rośliny kwiatowe

Jadwiga Garczyk
Ogrodnictwo Ogólne
Spec. KTZ
Rok IV
TEMAT: ROŚLINY KWIATOWE –
PRZEMIANY FORMY I KONSERWACJA
Przedmiot: Rewaloryzacja
zabytkowych założeń ogrodowych
Prowadzący: dr Bożena Stępka
ROŚLINY KWIATOWE – HISTORIA
I.
Ogrody starożytnego Egiptu
Dzięki zachowanym płaskorzeźbom i malowidłom możemy stwierdzić jak wyglądały
ogrody egipskie z okresu Średniego Państwa (ok. 2133-1567 p.n.e.) oraz jakie rośliny były
wykorzystywane do ich tworzenia. Zarówno w ogrodach przypałacowych jak i przy
zamożniejszych willach, rośliny kwiatowe wykorzystywane były na rabaty, którymi
obsadzano brzegi stawów.
W okresie Nowego Państwa
obok dużych ogrodów otaczających świątynie i
rezydencje pałacowe króla i wille dostojników państwowych, powstawały też mniejsze
ogrody miejskie, zakładane przez mniej zamożnych Egipcjan. Na regularnie zaplanowanych
rabatach obok warzyw i ziół, rosły kolorowe rośliny o czystych barwach, a wśród nich maki
Papaver rhoes L., bławatki Centaurea cyanus, ślaz Malva alcea L.
Najważniejszym jednak kwiatem był symbol Nilu - kwiat lotosu. Początkowo
zdziczały, z czasem pojawił się w ogrodowych sadzawkach.
W Epoce Późnej (1085-304 p.n.e.) do obsadzania ogrodów używano nowych
gatunków. Pojawiła się w tym okresie:

Rosa sancta - róża

Anemone coronaria L. - zawilec

Narcisus tazeta L. - narcyz

Chrysanthemum coronarium L. - jastrun

Lupinus termis - łubin

Delphinium orientale - ostóżka

Lathyrus sativus L - groszek

Iris sibirica L. - kosaciec
Ogrody średniowieczne
Europejska kultura średniowieczna powiązana była bardzo silnie z religią, w związku
z czym nastąpił rozwój zakonów. W obrębie murów klasztornych, znajdowały się wirydarze,
będące symbolem “ogrodu rajskiego”, w których uprawiano rośliny ozdobne. Sadzono w
nich między innymi białe róże, poświęcone Matce Boskiej – symbol niewinności, cnoty i
czystości. Czerwone zaś symbolizowały męczeńską śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa.
2
Średniowieczne miasta, siedziby królów i książąt otaczane były murami w obawie
przed najazdem nieprzyjaciela. Zagęszczenie zabudowy spowodowało zminimalizowanie
powierzchni założeń ogrodowych wewnątrz fortyfikacji. Przy zamkach w obrębie murów
znajdowały się ogródki użytkowe i ziołowe oraz małe ogródki ozdobne, zwane hortus
conclusus. Rosły tam różne kwiaty, takie jak lilie, irysy i fiołki oraz róże prowadzone ze
względu na brak miejsca, przy różnych podporach.
Wyjście ogrodów poza mury dało większe możliwości dla urządzania ogrodów
ozdobnych. Jednym z bardziej charakterystycznych elementów owych ogrodów była łąka
kwietna. Były to kwitnące, dziko rosnące rośliny jak: stokrotki, orliki, dzwonki, szafrany,
nagietki, konwalie, pierwiosnki, fiołki, goździki, braki, przebiśniegi. Pojawiały się też rośliny
o wysokim wzroście: malwy, piwonie, lilie, irysy, ale sadzono je na obrzeżach, pod murami,
na wzniesieniach.
Charakterystyczne rośliny wykorzystywane w średniowieczu:

Aconitum napellus L. - tojad właściwy,

Adonis aestimtis L. - miłek wiosenny,

Althea rosea L.- malwa ogrodowa,

Anemone nemorosa L. -zawilec gajowy,

Anthemis nobilis L. - rumian szlachetny,

Artemisia abrotanum L. — bylica, boże drzewko,

Bellis perennis L. — stokrotka pospolita,

Calendula ojficinalis L. — nagietek lekarski,

Celosia cristata L.- grzebionatka,

Centaurea cyanus L. — chaber bławatek,

Cheiranthus cheiri L.- lak pospolity,

Chrysanthemum coronarium L. — złocień wieńcowy,

Convalaria mąjalis L. — konwalia majowa,

Crocus sativus L. — szafran jesienny,

Dianthus plumarius L. — goździk pierzasty,

Digitalis purpurea L. — naparstnica purpurowa,

Gladiolus segetum L. — mieczyk polny,

Hemerocallis flava L.- liliowiec żółty,

Hesperis mtlronalis L. - wieczornik damski,
3

Iris germanica L. - kosaciec niemiecki,

Lavendula officinalis Chaix. - lawenda wąskolistna,

Lilium candium L. — lilia biała,

Lilium martagon L. — lilia złotogłów,

Narcisus poeticus L. - narcyz biały,

Paeonia officinalis L. - piwonia lekarska,

Papaver somniferum L. - mak lekarski,

Portulaca oleracea L. - portulaka,

Ruta graveolens L. — ruta zwyczajna,

Rosmarinus officinalis L. — rozmaryn lekarski,

Thymus vulgaris L. - macierzanka zwyczajna,

Viola odorata L.- fiołek wonny,

Viola tricolor L. - bratek ogrodowy.
Ogrody Renesansu
Wraz z rozwojem ogrodów renesansowych wzrosła ilość i różnorodność uprawianych
roślin kwiatowych w obrębie poszczególnych kwater. Najciekawsze rośliny kwiatowe były
zazwyczaj w „giardino secreto” czyli w ogrodzie wydzielonym z większego założenia i
dzielonym na małe kwatery, w których sadzono kwiaty i zioła. Jednocześnie rozpoczęło się
sprowadzanie do Europy nowych, egzotycznych roślin kwiatowych z innych kontynentów.
Powstawały w tym okresie partery ogrodowe, które tworzyły jednorodne kwatery na planie
kwadratu, obramowane żywopłotem. Przestrzenie wolne pomiędzy liniami żywopłotu
wypełniano najpierw żwirem lub piaskiem albo innym kolorowym kruszywem, a następnie
murawą i częściowo roślinami kwiatowymi.
Charakterystyczne rośliny wykorzystywane w Renesansie:

Adonis vernalis L. — miłek wiosenny,

Althes rosea Car. — malwa ogrodowa,

Anemone coronaria L. — zawilec wieńcowy,

Aguilegia vulgaris L. - orlik pospolity,

Artemisia vulgaris L, — bylica pospolita,
4

Bellis perennis L.- stokrotka pospolita,

Calendula officinalis L. — nagietek lekarski,

Celosia plumosa hort. - grzebionatka pierzasta,

Colhicum autumnale L. – ziemowit jesienny,

Conyallaria majali.s L. — konwalia majowa,

Delphinium ajacis L.- ostróżka ogrodowa,

Dianthus caryophyllus L - goździk ogrodowy,

Gladiolus segetum L. - mieczyk polny,

Hemerocallis fuha L. - liliowiec rdzawy,

Hyacinthus orientalis L. - hiacynt wschodni,

Hyssopus officinalis L. - hyzop lekarski,

Iris germanica L. — kosaciec niemiecki,

Lavendula officinalis Chois. — lawenda,

Lilium candidum L. — lilia biała,

Myosotis palustris Lam. - niezapominajka błotna,

Narcissus tazzeta L. - narcyz wielokwiatowy,

Papaver somniferum L. — mak lekarski,

Primula auricola L. — pierwiosnek łyszczak,

Primula włgaris Huds. — pierwiosnek beztodygowy,

Ranunculus acer L. — jaskier polny,

Ruta graveolens L. — ruta zwyczajna,

Salvia officinalis L. - szałwia lekarska,

Santolina chamaecyparissus — santolina cyprysikowata,

Thalicłrum minus adiantifolia hort. — rutewka mniejsza adiantolistna,

Thymus serpyllum L. — macierzanka piaskowa,

Thymus vulgaris L. – macierzanka zwyczajna,

Tulipa suaveolens Rth. — tulipan,

Veronica longifolia L. — przetacznik długolistny,

Viola odorata L. — fiolek wonny,

Viola tricolor L., — bratek ogrodowy,

Yucca filamentosa L. — krępla włóknista.
5
Ogrody wczesnego Baroku
Głównymi miejscami występowania roślin kwiatowych były, nie charakterystyczne
partery, ale oddzielne rabaty oraz oddzielne małe ogrody kwiatowe. Dominowały wówczas
modne nowe rośliny kwiatowe w różnych odmianach ogrodowych, a zwłaszcza cebulowe, jak:
tulipany, narcyzy, hiacynty itd. oraz różne bulwiaste o atrakcyjnych kwiatach, jak: lilie, korona
cesarska, złotogłów, a także: irysy, zawilce, jaskry i inne, wszystkie w różnych kolorach.
Charakterystyczne rośliny wczesnego Baroku:

Anemone coronaria L. - zawilec wieńcowy,

Colchicum autumnale L. - zimowit jesienny,

Crocus vernus Wulf. - szafran wiosenny,

Delphinium ajacis L. - ostróżka ogrodowa,

Fritillaria imperialis L. - korona cesarska,

Hyacinthus orientalis L. - hiacynt wschodni,

Iris germanica L. - kosaciec niemiecki,

Iris xiphium L. - kosaciec hiszpański,

Lilium martagon L. - lilia złotogłów,

Lilium chalcedonicum L. - lilia chalcedońska,

Lilium candidum L. - lilia biała,

Lobelia cardinalis L. - lobelia szkarłatna,

Matthiola incana R. Br. - lewkonia letnia,

Muscari comosum Mili. - szafirek miękkolistny,

Narcissus pseudonarcissus L. - narcyz żółty,

Paeonia albiflora Pali. - piwonia biała,

Polianthes tuberosa L. - tuberoza,

Ranunculus asiaticus L. -jaskier azjatycki,

Scilla peruviana L. - cebulka peruwiańska,

Tropaeolum maius L. - nasturcja duża,

Tropaeolum minus L. - nasturcja drobna,

Tulipa gesneriana L. - tulipan Gesnera.
Ogrody klasycznego Baroku
6
Miejscem występowania roślin kwiatowych w tym okresie były partery typu
rabatowego, później rabaty na obrzeżach parterów gazonowych oraz rabaty w powiązaniu z
parterami oranżeriowymi i ogrodami kwiatowymi.
W parterach rabatowych najważniejszymi cechami roślin, które decydowały o ich
zastosowaniu, były ich cechy indywidualne, w tym pokrojowe, szczególne barwy i zapach. W
innych typach parterów, o dużych rozmiarach, szczególne znaczenie miał efekt ogólny, który
wynikał z walorów poszczególnych roślin. W celu uzyskania odpowiednich efektów obsadzano
roślinami sezonowymi, tak aby przez cały czas rośliny kwitły.
W okresie wiosennym wykorzystywano przede wszystkim:

wczesne tulipany różnych odmian,

zawilce (Anemone) o kwiatach pojedynczych i pełnych,

jaskry rozłogowe (Ranunculus repens L.),

hiacynty w różnych odmianach,

narcyzy pojedyncze (Narcissus poeticus L.),

narcyzy wielokwiatowe (Narcissus tazzeta L.),

narcyzy trąbkowe (Narcissus pseudonarcissus L.),

żonkile (Narcissus jonąuilla L.)

koronę cesarską (Fritillaria imperialis L.),

krokusy (Crocus emus Wulf.)

pierwiosnki (Primula auricola L. i Primula veris L.),

kosaćce (Iris susiana L., Iris germanica L.),

przylaszczki (Hepatica triloba Gilb.),

bratki trójbarwne (Viola tricolor L.),

fiołka wonnego (Viola odorata L.),

konwalię majową (Convałlaria majalis L.),

lak pospolity (Cheiranthus cheiri L.),

stokrotkę pospolitą (Bellis perennnis L.).
Z kwiatów letnich sadzono najczęściej:

tulipany późnych odmian,

lilie różne (Lilium candidum L., Lilium chalcedonicum L., Litium martagon L.,
Lilium bulbifentum L.),

aksamitki (Tagetes erecta L., Tagetes patula L.)

niecierpek balsamina (Impatiens balsamina L.),
7

drakiew purpurową (Scabiosa atropurpurea Desf.)

dzwonki (Campanula persicifolia L., Campamtla medium L.),

dziwaczek Jalapa (Mirabilis jalapa L.)

goździki (Dianthus caryophylus L., Dianthus plumosus L., Dianthus barbatus L.),

grzebionatkę (Celosia cristata L.),

heliotrop peruwiański (Heliotropum peruvianum L.),

lak pospolity (Cheiranthus cheiri L.),

lewkonie letnie (Matthiola incana R. Br.),

wieczornik damski (Hesperia matronalis L.),

lwią paszczę większą (Antirrhinum majus L.),

maki (Papaver rhocas L., Papaver orientale L., Papaver somniferum L.),

pelargonie (Pelargonium peltatum Ait, Pelargonium zonale Ait., P. inąuinans Ait.),

ostróżkę wielkokwiatową (Delphinium grandiflorum L.),

piwonie chińską (Paeonia albiflora Pali.),

przełączniki (Yeronica longifolia h., Veronka teucrium L,),

słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.).
Jesienią występują kwiaty typowo jesienne oraz o przedłużonym kwitnieniu letnim, jak:

aksamitki (Tagetes erecta L., Tagetes patula L.)

astry (Aster amellus L., Calłistephus chinensis Nees.),

niecierpek balsamina (Impetiens balsamina L.),

bieluń (Datura ceratocaula Art),

krokus jesienny (Crocus sativus L.),

kozłek górski (Valeriana montana L.),

lwia paszcza większa (Antirrhinum mąjus L.),

nagietek lekarski (Calendula officialis L.),

nasturcja większa (Tropaeolum majus L.),

słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.),

szarłat zwisły (Amaranthus caudatus L.),

tuberoza (Polyanthes tuberosa L.),

złocień koronowy (Chrysanthemum corunarium L.)
8
Partery ogrodowe to chyba jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów ogrodu
barokowego, poprzez swoją wspaniała ornamentację, różnorodność układów, zajmowane
centralne miejsce w parkach i ogrodach. Najbardziej znane i charakterystyczne to partery
haftowe, inspirowane wzorami kobierców orientalnych. Motywem, który dominował były
stylizowane formy roślinne, w tym gałązki, palmety, itp. Rabaty w parterze ogrodowym pełniły
dwie funkcje. Po pierwsze tworzyły obramowanie ornamentu, wzbogacone kolorystycznie
poprzez kwiaty. Po wtóre, stanowiły zabezpieczenie parteru od strony drogi.
Partery rabatowe były przeważnie symetryczne, przy czym podzielone na niewielkie
wzorzyste rabaty, otoczone ścieżkami. Wymyślne ornamenty haftowe, wyznaczane niskimi
żywopłotami z bukszpanu lub cięte w murawie, wzbogacone kwiatami i ułożone na
kolorowym tle, uzupełniały często baseny oraz oranżeryjne rośliny kubłowe lub inne
geometrycznie formowane. Przykładem może być parter kwiatowy w Wersalu przed pałacem
Grand Trianon. Aby uzyskać odpowiedni efekt wypełnienia, sadzono rośliny rozwinięte,
bezpośrednio w doniczkach, które były wymieniane w zależności od pory roku i kwitnienia.
Do sadzenia wykorzystywano: narcyzy, hiacynty, lilie, heliotropy, goździki, tuberozy i
jaśminy.
W parkach krajobrazowych
W parkach krajobrazowych, w początkowych okresach ich istnienia, formy kwiatowe
nie były wykorzystywane. Dopiero w II połowie XVIII wieku w Anglii zaczęły się one
pojawiać. Było to związane z działalnością George’a Masona, Johna Claudiusa Loudona
i Williama Edena Nesfielda, ale przede wszystkim sir Hermena Reptona. W pozostałych
krajach europejskich rozwój form kwiatowych miał miejsce na początku XIX wieku.
Spowodowane
to
było
wzrostem
zainteresowań
botanicznych
oraz
chęcią
kolekcjonowania coraz to nowych gatunków sprowadzanych z różnych kontynentów.
Podstawowymi formami kwiatowymi stosowanymi w ogrodach krajobrazowych
były przede wszystkim klomby oraz partery kwiatowe zakładane w bezpośrednim
sąsiedztwie budowli mieszkalnej, a nawiązujące do wcześniejszych rozwiązań parterów
francuskich i włoskich.
Klomby były urządzane na trawnikach, w kształcie kolistym lub owalnym. Mogły
być wyłącznie kwiatowe lub kwiaty mogły stanowić dopełnienie klombu złożonego z
drzew i krzewów kwiatowych tj. róże czy bzy, lub w przemieszaniu z wysokimi
kwiatami (malwy) albo jako zewnętrzne obrzeżenie. Zawsze jednak środek klombu
zajmowały rośliny wysokie, i coraz niższe w kierunku obrzeżenia. Jako pierwszy
9
zastosował je George Mason w roku 1772 w parku Nuneham w Oxfordshire. Podobne
klomby kwiatowe zastosował H. Repton w parku Langley.
W polskich ogrodach krajobrazowych od początku wieku XIX klomby
kwiatowe występowały w trojakiej postaci. Stosowano je „jako szlakowe wykończenie
klombów drzewiastych”. Były to obrzeżenia szerokości 0,5 m z wysokich bylin lub
kwiatów rocznych od wewnątrz i niskich, fiołków lub stokrotek na zewnątrz. Kolejna
postać pod którą występowały, to jako samodzielne klomby, w których stosowano
kwiaty o różnym terminie kwitnienia. Z reguły dzielono je na grupy w zależności
od wysokości wzrostu. I tak:
- na obrzeżach klombów stosowano kwiaty niskie:

stokrotka trwała (Bellis perennis L.),

nasturcja większa (Tropaeolum majus L.),

miłek wiosenny (Adonis vernalis L.),

dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans L.),

konwalia majowa (Convallaria majalis L.),

pierwiosnek wyniosły (Primula elatior Hill.),

fiołek wonny (Viola odorata L.),

barwinek pospolity (Vinca minor L.),

ubiorek tarczowy (Iberis umbellata L.),

goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum L.);
- roślinami średniej wysokości, w tym rocznymi, dwuletnimi lub bylinami,
wypełniano strefę środkową klombów:

lwia paszcza (Anthirinum majus L.),

zawilec koronowy (Anemone coronaria L.),

szarłat zwisły (Amarantus caudatus L.),

bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum L.),

aster gawędka (Aster amellus L.),

dzwonek ogrodowy (Campanula medium L.),

dzwonek skupiony (Campanula glomerata L.),

nagietek lekarski (Calendula officinalis L.),

chaber górski (Centauera montana L.),

naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.),
10

ostróżka ogrodowa (Delphinium ajacis L.),

nachyłek okółkowy (Coreopsis yerticillata L.),

goździk brodaty (Dianthus barbatus L.),

korona cesarska (Fritillaria imperialis L.),

liliowiec żółty (Hemerocallis flava L.),

kosaciec brodaty (Iris barbata L.),

niecierpek balsamina (Impatiens balsamina L.),

oman wielki (Inula helenium L.),

łubin trwały (Lupinus perennis L.),

lilia biała (Lilium candidum L.),

lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum L.),

lilia złotogłów (Lilium martagon L.),

pysznogłówka dwoista (Monarda didyma L.),

maciejka (Matthiola bicornis Dc),

lewkonia letnia (Matthiola annua Sw.),

wiesiołek missouryjski (Oenothera missouriensis Sims.),

płomyk wiechowaty (Phlox paniculata L.),

wielosił błękitny (Polemonium coeruleum L.),

rezeda wonna (Reseda odorata L.),

aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula L.),

przetacznik kłosowy (Veronica spicata L.),

przetacznik siwy (Veronica incana L.),

cynia wytworna {Zinnia elegans Iacq.);
- z niskich kwiatów cebulowych kwitnących wczesną wiosną, najczęściej
stosowano:

tulipany (Tulipa L.)

narcyzy biały {Narcissus poeticus L.) i trąbkowy (N. pseudonarcissus L.).

krokus wiosenny {Crocus vernus L.),

szafirek groniasty {Muscari botryoides L.),

cebulica syberyjska {Scilla sibirica Andr.),

przebiśnieg pospolity (Galanthus nivalis L.)

zimowit jesienny {Colchicum autumnale L.);
11
-
pośrodku klombu sadzono rośliny takie jak:

malwa różnych kolorów (Althaea rosea Cav.),

słonecznik olbrzymi (Helianthus giganteus L.),

dziewanna (Verbascum phoenicum L.),

dyptam jesionolistny (Dictamnus albus L.)
Trzecią postać polskich klombów stanowiły grupy kwiatowe mieszane z krzewami
na obrzeżu. Sadzono wtedy rośliny różniące się wysokością i porą kwitnienia.
Ważnym jednak było, aby były to większe grupy kwiatów, gdyż pojedyncze lub po
kilka ich sztuk wśród krzewów są z daleka mało widoczne. Rodzaj roślin kwiatowych
był taki sam jak w klombach kwiatowych.
Charakterystycznymi dla realizacji H. Repton formami kwiatowymi były kosze
kwiatowe tzw. corbeille, czyli niewielkie kwietniki, zwykle o formie okrągłej lub owalnej,
otoczone ozdobną plecionką wiklinową, czasem z pałąkiem z lanego żelaza w kształcie liści
akantu, malowanymi na jasne kolory. Wnętrze kosza wypełniały ozdobne i rzadkie kwiaty,
przy czym środek zajmowały rośliny wyższe. Kosze kwiatowe pojawiły się w ogrodach w
pierwszej połowie XIX w, a ich rozkwit przypadał na koniec XIX i na pocz. XX w. Owe
formy kwiatowe z parków krajobrazowych miały swój wcześniejszy odpowiednik w
parterach ogrodowych z czasów rokoko. W II połowie XVIII wieku występowały tzw.
Corbeille de fleurs lub Corbeille de terre, czyli
jedno-
lub
wielostopniowe
obramowania z ozdobnych konstrukcji trejażowych, które wypełniane były wewnątrz
kwiatami i ozdobnymi krzewami kwitnącymi. Jednak formy te różniły się od
późniejszych tym, że dominowały w nich rozwiązania trejażowe, a rola roślin
kwiatowych zepchnięta była na drugi plan. W dziełach H. Reptona formy kwiatowe były
podstawą kompozycji, natomiast obramowanie koszowe było wzmocnieniem dla roślin,
przykładem mogą być kosze z parku przy Pawilonie Królewskim w Brighton (1805).
Takie formy poza Anglią rozpowszechniał Herman Pückler, a jego realizacje można
było oglądać w parku w Muskau.
Kosze kwiatowe obsadzane były bogato kwitnącymi różami, w tym różą
miesięczną
(Rosa
chinensis
semperflorens
Curt.)
z
heliotropem
(Heliotropium
peruvianum L.) lub różą o kwiatach jasnego koloru z ciemnym bluszczem pospolitym
(Hedera helix L.). Z róż wykorzystywano odmiany bogato i długo kwitnące oraz nisko
12
rosnące, takie jak: róża stulistna (Rosa centifolia L.), róża chińska (Rosa chinensis Iacq.),
róża miesięczna (Rosa chinensis semperflorens Curt.), róża herbatnia (Rosa odorata
Sweet.), róża damasceńska (Rosa damascena Mili.), róża piżmowa (Rosa moschata
Mili.), róża Noisetta (Rosa noisettiana Thory.), róża burbońska (Rosa borboniana Desp.).
Odrębną grupą roślin kwiatowych wykorzystywanych do obsadzeń plecionych
pałąków, tzw. uszy były to pnącza, takie jak: powój trójbarwny (Convolvulus tricolor L.),
groszek pachnący (Lathyrus odoratus L.), nasturcja większa (Tropaleoum majus L.),
maurandia (Maurandia barclayana Lindl.), kobea pnąca (Cobaea scandens Cav.).
Ważnym elementem koszy kwiatowych było ich plecionkowe obramowania.
Najprostsze wykonywano z witek łozy. Z czasem oprócz funkcji konstrukcyjnej,
pełniły też ozdobną, dlatego wykonywano je z materiałów ozdobnych. Były one
ceramiczne w formie elementów na kształt palmety lub liści akantu, które wciskano
obok siebie w ziemię po zewnętrznej linii obrysu kosza w celu uzyskania
zamkniętego obwodu. Powstawały też z prętów żelaznych lub w bardzo ozdobnej postaci
z lanego żelaza. Czasem powstawały z materiału roślinnego - żywopłotowego
(bukszpanu, bluszczu lub trzmieliny) lub z kwitnących bylin, tj.: lawenda wąskolistna
(Lavendula angustifolia Mili.), goździk brodaty (Dianthus barbatus L.), pierwiosnek
(Primula L.), rezeda wonna (Reseda odorata L.), szałwia omszona karłowa (Salvia
nemorosa L.), fiołek rogaty (Viola cornuta L.), niezapominajka leśna (Myosotis sihatica
Hoff.) oraz hyzop (Hyssopus of-ficinalis L.).
Również
dzięki
Hermanowi
Reptonowi
nastąpił
powrót
do
rozwiązań
geometrycznych w ogrodach kwiatowych w parkach, przywrócenie znaczenia parterom
choć w zmienionej, bo kwiatowej postaci i dalszy rozwój form kwietnikowych .
Występowanie
poszczególnych
form
kwiatowych
wiązało
się
zazwyczaj
z
występowaniem stref w parku krajobrazowym. Pierwszą strefę stanowiły, przyległe do
zamku, pałacu lub dworu, regularne ogrody kwiatowe, czyli „formal flower garden".
Drugą strefę tworzył „pleasure ground", jako teren pośredni pomiędzy strefą ogrodu
kwiatowego, a obrzeżem parku, na którym także znajdowały się formy kwiatowe, ale
mniej liczne i mniej bogate. Kontynuatorem takich rozwiązań był W. E. Nesfield, który
swe pomysły czerpał z parterów ogrodowych epoki renesansu i baroku.
13
Warto również wspomnieć o powstawaniu w tym czasie ogrodów specjalistycznych
związanych z charakterystycznymi warunkami środowiska, i tak np. sir Repton w parku
Woburn w Bedfordshire zaproponował utworzenie kolekcji roślin amerykańskich, takich
jak: rododendrony, azalie, magnolie oraz kalmia. Bardzo interesującymi przykładami
takowych ogrodów w formie „formal garden" były również parki: Beaudesert w
Staffordshire (1814), Courteenhall w Northamptonshire (1791) oraz Endsleigh w
Dewonshire (1814). Stosowano oddzielnie zestawienia roślin skalnych, wodnych,
bagiennych jeśli pozwalały na to warunki w ogrodzie. W II poł. XIX w wyodrębniano z
nich fragmenty oddzielnie komponowane, znane pod nazwą alpinariów lub ogrodów
skalnych, ogrodów wodnych, różanek i ogrodów egzotycznych oraz innych.
We Francji styl „formal garden” występował rzadko. Jednym z niewielu jego
przykładów był ogród kwiatowy w parku Monceau pod Paryżem. Było to geometryczny
ogród specjalistyczny, który składał się z trzech części. Każdą z nich wypełniały
kwiaty o określonym zabarwieniu: żółtym, niebieskim lub czerwonym.
Kolejną, bardzo ciekawą formą wykorzystująca rośliny kwiatowe w swych
założeniach były kobierce kwiatowe. Znane pod nazwą „carpet bedding”, powstawały pod
koniec lat 60-tych XIX w. Początkowo powstawały w Anglii, gdzie nawiązywały do
ornamentyki dywanowej. Później były wzbogacane o niektóre motywy zoomorficzne i
heraldyczne.
Wszystkie motywy ornamentu utrzymywano w jednej płaszczyźnie, tylko
pośrodku rabat, w niektórych rozwiązaniach umieszczano pojedyncze rośliny wyższe,
często jako kubłowe. Zarys parteru był z reguły geometryczny, a powierzchnia rabat była
wypukła. Wyniesienie powierzchni w środku dużych kobierców kwiatowych wynosiło od
0,40 m nawet do około 1,50 m. Aby ornament kobierca był dobrze widoczny, stosowano
wgłębienia lub wypiętrzenia lokalne. Sam ornament uzyskiwano przez kontrastowe
wypełnianie
ozdobnym
materiałem
roślinnym,
bez
stosowania
żywopłotów
bukszpanowych i bez mineralnego tła. Jedynie w niektórych rozwiązaniach w celu
uzyskania większego kontrastu wprowadzano po zewnętrznej stronie ornamentu, wąskie
pasma dekoracyjnych ścieżek posypanych białym lub czerwonym grysem albo piaskiem.
Do ich realizacji używano roślin karłowych o efektownych liściach, obficie i
efektownie kwitnących oraz takich, które nadawały się do strzyżenia. Obsadzenie
ornamentu z zasady było trwałe na cały rok, bez konieczności wymiany sezonowej
14
roślin. Z reguły były to rośliny obcego pochodzenia, introdukowanych głównie z
obszaru Ameryki Południowej.
Do ważniejszych charakterystycznych roślin ozdobnych z liści, stosowanych na
kobierce kwiatowe należą:

alternantera powabna (Alternanthera amoena Voss.)

alternantera pstra (Alternanthera versicolor Voss.),

ukwap dwupienny (Antennaria dioica Gaertn.),

koleus Blume'a (Coleus blumei Benth.),

gnafalium (Gnaphalium lanatum Hort),

irezyna Herbsta {Iresine herbstii Hook.),

złocień maruna (Pyrethrum parthenium aureum Sm.),

pachnotka barwna (Perilla nankinensis)
Również rośliny z grupy sukulentów:

eszeweria {Echeveria secunda Booth.),

rozchodnik wąskolistny (Sedum carneum),

rojnik murowy (Sempervivum tectorum L.)

przypołudnik sercolistny (Mesembrianthemum cordifolium).
Wśród roślin o ozdobnych kwiatach stosowano:

żeniszek meksykański (Ageratum mexicanum Mili.),

begonię stale kwitnącą {Begonia semperflorens Link. et Otto.),

heliotrop peruwiański (Heliotropium peruvianum),

stroiczkę (Lobelia erinus L.),

bratki ogrodowe (Viola tricolor maxima),

pelargonię rabatową (Pelergonium zonale).
Oddzielną grupę stanowią soliterowe rośliny ozdobne, wstawiane w pojemnikach w
okresie lata na środku kobierców kwiatowych:

agawa amerykańska (Agave americana L.),

dracena (Dracena indirisa),

palma karłowa (Chamaerops excelsa Thgb.),

palma daktylowa (Phoe-nix reclinata Iasp.),

liwistona chińska (Livistona chinensis Mart.),

banan (Musa enseta),

krępla zwisłolistna (Yucca recurvifolia Sallisb.),
15

róża miesięczna (Rosa chinensis semperflorens Curt).
Kobierce kwiatowe w zależności od zarysu i kształtu ornamentacji przyjmowały
różne formy. Mogły występować samodzielnie na murawie trawnika i miały wówczas
proste zarysy, oparte na rzucie koła, owalu, kwadratu lub prostokąta oraz duże
rozmiary. Mogły też występować jako partery kobiercowe z reguły jako pojedynczy
element w parku lub też jako medaliony kobiercowe. Stanowiły wtedy drobne formy o
zarysie koła lub owalu, występujące często na trawniku w różnych miejscach parku.
Pojawiać się mogły również jako arabeski przed domem lub przy wejściu do parku.
Zarys ich był wówczas fantazyjny, nawiązujący do motywów roślinnych, zwierzęcych,
heraldycznych, jak np.: palmety, lilie, owady, liście akantu itp.;
Z Anglii formy kobiercowe przeniosły się do innych krajów europejskich. I tak na
przykład w Belgii znane jako „mosaiculture”, a w Niemczech - „Teppichgartnerei”.
Przywędrowały również do Polski, gdzie stosowane były jako ozdoba dworskich parków,
ale również pojawiały się w parkach miejskich, na skwerach. Pod koniec XIX osiągnęły
niezwykła popularność, a spotkać je można było jeszcze w okresie międzywojennym. W
niektórych parkach zdrojowych Europy, w tym także Polski, przetrwały częściowo do
czasów dzisiejszych.
Dalsze formy kwietników znane w tym okresie to rabaty i klomby dywanowe, grzędy
obrzeżne, medaliony, arabeski i różne inne ozdoby kwietne.
Grzędy obrzeżne to wąskie pasma kwiatowe na obrzeżu masywów lub klombów
mieszanych z drzewami lub krzewami, stosowane w miejscach dobrze widocznych z
reguły w ogrodach małych i średniej wielkości. Do takich nasadzeń używano kwiatów
niskich jednobarwnych lub wielobarwnych, zarówno jednorocznych jaki i bylin.
Partery
w
parkach
krajobrazowych
wyróżniały
się
regularnością
i
symetrycznością rozwiązań. Na ich kształt składały się rozmaite rabaty na trawniku,
przedzielonych ścieżkami. Często towarzyszyły im rzeźby, pergole lub inne budowle
ogrodowe. W parterach kwiatowych tego okresu nawiązywano do barokowych parterów
francuskich i włoskich, lecz do obsadzeń używano dużej ilości efektownie kwitnących
kwiatów. Partery kwiatowe nazywano też ogrodami kwiatowymi – w Anglii – flower
garden, we Francji – jardin fleuriste, w Niemczech – blumengarten.
XIX wiek sprzyjał również tworzeniu kwietników dywanowych, które obsadzane
były w geometryczne wzory, niskimi roślinami o ozdobnych kwiatach, o barwnym
ulistnieniu. Oprócz wzoru duże znaczenie miało kolorystyczne zestawienia roślin ora z
faktura. Z kwietników dywanowych tworzono rabaty, klomby, a czasem partery.
16
Odmianę kwietników dywanowych stanowiły kwietniki arabeskowe. Miały one
kształt palmety, muszli lub medalionu, które łączone były z różnymi motywami
roślinnymi, jak stylizowane wici, gałęzie, kwiaty, a obsadzano je roślinami niskimi.
Miejscem stosowania był trawnik, zazwyczaj przed budowlami albo na osi parteru.
W ogrodach i parkach tego okresu stosowano również grupy ozdób kwiatowych,
główne cechy wynikały z zastosowania konstrukcji pomocniczej. Pojawiały się tu
rozmaite wachlarze, ścianki, pylony i bramki trejażowe służące za podporę dla pnączy
kwiatowych, a także festony rozpinane na drutach. Odmienną grupę stanowiły
fantazyjne ściany, stożki i rogi obfitości, wznoszone na specjalnych konstrukcjach z
prętów stalowych i siatki, wypełnione mchem i torfem oraz obsadzane kwiatami.
Jednocześnie z rozwojem form kobiercowych powstawały także związane z nimi
lub jako samodzielne elementy różnego rodzaju ozdoby kwiatowe.
Pierwszą grupę form kwiatowych towarzyszących kobiercom stanowiły formy
pienne roślin kwiatowych oraz girlandy. Formy pienne uzyskiwano za pomocą
specjalnych zabiegów ogrodniczych. Stosowano tu pienne róże, pelargonie, fuksje,
heliotropy i inne. W związku z tym, że ich pnie były słabe, należało podpierać je
palikami. Dlatego na rabatach kobiercowych albo pnie były zasłaniane niższymi
kwiatami, albo wykorzystywano podtrzymujące paliki do zamocowania girland.
Girlandy tworzono najczęściej w powiązaniu z piennymi roślinami kwiatowymi,
sadząc przemiennie pnącza i rozpinając je na linkach pomiędzy palikami. Formy pienne
kwiatów i girlandy umieszczano zazwyczaj na rabatach wzdłuż dróg spacerowych,
albo wzdłuż boków parterów kobiercowych.
Drugą grupę ozdób kwiatowych stanowiły różnego rodzaju dekoracyjne
konstrukcje trejażowe służące do rozpinania pnączy, jak: winobluszcze, glycynie, pnące
róże itp. Przybierały one postać bramek, pionowych wachlarzy itp.
Trzecią grupą były większe elementy ozdobne, występujące przeważnie jako
samodzielne ozdoby do krótkotrwałych dekoracji. Były to: rogi obfitości, ale też zegary
kwiatowe, głównie w publicznych założeniach ogrodowych, znane z wielu miast
europejskich oraz w Polsce, trwające często do dzisiaj. Tarczę zegarową przedstawiał
wówczas ornament cyfrowy, często podziemny mechanizm uruchamiał bieg wskazówek
zegara, też kwiatowych. Do tej grupy można zaliczyć również ozdoby o konstrukcji
17
metalowej, wypełnione substytutem glebowym i torfem oraz przykryte siatką, a następnie
obsadzone kwiatami kobiercowymi, różnego rodzaju: wazy, słupy, piramidy...
Odrębną grupę stanowiły dekoracje kwiatowe różnych budowli parkowych,
tarasów, mostów, werand itp. Do tego celu służyły kwiaty uprawiane w doniczkach lub
wazonach, które ustawiano lub zawieszano, tworząc doraźne sezonowe dekoracje.
II.
ROŚLINY KWIATOWE – PIELĘGNACJA I REWLORYZACJA
Niestety z uwagi na fakt, iż formy kwiatowe są mało trwałe i często były zmieniane,
do czasów współczesnych nie zachowały się wcale lub w bardzo niewielkich fragmentach i
to tylko te formy, które powstawały stosunkowo niedawno. Jednakże w związku z tym, iż
były one elementem charakterystycznym parków krajobrazowych, należy o nich pamiętać
prowadząc prace rewaloryzacyjne ówczesnych parków.
Odtwarzanie form kwiatowych odbywa się na podstawie odpowiednich kryteriów i
wskazań. Wynikają one z rodzajów form kwiatowych, właściwości lokalnych, jak również
grupowania materiału roślinnego oraz działań związanych z uwspółcześnieniem gatunków
wykorzystywanych roślin kwiatowych. Jednak główną podstawą odtworzeniową są źródła
historyczne, które dzielimy na dwie grupy.
W pierwszej grupie znajdują się wszelkie przekazy historyczne związane z
określonym założeniem parkowym, które dotyczą wszelkich śladów w terenie oraz
informacji o nim zawartych w źródłach archiwalnych, kartograficznych i ikonograficznych.
Grupę druga tworzą przekazy związane z okresem, w którym powstawało dane
założenie parkowe w tym wszelkiego rodzaju wzorników.
Wskazania, którymi należy się kierować przywracając kształt założenia parkowego z
danego okresu, dzielą się na trzy rodzaje.
Pierwsze z nich to zachowanie ogólnej zgodności z ówczesną formą, ponieważ każda
epoka historyczna miała charakterystyczne dla siebie formy. Kolejnym wskazaniem jest
zachowanie indywidualnych cech, które może mieć na celu zaznaczenie wpływu oraz
oddziaływania na określony park – jego twórcy, użytkownika lub właściciela. Ostatnim
wskazaniem jest rezygnacja z form przypadkowych.
Biorąc pod uwagę właściwości lokalne przy odtwarzaniu form kwiatowych,
kierujemy się dwoma czynnikami. Po pierwsze interesuje nas występowanie określonej
formy i struktury przestrzennej przedmiotu rewaloryzacji, która może zostać zdefiniowana
przy pomocy badań terenowych i historycznych. Wiadomo bowiem, iż każdej formie
18
przestrzennej parku, odpowiadają różne rozwiązania kwiatowe. Po drugie bierzemy pod
uwagę aktualny stan rozwoju i przetrwania danego założenia parkowego. Ze względu na fakt,
iż rośliny kwiatowe są dopełnieniem zadrzewień, konieczne jest uwzględnienie aktualnych
warunków umiejscowienia drzew istniejących oraz próba znalezienia wspólnych rozwiązań
jak też zachowania niezbędnych odległości i odpowiedniego zagęszczenia.
Przy odtwarzaniu ważną rolę odgrywa również grupowanie roślin, które dotyczy
między innymi stopnia wysokości roślin. Jeśli stosowano grupy wielogatunkowe z roślin o
różnej wysokości, to kierowano się zasadą, że wyższe rośliny sadzono w środku, zaś rośliny
niższe po stronie zewnętrznej grupy. Również należy zwracać uwagę na zachowanie
ciągłości kwitnienia w różnych porach roku. Dlatego bardzo ważny jest odpowiedni dobór
roślin i odpowiednie ich rozplanowanie. Nie jest to łatwe szczególnie wiosną, biorąc pod
uwagę krótkotrwałość kwitnienia w tym okresie. Z tego właśnie powodu gatunki wiosenne
dzieli się na trzy grupy.
-
-
Pierwsze to rośliny wczesnowiosenne, takie jak:

cebulica (Scilla),

pierwiosnek (Primula),

szafran (Crocus),

śnieżyczka (Galanthus),

ciemiernik(Helleborus),

sasanka (Pulsatilla).

wczesne tulipany;
jako wiosenne

hiacynty (Hyacinthus),

korona cesarska (Fritillaria),

ubiorek (Iberis), l

liczne tulipany;
- jako późnowiosenne sadzono

narcyzy (Narcissus),

niezapominajka (Myosotis),

barwinek (Vinca),

omieg {Doronicum).
- niektóre rośliny wiosenne wyróżniają się długim kwitnieniem, jak np.:

stokrotka (Bellis)
19

bratki (Viola tricolor).
- więcej możliwości dotyczy kwiatów letnich, z których część trwa do jesieni, jak

żeniszek (Ageratum),

begonia stale kwitnąca (Begoniasemperflorens
Przy grupowaniu bierzemy też pod uwagę kolorystyczną harmonię. Takie grupy
wymagały przestrzegania odpowiednich zestawień kolorystycznych. Pomocą tu mogło
być koło barw;

barwy ciepłe to: żółty, pomarańczowy, czerwony;

barwy zimne: zielony, niebieski, fioletowy.

połączenie kontrastowe: czerwony - żółty, żółty - niebieski, niebieski czerwony.

harmonijne barwy dopełniające: żółty - fioletowy, pomarańczowy - niebieski,
czerwony - zielony.

Barwy dysharmonijne to barwy sąsiadujące w kole barw: żółty pomarańczowy, czerwony - fioletowy, niebieski-zielony; gdy występowała
taka konieczność, wprowadzano wówczas barwę białą jako rozdzielającą.
Podczas rewaloryzacji założeń zabytkowych może pojawiać się problem
uwspółcześnienia gatunków roślin. Cały czas pojawiają się odmiany roślin obcych i
rodzimych, które są coraz lepsze, efektowniejsze, wyróżniają się często innymi korzystnymi
cechami w stosunku do dawnych roślin uprawianych. Takie gatunki roślin należy więc
uznać za dopuszczalne w pewnym zakresie, ograniczonym jednak w ramach zachowania
tej samej botanicznej rodziny oraz gatunku.
Rola szaty roślinnej w założeniach historycznych opiera się na dwojakiej zależności.
Po pierwsze formy przestrzenne ogrodów i parków wynikające z panujących poglądów
artystycznych określają wymagania w stosunku do cech materiału roślinnego. Po wtóre
walory tegoż materiału, będącego tworzywem kompozycji ogrodowej, wpływają na nią i
kształtują ją, jako podstawę sztuki ogrodowej.
Jak już wspomniałam materiał roślinny jest coraz bogatszy, co wynika z osiągnięć
w zakresie hodowli roślin. Doskonalone są również powiązania szaty roślinnej i określonej
kompozycji ogrodowej z lokalnymi warunkami środowiska przyrodniczego. W związku z
tym, że w poszczególnych okresach historycznych były one różne, w działaniach
konserwatorskich należy brać to pod uwagę i stosować się do reguł ówcześnie panujących.
20
Przystępując do rewaloryzacji szaty roślinnej historycznych ogrodów i parków należy
kierować się następującymi zasadami. Należy brać pod uwagę, że integralną częścią
rozpoznania struktury ogrodu czy parku jest określenie jego składu gatunkowego, będącego
wartością historyczną. Powinna być ona zgodna z okresem historycznym, z którego pochodzi
zabytek ogrodowy. Należy również pamiętać, aby zmiany w doborze gatunkowym
rewaloryzowanych założeń mieściła się w obrębie odmian i form botanicznych, także odmian
uprawnych, czyli kultywarów. W wyjątkowych przypadkach mogą one obejmować wyższe
jednostki taksonomiczne stanowiące gatunki, czyli „species", ale powinno być to związane z
ulepszeniem cech.
Zmiany zabytkowych roślin charakterystycznych dla danego parku, w obrębie
jednostki taksonomicznej -rodzaju, czyli „genus" lub gatunku, czyli „species" mogą nastąpić
tylko w szczególnych wypadkach, tj. zagrożenie chorobowe, gdy brak możliwości skutecznego
ich zabezpieczenia, lub też, gdy nastąpi znaczna i trwała zmiana dotyczących warunków
siedliskowych, uniemożliwiających zachowanie uprawy niektórych roślin historycznych.
Podstawą każdej struktury gatunkowej w parkach są rośliny rodzime, które są zgodne z
warunkami siedliskowymi, natomiast rośliny egzotyczne występują jako uzupełniające. Nowe
odmiany ogrodowe gatunków rodzimych o kontrastowych cechach, mogą zachowywać się jak
gatunki obce - introdukowane i dlatego nie powinny być wprowadzane. Udział gatunków roślin
obcego pochodzenia z reguły nie jest duży, choć bardzo charakterystyczny i dlatego, gdy zostały
zachowane tylko częściowo, lub całkowicie utracone, powinny być odtwarzane według stanu
historycznego.
W odniesieniu do roślin kwiatowych obowiązują te same zasady, co dla całej szaty
roślin krzewiastych w historycznych założeniach ogrodowych. Swoją obecnością zwracają
szczególną uwagę potencjalnego widza i silnie na niego oddziaływają, gdyż są one chyba
najbardziej charakterystycznym elementem przestrzennym założeń ogrodowych i parkowych.
Rośliny kwiatowe to przede wszystkim rośliny jedno- i dwuletnie, często cebulowe i
bulwiaste, rzadziej byliny lub krzewinki, powoduje to fakt, że mogą być często wymieniane, co
pozwala łatwo skorygować, ewentualnie popełnione błędy w działaniach rewaloryzacyjnych.
W związku z ty, że w okresie klasycyzmu i romantyzmu zaczęto likwidować partery
haftowe zamieniając je na gazony i gładkie płaszczyzny trawnikowe, rzadko spotyka się
partery haftowe oryginalne w pierwotnej swej postaci. Powoduje to fakt, iż wymagają pełnej
rekonstrukcji.
21
Rozległość form oraz delikatność ich ornamentowych wzorów wymusza w tych
działaniach perfekcyjne wykonawstwo. W tym bardzo dokładną niwelację terenu, trwałe
wyznaczenie rysunku ornamentu.
Płaszczyzny tła, pokrywa się żwirem, kolorowym grysem, czasem mączką
ceglaną. Takie pokrycie powierzchni wymaga odpowiedniego przygotowania, głównie
ze względu na zarastanie chwastami. W tym celu czasem jako podłoża używa się
warstwy tłucznia kamiennego lub cementu.
Wszystkie dekoracje kwiatowe na klombach są zależne od aktualnego układu
zadrzewienia i mogą być określone na podstawie szczegółowej analizy w terenie. W
związku z dużą zmiennością warunków, zależną od okresu rozwoju drzewostanu,
wymagane jest dostosowania w czasie, przy stałym zachowaniu charakterystycznych
cech obiektu. Można je odtworzyć na podstawie z analizy terenowej, według źródeł
ikonograficznych i innych archiwalnych oraz na podstawie dawnych traktatów o
ogrodach.
Liczne albumy i wiele zachowanych planów ogrodów z tego okresu, umożliwiają
łatwo pełne ich rozplanowanie. Wiele złych przykładów z tego okresu przyczyniło się
do niechęci ich odtwarzania, ale jako charakterystyczne elementy ogrodu zabytkowego
powinny być odtwarzane, jednak tylko na postawie wartościowych wzorów.
Szczególnie ważna jest sprawa doboru roślin kwiatowych, niejednokrotnie
interpretowana
niewłaściwie.
Każdy
okres
historyczny
i
przemijająca
forma
przestrzenna ogrodu opierały się na określonych w danym czasie roślinach kwiatowych
i to one w dużym stopniu kształtowały charakter dekoracji. Dlatego tak ważna jest
zgodność gatunków kwiatów rekonstruowanych z gatunkami z okresu powstania
ogrodu.
Oddzielne zagadnienie stanowi kompozycja kwietnika. W naturze tylko
wyjątkowo napotkać można oryginalne ślady dawnych układów, dlatego konieczna jest
odpowiednia interpretacja oparta na źródłach historycznych, z których najważniejsze są:
przekazy kartograficzne, ikonograficzne, aktowe i różne inne opisowe, a także traktaty
ogrodowe.
Trwałość wzoru kompozycji jest różna i zależy od materiału roślinnego z którego
powstał. Jeśli pojawiały się w nim elementy stał, takie jak. żywopłoty bukszpanowe w
parterach barokowych, to wymianie podlegały tylko kwiaty sezonowe dopełniające
ornament z bukszpanu. Taki wzór był względnie trwały, dzięki czemu mógł trafić do
zdjęć pomiarowych ogrodu, stanowiąc późniejsze źródło historyczne. Jednak jeśli wzór
22
powstał jedynie z roślin sezonowych zmienianych corocznie lub kilka razy do roku, to
ulegały one łatwo zmianom, czasem celowo.
Dlatego też przy odtwarzaniu dawnych kwietników niezbędny jest duży umiar i
umiejętny wybór wzorów najbardziej wartościowych. Takich, które zgodne będą z
duchem okresu, z formacją stylową, z określoną kompozycją i tradycją lokalną.
Bibliografia:
1. Historia ogrodów - Hobhouse Panelope- Warszawa 2005
2. Historia ogrodów- Przemiany formy i konserwacja – Longin Majdecki –
Warszawa 1981
3. Ochrona i konserwacja zabytkowych założeń ogrodowych - Longin Majdecki ,
Warszawa 1993.
23