Liberalizm w Kanadzie

W Przeciwieństwie do USA, których system polityczny powstał w
opozycji do żądań brytyjskich, i które stworzyły własne
unikalne instytucje i własny sposób myślenia o polityce, scena
polityczna i systemy polityczne Kanady, Australii i Nowej
Zelandii powstały w dużym stopniu według wzorców brytyjskich.
Upadek twierdzy Louisburga w 1758 roku, w czasie wojny
siedmioletniej (1756-1763) oznaczał koniec francuskich wpływów
w Ameryce Północnej. Cała Nowa Francja została opanowana przez
Brytyjczyków. Akadyjskim przesiedleńcom pozwolono na powrót do
Luizjany – południowej części francuskich dominiów w Ameryce,
która również została odebrana Francji w traktacie pokojowym
paryskim (1763), część jednak wolała powrócić na swe dawne
ziemie, czyli do Nowej Szkocji. Trzeba więc podkreślić, że
historia Kanady nie jest jedynie sielanką, ale ma także bardzo
mroczne karty pełne ludzkich cierpień.
Wkrótce po tym, jak Brytyjczycy odebrali Francuzom Kanadę,
popadli w słynny konflikt podatkowy z własnymi kolonistami
zamieszkującymi zachodnie wybrzeże dzisiejszych USA, stąd
Kanada zaczęła jawić się im jako pożądana przeciwwaga dla
krnąbrnych Amerykanów, stąd w 1774 roku doszło do uchwalenia
tzw. Quebec Act 1774, która to ustawa dotyczyła reorganizacji
administracyjnej terenów zdobytych na Francji w latach
1755-1763. Ustawa szła na wiele ustępstw wobec frankofońskiej
ludności Quebeku, m.in. gwarantowała wolności religijne i
przywracała francuski system prawny. Włączała też tereny
położone na zachód od Appalachów do Kanady, hamując możliwość
ekspansji kolonii amerykańskich na Zachód i ostatecznie
rozwścieczając Amerykanów, co stanowiło jedną z podstawowych
przyczyn amerykańskiej deklaracji niepodległości (1776), i
zwycięskiej dla USA wojny z Brytyjczykami (1775-1783). W
latach 1775-1776 Amerykanie bez powodzenia próbowali podboju
Kanady. Amerykańscy lojaliści popierający Brytyjczyków byli
wśród obrońców Kanady, a po wojnie często osiedlali się w
południowej części Quebecu.
W 1791 roku Brytyjczycy znów zreformowali kanadyjski system
administracyjny (Usatawa Canada Act Ustawa podzieliła Kanadę
na dwie prowincje: Górną Kanadę – późniejsze Ontario i Dolną
Kanadę – Quebec), obawiając się apetytów młodej republiki
amerykańskiej, której elity już podczas wojny flirtowały z
Kanadyjczykami, starając się przekonać ich do wstąpienia do
USA. W pewnym sensie lepszymi „Kanadyjczykami” na przełomie
XVIII i XIX wieku byli francuskojęzyczni mieszkańcy Quebecu,
ponieważ anglojęzyczni Kanadyjczycy czuli się przede wszystkim
obywatelami Imperium Brytyjskiego.
Dwa wydarzenia mocno przyczyniły się do powstania kanadyjskiej
tożsamości narodowej, niezależnie od podziału na anglofonów z
Ontario i frankofonów z Quebec; wspólna obrona kanadyjskiego
terytorium przed Amerykanami w 1812 roku (która zahamowała
przy okazji emigrację z USA, za to przywołała dużą emigrację z
Wielkiej Brytanii, zwłaszcza szkocko-irlandzką) i zjednoczenie
obu prowincji w 1840 roku. W drugiej połowie XIX wieku masowa
emigracja z Europy wzmocniła demograficznie Ontario wobec
Quebecu. Podczas amerykańskiej wojny secesyjnej Kanadyjczycy i
ich brytyjscy opiekunowie, mimo oficjalnej neutralności,
popierali Południe, co nie pomogło stosunkom amerykańskokanadyjskim po zwycięstwie Północy (m.in. zerwanie umowy o
wolnym handlu z 1854 roku, przez Amerykanów). W USA istniały
silne dążenia do aneksji Kanady, zwłaszcza wśród tradycyjnych
wrogów Wielkiej Brytanii – Amerykanów irlandzkiego
pochodzenia. W zależności od tego jak brytyjskie i
probrytyjskie władze (które w 1867 połączyły wszystkie ziemie
kanadyjskie w do dziś istniejącą Konfederację Kanady (dominium
brytyjskie), radziły sobie w polityce gospodarczej pomysł
połączenia Kanady z USA pojawiał się i znikał. Największe
wsparcie Brytyjczycy mieli w kanadyjskich anglikanach i w
partii konserwatywnej. Jeden z największych liderów tej partii
John Alexander Macdonald (1815-1891), pierwszy premier Kanady
(1867-1873), ponownie wybrany w 1878 roku, powiedział:
„Urodziłem się poddanym brytyjskim i umrę poddanym brytyjskim”
. Liberałowie, tacy jak niechętny Londynowi Szkot Alexander
Mackenzie (1822-1892), drugi premier Kanady, lub Wilfrid
Laurier (1841-1919), pierwszy frankofon i drugi liberał na
stanowisku premiera Kanady (1896-1911), tradycyjnie dążyli do
ograniczenia brytyjskich wpływów. Szczególnie Laurier dążył do
zwiększenia współpracy z USA.
Liberałowie cieszyli się już w XIX wieku poparciem Quebecu,
lecz podstawy pod Partię Liberalną położono w anglojęzycznej
Górnej Kanadzie (południe dzisiejszej prowincji Ontario). W
latach dwudziestych tamtejsze wpływowe rody uważające się za
odpowiednik brytyjskich torysów próbowali zmonopolizować
władzę w swych rękach. Wtedy wystąpił przeciwko nim William
Lyon Mackenzie na łamach wydawanej w Yorku (ówczesnej stolicy
Górnej Kanady) od 1824 roku: „Colonial Advocate”. W sporze z
torysami (na tle wyborów na burmistrza Toronto), doprowadził
nawet do rewolty (wykorzystując rewoltę w Quebecu),
zgniecionej przez torysów i władze. Mackenzie musiał wtedy
uciekać do USA . W maju 1838 roku Londyn wysłał do kolonii
Johna George’a Lambtona, który ogłosił amnestię i radził
Brytyjczykom zaszczepić w Kanadzie angielski parlamentaryzm,
co miało skuteczniej związać Kanadyjczyków ze stolicą niż
wojsko i przemoc . Powstały legislatywy w poszczególnych
koloniach i formowały się partie polityczne Ale projekt unii
spajającej kolonie w jednej kraj podległy Londynowi (1867) był
już dziełem elit kolonialnych. Od 1854 roku istniała Partia
Liberalno-Konserwatywna, szybko przemianowana potem na
Konserwatywną, założona przez Macdonalda i polityka z Quebec
Etienne Cartiera . Rok młodsza drobnomieszczańsko-farmerska
Liberal Party Szkota przybyłego do Kanady w 1842 roku,
Alexandra Mackenziego, od 1867 roku, krytykowała rząd
Macdonalda za zbytni centralizm i zbyt bliskie związki z
wielkim biznesem. Mackenzie został premierem w 1873 roku .
Zmiana zaznaczyła się od razu w tym, ze plany budowania
transkontynentalnej linii kolejowej przejął, z rąk wielkiego
torysowskiego biznesu, rząd i liczni podwykonawcy. W 1878 roku
konserwatyści Macdonalda odzyskali władzę dzięki popularnym w
czasie ekonomicznego kryzysu hasłom protekcjonistycznym
(„narodowa polityka”) . Rdzeń liberalnych wpływów przeniósł
się wtedy do Quebeku, gdzie w 1886 roku francuskojęzyczna
narodowo-liberalna Parti National wygrała wybory.
Konserwatyści utrzymali się u władzy do 1896 roku (w 1891 roku
zmarł Macdonald, a jego następcy nie mieli już takiej
charyzmy), m.in. dzięki straszeniu Kanadyjczyków groźbą
wchłonięcia przez USA (wykorzystywali spory na tym tle w
partii Liberalnej, której frankofońskie skrzydło szczególnie
silnie obawiało się USA). W 1896 roku przywódca liberałów,
charyzmatyczny intelektualista Wilfrid Laurier został
pierwszym frankofonem (znał angielski również, gdyż miał
francusko-szkockie korzenie) premierem Kanady. Jego rząd
uważany jest za najlepszy kanadyjski rząd w XIX wieku (stąd
sukcesy wyborcze liberałów w 1900, 1904 i 1908 roku). Kryzys
ekonomiczny się skończył, a rząd wspierał (np. kampanie
informacyjne w Bremie i Hamburgu) kolonizację Zachodu (tu
pomogła gorączka złota nad rzeką Klondike). Rząd utworzył
departament pracy w 1900 roku, by pośredniczył on w sporach
pracodawców z pracownikami.
Pod
koniec
wieku
XIX
umiłowanie
brytyjskiego
ducha
imperialnego w Kanadzie rosło, bo upatrywano w Londynie szansy
na uniknięcie zależności od USA. Byli nawet tacy, którzy
uważali, ze wielka terytorialnie Kanada ma szanse stać się
kiedyś centrum brytyjskiego imperium. Wojna burska, odbierana
w Kanadzie jako egzotyczna i zbędna i brak silnego wsparcia
Londynu w sporze o granice z Alaską (1902) podkopały sympatie
probrytyjskie na rzecz proamerykańskich, z drugiej strony
sukcesy ekonomiczne czasów Lauriera, zmniejszyły kanadyjskie
kompleksy wobec USA . Pojawiły się wtedy opinie, ze może
lepiej wejść do USA dobrowolnie, niż zostać wchłoniętym po
kawałku . W 1911 roku rząd Lauriera upadł, bo był postrzegany
jako zbyt idący na rękę Amerykanom w kwestiach granicznych i
ekonomicznych (traktat handlowy) , zastąpił go konserwatywny
rząd Roberta Bordena. Był to rząd słaby, przykładowo opozycja
złożona z liberałów i nacjonalistów z Quebeku zmusiła go do
rezygnacji z rozbudowy floty. W I wojnie światowej wbrew
stanowisku brytyjskiemu wojska kanadyjskie walczyły pod
własnym dowództwem. Kanadyjczyków irytowało to, ze Londyn
nawet nie informował ich o swych zamierzeniach politycznych,
nie mówiąc już nawet o konsultowaniu się z nimi. Od początku
Kanadyjczycy dość niechętnie zgłaszali się do służby w
Europie, więc w 1917 roku rząd Bordena wprowadził pobór
powszechny, doprowadzając do rozłamu społecznego (zwłaszcza
zakładający rodziny w młodym wieku frankofońscy katolicy z
Quebec byli oburzeni).
Liberałowie odzyskali władzę jednak dopiero w 1926
dzięki kampanii przeciw zbyt aktywnym działaniom
brytyjskiego, które stały w sprzeczności z
niezależnością . W 1927 roku rządzący liberałowie
roku, m.in.
gubernatora
kanadyjską
wprowadzili
system emerytur, a w 1929 roku kobiety kanadyjskie uzyskały (z
wyj. Quebeku) pełne prawa obywatelskie. W 1930 premier
Mackenzie-King musiał ustąpić, wobec ataków konserwatystów o
rzekomą nieudolność w walce z wielkim kryzysem. W 1935 roku
odzyskali władzę, gdy Partia Konserwatywna targana była
sporami leseferystów z protekcjonistami. Liberałowie
znacjonalizowali Bank Kanady, lecz jednocześnie znieśli
protekcjonistyczne cła i wprowadzili ułatwienia w wymianie
towarowej z Brytanią i USA .
Podczas II wojny światowej największe straty poniosły te
oddziały kanadyjskie których dowódcami byli Brytyjczycy . W XX
wieku na zbliżenie z USA decydowali się już nie tylko
liberałowie, choć to oni dominowali na kanadyjskiej scenie
politycznej po II wojnie światowej, tak samo polityka
wolnorynkowa czy etatyzm nie były domeną jednej partii.
Natomiast liberalna partia, jeśli chodzi o jej liderów była
bardziej frankofońska. W 1947 roku Kandyjczycy przekonywali
Hindusów, by ci nie rezygnowali ze związków z Londynem,
podczas gdy sami starali się je nieco rozluźnić . Po II wojnie
na fali entuzjazmu zwycięstwa, liberałowie wprowadzili m.in.
zasiłki dla bezrobotnych i powszechne ubezpieczenia medyczne.
Za rządów liberała Louisa Stephena St. Laurent, zerwano więzi
sądownicze z Londynem (1949). W latach 50. Kanada starała się
prowadzić własna politykę radziecką (zboże do Rosji),
jednocześnie jednak cały wydobyty Uran przekazywano USA. W
latach 1957-1963 premierem Kanady był pro-brytyjski
konserwatysta John Diefenbaker, bardzo niechętny Stanom
Zjednoczonym i Kennedyemu, starający się rewitalizować
Brytyjką Wspólnotę Narodów, a jednocześnie ignorujący
amerykańskie embargo wobec Chin i blokadę Kuby (nie wierzył w
zdjęcia amerykańskie przedstawiające radzieckie rakiety na
Kubie). Ostatecznie jego rząd upadł wobec krytyki zwolenników
ścisłego współdziałania członków NATO . W latach 1963-68
(kadencja liberała Lestera Pearsona) starano się załagodzić
zadrażnienia z USA. Kolejny jednak rząd liberalny Pierre’a
Trudeau trzymał dystans wobec konserwatywnych rządów USA, i
sterował w stronę liberalnej społecznie Europy Zachodniej.
W swojej książce o Ameryce Johna Steibecka Holenderski
historyk Geert Mak zadał sobie wiele trudu by zrozumieć rolę,
jaką w amerykańskiej kulturze i historii odgrywa Kanada.
Zwiedzał on brytyjski, dziś kanadysjki Butlersburg, brytyjski
i ospały do szpiku kości (Mak 2014, s. 158), nawet nazwa
Niagara-on-the-Lake przypomina te głupawe spójnikowe nazwy z
UK… Wszystko to jest owocem wojny 1812 roku. Do 1931 roku
Kanada była anty-państwem raczej niż państwem (Mak 2014, s.
165), jest po feudalnemu nudna (Mak 2014, s. 183) i wierzy w
państwo; nie miała nawet Dzikiego Zachodu, bo zadbała o to
kanadyjska konna policja – symbol kraju. Ich zdyscyplinowane
banki ledwo zauważyły kryzys 2008 roku (Mak 2014, s. 183)..
Trwał tam feudalizm, gdy w USA już dobrze rozwijał się
liberalizm, nawet język stał się bardziej szorstki i jakby
uczciwszy (w 1828 Webster wydał nawet pierwszy słownik
angielsko-angielski) …
W Kanadzie niespecjalnie dobrze widzi się hidżaby o czym
świadczy ten fragment:
http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103086,17504328,Kanada__sedzia_odm
owila_wysluchania_kobiety__ktora.html
Marengo podkreśliła również, że według wewnętrznych regulacji
osoby stające przed wymiarem prawa powinny być „odpowiednio
ubrane”. Jej zdaniem El-Alloul nie spełniała tego wymogu. –
Nie wysłucham cię, bo nosisz chustę, tak jak nie wysłuchałbym
kogoś, kto stanąłby przede mną w sądzie, mając na głowie
okulary słoneczne albo kapelusz – tłumaczyła. Jej słowa cytuje
telewizja CBC.
„Nie mogę zdjąć chusty, noszę ją od lat. Nie czuję się już
Kanadyjką”
Po półgodzinnej przerwie sędzia dała Rani wybór: albo zdejmie
hidżab, albo jej wysłuchanie zostanie przełożone w porządku
obrad. Kobieta nie zgodziła się na powyższe rozwiązanie, więc
Marengo zaoferowała że zawiesi postępowanie dopóki El-Alloul
nie znajdzie prawnika.
– Nie mogę sobie na to pozwolić jako samotna matka. Nie mogę
zdjąć chusty, noszę ją od lat – tłumaczyła Reni. – Jestem na
zasiłku, w separacji. Mam trzech synów i zmagam się z wieloma
problemami – próbowała przekonać sędziego. Marengo pozostała
jednak nieugięta. – Rozumiem to, ale nie o tym rozmawiamy –
zaznaczyła. Dwa lata temu kanadyjski Sąd Najwyższy w
orzeczeniu dotyczącym noszenia nikabu (chusty zasłaniającej
większość twarzy) przez świadka napisał, że zgoda na taki
strój zależy od konkretnego przypadku i powinien wydawać ją
sędzia. W Kanadzie zakrywanie twarzy przez kobiety nie jest
zabronione.
Internauci pomogą El-Alloul. Rozpoczęli zbiórkę na nowy
samochód
El-Alloul w rozmowie z telewizją CBC powiedziała, że choć
spędziła w kraju 12 lat, nie czuje się już Kanadyjką. – Dużo
płakałam. Gdy przysięgałam Bogu być dobrą mieszkanką Kanady,
nosiłam hidżab. Wtedy sędzia uścisnął mi rękę i dostałam
obywatelstwo. Byłam wtedy bardzo szczęśliwa. Ale to, co się
teraz stało, budzi we mnie lęk – mówiła po tym, jak wróciła do
domu bez samochodu.
Po stronie Reni stanęło wielu internautów, którzy w ciągu
zaledwie dwóch dni uzbierali ponad 40 tys. dolarów na jej nowe
auto. Ta suma cały czas rośnie.
http://www.youtube.com/watch?v=14jjgdelV80
Piotr Napierała