Hager napisał 52 lata temu.
Gdyby żył, to i serce znanego doktora nie
ściskało by się, i nie musiałby palić się ze
wstydu. Nie wiedział bowiem, że znajdzie się
taki człowiek, który Wspaniałych Śląskich
Przodków od zapomnienia ocali.
A. Kierzek