Terminy dawności w prawie pracy

TERMINY DAWNOŚCI W
PRAWIE PRACY
POJĘCIE I ISTOTA DAWNOŚCI
• Termin ,,dawność” jest pojęciem obejmującym instytucje, które wiążą określone
skutki prawne z niewykonaniem przez uprawnionego jego prawa przez czas w
ustawie określony. Skutki te są ujemne dla uprawnionego, a przynoszą korzyść innej
osobie. Instytucja dawności polega na wywieraniu przez czas ujemnych skutków
prawnych dla osób uprawnionych, nierealizujących swych praw w okresach
wskazanych w ustawie.
• Instytucja dawności ma charakter zbiorczy. W nauce prawa cywilnego do dawności
zalicza się z jednej strony przedawnienie i terminy zawite (prekluzję), z drugiej
zasiedzenie i przemilczenie (stanowiące instytucje prawa rzeczowego).
TERMINY W NAUCE PRAWA PRACY
W nauce prawa pracy, poza podziałem terminów dawności na
przedawnienie roszczeń oraz prekluzję (terminy zawite),
często wskazuje się na inne terminy dochodzenia roszczeń, a
także szereg innych terminów, dla których skutek ich
przekroczenia jest różnorodny i wynika z konkretnych
przepisów ich dotyczących.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
• Przedawnienie roszczeń nie zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym i Kodeksie
pracy w sposób identyczny.
• Zgodnie z art. 117 § 2 zdanie pierwsze k.c. po upływie terminu przedawnienia ten,
przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia,
chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.
• W świetle tego przepisu upływ przedawnienia uwzględnia się tylko na zarzut. Skutek
przedawnienia w prawie cywilnym polega na wyposażeniu dłużnika w prawo
podniesienia zarzutu wyłączającego możliwość dochodzenia roszczenia.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
• Według art. 292 k.p. roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że ten,
przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z przedawnienia,
zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia jest nieważne. Sformułowanie
wskazanego przepisu zdaje się wskazywać, ze przedawnienie należy uwzględnić z
urzędu.
• W uchwale z dnia 10 maja 2000 r., III ZP 13/00, Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawach
o roszczenia ze stosunku pracy sąd nie uwzględnia z urzędu upływu
przedawnienia. Sąd Najwyższy uznał więc, że przedawnienie roszczeń ze stosunku
pracy uwzględnia się tak samo jak w prawie cywilnym, a więc na zarzut pozwanego.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
• Zrzeczenie się przedawnienia stanowi oświadczenie woli, które może być złożone w
sposób wyraźny lub dorozumiany. Zrzeczenie się przedawnienia dopuszczalne jest
tylko po upływie terminu przedawnienia, gdyż wcześniejsze byłoby w istocie
przedłużeniem terminu przedawnienia, a to wyklucza art. 291 § 4 k.p.
• Wskutek zgłoszenia zarzutu przedawnienia roszczenie nie wygasa, lecz przekształca
się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne). Jest to zobowiązanie, którego nie
można skutecznie dochodzić w drodze przymusowej, lecz dobrowolne spełnienie go
jest wykonaniem zobowiązania i nie można żądać zwrotu świadczenia.
TERMINY PRZEDAWNIENIA
• Ogólny termin przedawnienia wynosi trzy lata i biegnie od daty, kiedy roszczenie stało się
wymagalne. Od tej zasady wyrażonej w art. 291 § 1 k.p. przepisy § 2, §2(1), §3 i § 5 k.p.
wprowadzają wyjątki.
• Według art. 291 § 2 k.p roszczenia pracodawcy o naprawnienie szkody wyrządzonej przez
pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków
pracowniczych ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym
pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie
później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
• Przepis ten stosuje się także do roszczenia, o którym mowa w art. 61 (1) k.p.
(nieuzasadnione rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika) oraz
101 (1) (zakaz konkurencji)
• Jeżeli pracownik wyrządził szkodę umyślnie do przedawnienia roszczeń o naprawienie
szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (art. 291 §3 k.p.), a więc art. 442 § 1 i
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
• Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do
rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzone ugodą zawartą w trybie
określonym w Kodeksie przed takim organem, ulegają przedawnieniu z upływem 10
lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 291 § 5
k.p.)
• Zgodnie z art. 291 § 4 k.p. terminy przedawnienia nie mogą być skrócone ani
przedłużone przez czynność prawną.
BIEG PRZEDAWNIENIA
• Jak wynika z art. 293 § 1 k.p. początek biegu przedawnienia określa dzień, w którym
roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność roszczenia polega na prawnej
możliwości żądania spełnienia świadczenia.
• Początek biegu przedawnienia roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody,
wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania
obowiązków pracowniczych, liczy się od dnia, w którym pracodawca powziął
wiadomość o wyrządzonej przez pracownika szkodzie (art. 291 §2 i §3 k.p.)
• Bieg przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem organu
powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzonego ugodą
zawartą w trybie określonym w kodeksie pracy przed takim organem rozpoczyna się w
dniu uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 292 § 5 k.p.)
BIEG PRZEDAWNIENIA
• Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania
przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu
roszczeń przez właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów (art. 293 k.p.).
• Bieg przedawnienia przerywa się:
1)
przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub
egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
2)
przez uznanie roszczenia (art. 295 § 1 k.p.)
• Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 295 § 2 k.p.)
TERMINY ZAWITE
• Termin zawity to taki, którego upływ powoduje definitywną utratę prawnej możliwości
dokonania
czynności
niezbędnej
do
wywołania
określonych
skutków
materialnoprawnych.
• Upływ terminu zawitego zawsze podlega uwzględnieniu z urzędu.
• Terminy zawite do dochodzenia roszczenia tym różnią się od terminów
przedawnienia, że po ich upływie osoba uprawniona traci bezwzględnie możliwość
dochodzenia roszczeń prze właściwym organem
TERMINY ZAWITE
• Terminami zawitymi, których upływ pozbawia pracownika możliwości dochodzenia
roszczeń przed sądem pracy są:
- termin 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu do wystąpienia do sądu
pracy o uchylenie kary porządkowej (art. 112 § 2 k.p.),
- termin 30 dni od dnia zawarcia ugody naruszającej słuszny interes pracownika do
wystąpienia do sądu pracy o uznanie jej za bezskuteczną (art. 256 k.p.)
TERMINY ZAWITE
• Ponadto w Kodeksie pracy zostały przewidziane terminy zawite do skutecznego dokonywania poza sądami innych
czynności i działań prawnych. Należą do nich:
-termin rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę (art. 23(1)§4 k.p.),
-termin zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń przez z.o.z. w przypadku zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy
pracownikowi zatrudnionemu na czas nieokreślony (38 §2 k.p.),
- termin zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w związku z przywróceniem do pracy (art. 48 § 1 k.p.),
- termin rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia oraz wyrażenia przez z.o.z opinii w tej sprawie (art. 52 §2 i §3
k.p.),
- termin zgłoszenia powrotu do pracy przez pracownika pozostającego w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym (art. 74
k.p.),
- termin zastosowania kary porządkowej (art. 109 § 1 k.p.)
SZCZEGÓLNE TERMINY OGRANICZAJĄCE W
CZASIE MOŻNOŚĆ WYWOŁANIA SKUTKÓW
MATERIALNOPRAWNYCH
• W przepisach prawa pracy, oprócz terminów przedawnienia i terminów zawitych
występuje ponadto kategoria terminów, dla których skutek ich przekroczenia jest
różnorodny i wynika z konkretnych regulacji ich dotyczących. Należą tu m.in.
szczególne terminy ograniczające dochodzenie roszczeń.
• Zgodnie z art. 265 k.p. jeżeli pracownik bez swojej winy, nie dokonał w terminie
czynności, o których mowa w art. 97§ 2 (91) i 264 k.p., sąd pracy na jego wniosek
przywróci uchybiony termin. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu
pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. We wniosku
należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu.
SZCZEGÓLNE TERMINY OGRANICZAJĄCE W
CZASIE MOŻNOŚĆ WYWOŁANIA SKUTKÓW
MATERIALNOPRAWNYCH
• Terminy przewidziane w art. 264 §1 k.p.(termin odwołania od wypowiedzenia ,
złożenia żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania albo nawiązania
stosunku pracy), oraz 97 § 2 (1) k.p. (termin na wystąpienie do sądu pracy z
żądaniem sprostowania świadectwa pracy) różnią się od terminów zawitych
oraz przedawnienia. Od przedawnienia różnią się tym, że uwzględnia się je z
urzędu, a od terminów zawitych- możliwością przywrócenia.
SZCZEGÓLNE TERMINY OGRANICZAJĄCE W
CZASIE MOŻLIWOŚĆ WYWOŁANIA SKUTKÓW
MATERIALNOPRAWNYCH
Poza szczególnymi terminami do wniesienia pozwu, Kodeks pracy określa także
terminy dochodzenia niektórych praw w postępowaniu wewnątrzzakładowym. Należy
tu wskazać na art. 112 k.p., zgodnie z którym pracownik ukarany karą porządkową może
w ciągu 7 dni od zawiadomieniu go o ukaraniu wnieść sprzeciw. Termin ten nie może
zostać uznany za zawity, gdyż w świetle art. 112 k.p. pracodawca może spóźniony
sprzeciw odrzucić bez merytorycznego uzasadnienia, lecz może tego nie uczynić.
TERMINY PROCESOWE
• Terminy procesowe to terminy, których zachowanie jest konieczne dla wywołania
skutków prawnych wyłącznie w sferze postępowania toczącego się przed organami
rozpoznającymi spory ze stosunku pracy.
• Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1986 roku (III PZP 8/86)
terminy określone w art. 256 k.p. oraz art. 264 k.p. są terminami prawa
materialnego, a nie terminami procesowymi. Przekroczenie ich sprawia, że
spóźniony pozew podlega oddaleniu , a nie odrzuceniu.
OPRACOWANO NA PODSTAWIE:
• H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykładu., Warszawa
2016,
• Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy ( Dz.U. 2014 poz. 1502)