Instytut Filozofii Uniwersytet Łódzki http://www.filozof.uni.lodz.pl ul

Instytut Filozofii
Uniwersytet Łódzki
http://www.filozof.uni.lodz.pl
ul. Kopcińskiego 16/18 90-232 Łódź
tel. (+48+42) 635-61-35, e-mail [email protected]
SKRÓCONY OPIS ZAJĘĆ DO WYBORU NA ROK 2014-15
1. EUROPEJSKA CYWILIZACJA MIAST
 dr Paweł Filipczak, Starożytne i średniowieczne miasta Europy. Polityka, społeczeństwo, religia
 dr Wioletta Kazimierska-Jerzyk/mgr Marcin Bogusławski, Filozofia i estetyka nowoczesnego i
ponowoczesnego miasta
 dr Kirił Marinow, Archeologia miast. Życie codzienne w dawnych metropoliach europejskich
Cele i zagadnienia:
 Powstanie najstarszych miast w kręgu śródziemnomorskim, cechy charakterystyczne ustroju państwamiasta (polis), planowanie miast, podstawowe założenia urbanistyczne i architektoniczne, modele
ustrojowe rządów miejskich (demokracja, oligarchia, ochlokracja, tyrania), władze samorządowe i
państwowe, rola religii pogańskich w funkcjonowaniu miasta, rola Kościoła chrześcijańskiego w
funkcjonowaniu miasta, gospodarcze podstawy funkcjonowania miasta (rzemiosło i handel), relacje
gospodarcze i społeczne miasta i wsi, armia a miasto (relacje wojska z ludnością cywilną), demografia i
skład etniczny największych miast Europy.
 Archeologia miejska (charakterystyka badań), specyfika zabudowy ośrodków miejskich epoki
starożytnej, średniowiecznej i nowożytnej, założenia nieregularne i idealne, omówienie architektury i
funkcji budynków miejskich – fortyfikacji, budynków administracji, założeń sakralnych, kamienic,
nekropolii, przemiany przestrzenne miast w dobie starożytności i średniowiecza, organizacja
przestrzenna produkcji i handlu w miastach, artefakty (zabytki ruchome) użytku codziennego a higiena,
zajęcia, religijność, rozrywka i praca w miastach, wyposażenie wnętrz domostw, badania
antropologiczne a kondycja biologiczna mieszkańców miast, socjotopografia miast, rekonstrukcja życia
codziennego w miastach na podstawie zabytków materialnych.
 Filozofia miasta. Miejsca i nie-miejsca, heterotopie i atopie. Genius loci jako oligoptikon.
Cele i zagadnienia:
Propozycje projektów:
 Projekt zakłada opracowanie przewodnika tematycznego (kulturowego, historycznego,
archeologicznego, dla dzieci, śladami Polaków itp.) w postaci wybranej przez jego twórców. Może to
być prezentacja multimedialna lub klasyczny przewodnik książkowy, może to być także opracowanie
strony internetowej – przewodnika po Rzymie lub programu/animacji komputerowej opowiadającej o
Rzymie, może to być wreszcie – opcjonalnie - wystawa fotografii bądź film dokumentalny
(paradokumentalny) wykonane w Rzymie.
 Wirtualna mapa miejsc Łodzi: (np. kulturotwórczych miasta), nie-miejsc (w zależności od wyboru
studentów).



2. GENDER W KULTURZE I SPOŁECZEŃSTWIE
mgr Andrzej Kompa, Płeć biologiczna, płeć kulturowa, rodzina w starożytności i średniowieczu
prof. UŁ dr hab. Krzysztof Matuszewski/ mgr Marcin Bogusławski, Filozoficzne koncepcje płci
dr Wioletta Kazimierska-Jerzyk, Płeć jako problem. Polityczne i kulturowe aspekty sztuki
feministycznej lat 60. i 70.
Cele i zagadnienia:

Celem zajęć jest przedyskutowanie ze studentami zagadnień genderowych w odniesieniu do rozwoju
cywilizacji starożytnych i średniowiecznych Bliskiego Wschodu i Europy Południowej (cywilizacje i
kultury bliskowschodnie, syro-palestyńskie, antyczna Grecja i Rzym, cesarstwo wschodnio-rzymskie /
bizantyńskie), dla ukazania formacyjnego okresu europejskiego instrumentarium genderowospołecznego. Zajęcia, wykorzystujące metody i ustalenia zarówno classical jak i gender studies, nie
ograniczają się wyłącznie do jednego paradygmatu badawczego. Pozwala to ukazać bogactwo wzorców
i zmienność organizacji w obrębie mikrostruktur społecznych epok dawniejszych. Wśród
1
Instytut Filozofii
Uniwersytet Łódzki
http://www.filozof.uni.lodz.pl
ul. Kopcińskiego 16/18 90-232 Łódź
tel. (+48+42) 635-61-35, e-mail [email protected]


najważniejszych zagadnień znajdują się: role genderowe, sytuacja kobiet, stosunki w obrębie rodziny,
zagadnienia LGBT, problem „trzeciej płci”.
Przedmiot zapoznaje studenta ze współczesnymi filozoficznymi koncepcjami płci, które wpisują się w
nurty nazywane gender studies i queer theory. Interesować nas będzie problematyka tożsamości, relacji
tego, co biologiczne, do tego, co kulturowo-społeczne, różnica między preferansem a per
formatywnością (w kontekście ustanawiania ról płciowych).
Przedmiot zapoznaje studenta z tzw. drugą falą feminizmu oraz jej reprezentacją w sztuce. Twórczość
głównych postaci omawiana jest na szerokim tle rozwoju wiedzy o kobiecości, wydarzeń
kontrkulturowych, krytyki konsumpcjonizmu, przemian sztuki w epoce intermedialnej. Zagadnienia; 1.
Pojęcie feminizmu a pojęcie gender. 2. Zróżnicowanie założeń feminizmu. 3. Rola kobiet w sztuce. 4.
Znaczenie feminizmu w neoawangardzie. 5. Przegląd twórczości następujących artystek (główna lista,
która może ulec zmianie): Yoko Ono, Valie Export, Carolee Shneemann, Faith Wilding, Hannah
Wilke, Miriam Schapiro, Judy Chicago, Carolee Schneemann, Kiki Smith, Nancy Spero, Annie
Sprinkle, Kate Millett, Barbara Kruger, Eva Hesse, Hannah Höch, Jenny Holzer, Rebecca Horn, Natalia
LL, Ewa Partum
Propozycje projektów:






Organizacja dyskusji otwartej dla studentów innych kierunków Wydziału Filozoficzno-Historycznego
na tematy gender w historii.
Przygotowanie wystawy fotografii i wraz z tekstem przewodnim, która dokumentować będzie „gender
w działaniu”. Zadaniem studentów będzie pokazanie, jak w codziennym życiu zmieniły się i zmieniają
role społeczne kobiet i mężczyzn. Interesować nas będzie to, co najbardziej codzienne, a więc
niezauważalne. Na podstawie materiału postaramy się odpowiedzieć na pytanie, czy gender to kategoria
konieczna dla zrozumienia naszego życia, czy wyraz „złowieszczej ideologii”.
Temat projektu: „Kto się boi feminizmu?” Zadanie: zaprojektowanie i wykonanie planszy/stoiska na
Festiwal Nauki Sztuki i Techniki, objaśniającego potocznemu odbiorcy, czym jest feminizm i jakie ma
znaczenia w rozwoju równouprawnienia i kształtowania demokratycznych więzi w społeczeństwie
zachodnim.
3. ZACHÓD – WSCHÓD. SPOTKANIA CYWILIZACJI
prof. nadzw. dr hab. Teresa Wolińska, Homo viator. Ludzie Zachodu na Wschodzie
prof. UŁ dr hab. Witold Glinkowski, Filozofia dialogu: Inny, Obcy, Swój
dr Kirił Marinow, Spotkanie z zabytkami. Rozwój zainteresowań sztuką i kulturą materialną
Wschodu w Polsce
Cele i zagadnienia:
 Horyzont geograficzny Europejczyków we wczesnym średniowieczu i jego stopniowe poszerzanie
(odkrywanie świata poza Europą; wielkie odkrycia geograficzne). Średniowieczne mapy świata. Ziemia
Święta i jej mieszkańcy w relacjach pielgrzymów wczesnośredniowiecznych (Egeria, Anonim z
Piacenzy); świadomość różnorodności religijnej i etnicznej. Konstantynopol i jego mieszkańcy w
relacjach pielgrzymów i krzyżowców - od zachwytu do nienawiści do „Greków”. Bogactwa Wschodu
w relacjach podróżników - zachwyt, zazdrość, żądza posiadania. Wrażliwość średniowiecznych
podróżników na przyrodę; dziwy natury na Wschodzie w ich relacjach - prawda czy fałsz. Spotkania
religijne - buddyzm widziany oczyma Rubruka i Marco Polo. Spotkania religijne - chrześcijaństwo
versus islam (np. św. Franciszek na dworze sułtana; podróże Europejczyków na dwór sułtana). W
poszukiwaniu starożytności Rzymu i Konstantynopola (mnich Grzegorz, Piotr Gilles). Podróże morskie
- od traumatycznego doświadczenia do wielkich odkryć geograficznych. Europejskie spojrzenie na
Chiny (Marco Polo, Gaspar da Cruz;). Człowiek Zachodu wobec obcych. Obcy - wróg, barbarzyńca,
dziwoląg, ....
 Narodziny i rozwój polskich zainteresowań starożytniczych związanych z kulturą materialną Orientu (tu
rozumianego szerzej, łącznie z krajami Lewantu); podróżnicy, badacze i uczeni polscy zajmujący się
sztuką i kulturą materialną Bliskiego i Dalekiego Wschodu; sztuka wschodnia w polskich zbiorach
2
Instytut Filozofii
Uniwersytet Łódzki
http://www.filozof.uni.lodz.pl
ul. Kopcińskiego 16/18 90-232 Łódź
tel. (+48+42) 635-61-35, e-mail [email protected]

muzealnych – lokalizacje zbiorów, ich charakterystyka oraz naukowe opracowania na ich temat;
kolekcje prywatne i państwowe; współczesne prawo Rzeczypospolitej Polskiej a wwożenie i
wywożenie artefaktów kultury materialnej; podstawy muzealnictwa; wpływy wschodnie w sztuce i
kulturze materialnej ziem polskich na przestrzeni wieków; najstarsze polskie opisy i mapy dt. Orientu.
Filozofia dialogu: Inny, Obcy, Swój. Podstawowe pojęcia filozofii dialogu i ich problematyzacja w
konfrontacji z problematyka spotkań cywilizacyjnych.
Propozycje projektów:
 Bliski i Środkowy Wschód w zbiorach kartograficznych Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego Przeprowadzenie kwerendy i sporządzenie katalogu najstarszych map ww. obszaru (do 1939 r.)
 stworzenie własnej kolekcji zabytków ruchomych (ewentualnie fotografii) sztuki i kultury materialnej
krajów wschodnich (np. na bazie suwenirów przywiezionych przez studentów, bądź ich krewnych i
znajomych, z krajów orientalnych) i jej prezentacja np. w holu Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego
 wystawa poświęcona rozwojowi polskich zainteresowań sztuką i kultura materialną Wschodu, na bazie
zasobów Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego i/lub Biblioteki Wydziału Studiów Międzynarodowych i
Politologicznych UŁ (zasoby orientalistyczne)



4. ROSJA – JAK JĄ ROZUMIEĆ?
prof. UŁ dr hab. Dariusz Jeziorny, Ostatnie stulecie w relacjach Warszawa–Moskwa
prof. dr hab. Marek Styczyński, Bóg, człowiek, wolność w myśli rosyjskiej XIX i XX wieku
dr A. Rejniak-Majewska, Sztuka z krainy utopii. Nowoczesna sztuka rosyjska i jej zachodnia
recepcja
Cele i zagadnienia:
 Moduł poświęcony jest filozoficznym i artystycznym tradycjom kultury rosyjskiej XIX-XX wieku oraz
relacjom polsko-rosyjskim w ostatnim stuleciu. Zajęcia mają na celu wprowadzenie studentów w
specyfikę myśli rosyjskiej, rozwijane w niej wizje Rosji i słowiaństwa, a także główne koncepcje
społeczne, polityczne i religijne rosyjskich myślicieli. Ukazywać też będą związki między nowoczesną
historią Rosji a rosyjską sztuką, w tym postawy artystów i inteligencji wobec rewolucji, państwa i
języka władzy.
 Pytanie o kulturę rosyjską splecione jest tu ściśle z kwestią krytycznego stosunku Rosji do kultury
zachodu (pamiętajmy, że to w Rosji zrodziło się i nabrało negatywnego znaczenia pojęcie
okcydentalizm), a jednocześnie z procesami artystycznej i intelektualnej wymiany między Rosją i
zachodem. Kultura rosyjska, wielka rosyjska literatura, awangardowa sztuka, film i teatr przez dekady
budziły i budzą wciąż żywe zainteresowanie i uznanie na zachodzie, niezależnie, czy może na przekór
politycznym granicom. Czy fascynacje te świadczą o jakimś rodzaju wspólnoty i przynależności, czy
raczej o urzeczeniu wschodnią innością i egzotyką? Co zachód chce widzieć w Rosji i jak Rosja
poprzez kulturę i sztukę kształtowała i dziś kształtuje swój obraz na zachodzie?
 Pytania dotyczące kultury, siłą rzeczy zabarwiają się tutaj polityką. W polskiej perspektywie,
zainteresowania rosyjską myślą i kulturą, które owocowały głębszym poznaniem jej historii i jej
zróżnicowań (w sposób, którego nie dopuszczała oficjalna kultura ZSRR) a także historyczne związki
polskiej i rosyjskiej awangardy, idą w parze z głęboko zakorzenionym poczuciem antagonizmu obu
krajów i ryzykownym poczuciem bliskości między nami a wschodnim sąsiadem. Dlatego też odrębny
blok zagadnień poświęcony będzie historycznej analizie stosunków między Polską a Rosją,
pozwalającej zrozumieć aktualne napięcia w szerszej dziejowej pespektywie.
Propozycje projektów:
 Przygotowanie i przeprowadzenie lekcji w liceum (studenci między sobą prowadzą debatę, w której
konieczne jest uargumentowanie przeciwstawnych poglądów).
 Zorganizowanie i poprowadzenie publicznej dyskusji z zaproszonymi gośćmi w jednej z łódzkich
instytucji kultury – tematyka dyskusji ma być związana z rosyjską filozofią lub sztuką.
3
Instytut Filozofii
Uniwersytet Łódzki
http://www.filozof.uni.lodz.pl
ul. Kopcińskiego 16/18 90-232 Łódź
tel. (+48+42) 635-61-35, e-mail [email protected]



5. KULTURA MATERIALNA I GOSPODARCZA EUROPY
dr Krzysztof P. Woźniak, Dzieje wielkiej wymiany. Różne oblicza gospodarki europejskiej (XIIIXX w.)
mgr Tomasz Michałowski, Filozofia pieniądza
dr A. Rejniak-Majewska, Szaleństwo kolekcjonowania. Od gabinetów osobliwości do wirtualnego
muzeum
Cele i zagadnienia:
 Moduł stanowi wprowadzenie w zagadnienia ekonomii i gospodarczego rozwoju świata zachodniego, w
tym historycznego kształtowania się form i systemów wymiany. Historia gospodarcza Europy
zaprezentowana będzie przekrojowo, tak by ukazać główne fazy jej rozwoju od XIII w. do
współczesności, z zaakcentowaniem wpływających na nią czynników geopolitycznych i kulturowych.
Ukazane zostaną zależności i powiązania gospodarki europejskiej z innymi obszarami świata, a także
regionalne zróżnicowania rozwoju gospodarczego w ramach kontynentu.
 Społeczne i kulturowe efekty przemian ekonomicznych analizowane będą bardziej szczegółowo na
przykładzie XIX-wiecznych miast przemysłowych, w tym Łodzi. Zagadnienia ekonomiczne, związane
z pojęciem własności, wymiany towarowej i kapitału będą też omawiane szczegółowo od strony
teoretycznej, etycznej i prawnej, z uwzględnieniem znaczących koncepcji zachodnich filozofów i
myślicieli.
 Uzupełnieniem analiz dotyczących kultury materialnej i procesów wymiany będzie kurs poświęcony
szczególnej dla zachodu formie budowania kapitału i gromadzenia przedmiotów, jaką są kolekcje i
zbiory muzealne. Zajęcia te skupiać się będą na kwestii obiektu muzealnego, jego statusu i wartości, na
różnych formach budowania kolekcji i ich historycznym znaczeniu dla kształtowaniu wyobrażeń świata
zachodniego o nim samym i o innych kulturach. Od strony praktycznej zajęcia te będą miały na celu
zapoznanie studentów ze zbiorami muzealnymi i funkcjonowaniem placówek muzealnych na terenie
Łodzi.
Propozycje projektów:
 Przygotowanie i przeprowadzenie warsztatów edukacyjnych dla uczniów szkoły gimnazjalnej lub
liceum w jednym z łódzkich muzeów w oparciu o jego zbiory lub wybraną część ekspozycji (np.
Muzeum Włókiennictwa, Pałac Herbsta, Muzeum Miasta Łodzi).
 lub: Między Paryżem a Moskwą Wielkie zespoły fabryczno-mieszkalne w Europie XIX w przygotowanie i publiczna prezentacja wystawy (w postaci plansz lub prezentacji multimedialnej)
ukazującej specyfikę zespołów fabryczno-mieszkalnych (od założeń urbanistyczno-architektonicznych
po funkcjonujące w nich instytucje i więzi społeczne, a także współczesne ich przekształcenia).
Miejscem prezentacji powinna być wybrana szkoła (liceum).
 lub: przygotowanie i przeprowadzenie lekcji (w gimnazjum lub liceum) poświęconej zagadnieniom
ekonomii i wprowadzającej w historyczne aspekty wymiany pieniężnej i towarowej. Lekcja opierać się
powinna na metodzie warsztatowej, nie tylko przekazywaniu wiedzy.
6.
NIEMCY DAWNIEJ I DZIŚ
 prof. UŁ dr hab. Dariusz Jeziorny, Niemcy w XIX-XX wieku
 dr Artur Banaszkiewicz, Niemieckie idee, niemiecka tożsamość. Wybrane zagadnienia z filozofii i
kultury niemieckiej
 dr Noemi Modnicka, Niemcy jako przypadek kultury niskiego kontekstu
Cele i zagadnienia:
 Zapoznanie studentów z elementarnymi ideami kształtującymi niemiecką tożsamość kulturową i
narodową. Proponowane konwersatorium stanowi część modułu „Niemcy dawniej i dziś”. Wybrane
zagadnienia i idee pochodzą zarówno z zakresu filozofii i religii, jak i kultury i polityki.
 Rewolucja protestancka (Luter), 2. Oświecenie niemieckie, 3. Pojęcie kultury i cywilizacji (Herder), 4.
Myśl teoretyczna romantyzmu niemieckiego, 5. Filozofia życia (Nietzsche), 6. Rewolucja
4
Instytut Filozofii
Uniwersytet Łódzki
http://www.filozof.uni.lodz.pl
ul. Kopcińskiego 16/18 90-232 Łódź
tel. (+48+42) 635-61-35, e-mail [email protected]


konserwatywna (E. Junger), 7. Nazizm i rewolucja nihilizmu, 8. Zagadnienie niemieckiej winy
(Jaspers)
Kultura jako komunikacja (koncepcja Edwarda T. Halla), 10 systemów przekazu, Przekaz wysoko i
niskokontekstowy, Kultury wysokiego i niskiego kontekstu, Przejawy niskokontekstowe w życiu
codziennym Niemców, Utrudnienia w komunikacji pomiędzy kulturami wysokiego i niskiego kontekstu
Szczegółowe przeanalizowanie wybranych aspektów historii Niemiec w XIX-XX wieku w ramach
modułu „Niemcy dawniej i dziś”. Poruszone zostaną zagadnienia wewnątrzpolityczne oraz kwestie
polityki zagranicznej. Burzliwe dzieje największego europejskiego państwa pozwolą przyjrzeć się także
historii całego kontynentu przez pryzmat interesów niemieckich. 1. Niemcy – co to za kraj? 2. Austriak,
Bawarczyk, Szwajcar, Prusak, ... – to wszystko Niemcy? 3. Zjednoczenie Niemiec przez Otto von
Bismarcka. 4. Niemcy w I wojnie światowej. 5. Republika Weimarska – blaski i cienie życia w
demokratycznych Niemczech. 6. Skąd się wziął A. Hitler i jak doszedł do władzy? 7-8. Państwo
Hitlera. 9. Polityka zagraniczna Hitlera. 10. II wojna światowa – co Niemcy chciały osiągnąć i co
osiągnęły? 11. Podział Niemiec na dwa państwa. 12. Fenomen NRD. 13. RFN a integracja europejska.
14. Zjednoczenie Niemiec przez H. Kohla.
Propozycje projektów:
 Szkolenie: „Consulting kulturowy dla wyjeżdżających do Niemiec”. Studenci przygotowują szkolenie
dla wybranej grupy docelowej (np. studenci wyjeżdżający na studia do Niemiec w ramach programu
Erasmus+ lub inna określona przez studentów grupa odbiorców szkolenia) prezentujące, na czym
polega koncepcja kultury jako komunikacji, w jaki sposób różnice kulturowe mogą przełożyć się na
kłopoty z komunikacją w wybranych obszarach życia codziennego, ze szczególnym uwzględnieniem
kłopotów, na które mogą natknąć się Polacy w Niemczech; ramą teoretyczną projektu jest koncepcja
Edwarda T. Halla (kultura jako komunikacja oraz 10 systemów przekazu), materiały będące
przykładem trudności w kontaktach między kulturą polską a niemiecką zaczerpnięte będą z literatury i
filmów, ale przede wszystkim z pogłębionych wywiadów przeprowadzanych z tymi, którzy zetknęli się
z takimi problemami (m.in. studenci, którzy powrócili z wymiany studenckiej w Niemczech).
 Przeprowadzenie lekcji w szkole średniej na wybrany temat dotyczący Niemiec.
5