Czynniki ryzyka chorób krążenia
advertisement
Zawodowe i środowiskowe czynniki ryzyka chorób układu krążenia Alicja Bortkiewicz X Uniwersyteckie Forum Związkowe Łódź, 12-14 września 2014 Szkodliwe warunki pracy mogą powodować: choroby zawodowe wypadki przy pracy choroby związane z pracą (parazawodowe) Dominujące choroby zawodowe w latach 1989-2012 40 35 25 20 15 10 5 Ch. narządu głosu (Voice disorders) Pylice płuc (Pneumoconioses) Ch. zakaźne lub pasożytnicze (Infectious and parasitic diseases) Ubytek słuchu (Hearing loss) Choroby skóry (Skin diseases) Ch. obwod. układu nerwowego (Peripheral nervous system) 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 0 1989 Współczynnik na 100 000 zatrudnionych Rate per 100 000 paid employees 30 Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zawodowych Metoda: Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, IMP, Łódź - źródło danych epidemiologicznych Karta stwierdzenia choroby zawodowej źródłowy dokument Rejestru, dotyczy przypadków podlegających rekompensatom Badanie wyczerpujące - Rejestr obejmuje wszystkie przypadki stwierdzonych chorób zawodowych w kraju 140 14000 120 12000 100 10000 80 8000 60 6000 40 4000 20 2000 0 Liczba przypadków Number of cases Współczynniki Rates Choroby zawodowe w Polsce w latach 1998-2011 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Współcz. na 100 tys. zatrudn. ( Rate per 100 thous. paid employees) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba przypadków (Number of cases) Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, IMP, Łódź Czy spadający trend zapadalności na choroby zawodowe świadczy o dobrej kondycji zdrowotnej społeczeństwa, w tym populacji osób pracujących? Mimo osiągniętego postępu w ochronie zdrowia pracowników ostatnie wyniki, czwartego europejskiego badania dotyczącego warunków pracy wskazują, że wielu pracowników w Europie nadal postrzega swoją pracę jako zagrożenie dla swojego zdrowia lub bezpieczeństwa niemal 28 % pracowników twierdziło, że cierpi na zaburzenia zdrowotne inne niż powypadkowe, które są albo mogą być spowodowane lub pogłębione przez ich aktualną czy wcześniejszą pracę; 35 % pracowników uważało, że ich praca stanowi zagrożenie dla zdrowia. Choroby układu krążenia Główne zagrożenie zdrowia Polaków są przyczyną 45% wszystkich zgonów co piąty zgon dotyczy ludzi poniżej 65 roku życia wskaźniki umieralności są 2-krotnie wyższe niż w krajach Unii Europejskiej Polkard 2011 Choroby układu krążenia Mimo postępu w diagnostyce i terapii chorób układu krążenia, a także wielu programów profilaktycznych, ukierunkowanych na klasyczne czynniki ryzyka, choroby te wciąż stanowią główny problem zdrowotny współczesnych społeczeństw. Choroby układu krążenia 4 mln zgonów w Europie choroba niedokrwienna serca – 695/100tys. osób udar mózgu – 375/100 tys. osób różnice w umieralności między Francją a Europą wschodnią z powodu: chns: 10 – krotna, udaru mózgu: 6-krotna szacunkowe koszty leczenia choroby niedokrwiennej serca 168.757 mln euro Kardiol.Pol.2008 INSTYTUT MEDYCYNY PRACY IM. PROF. J. NOFERA Zgony z powodu chorób układu krążenia w Polsce (na 100 tys. mieszkańców) 1000 900 800 994,1 948,0 940,2 700 600 500 503,2 400 453,9 442,8 300 200 100 0 1996 Zgony ogółem 2000 2002 choroby układu krążenia Wskaźnik umieralności (na 100 000 mieszkańców) z powodu CVD w wybranych krajach Belarus Ukraine Russian Federation Kaz akstan Az erbaijan Estonia Poland Lithuania Krygyz stan Hungary Romania Cz ech Republic Ireland Finland UK USA Austria Sweden Norway Germany Greece Australia Netherlands Luxembourg Spain Switz erland Italy W ome n France Men Japan 1000 800 600 400 200 0 200 400 World Health Organization (2002) www.heartstats.org 600 Czynniki ryzyka chorób układu krążenia Czynniki, które nie podlegają modyfikacji czynniki genetyczne wiek płeć Klasyczne czynniki ryzyka chorób układu krążenia otyłość zaburzenia lipidowe nadciśnienie cukrzyca palenie tytoniu brak aktywności fizycznej Nadwaga i otyłość niezależny czynnik ryzyka CVD zwiększa 3–4 krotnie częstość rozwoju nadciśnienia tętniczego i udaru mózgu oraz 2krotnie niewydolności krążenia sprzyja rozwojowi chorób metabolicznych (cukrzycy typu II, hiperlipidemii) Wskaźnik masy ciała – BMI BMI=masa ciała (kg)/wzrost(m2) Prawidłowa masa ciała BMI 20-25 Nadwaga BMI 25-30 Otyłość BMI powyżej 30 Obwód w talii 102 cm u mężczyzn 88 cm u kobiet powyżej tych wartości to otyłość brzuszna Nadwaga i otyłość 52% Polaków cierpi na nadwagę lub 58% mężczyzn, 49% kobiet otyłość Obserwuje się tendencje rosnącą USA (badania NHANES 1999–2002) 65,7% dorosłej populacji cierpi na nadwagę lub otyłość Zaburzenia lipidowe Hipercholesterolemia - 18 mln Polaków (10,8 mln nie jest świadoma tego faktu) podwyższony poziom LDL, triglicerydów, lipoproteiny A, obniżony poziom HDL - działanie aterogenne szczególne ryzyko w przypadku małych, gęstych LDL (typowe dla hipertriglicerydemii, cukrzycy, otyłości brzusznej) Zaburzenia lipidowe stwierdzono u ponad 50% dorosłych Polaków Zredukowanie poziomu cholesterolu o 10% zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego o 50% Nadciśnienie tętnicze 10,5 mln dorosłych Polaków choruje (32%) 9 mln ma wysokie prawidłowe ciśnienie 1 mln jest leczony skutecznie co trzecia osoba nie wie, że jest chora NATPOL 2011 Występowanie choroby nadciśnieniowej w Polsce (w odsetkach danej grupy wieku) % 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 mężczyźni kobiety Nadciśnienie tętnicze redukcja ciśnienia rozkurczowego tylko o 3 mmHg zmniejsza ryzyko udarów mózgu o 29% choroby wieńcowej o 17 % Cukrzyca choruje 6% (1,8 mln.) dorosłych Polaków cukrzyca przyspiesza rozwój miażdżycy, powodującej ok.75% przedwczesnych zgonów w tej grupie chorych u 25% chorych z nowo wykrytą cukrzycą typu 2 stwierdzono także chorobę wieńcową Polkard 2002 Palenie tytoniu obniżenie poziomu cholesterolu HDL, wzrost cholesterolu LDL i trójglicerydów działanie presyjne (nadciśnienie) wzrost agregacji płytek krwi podwyższenie poziomu fibrynogenu Wzrost ryzyka ChNS ponad dwukrotny Dłużniewski 2002 Palenie tytoniu Obecnie pali co trzeci Polak W Europie- 18 % zgonów z przyczyn sercowo- -naczyniowych to zgony z powodu palenia Aktywność fizyczna brak wysiłku fizycznego zwiększa ryzyko zachorowalności na choroby ukladu krążenia ok. dwukrotnie Niedostateczna aktywność fizyczna przyczynia się do skrócenia długości życia - liczbę przedwczesnych zgonów spowodowanych siedzącym trybem życia ocenia się obecnie w USA na 250 000 rocznie Nieaktywny styl życia jest związany z podwyższonym ryzykiem: chorób sercowo-naczyniowych, otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, podwyższonego poziomu frakcji LDL („złego cholesterolu”) w surowicy osteoporozy Aktywność fizyczna Aktywność fizyczna z wydatkiem energetycznym ponad 1000kcal/tydzień to 30% redukcja umieralności ogólnej 30-50% zmniejszenie ryzyka wieńcowego Zaleca się uprawianie ćwiczeń o umiarkowanej intensywności co najmniej 30 minut codzienne Minimalny poziom aktywności (wg wytycznych AHA) – 10 000 kroków dziennie Dla poprawy wydolności fizycznej 3 x w tygodniu 30 min do uzyskania tętna 130/min 3x30x130 Znaczenie klasycznych czynników ryzyka (wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość, brak aktywności fizycznej, niewłaściwa dieta, palenie tytoniu) w kształtowaniu ryzyka chorób układu krążenia jest przedmiotem badań od wielu lat i jest dość dobrze rozpoznane. Jednak tłumaczy zaledwie 50% przypadków zachorowań na CVD Pyły Czynniki chemiczne Czynniki fizyczne Czynniki środowiska pracy Czynniki psychospołeczne Czynniki wynikające z charakteru pracy Ryzyko wystąpienia pierwszego zawału mięśnia sercowego w grupach zawodowych w populacji szwedzkiej (Hammar i wsp. 1992) Mężczyźni OR CI Kobiety OR CI Niskie ryzyko Prawnicy 0.5 0.3 – 0.8 Nauczycielki 0.4 0.3 – 0.7 Lekarze 0.6 Pracownice 0.5 – 0.9 administracji państwowej 0.6 0.4 – 0.8 Stomatolodzy 0.6 0.4 – 1.0 0.6 0.3 – 1.0 Projektanci 0.6 0.4 – 1.0 Muzycy 0.6 0.4 – 0.9 Nauczyciele akademiccy 0.7 0.4 – 1.0 Sekretarki 0.8 0.7 – 0.9 Fizykoterapeuc i Ryzyko wystąpienia pierwszego zawału mięśnia sercowego w grupach zawodowych w populacji szwedzkiej (Hammar i wsp. 1992) Mężczyźni OR CI Kobiety OR CI Wysokie ryzyko metalurgiczny 2.8 Przemysł 1.4 – 5.8 Pracownice ochrony 2.0 1.0 – 3.8 1.8 1.0 – 3.3 Transport papierniczy 1.8 1.1 – 2.9 Pracownice centrali telefonicznych chemiczny 1.6 1.1 – 2.3 Obsługa maszyn 1.8 1.1 – 3.1 tworzyw sztucznych 1.5 1.1 – 2.0 Pomoc kuchenna 1.5 1.0 – 2.1 Przeładunek na statkach 1.8 1.0 – 3.2 Gospodarz domu 1.5 1.1 – 2.1 Kontrola ruchu lotniczego 1.7 1.1 – 2.9 Pielęgniarki 1.4 1.1 – 1.8 Choroby zawiązane z pracą Nurminen i wsp.(2001) stwierdzili, że 17% przyczyn zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca (ChNS) stanowiły czynniki zawodowe (praca zmianowa, stres, hałas i tlenek węgla) Steenland i wsp.(2003) stwierdzili, że 6,3-18% wszystkich zgonów w USA z powodu ChNS -w populacji w wieku 20-69 lat to zgony związane z warunkami pracy W badaniach uwzględniono: hałas, pracę zmianową, stopień kontroli nad procesem pracy, zanieczyszczenie powietrza dymem tytoniowym (bierne palenie) Zaburzenia rytmu serca: •Tritlenek diarsenu (arszenik), •fluorowcowe pochodne węglowodorów (np.freony), •związki fosforoorganiczne •rozpuszczalniki organiczne, np. trichloroeten (trójchloroetylen), Zarostowa choroba tętnic: •arszenik, •ołów Uszkodzenie mięśnia sercowego: • • • • • antymon, arsenowodór, arszenik, ołów, kobalt Efekty toksyczne Nadciśnienie tętnicze: ChNS (niemiażdżycowa): •disiarczek węgla •ołów •kadm •tlenek azotu, ChNS: •Disiarczek węgla, •Diazotan glikolu etylenowego •Ołów •Tlenek węgla •nitrogliceryna, Czynniki fizyczne Hałas Mikroklimat Pola elektromagnetyczne INSTYTUT MEDYCYNY PRACY Konkurencja na rynku pracy Transfer nowych technologii narastająca konkurencja ekonomiczna trudności kontroli procesu pracy wzrost wydajności pracy zmiana organizacji i systemu pracy wzrost tempa pracy IM. PROF. J. NOFERA Wzrost komponenty statycznej w pracy fizycznej Starzenie się społeczeństwa praca zmianowa wydłużanie czasu pracy presja czasu stres Ryzyko chorób układu krążenia Czynniki wynikające z charakteru pracy Ciężka praca fizyczna Praca siedząca Wydłużony czas pracy Praca zmianowa Zawodowe czynniki ryzyka chorób układu krążenia w populacji Danii (Olsen i Kristensen 1991) Czynnik ryzyka Praca monotonna, duże tempo pracy Częstość występowania [%] mężczyźni kobiety Ryzyko względne 6 16 2.0 20 20 1.4 7 4 1.2 mała mała > 1.0 Bierne palenie 12 13 1.3 Praca siedząca 90 90 2.0 Praca zmianowa Hałas Czynniki chemiczne Gdyby ze środowiska pracy usunąć wszystkie szkodliwe czynniki to 51% mężczyzn i 55% kobiet mogłoby uniknąć chorób układu krążenia Gdyby ze środowiska pracy usunąć wszystkie szkodliwe czynniki z wyjątkiem pracy siedzącej to 16% mężczyzn i 22% kobiet mogłoby uniknąć chorób układu krążenia Ciężka praca fizyczna Ciężka praca fizyczna wydatek energetyczny na zmianę roboczą: dla mężczyzn 2000 kcal, dla kobiet 1200kcal Ilmarinen, 1989 Zależność między charakterem wykonywanej pracy a ChNS w obserwacji 4-letniej. Przebadano 1999 kobiet i 1419 mężczyzn w wieku 50-55 lat. Stwierdzono, że ryzyko nowych przypadków ChNS wynosiło 5.8 dla mężczyzn w wieku 44-49 lat i 2.2 w wieku 50-55 lat wykonujących ciężką pracę fizyczną w porównaniu z odpowiednimi grupami wykonującymi pracę lekką. Praca siedząca Meta- analiza Analizowano związek między występowaniem chorób układu krążenia a aktywnością fizyczną w 27 kohortach (>800 tys. osób badanych). Stwierdzono, że u osób nieaktywnych fizycznie (praca siedząca+brak aktywności w czasie wolnym) ryzyko chorób układu krążenia było ok. dwukrotnie wyższe w porównaniu z osobami aktywnymi fizycznie Berlin J.A., Colditz G.A., 1990 Długotrwała praca w pozycji siedzącej Brak ćwiczenia szkieletu, stawów, kości Odwapnienie kości Wzrost ryzyka złamań Zmniejszenie ruchliwości, zaburzenia równowagi Wzrost ryzyka upadku Brak pobudzania (aktywowania) serca, płuc, naczyń Zmniejszenie siły mięśniowej Mniej energii, mniej ruchu Zła kondycja fizyczna Zmniejszone zużycie energii Choroby układu krążenia Cukrzyca Wysokie ciśnienie krwi, choroba niedokrwienna serca, zawał Dolegliwości, bóle, zmniejszona jakość życia Zaburzenia żołądkowo-jelitowe Nadmierna masa ciała Zaparcia Wydłużony czas pracy Sokejima i wsp. 1998 Analizowano czas pracy zawodowej kadry kierowniczej w okresie miesiąca poprzedzającego zawał mięśnia sercowego Wykazano, że: Ryzyko zawału serca jest największe u osób pracujących ponad 11 godz. dziennie Najmniejsze dziennie. u osób pracujących 7-8 godz Praca zmianowa powoduje zakłócenia rytmu biologicznego desynchronizacja różnych funkcji organizmu, czyli rozprzężenie w porównaniu do sytuacji, w której aktywność zgodna jest z naturalną rytmiką światłociemność zaburzenia rytmu sen-czuwanie zmęczenie przewlekłe Praca zmianowa a układ krążenia praca zmianowa naruszenie rytmiki procesów fizjologicznych nasilenie intensywności działania czynników ryzyka nieprawidłowe jakościowo i ilościowo odżywianie Zaburzenia procesów trawiennych i metabolicznych • • zmiany w składzie lipidowym osocza zaburzenia tolerancji węglowodanów Hampton i wsp, 1995 Praca zmianowa Ryzyko wystąpienia ChNS rośnie ze stażem pracy zmianowej: 5 letnia praca - wzrost ryzyka o 50%, 6–10 letnia - o 100%, 11–15 letnia już o 120%. Knutsson i wsp., 1986 Praca zmianowa Morikawa i wsp.1999 badanie prospektywne 5 lat 669 mężczyzn w wieku 18-49 lat, pracujących w systemie zmianowym 1331 mężczyzn w wieku 18-49 lat, pracujących na 1 zmianę Ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego u młodych osób pracujących przez 5 lat w systemie zmianowym wynosiło 4.0 (CI 1.67-9.67) Stres zawodowy Stres to reakcja na zakłócenie równowagi pomiędzy możliwościami jednostki a wymaganiami otoczenia. Na stan stresu składają się negatywne emocje, zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające normalny poziom pobudzenia Badanie INTERHEART 52 kraje ze wszystkich kontynentów 1999-2003 Badanie przypadków (case-control) 15 152 przypadki ostrego zawału mięśnia sercowego 14 820 przypadków kontrolnych (hospitalizowanych z przyczyn nie związanych z CVD z Polski 1030 przypadków zawału 1008 przypadków kontrolnych Oceniano poziom klasycznych czynników ryzyka CVD oraz stresu A. Rosengren i wsp. INTERHEART Study, Lancet,2004 Badanie INTERHEART W badaniu wykazano: sześć niezależnych czynników ryzyka – odpowiadają one u 90% mężczyzn i 94% kobiet za wystąpienie zawału serca trzy czynniki kardioprotekcyjne Czynniki ryzyka nadciśnienie, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, otyłość brzuszna, palenie, stres Czynniki kardioprotekcyjne: spożywanie warzyw i owoców, umiarkowane spożycie alkoholu oraz aktywność fizyczna Ryzyko zawału w zależności od poziomu stresu 2,20 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 w domu Stres w pracy ogólnie Zawsze Często Nigdy Rzadko Rzadko Nigdy Często Zawsze A. Rosengren i wsp. INTERHEART Study, Lancet,2004 INSTYTUT MEDYCYNY PRACY IM. PROF. J. NOFERA Czynniki ryzyka ChUK 3,50 3,00 Palenie tytoniu 2,50 2,00 1,50 1,00 Cuk rzyca Nadciśnienie Otyłość Stres Choroby związane z pracą zespoły bólowe kręgosłupa nadciśnienie tętnicze choroba niedokrwienna serca przewlekłe zapalenie oskrzeli zaburzenia zachowania i choroby psychosomatyczne Choroby związane z pracą Termin „choroby związane z pracą” (work related diseases) wprowadzony został przez WHO w 1982r. choroby o złożonej etiologii, występują w populacji generalnej zagrożenia zawodowe i warunki pracy stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka wpływających na ujawnienie, przyspieszenie lub pogorszenie przebiegu choroby Choroby związane z pracą Do rozpoznania choroby jako choroby związanej z pracą konieczne jest udokumentowanie i wykazanie niekorzystnego wpływu warunków lub sposobu wykonywania pracy na powstanie lub przebieg choroby. W Polsce problem chorób związanych z pracą nie doczekał się rozwiązań prawnych, brakuje opracowań określających jakościową i ilościową skalę zjawiska, nie ma też systemu zbierania i przetwarzania danych na ten temat. Choroby związane z pracą Są ważnym problemem medycznym i społecznym, gdyż stanowią przyczynę: długotrwałej absencji chorobowej częściowej i trwałej niezdolności do pracy Zmiany warunków pracy powinny spowodować inne podejście do ochrony zdrowia pracujących. Mniejsze znaczenie będą miały choroby zawodowe w „ujęciu klasycznym” a coraz większe – choroby związane z pracą. INSTYTUT MEDYCYNY PRACY IM. PROF. J. NOFERA Ochrona zdrowia pracujących nie powinna ograniczać się tylko do ochrony przed zagrożeniami bezpośrednio związanymi z pracą, ale obejmować także działania, które umacniają zdrowie pracowników. Promocja zdrowia Profilaktyka ukierunkowana na określone grupy zawodowe (o najwyższym ryzyku) Profilaktyka ukierunkowana na określone czynniki w środowisku pracy W Polsce takich rozwiązań dotychczas nie było W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi realizowane były takie zintegrowane działania w ramach Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki”. Celem jednego z projektów w jego ramach było przygotowanie i wdrożenie programu profilaktyki chorób układu krążenia uwzględniającego czynniki środowiska pracy i ukierunkowanego na wybrane grupy zawodowe. Program był skierowany do: służb medycyny pracy: lekarzy i średniego personelu medycznego służb BHP pracodawców pracowników różnych grup zawodowych W Polsce problem chorób związanych z pracą nie doczekał się rozwiązań prawnych brakuje opracowań określających jakościową i ilościową skalę zjawiska, w odróżnieniu do chorób zawodowych nie ma systemu zbierania i przetwarzania danych na temat chorób związanych z pracą Dziękuję za uwagę
