4. Diagnoza stanu i funkcjonowania środowiska
advertisement
Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 4. Diagnoza stanu i funkcjonowania środowiska Diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego obszaru objętego niniejszym studium ekofizjograficznym przeprowadzono według wskazań zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U. Nr 155 poz. 1298). Zgodnie z tymi wskazaniami przeprowadzono następujące oceny cząstkowe: • odporności środowiska na degradację i zdolności do regeneracji; • stanu ochrony zasobów przyrodniczych; • stanu uŜytkowania zasobów przyrodniczych; • stanu zachowania walorów krajobrazowych i moŜliwości kształtowania krajobrazu; • zgodności dotychczasowego uŜytkowania i zagospodarowania z warunkami przyrodniczymi; • charakteru i intensywności zmian zachodzących w środowisku; • stanu środowiska i jego zagroŜeń oraz moŜliwości ograniczenia. Z uwagi na specyfikę środowiska przyrodniczego analizowanego obszaru, obecny sposób jego zagospodarowania oraz koncepcję przyszłego zagospodarowania, zawartą w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego M. ST. Warszawy z 2006r., konieczne było przeprowadzenie interpretacji zapisów Rozporządzenia, dotyczących poszczególnych ocen. Interpretacja ta była niezbędna dla uzasadnienia doboru kryteriów oraz ustalenia sposobu przeprowadzenia poszczególnych ocen. Za pola podstawowe oceny przyjęto jednostki przyrodniczo – krajobrazowe opisane w rozdziale 3. Wyniki przeprowadzonych ocen stały się podstawą do określenia uwarunkowań przyrodniczych planowanego zagospodarowania. Obejmują one, zgodnie z zapisami Rozporządzenia, następujące zagadnienia: • wstępną prognozę zmian zachodzących w środowisku • ustalenie struktury przyrodniczej obszaru – w przypadku terenu opracowania struktura ta nawiązuje do koncepcji Systemu Przyrodniczego Warszawy, zapisanej w „Studium uwarunkowań…. 2006” • ustalenie zasad ochrony środowiska i ograniczeń, • uwarunkowania ekofizjograficzne w tym określenie przydatności poszczególnych terenów do pełnienia funkcji uŜytkowych. Kompletna ocena wszystkich jednostek krajobrazowych zawarta jest na końcu rozdziału w tabeli 4.8. 98 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 4.1. Ocena odporności środowiska na degradację i zdolności do regeneracji Stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego, rozumianego jako układ dynamicznie powiązanych komponentów, zaleŜy w znacznym stopniu od działalności człowieka, która w róŜny sposób moŜe wpływać na zachowanie się tego systemu. Im środowisko danego obszaru jest bardziej wraŜliwe na określony bodziec, tym mniej jest na niego odporne i odwrotnie (Kistowski 2006). Istotny jest fakt, Ŝe ten sam obszar moŜe być w tym samym czasie mało odporny na jeden typ działań człowieka i bardzo odporny na inny. Punktem wyjścia do przeprowadzenia oceny odporności było zdefiniowanie (uściślenie) pojęcia degradacja w odniesieniu do specyfiki środowiska i obecnego sposobu uŜytkowania analizowanego obszaru. Uznano, Ŝe dla obszarów juŜ zainwestowanych, a zatem takich, na których procesy przyrodnicze są w znacznym stopniu regulowanie przez człowieka nie ma praktycznych powodów dla przeprowadzania oceny odporności na degradację, gdyŜ środowisko uległo juŜ przekształceniu, choć niekoniecznie zostało zdegradowane. W odniesieniu do takich terenów trudno byłoby zatem zdefiniować pojęcie degradacji. Uzasadnione jest natomiast i przydatne dla formułowania uwarunkowań rozwoju przestrzennego, ustalenie odporności na degradację dla terenów jeszcze niezainwestowanych. Dlatego teŜ dokonano podziału zidentyfikowanych jednostek przyrodniczo-krajobrazowych na dwie grupy: • grupę pierwszą stanowią jednostki o względnie niezaburzonych procesach przyrodniczych i niewielkim stopniu ingerencji człowieka. Dla tej grupy przeprowadzona została ocena odporności na degradację; • grupa druga, to jednostki o dość intensywnym sposobie uŜytkowania i zagospodarowania, w tym całkowicie zabudowane, ta grupa jednostek została wyłączona z oceny. Do pierwszej grypy zaliczono następujące typy jednostek: • tereny lasów na gruntach mineralnych, • tereny lasów na gruntach organicznych, • tereny pokryte trwałą roślinnością niską na gruntach mineralnych niskich klas bonitacji, • tereny pokryte trwałą roślinnością niską na gruntach mineralnych wysokich klas bonitacji, • tereny pokryte trwałą roślinnością niską na gruntach organicznych, • tereny pokryte mozaiką zadrzewień i roślinności niskiej na gruntach mineralnych niskich klas bonitacji, • tereny wód powierzchniowych, • mozaika terenów otwartych i zabudowanych z przewagą terenów otwartych na gruntach mineralnych niskich klas bonitacji, 99 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... • 2008 mozaika terenów otwartych i zabudowanych z przewagą terenów otwartych na gruntach mineralnych wysokich klas bonitacji. Do drugiej grupy zaliczono następujące typy jednostek: • tereny ogrodów działkowych, • tereny cmentarzy, • mozaika terenów otwartych i zabudowanych z przewagą terenów zabudowanych na gruntach mineralnych wysokich klas bonitacji • mozaika terenów otwartych i zabudowanych z przewagą terenów zabudowanych na gruntach mineralnych niskich klas bonitacji, • tereny zabudowy, • tereny eksploatacji powierzchniowej • tereny komunikacji. Analiza cech środowiska przyrodniczego jednostek objętych oceną pozwoliła na określenie czynników, które w tych konkretnych warunkach mogą powodować degradację. A zatem, uznano, Ŝe degradacja środowiska wiązać się będzie z wystąpieniem następujących czynników: • obniŜanie pierwszego poziomu wód gruntowych, • zanieczyszczenie wód powierzchniowych, • zanieczyszczenie wód podziemnych, • zanikanie siedlisk dziko Ŝyjącej fauny, O odporności środowiska przyrodniczego na wystąpienie tych czynników decydować będą następujące jego cechy: • rodzaj utworów powierzchniowych (przepuszczalność utworów) w tym występowanie gruntów organicznych, co wpływa w przypadku tych ostatnich na większą podatność na kumulację zanieczyszczeń, a w przypadku utworów przepuszczalnych przyczynia się do moŜliwości migracji zanieczyszczeń, • jakość gleb - im jest wyŜsza tym większy jest potencjał przyrodniczy – tu odnosi się do klas bonitacji gleb (w tym przypadku informuje ona o potencjale przyrodniczym gleby, a więc i odporności na niekorzystne czynniki zewnętrzne), • występowanie trwałej pokrywy roślinnej, co wpływa na absorbcję zanieczyszczeń • głębokość zalegania wód gruntowych – dla terenów z płytszym zaleganiem wód większa jest podatność na zmiany stosunków wodnych tj. obniŜenie zwierciadła wód podziemnych oraz moŜliwość zanieczyszczeń. Cechy te przyjęto jako kryteria oceny odporności środowiska na degradację. Wyznaczono trzy stopnie odporności na degradację: wysoki, średni i niski. Dla przyszłego zainwestowania kluczową kwestią jest wskazanie terenów cechujących się 100 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 niskim stopniem odporności. Występowanie choć jednego czynnika świadczącego o duŜej podatności na degradację przyjmowano z tego względu za decydujący o włączeniu do kategorii „niska odporność”. Szczegółowy opis stopni odporności na degradację przedstawia tabela 4.1. Podstawowe cechy środowiska które brano pod uwagę są udokumentowane dla kaŜdej jednostki w Załączniku 7. Tabela 4.1. Kwalifikacja jednostek ze względu na ocenę stopnia odporności na degradację Ocena niska odporność średnia odporność duŜa odporność Kwalifikacja jednostek dominacja utworów organicznych wysoki poziom wód gruntowych, występowanie zbiorowisk podmokłych występowanie obszarów dziko Ŝyjącej fauny dominacja utworów mineralnych dobrze przepuszczalnych występowanie trwałej roślinności nieleśnej, w tym zbiorowisk murawowych dominacja utworów mineralnych słabo przepuszczalnych występowanie gleb wysokich klas bonitacyjnych występowanie trwałej roślinności wysokiej dla jednostek w wodami otwartymi: obudowa biologiczna brzegów Na obszarze objętym opracowaniem tereny charakteryzujące się duŜą odpornością na degradację oraz posiadające duŜą zdolność do regeneracji to przede wszystkim tereny stanowiące mozaikę terenów otwartych i zabudowanych na gruntach mineralnych słabo przepuszczalnych oraz obszary z glebami wysokich klas bonitacji. Zlokalizowane są one w rejonie zawala a w mniejszym stopniu na tarasie nadzalewowym. W obszarze międzywala są to głównie jednostki wód powierzchniowych zlokalizowane w dolinie Wisły. W skali całego obszaru objętego opracowaniem charakteryzują się one najlepszą obudową biologiczną, a co za tym idzie cechują się duŜą odpornością na degradację. Tereny odporne na degradację stanowią około 1/3 wszystkich terenów objętych oceną. Znaczący odsetek terenów zajmują jednostki o niskiej odporności na degradację. Związane są one z przebiegiem układu hydrograficznego – występowaniem terenów podmokłych i gleb organicznych. Przebiegają one południkowo w trzech wyraźnych pasmach: zachodnim związanym z doliną Wisły, centralnym związanym z przebiegiem Rowu Zerzeńskiego i wschodnim związanym z Kanałem Zagoździańskim. Ponadto w części środkowej terenu związane są cennymi obszarami dla występowania dziko Ŝyjącej fauny np. jednostka 33. Tereny o średniej odporności na degradację występują głównie we wschodniej części terenu opracowania. Szczegółowy rozkład jednostek przyrodniczo-krajobrazowych o róŜnej odporności na degradację przedstawia ryc. 4.1. 101 ¶ 11 5 4 6 7 3 8 12 13 2 1 10 9 14 15 21 17 81 19 20 16 18 22 25 24 23 78 30 28 27 80 75 29 37 26 36 76 35 31 34 73 77 32 58 38 39 33 40 41 43 79 42 74 44 45 50 51 52 49 47 72 71 77 46 48 54 56 53 68 67 69 70 57 55 Niska odporność 59 60 66 65 Średnia odporność 62 61 63 500 0 500 m 64 66 66 66 66 Ryc. 4.1. Ocena odporności na degradację i zdolność do regeneracji Duża odporność Tereny zabudowane i tereny komunikacji nie objęte oceną Granica opracowania 102 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 4.2. Ocena stanu ochrony i uŜytkowania zasobów przyrodniczych W aktach prawnych, dotyczących ochrony i gospodarowania środowiskiem przyrodniczym nie znaleziono definicji pojęcia zasoby przyrodnicze. W literaturze przedmiotu doszukać się moŜna natomiast bardzo wielu podejść i interpretacji tego pojęcia. Istotny, z punktu widzenia przeprowadzanej oceny, jest stosowany podział na zasoby uŜytkowe i pozostałe: • zasoby uŜytkowe - są to te cechy i komponenty środowiska, które mają znaczenie dla gospodarki człowieka, • zasoby „nieuŜytkowe” (stosowany tu bywa termin: walory środowiska) - są to te cechy i elementy środowiska, które są cenne dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego (zachowania naturalnych cech i procesów przyrodniczych), zwykle chronione (niekoniecznie formalnie) z uwagi na swoje wartości konserwatorskie lub znaczenie dla funkcjonowania środowiska. Jednak ten sam komponent lub cecha środowiska moŜe być rozpatrywana jako zasób lub walor. Konieczna jest zatem interpretacja pojęcia zasoby przyrodnicze w kontekście skali i specyfiki środowiska przyrodniczego obszaru objętego oceną. Z uwagi na połoŜenie obszaru w mieście, koncepcję jego zagospodarowania (Studium uwarunkowań…2006) oraz specyfikę środowiska przyjęto, Ŝe podstawowym zasobem uŜytkowym jest na obszarze opracowania powierzchnia ziemi - przestrzeń. Ochrona powierzchni ziemi, zgodnie z Ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dn 3 lutego 1995 (ze zmianami), polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez: 1) racjonalne gospodarowanie, 2) zachowanie wartości przyrodniczych, 3) zachowanie moŜliwości produkcyjnego wykorzystania, 4) ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, 5) utrzymanie jakości gleby i ziemi powyŜej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, 6) doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane, 7) zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury. Interpretując powyŜsze zapisy naleŜy zauwaŜyć, Ŝe w części powierzchnia ziemi jest tu utoŜsamiana z glebą i ukształtowaniem terenu, a w części – z krajobrazem kulturowym. W przypadku analizowanego obszaru trudno mówić o ewentualnym rolniczym jego wykorzystaniu. Pozostałe elementy cenne przyrodniczo równieŜ te związane z ochroną są uwzględnione w innych ocenach, przeprowadzanych w ramach niniejszego opracowania. Tak więc, kwestią zasadniczą pozostaje tu określenie racjonalności gospodarowania zasobem powierzchni ziemi. W przypadku analizowanego obszaru jest nią zagospodarowanie (w 103 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 zasadniczej części – zabudowa) obszaru w taki sposób, aby zachować istniejące walory przyrodnicze, w tym objęte ochroną prawną. Stąd teŜ podstawowym kryterium oceny stanu ochrony i uŜytkowania zasobu powierzchni ziemi jest stopień wykorzystania przez człowieka przestrzeni. Wykorzystanie przestrzeni związane jest z ograniczeniami w jej zagospodarowaniu, wynikającymi albo potrzeb ochrony wartości przyrodniczych (Mapa zasobów przyrodniczych – plansza nr 5), albo teŜ z przepisów prawnych. Szczegółową charakterystykę cech wpływających na stopień wykorzystania przestrzeni przedstawia tabela 4.2. Tabela 4.2. Kwalifikacja jednostek ze względu na ocenę stanu uŜytkowania zasobów przyrodniczych (przestrzeni) Ocena przestrzeń uŜytkowana intensywnie przestrzeń uŜytkowana ekstensywnie przestrzeń uŜytkowana w zmiennym stopniu intensywności Kwalifikacja jednostek tereny pełniące funkcje uŜytkowe w obrębie których nie występuje zasób przyrodniczy w postaci wolnej przestrzeni do zagospodarowania, są to tereny zwartej zabudowy, tereny komunikacji, ogrodów działkowych, tereny eksploatacji powierzchniowej i cmentarz tereny pełniące głównie funkcje przyrodnicze, gdzie zasób w postaci wolnej przestrzeni jest chroniony na podstawie przepisów prawnych, są to tereny lasów, pokryte trwałą roślinnością i tereny wód wraz z obszarami przywodnymi tereny pełniące obecnie funkcje uŜytkowe w zróŜnicowanym stopniu, w obrębie których występuje zasób przyrodniczy w postaci wolnej przestrzeni do zagospodarowania, są to tereny mozaiki zabudowy i terenów otwartych Tereny o przestrzeni uŜytkowanej intensywnie w strukturze przestrzennej obszaru objętego opracowaniem nie stanowią powierzchni zwartej, lecz są rozczłonkowane. Zlokalizowane są one w dwóch zasadniczych kompleksach: w rejonie ul. Trakt Lubelski w północnej części terenu – tereny intensywnej zabudowy oraz w obrębie zawala w południowej części terenu – dominacja ogrodów działkowych. Ponadto są to pojedyncze płaty w środkowej części terenu, jak równieŜ kilka jednostek w obrębie międzywala – tereny eksploatacji powierzchniowej, ogrody działkowe i teren zabudowany. Obszary uŜytkowane ekstensywnie zajmują tereny w niewielkim stopniu przekształcone antropogenicznie – w rejonie międzywala, podmokłego obniŜenia i terenów otwartych w rejonie zespołu przyrodniczo – krajobrazowego, oraz wzdłuŜ terenów otwartych przy wschodniej granicy opracowania. Pozostałe tereny to tereny częściowo uŜytkowane o rozpoczętym procesie urbanizacji. Stanowią one dwa wyraźne pasma o przebiegu południkowym zlokalizowane wzdłuŜ podstawowego układu komunikacyjnego. Szczegółowy rozkład jednostek przyrodniczokrajobrazowych o róŜnym stanie uŜytkowania zasobów przyrodniczych przedstawia ryc. 4.2. 104 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 Do podstawowych zasobów „nieuŜytkowych” - walorów środowiska przyrodniczego obszaru objętego opracowaniem naleŜą: • obszary występowania cennych zbiorowisk roślinnych (por. rozdz. 2.6.); • obszary występowania cennych siedlisk ze względu na występowanie dziko Ŝyjącej fauny (por. rozdz. 2.7.); • obszary występowania gruntów organicznych sprzyjających procesowi retencji (por. rozdz. 2.1.) Podstawowym kryterium oceny stanu ochrony tych walorów jest stopień zgodności zasad ochrony - w tym wynikającej z formalnego statusu obszaru, chronionego przepisami Ustawy o ochronie przyrody 2004 - z obecnym sposobem uŜytkowania i zagospodarowania obszaru. MoŜna zatem określić następujące sytuacje: • wspomniane wyŜej walory zostały juŜ objęte ochroną prawną, a formę i sposób zagospodarowania i uŜytkowania obszaru moŜna uznać za właściwy z punktu widzenia charakteru chronionych walorów, • walory zostały objęte ochroną prawną, ale pojawiają się symptomy jej niewłaściwego zagospodarowania i uŜytkowania obszaru (nie zgodnego z zasadami ochrony), • nie występuje ochrona prawna, ale w granicach jednostki występują wspomniane walory. Tabela 4.3. przedstawia sposób kwalifikowania jednostek z punktu widzenia stopnia ich ochrony. Na terenie objętym opracowaniem blisko połowa obszaru objęta jest róŜnymi formami ochrony przyrody. Większość z nich zapewnia właściwą ochronę. Są nią objęte głównie tereny połoŜone w dolinie Wisły, a takŜe związane z przebiegiem Rowu Zerzeńskiego w jego północnym i centralnym biegu. Ochroną właściwą są objęte takŜe tereny ogrodów działkowych zlokalizowane w południowej części obszaru objętego opracowaniem. Tereny posiadające udokumentowane walory przyrodnicze o nieskutecznej ochronie zlokalizowane są na południe od Kanału Nowa Ulga po zachodniej stronie ulicy Wał Miedzeszyński a oraz na wschodnim krańcu rozległego kompleksu terenów wchodzących w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Znaczący odsetek obszarów o zidentyfikowanych walorach przyrodniczych nie został objęty ochroną są to głównie miejsca istotne dla bytowania dziko Ŝyjącej fauny, ale i związane z innymi wymienionymi wyŜej czynnikami. Zlokalizowane są one w bezpośrednim są sąsiedztwie terenów juŜ objętych róŜnymi formami ochrony prawnej głównie w postaci Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 105 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 Tabela 4.3. Kwalifikacja jednostek ze względu na ocenę stanu ochrony zasobów przyrodniczych Ocena Kwalifikacja jednostek ochrona właściwa ochrona prawna obszarowa: Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, zespół przyrodniczo-krajobrazowy - zasady zagospodarowania i uŜytkowania terenu są zgodne z wymogami ochrony przyrody ochrona ochrona prawna obszarowa: Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, zespół nieskuteczna przyrodniczo-krajobrazowy - zasady zagospodarowania i uŜytkowania terenu niezgodne są z wymogami ochrony przyrody, a zasoby ulegają przekształceniom; dotyczy to m.in. jednostek o niskich walorach fizjonomicznych połoŜonych w obszarze chronionego krajobrazu, oraz jednostek na których następują przekształcenia rzeźby brak ochrony brak ochrony prawnej, ale na terenie jednostek występują walory środowiska nie dotyczy tereny pozbawione walorów środowiska nie objęte ochroną prawną Szczegółowy rozkład jednostek przyrodniczo-krajobrazowych o stanie ochrony zasobów przyrodniczych przedstawia ryc. 4.3. Jednostki nie objęte przeprowadzaną tu oceną nie posiadają udokumentowanych walorów przyrodniczych. Stanowią zatem zasób uŜytkowy – do zagospodarowania, bez konieczności uwzględniania dodatkowych ograniczeń związanych z ochroną przyrody. Nie znaczy to oczywiście, Ŝe nie wystąpią tu inne ograniczenia i uwarunkowania zagospodarowania tego zasobu. 106 ¶ 11 5 4 10 9 6 7 3 8 12 13 2 14 1 15 21 17 81 19 20 16 18 22 25 24 23 78 30 28 27 80 75 29 37 26 36 76 35 31 34 73 77 32 58 38 39 33 40 41 43 79 42 74 44 45 47 72 71 77 46 48 50 51 49 52 54 56 53 68 67 69 70 57 55 59 60 66 65 Przestrzeń intensywnie wykorzystywana 62 Przestrzeń wykorzystywana w zmiennym stopniu intensywności 61 63 500 0 500 m 64 66 6666 66 Ryc. 4.2. Ocena stanu użytkowania zasobów przyrodniczych Przestrzeń wykorzystywana ekstensywnie Granica opracowania 107 ¶ 11 5 4 6 7 3 8 12 13 2 1 10 9 14 15 21 17 81 19 20 16 18 22 25 24 23 78 30 28 27 80 75 29 37 26 36 76 35 31 34 73 77 32 58 38 39 33 40 41 43 79 42 74 44 45 50 51 52 49 47 72 71 77 46 48 54 56 53 68 67 69 70 57 55 59 60 66 65 Brak ochrony 63 500 0 500 m Ochrona właściwa Ochrona nieskuteczna 62 61 64 66 66 66 66 Ryc. 4.3 Ocena stanu ochrony zasobów przyrodniczych Nie dotyczy Granica opracowania 108 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 4.3. Ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych i moŜliwości ich kształtowania Podobnie, jak trudno doszukać się prawnej wykładni pojęcia zasoby przyrodnicze, tak teŜ i pojęcie krajobrazu nie zostało prawnie zdefiniowane. W Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r., znajduje się natomiast definicja walorów krajobrazowych wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim rzeźbę terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka. Jest to definicja bardzo słuszna z ideologicznego punktu widzenia i całkowicie nieprzydatna dla celów operacyjnych, zwłaszcza w kontekście zakresu ocen, przewidzianych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U. Nr 155 poz. 1298). Europejska Konwencja Krajobrazowa sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r.(Dz. U. z dnia 29 stycznia 2006 r.) precyzuje krajobraz jako obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich. Definicja ta wyraźnie wskazuje na fizjonomiczny i kulturowy aspekt krajobrazu. Z uwagi na rozbieŜności terminologicznie w niniejszym opracowaniu za walory krajobrazowe, uznane zostały walory kulturowe i estetyczne (kwestie ekologiczne podnoszone w Ustawie o ochronie przyrody są i tak przedmiotem odrębnych ocen). Ocenę zachowania walorów krajobrazowych wykonano na podstawie szczegółowej charakterystyki (rozdział 2.11. ), przy czym oddzielnie oceniano tereny zabudowane, oraz tereny krajobrazu otwartego. Dla oceny walorów krajobrazowych obszarów zabudowanych przyjęto następujące kryteria: • czytelność kompozycji przestrzennej / urbanistycznej – na terenie opracowania są to jedynie wyraźnie ukształtowane linie zabudowy • jednolitość formy architektonicznej - uwzględniono tu gabaryty budynków głównie wysokość zabudowy, geometria dachów, zgodność orientacji kalenic, spójna kolorystyka elewacji • występowanie obiektów dysharmonijnych, czyli elementów, które degradują walory fizjonomiczne; są to zwykle napowietrzne linie energetyczne i telefoniczne oraz strefy porozrzucanych śmieci, zwały. Szczegółową charakterystykę wyróŜnionych kategorii przedstawia tabela 4.4. 109 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 Tabela 4.4. Kwalifikacja jednostek ze względu na ocenę stanu zachowania walorów krajobrazowych i moŜliwości ich kształtowania w obszarach zabudowanych Ocena Kwalifikacja jednostek znaczne walory - spójna, harmonijna i czytelna kompozycja urbanistyczna krajobrazowe - jednolita forma architektoniczna zabudowy (zachowana linia i wysokość zabudowy, kąty nachylenia połaci dachów i zgodna orientacja kalenic, spójna kolorystyka elewacji) średnie walory - brak obiektów dysharmonijnych - względnie uporządkowana zabudowa, tworząca mozaiki obszarów o róŜnych krajobrazowe funkcjach i formach (w przewaŜającym stopniu zachowana linia zabudowy i gabaryty przestrzenne); - pojedyncze elementy dysharmonijne. niskie walory - nieczytelna kompozycja przestrzenna krajobrazowe - nie zachowana linia zabudowy, niespójna geometria dachów, jednak o zgodnych gabarytach przestrzennych; występują elementy dysharmonijne i negatywne dominanty Tereny otwarte uznano za obszary o wysokich walorach krajobrazowych wyjątek stanowią te jednostki w których występują elementy dysharmonijne i degradujące krajobraz. Jednostki te zaliczono do terenów o średnich walorach krajobrazowych. MoŜliwości kształtowania walorów krajobrazowych wskazano indywidualnie dla kaŜdej jednostki (tabela 4.8.). Przeprowadzona ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych wykazała, Ŝe jednostki o najwyŜszych walorach krajobrazowych to przede wszystkim tereny otwarte znajdujące się na zachód od ulicy Wał Miedzeszyński (na tarasie zalewowym Wisły) oraz w północnej części terenu opracowania. Wśród terenów zabudowanych znacznymi walorami fizjonomicznymi odznacza się rejon Starego Wawra, o czytelnej kompozycji urbanistycznej i z licznymi ciekawymi obiektami architektury, natomiast dominują jednostki o średnich walorach krajobrazowych. Stan taki jest warunkowany wprowadzaniem nowej, intensywnej zabudowy szeregowej i bliźniaczej na dawnych obszarach rolniczych, bez uprzedniego opracowania planu urbanistycznego. W efekcie, nowa zabudowa powiela układ dawnych niw, co negatywnie wpływa na jakość krajobrazu. Udział jednostek o niskich walorach krajobrazowych na terenie opracowania jest stosunkowo nieznaczny. Są to głównie jednostki zlokalizowane w północnej części terenu opracowania, w rejonie ulic Płowieckiej i Trakt Lubelski, a takŜe w centralnej części terenu 110 Studium ekofizjograficzne dla obszaru połoŜonego w rejonie Zakola Wawerskiego... 2008 oraz południowej (rejon ronda łączącego Trakt Lubelski i Wał Miedzeszyński). O niskich walorach tych jednostek przesądza niespójny charakter zabudowy, a takŜe licznie występujące obiekty dysharmonijne, zwłaszcza wszechobecne napowietrzne linie energetyczne i telefoniczne oraz nośniki reklamowe. Jednostki zaklasyfikowane krajobraz zdewastowany, nie odznaczający się Ŝadnymi walorami krajobrazowymi występują lokalnie w rejonie ulicy Spadowej oraz w południowej części terenu opracowania. Indywidualnie dla kaŜdej jednostki przeprowadzono ocenę moŜliwości kształtowania krajobrazu, wyznaczając główne kierunki działań koniecznych do przeprowadzenia lub jedynie postulowanych. Odnośnie jednostek o znacznych walorach krajobrazowych załoŜono brak ingerencji. Szczegółowy rozkład jednostek przyrodniczo-krajobrazowych o róŜnych walorach krajobrazowych przedstawia ryc. 4.4. 111 ¶ 11 5 4 10 9 6 7 3 8 12 13 2 14 1 15 21 17 81 19 20 16 18 22 25 24 23 78 30 28 27 80 75 29 37 26 36 76 35 31 34 73 77 32 58 38 39 33 40 41 43 79 42 74 44 45 47 72 71 77 46 48 50 51 49 52 54 56 53 68 67 69 70 57 55 59 60 66 65 Znaczne walory krajobrazowe 62 Średnie walory krajobrazowe 61 63 500 0 500 m 64 66 6666 66 Ryc. 4.4. Ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych Niskie walory krajobrazowe Granica opracowania 112
