Program korekcji zachowań - Szkoła Podstawowa Nr 46 w Szczecinie

Szkoła Podstawowa nr 46
Dziecko niedostosowane
społecznie
Program korekcji zachowań
Opracowały:
Lidia Matusiak
Barbara Pawelczyk
Szczecin 2004
SPIS TREŚCI
I.
Wstęp
II.
Podstawowe przyczyny niedostosowania społecznego
dzieci
III.
Przejawy zachowań agresywnych
IV.
Cele i założenia programu
V.
Metody pracy
VI.
Procedury osiągania celów
VII.
Przewidywane osiągnięcia
VII.
Ocena osiągnięć uczniów
IX.
Ewaluacja
X.
Scenariusze spotkań dla klas 1-3
XI.
Scenariusze spotkań dla klas 4-6
XII.
Literatura
2
I. WSTĘP
Do naszych domów codziennie napływają wiadomości o aktach przemocy,
wandalizmu, okrucieństwa, napadach na spokojnych ludzi, znieczulicy. Już nie
tylko wojny, porwania czy pospolite przestępstwa są nasycone agresją, ale
również wzajemne kontakty międzyludzkie. Z każdym dniem wzrasta poczucie
zagrożenia i niepokoju.
Złość, gniew są naturalnymi reakcjami człowieka, podobnie jak radość
i miłość. Jeżeli jednak uzewnętrzniają się krzywdząc drugiego człowieka, jest
to zachowanie agresywne.
„Zachowanie agresywne jest jednym z rodzajów zaburzeń w kontaktach
społecznych dzieci i młodzieży występujących zarówno w rodzinie, klasie
szkolnej, czy grupie zabawowej.”
Można zauważyć, że dzieci przebywające w jednej grupie znacznie różnią się
stopniem zachowań agresywnych. Dzieci agresywne to te, „które
w dotychczasowym życiu nauczyły się stosowania zachowań agresywnych w
odpowiedzi na różne sytuacje konfliktowe i stosują je częściej niż ich koledzy w
tym samym wieku”.
Źródłem agresywnych zachowań związanych z przemocą jest doznana
uprzednio przemoc. Wywołuje ona w ofierze bardzo silny uraz. Uczucie
bezsilności towarzyszące takiej sytuacji, stanowi poważne zagrożenie poczucia
własnej wartości, co z kolei powoduje gwałtowną reakcje obronną dziecka.
Dlatego wiele z nich prezentuje pewien poziom niedostosowania
społecznego, którego przejawem są między innymi: trudności w nawiązywaniu
więzi koleżeńskich, niepowodzenia szkolne, zachowania agresywne.
Uraz przemocy jest obecny wśród dzieci. Ten, kto przegrał „odgrywa” się
na kolejnym, słabszym lub młodszym od siebie. Przeniesienie się z pozycji
ofiary na pozycję dręczyciela jest próbą odzyskania zachwianego poczucia
własnej wartości i siły.
Dzieci te mogą być, jak już wspomniałyśmy, narażone na niepowodzenia w
kontaktach z rówieśnikami, napotkać często na karę w postaci sprzeciwu ze
strony kolegów i odczuć to jako odrzucenie przez grupę. Mogą funkcjonować na
zasadzie „kozła ofiarnego” albo kierują się prawem pięści. Szukają jednak
zaspokojenia potrzeby przynależności, zależy im na uznaniu kolegów, wiele
zrobią, by im zaimponować i zdobyć ich akceptację. Nie zawsze jednak wiedzą
jak to zrobić.
W związku z tym proponujemy program profilaktyczny, składający się z gier
i zabaw psychologicznych, mających na celu uporządkowanie różnych
problemów, pomoc w odnalezieniu miejsca w społeczności (najczęściej
klasowej), naukę współpracy, uwrażliwienie na potrzeby innych, budowanie
poczucia zaufania.
3
II. PODSTAWOWE PRZYCZYNY
NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO DZIECI
Źródłem agresywnych zachowań związanych z przemocą jest doznawana
uprzednio agresja.Wzorów takiego zachowania, dzieci mogą nabywać
w rodzinie, poprzez telewizję oraz w kontaktach z rówieśnikami w szkole.
Rodzice zmęczeni trudami codziennego życia niejednokrotnie
rozczarowani, często niepotrzebnie lub źle stosują kary, skłonni są do wybuchu.
Dzieci widząc to uczą się, że zachowanie takie bywa skuteczne.
Dość istotnym z wychowawczego punktu widzenia jest wpływ środków
masowego przekazu na osobowość młodego człowieka. Ważne jest, jakie treści
i w jakiej formie docierają do dzieci i młodzieży za pośrednictwem głównie
telewizji. Nasycenie programów telewizyjnych aktami agresji, nie rozładowuje
odruchów wrogości, ale je potęguje. Bohaterowie tych programów wywierają
szczególny wpływ na młodego odbiorcę dzięki mechanizmom naśladownictwa
i modelowania.
Podstawową grupą społeczną na terenie szkoły jest klasa, w obrębie,
której wyodrębniają się czasami rozmaite grupki tzw. grupy nieformalne
złączone więzami uczuciowymi. Mogą to być pary kolegów i przyjaciół a także
większe grupki, paczki.
Jednak prawie w każdej są z jednej strony dzieci popularne, przywódcy,
z drugiej jednostki odrzucone.
Dzieci odrzucone, nieakceptowane i izolowane często znajdują się
w konflikcie z klasą. Ich zachowanie niejednokrotnie odbiega od ogólnie
przyjętych norm, starają się zwrócić na siebie uwagę poprzez postępowanie
w ich mniemaniu atrakcyjne dla grupy. Odnosi to wręcz przeciwny skutek
i sytuacja takiego dziecka pogarsza się.
Dzieci przejawiające agresywne zachowania częstokroć są niepopularne
i nieakceptowane przez rówieśników.
4
III. PRZEJAWY ZACHOWAŃ
AGRESYWNYCH
Dzieci często nie zdają sobie sprawy z tego, że swoim zachowaniem mogą
narazić na przykrość, a nawet i na niebezpieczeństwo inne dzieci.
Zachowania agresywne dzieci w klasach młodszych mogą przybierać formy:
 działań bezpośrednio skierowanych przeciwko osobie, której się nie lubi.
Przykładem takich działań może być bicie, chowanie przyborów
szkolnych, psocenie robienie „kawałów”, niszczenie przedmiotów
należących do innej osoby,
 słowne polegające na wymyślaniu niesympatycznych przezwisk,
opowiadaniu nieprawdziwych i mało pochlebnych historii, naśladowaniu
wadliwej wymowy kolegi, kłótniach, wyśmiewaniu się, skarżeniu.
Wyróżniamy:
 agresję czynną jako działanie szkodliwe dla osób lub przedmiotów,
na które się je kieruje,
 agresję bierną jako powstrzymywanie się od określonego działania,
powodujące szkodliwe konsekwencje dla osoby będącej przedmiotem
agresji,
 agresję bezpośrednią stanowiącą szereg prostych zachowań- bicie,
uderzanie, rzucanie przedmiotami, szczypanie, kłucie, wyśmiewanie,
gryzienie, całe serie gestów, wypowiedzi, wybuchów złości. Może
być skierowana na ludzi, istoty żywe lub rzeczy martwe,
 agresję pośrednią, która okrężną drogą dąży do wyrządzenia szkody
osobie będącej przedmiotem agresji na przykład przez szukanie
silnych sprzymierzeńców, donosicielstwo, poniżanie, obmawianie
kogoś „za jego plecami”. Sprawca agresji nie ujawnia się, stara się
pozostać anonimowy,
 agresję behawioralną – skierowaną przeciwko konkretnym osobom
lub rzeczom,
 agresję symboliczną dotyczącą osób lub rzeczy symbolizujących
w jakiś sposób właściwy przedmiot agresji,
 agresję tematyczną – są to określonego rodzaju wypowiedzi słowne,
 agresję behawioralną jako agresywne działania, a agresja
wyobrażeniowa to agresywne myśli.
5
Wszystkie wymienione czynności agresywne cechują się uszkodzeniem
lub wyrządzeniem komuś krzywdy, w ich rezultacie powstaje szkoda, cierpienie
i ból.
Dzieci agresywne sprawiają poważne trudności wychowawcze, gdyż ich
zachowanie się cechuje brak zdyscyplinowania, powodując naruszenie
regulaminu szkolnego oraz różnych norm współżycia szkolnego. Jednostka
agresywna wywiera destrukcyjny wpływ na układ stosunków społecznych
w grupie, powodując powstawanie w niej różnych konfliktów i antagonizmów.
IV. CELE I ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Pomysł powstania programu przeznaczonego do korekcji zachowań u dzieci
w wieku 7-13 lat narodził się w związku z obserwowaniem narastania problemu.
W przypadku dzieci niedostosowanych społecznie zaproponowane
przez nas zajęcia grupowe mają na celu stworzenie okazji do:
- dostarczenia dzieciom
życzliwością i zaufaniem,
pozytywnych
relacji
nacechowanych
- rozpoznawania uczuć i ćwiczenie umiejętności ich wyrażania w sposób
akceptowany,
- przeżycia i nauczenia się kontrolowanych sposobów odreagowania
napięcia emocjonalnego i fizycznego,
- przeżycia sytuacji skłaniających dziecko do skupienia uwagi czy
pohamowania swoich spontanicznych reakcji,
- przeżycia sytuacji wzmacniających poczucie własnej wartości
i poprawiających samoocenę dziecka,
- pokazania dzieciom konsekwencji
odpowiedzialności za swoje postępowanie.
6
ich
zachowań
i
uczenia
V. METODY PRACY
Zajęcia będą prowadzone metodami aktywizującymi tak, by dzieci
mogły aktywnie przeżywać to, co jest tematem zajęć.
Prowadzący może swoimi komentarzami pomagać uczestnikom rozwijać
umiejętności wglądu w samych siebie, pomagać zrozumieć emocje i nadawać
im właściwy kierunek. W ten sposób dzieci uczą się o wiele więcej niż przez
upomnienia i udzielanie wskazówek, poszerzają krąg własnych doświadczeń.
Nasz program posługujecie technikami aktywizując uczestnictwo dzieci:
- krąg uczuć – sprzyja wyrażaniu uczuć, słuchaniu innych, umożliwia
nawiązanie kontaktu wzrokowego,
- ekspresja plastyczna – jest chętnie stosowaną przez dzieci formą
wypowiadania się,
- techniki relaksacyjne – sprzyjają odprężeniu i obniżeniu napięcia,
- dyskusja – może stanowić dla dzieci pozytywne doświadczenie, może
stworzyć atmosferę sprzyjającą rozwiązywaniu problemów,
- burza mózgów – pozwala na przełamywania sztywności myślenia, zapewnia
udział wszystkich dzieci, wyzwala potencjał twórczy,
- gry i zabawy – stwarzają klimat, w którym dzieci mogą czuć się emocjonalnie
bezpieczne wykorzystując naturalną potrzebę do dzieci do zabawy i ruch,
- pantomima i drama – daje dzieciom możliwość przeżycia sytuacji, które mogą
się wydarzyć w przyszłości, uczą jak radzić sobie, gdyby zdarzenia zaistniały
naprawdę,
- wizualizacja „drzewo kłopotów” – to ogniwo zajęć ma charakter rytuału i
zawsze rozpoczyna zajęcia – znane zadanie dodaje dzieciom pewności siebie.
7
VI. PROCEDURY OSIĄGANIA CELU
Program składa się z 6 zajęć przeznaczonych dla dzieci klas młodszych
i 6 zajęć dla uczniów klas 4-6, co jest liczbą umowną, gdyż na podstawie
opisanych niżej scenariuszy można układać własne zajęcia o podobnej
konstrukcji i przy podobnych założeniach.
Zajęcia powinny odbywać się jeden raz w tygodniu. Uczestniczyć w nich będą
dzieci z różnych klas wskazane przez wychowawców. Grupa powinna liczyć nie
więcej niż sześcioro – ośmioro dzieci. Mniejsza liczba uniemożliwi niektóre
zabawy wykonywane w grupie, większa może utrudnić utrzymywanie uwagi.
Każdemu uczestnikowi należy zapewnić równy status w grupie, czemu sprzyjać
będzie „krąg uczuć”.
Jako podstawową zasadę stosowaną w programie należy przyjąć zastąpienie
pytań:, Co wiesz?, Co robisz?, pytaniami: Co czujesz?, Czego potrzebujesz?
Zajęcia powinny być prowadzone w następujących po sobie etapach:
I ETAP:
1. Zapoznanie z celem zajęć.
2. Wzajemne poznanie się.
3. Otwarcie się przed grupą.
4. Odprężenie.
5. Integracja zespołu.
II ETAP
1. Zwiększenie poczucia własnej wartości.
2. Koncentracja uwagi.
3. Budowa zaufania.
4. Pobudzanie do aktywności.
5. Samopoznanie.
III ETAP (kontynuacja I i II etapu oraz zabawy odprężające):
1. Podnoszenie energii grupy.
2. Przełamywanie lodów.
IV ETAP:
1. Kształtowanie rozumienia asertywności.
2. Nauka prowadzenie negocjacji, dyskusji.
3. Wdrażanie do aktywnego słuchania.
8
V ETAP:
1. Umiejętność improwizacji (wczuwanie się w uczucia innych).
2. „Zwracanie się twarzą” do ludzi potrzebujących pomocy.
3. Zrozumienie istniejących różnic między ludźmi (budowa fizyczna, cechy
charakteru, ułomności).
4. Budowanie poczucia własnej wartości.
VI ETAP:
1. Refleksje na temat zajęć, np.: czego się nauczyłem, co odkryłem, co
„dostałem” od grupy, co mi się nie podobało, czy zdobyłem nowych
przyjaciół, podsumowanie.
2. Zakończenie programu.
VII. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ
Osiągnięcia uczniów biorących udział w zajęciach wynikających z programu:
 przestrzeganie zasad i reguł obowiązujących w grupie,
 posługiwanie się kulturalnymi formami rozwiązywania problemów,
 dobre samopoczucie ucznia w szkole i w klasie,
 rozpoznawanie swoich mocnych i słabych stron,
 umiejętność rozpoznawania swoich emocji,
 lepsze porozumiewanie się.
9
VIII. OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
Realizacja programu nie wymaga oceny osiągnięć ucznia. Trudno, bowiem
oceniać postępy zmian w zachowaniu. Zastosowałyśmy ocenę opisową,
uwzględniającą aktywne uczestnictwo ucznia w zajęciach, np. bierze udział,
stara się, potrafi podjąć zabawę i współpracować w grupie, zmienił swoje
zachowanie na bardziej adekwatne do sytuacji itd.
Miarą sukcesu programu może być np. adaptacja dziecka do wymagań
szkolnych i znalezienie swojego miejsca w grupie oraz subiektywne poczucie
nauczyciela, że zna swoich uczniów i ma dobry kontakt z klasą.
IX. EWALUACJA
Ewaluacja powinna służyć przede wszystkim zebraniu wrażeń i informacji
o odczuciach dzieci na zakończenia zajęć. Co było dla nich najważniejsze? Co
pozostanie w ich pamięci?
Może mieć ona formę plastyczną – dzieci zaznaczają na kartach z termometrem
swoje odczucia, na „drzewie” zaznaczają swoje miejsce w grupie, na
ilustracjach przedstawiających różne stany pogody określają swój nastrój.
Może mieć także formę werbalną, np.: spontanicznie kończąc zdania, dzieli się
refleksjami lub niewerbalną za pomocą ekspresji ruchowej.
10
IX. LITERATURA
1.
Frączek A.- Z zagadnień psychologii agresji, PWN, W-wa 1975r.
2.
Skorny Z.- Psychologia wychowawcza dla n-li, WSiP, W-wa 1992r.
3.
Chmielewska E. - Zabawy logopedyczne i nie tylko, Poradnik dla
nauczycieli i rodziców, Mac, Kielce, 1995r.
4.
Chomczyńska-Miliszkiewicz M., Pankowska D.- Polubić szkołę, WSiP
2001r.
5.
Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T. - Spójrz inaczej,
Wydaw. ATE s.c., Skarżysko-Kamienna 1999r.
6.
Vopel Klaus W. - Zabawy, które łączą, Jedność, Kielce 2001r.
7.
Jachimska M. - Grupa bawi się i pracuje, UNUS, Wałbrzych 1994r.
8.
Day Jennifer – Twórcza wizualizacja, zysk i S-ka , Poznań 1994r.
11