Tomasz M. Lerski AdwokAt JAn LesmAn (1898–1966

Tomasz M. Lerski
Adwokat Jan Lesman (1898–1966)
znany jako pisarz Jan Brzechwa
– w pięćdziesięciolecie śmierci
W lipcu 2016 r. mija pięćdziesiąt lat od śmierci Jana Brzechwy, którego znają wszyscy jako pisarza i bajkopisarza, a niewielu wie, że był też adwokatem i znawcą prawa autorskiego. Jest to dobra okazja, aby przypomnieć
jego życiorys. Artykuł poniższy stanowi jednocześnie zapowiedź trzeciego tomu „Słownika Biograficznego
Adwokatów Polskich”, którego zeszyt pierwszy ukaże się w listopadzie br., a także dalszych badań nad prawniczą działalnością bohatera opracowania.
Redakcja
Jan Wiktor Lesman znany jest pod pseudonimem Jan Brzechwa (dalej: B.), którego po wojnie
używał jako nazwiska, pozostałe pseudonimy
literackie: Szerszeń, Szer-Szeń, Inspicjent Brzeszczot. Znawca prawa autorskiego, literat, autor
literatury dziecięcej, scenarzysta filmowy.
Ur. 15.08.1898 (podawana jest także błędna inna
data roczna: 1900; prawdziwy jest z pewnością rok
urodzenia 1898, co B. potwierdził w podaniu o weryfikację członkostwa ZAiKS-u w 1945) w Żmerynce
na Podolu jako syn Aleksandra Stanisława, absolwenta Instytutu Technologicznego w Sankt-Petersburgu, oraz Michaliny z Lewickich, nauczycielki języka francuskiego (zmarłej 24.04.1933). Protoplastą
rodziny był Bernard Lesman (3.07.1815–28.08.1878),
nauczyciel matematyki w Szkole Rabinów w Warszawie, wydawca podręczników naukowych i księgarz. Po jego śmierci firmę przejął jego syn Antoni,
drugi z synów, Aleksander, ojciec B., pracował jako
inżynier technik na kolei w Rosji. Trzecim synem był
natomiast Izaak (Józef), w przyszłości ojciec Bolesława Leśmiana.
Dzieciństwo oraz wczesną młodość B. spędził
w Rosji, przenosząc się często wraz z rodziną
w związku ze zmieniającymi się miejscami zatrudnienia ojca, który pracował na kolei. W l. 1907–1913
uczył się w Kijowie. Następnie kształcił się w prestiżowym gimnazjum Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie. Egzamin dojrzałości zdał natomiast w Piotrogrodzie
(Sankt-Petersburgu) w 1916. Debiutował w 1915
jako poeta w piotrogrodzkim piśmie „Sztandar”,
redagowanym przez Remigiusza Kwiatkowskiego, oraz w tym samym czasie w „Kłosach Ukraińskich”, wydawanych w Kijowie. Pierwsze wiersze,
w których B. odwoływał się do futuryzmu, surowo skrytykował jego kuzyn Bolesław Leśmian.
Znacznie późniejsze utwory B. dla dzieci ocenił
jednak jako wartościowe. Pseudonim „Brzechwa”
wymyślił właśnie Leśmian (jest to opierzona część
strzały, tzw. lotki) w 1937, kiedy to ukazać się miał
pierwszy tomik utworów dla dzieci autorstwa Lesmana, pt. Tańcowała igła z nitką (wydany w 1938).
Pseudonimem tym B. zaczął się stale posługiwać
od 1946. W 1916 B. otrzymał nagrodę za umieszczony w kijowskim „Almanachu” wiersz, napisany w związku ze zgonem Sienkiewicza. W tym
samym roku rozpoczął studia inżynierskie, które
241
Tomasz M. Lerski
szybko przerwał i wstąpił na medycynę na uniwersytecie w gubernialnym Kazaniu, gdzie studiował
dwa lata (1916–1918) u prof. Witolda Eugeniusza
Orłowskiego, ale tych studiów również nie ukończył. Skoncentrował się na pracy literackiej i dziennikarskiej w założonym własnym sumptem piśmie
„Przyszłość”, a także na występach w teatrze.
Pod koniec 1918 wraz z całą rodziną powrócił
z Rosji do Polski. Rozpoczął studia na Wydziale
Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Studia szybko przerwał i jeszcze przed końcem 1918
wstąpił ochotniczo do 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Służył jako medyk w szpitalu polowym,
prowadził gazetę frontową oraz przygotowywał zajęcia kulturalno-oświatowe dla wojska. Brał udział
w kampanii lwowskiej 1918 oraz walczył w wojnie
polsko-bolszewickiej 1920 w wyprawie kijowskiej
i obronie Warszawy. Za udział w niej został odznaczony Medalem Niepodległości.
Po demobilizacji w stopniu sierżanta sztabowego podjął w 1920 studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Po ich ukończeniu zajął się
zrobieniem specjalizacji w prawie autorskim i po
latach stał się jednym z wybitniejszych znawców tego prawa nie tylko w Polsce. Był jednym
ze współorganizatorów stowarzyszenia Związek
Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS).
W 1924 B. rozpoczął jako aplikant adwokacki
praktykę w kancelarii adwokackiej w Warszawie.
Mieszkał w tym czasie przy ul. 6 Sierpnia 7. Jako
specjalista w dziedzinie prawa autorskiego pracował od 1924 do 1939 w ZAiKS-ie. W 1929 został
wpisany na listę adwokacką IA w Warszawie.
Kancelarię prowadził przy ul. Marszałkowskiej
56. W 1935 reprezentował w sądzie Zenona
Przesmyckiego („Miriama”) w głośnym procesie
przeciwko Tadeuszowi Piniemu, kierownikowi
spółki wydawniczej „Parnas Polski”, wydawcy dzieł Cypriana Kamila Norwida we Lwowie oraz redaktorowi serii „Biblioteki Poetów
Polskich”, który poprzez edycję dzieł Norwida
bez zgody właściciela praw autorskich naruszył
prawa Przesmyckiego do spuścizny po Norwidzie (proces ten, wygrany przez Przesmyckiego,
został szczegółowo opisany przez Juliusza Wiktora Gomulickiego w „Palestrze” 2002, nr 3–4). B.
występował też m.in. w procesie wytoczonym
242
PALESTRA
przez Związek Nauczycielstwa Polskiego redakcji
„Ilustrowanego Kuriera Codziennego” o oszczerstwo, a także w procesie przeciwko wydawcom
tygodnika „Płomyk” (m.in. Wandzie Wasilewskiej) o kryptopropagandę komunistyczną. Brał
udział w precedensowym procesie dotyczącym
praw autorskich w kinematografii. W czerwcu
1931 SN wydał wyrok, w którym stwierdził, że
„autor muzyki, zezwalając na nagranie swojego
utworu w filmie dźwiękowym, ma prawo osobno
pobrać honorarium za samo nagranie, a osobno
za wyświetlanie filmu, oraz uzależnić wysokość
honorarium od rozmiarów rozpowszechniania
jego utworów”. Publikacja relacji z procesu, także w prasie zagranicznej, sprawiła, że B. stał się
cenionym ekspertem prawa autorskiego, został
też korespondentem zagranicznych czasopism
prawniczych oraz wybrano go do Międzynarodowej Komisji Prawa Autorskiego.
B. opublikował wiele opracowań, często nowatorskich, z zakresu prawa autorskiego, m.in.
w „Wiadomościach Literackich”, GSW i „Palestrze”.
Najważniejsze z nich to: Droit de suite w prawie autorskim (1933, ss. 15), Nowelizacja prawa autorskiego
(„Palestra”, 1935), Prawo autorskie w ZSRR („Palestra”, 1936), Twórczość i jej ochrona (1936). Godny
odnotowania jest przygotowany do druku w 1939
Kodeks prawa autorskiego, podsumowujący twórczość z zakresu prawa autorskiego B. w okresie
międzywojennym.
Po wojnie przez ponad 30 lat zasiadał w Komisji Prawniczej Międzynarodowej Konfederacji
Związków Autorów i Kompozytorów. Był doradcą prezesa Związku Literatów Polskich podczas
wyjazdów zagranicznych, m.in. na kongresie
COMES-u (Communità Europea degli Scrittori)
we Florencji.
W 1918 B. zaczął pisać teksty satyryczne, skecze,
kuplety oraz teksty piosenek dla warszawskich
teatrzyków i kabaretów. Używał wówczas pseudonimu „Szer-Szeń”, zaczerpniętego z tytułu znanej powieści brytyjskiej pisarki Ethel Lilian Voynich. Współpracę literacką nawiązał początkowo
z teatrem „Argus”, następnie współpracował ze
„Sfinksem”, a także „Mirażem” (od 1918 do 1922).
W tym okresie Julian Tuwim zaproponował mu
7–8/2016
pisanie tekstów dla kabaretu „Gaudeamus”, który jednak szybko zakończył działalność. W 1922
B. związał się z kabaretem „Stańczyk”, następnie
pisywał dla rewiowego „Perskiego Oka”, później
dla „Karuzeli” i „Czerwonego Asa”. W tym okresie stał się już znanym autorem, zwłaszcza piosenek. W l. 1930–1931 sprawował funkcję kierownika artystycznego i literackiego teatru „Wesoły
Wieczór”, począwszy zaś od 1933 kierował „Nowym Momusem”. Jego utwory wykorzystywały
także: „Qui pro Quo” oraz „Morskie Oko”. Swe
wspomnienia na ten temat opublikował w 1959
w antologii pod redakcją Kazimierza Rudzkiego
pt. Dymek z papierosa. Wspomnienia o scenach, scenkach i nadscenkach. Jego przeboje kabaretowe to
m.in. piosenki Mój czarny kot, popularna Barbara, napisana we współautorstwie z Emanuelem
Schlechterem (do filmu Parada rezerwistów), tango
Nietoperze, walc Panna Pelagia. Piosenki z jego tekstami wykonywali do 1939 m.in. tacy artyści, jak
Tadeusz Faliszewski, Adolf Dymsza, Adam Wysocki, Janusz Popławski, Mieczysław Fogg, Adam
Aston, Irena Carnero, Chór Juranda, Wiera Gran,
Tola Mankiewiczówna, Włodzimierz Macherski.
Były też nagrywane na płytach gramofonowych
w wielu wytwórniach fonograficznych, jak np.
„Odeon”, „Columbia”, „Syrena Record”, „Lonora”
czy „Cristal Electro”. Na płyty nagrano piosenki
B. z rewii Warszawa – Paryż z teatru „Karuzela”
(1927), z rewii Tańcowały dwa Michały z teatru „Wesoły Wieczór” (1931), z rewii Grunt to flota i Pieniądze dla wszystkich z teatru „Morskie Oko” (1931)
oraz z rewii Bez paszportów i wiz z teatru „Wesołe
Oko” (1931). Piosenkę Wielki marsz, napisaną do
muzyki Szymona Kataszka i Władysława Eigera
do rewii Tańcowały dwa Michały, B. zadedykował
Bolesławowi Wieniawie-Długoszowskiemu. Pisał też teksty piosenek reklamowych dla różnych
firm, nagrywane na płyty. W jego utworach pojawia się tematyka żydowska, np. w sztuce Moryc, którą napisał wspólnie z Julianem Tuwimem
i Marianem Hemarem w 1927.
Pierwszy tom poetycki B. pt. Oblicza zmyślone ukazał się w 1926. Następnym były Talizmany
z 1929, z kolei w 1935 ukazał się Piołun i obłok
(wydany wkrótce po śmierci Józefa Piłsudskiego);
cykl 10 wierszy poświęconych Marszałkowi pt.
Adwokat Jan Lesman...
Imię wielkości ukazał się w 1938. Największą sławę
zyskał B. dzięki wierszom dla dzieci. Były to m.in.
Żuraw i czapla, Pomidor, Na straganie, W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, Samochwała, Leń,
Skarżypyta, Ptasie radio, Pali się, opublikowane pod
koniec lat trzydziestych. Wspomniany pierwszy
ich większy zbiór, pt. Tańcowała igła z nitką, został wydany w 1938. Następny, Kaczka dziwaczka,
opublikowano w 1939. Kolejne zbiory oraz wierszowane powieści wydawano po wojnie: w 1946
ukazały się: Akademia Pana Kleksa, Ptasie plotki
i Pan Drops i jego trupa, w 1947 Baśń o stalowym
jeżu, w 1948 Na wyspach Bergamutach oraz Opowiedział dzięcioł sowie i Przygody rycerza Szaławiły,
trzy lata później Uczymy się chodzić, w 1953 – Teatr
Pietruszki oraz Wagary, w 1954 Szelmostwa lisa Witalisa, w 1957 Magik, w 1958 Wyssane z nogi oraz Sto
bajek, w 1961 Podróże Pana Kleksa, w 1964 Śmiechu
warte, w 1965 Od baśni do baśni, Tryumf Pana Kleksa
oraz ostatnia książka – Pan Kleks w kosmosie.
B. wraz z Tuwimem zainicjował nowy styl
w twórczości dla dzieci. Były to satyryczno‑żartobliwe bajki zwierzęce z elementami groteski
i satyry. Po wojnie, w związku z szybkim rozwojem technicznym i cywilizacyjnym, B. wymyślił
baśń fantastyczno-naukową, pisząc cykliczną
powieść fantastyczną, opisującą niesamowite
przygody tytułowego Pana Soczewki. Innymi baśniami o takim charakterze była bez wątpienia seria powieści o panu Kleksie; stworzył także specjalny gatunek sceniczny szopek dla młodzieży
o charakterze pedagogicznym. B. pisał też bądź
współtworzył scenariusze filmowe, zarówno
przed wojną, jak i po wojnie, np. do Parady rezerwistów w 1934 (wspólnie z E. Schlechterem), Opowiedział dzięcioł sowie w 1951, Wawrzyńcowego sadu
w 1952, Koziołeczka i Historii o czyżykach w 1953,
Janosika i Zbuntowanych rysunków w 1954, Przygód
rycerza Szaławiły w 1956, i najbardziej znanego
filmu w reżyserii Jana Batorego O dwóch takich,
co ukradli księżyc w 1962, w którym tytułowe role
zagrali Lech i Jarosław Kaczyńscy.
Okupację B. przetrwał, ukrywając się przed
Niemcami. Schronił się początkowo w Mianocicach
koło Krakowa w majątku Heleny Oskierko-Haller,
gdzie zetknął się z Oskarem Schindlerem, później
przebywał w Opaczy pod Warszawą. Następnie
243
Tomasz M. Lerski
pracował jako ogrodnik w gospodarstwie rolnym,
podległym Towarzystwu Zachęty do Hodowli Koni
na terenie toru wyścigów konnych na Służewcu.
Znalazł się na publikowanej w tzw. gadzinowej
prasie niemieckiej liście ludzi kultury pochodzenia żydowskiego, co oznaczało dla niego wyrok
śmierci („Nowy Kurier Warszawski”, grudzień
1939). Uniknął zamknięcia w getcie warszawskim,
padł jednak ofiarą szmalcowników i trafił na Gestapo, skąd zdołał się wydostać. W latach okupacji
powstało wiele ważnych dla twórczości B. dzieł
z zakresu literatury dla dzieci. Można wymienić
np. Akademię pana Kleksa, Pana Dropsa i jego trupę,
Pchłę Szachrajkę. Ponadto przetłumaczył poezję
rosyjskich pisarzy, jak Aleksander Puszkin (poematy baśniowe), Sergiusz Jesienin i Włodzimierz
Majakowski. (Po wojnie tłumaczył także literaturę
rosyjską, m.in. opowiadania Antoniego Czechowa,
Odwilż Ilii Erenburga, 12 krzeseł Ilfa i Pietrowa). Brał
udział w konspiracyjnej działalności artystycznej.
Podczas Powstania Warszawskiego publikował
wiersze w „Barykadzie Powiśla”, w tym także
wiersz z 1939 Piosenka żołnierska, wzywający do
walki. Jego wiersze dla dorosłych z tego czasu
znalazły się potem w tomie Liryka mego życia (Piosenka żołnierska, Na barykady, Warszawo, Rzeka wolności i in.). Brał udział w budowie barykad, należał
do służby przeciwpożarowej, pełnił warty nocne.
Występował ponadto z teatrem lalkowym „Kukiełki pod barykadą” w Śródmieściu i na Powiślu
i pisał dlań aktualne teksty. Po upadku Powstania
trafił do obozu w Pruszkowie, następnie znalazł
się w Zalesiu pod Piasecznem, gdzie ukrywał się
dalej i doczekał opuszczenia tej miejscowości przez
Niemców w styczniu 1945. Wyjechał następnie do
Łodzi, gdzie wiosną 1945 założono Spółdzielnię
Wydawniczą „Czytelnik”. W Łodzi B. podjął praktykę adwokacką, zostając radcą prawnym „Czytelnika” (1945–1949). W 1948 powrócił do Warszawy.
Po przerwie wojennej został radcą ZAiKS-u. Praktyki adwokackiej zaniechał pod koniec 1949, po objęciu stanowiska kierownika literackiego Zespołu
Filmowego „Warszawa”.
W okresie stalinowskim publikował utwory
propagandowe. W związku z tzw. kongresem
zjednoczeniowym PPS i PPR napisał dla tygodnika „Odrodzenie” wiersz Czerwony marsz, pochwa-
244
PALESTRA
lający dokonane zmiany, jednocześnie wstąpił
do PZPR. W 1949 na zjeździe Związku Literatów
w Szczecinie poparł memorandum o wprowadzeniu realizmu socjalistycznego do literatury. Propagandowe poczynania komunistów wspierał takimi
zbiorami wierszy, jak: Strofy o planie sześcioletnim.
Pisał też wiersze o wymowie agitacyjnej, np.
w tym samym 1949 opublikował tom Pokój zwycięży
z propagandowymi, prosowieckimi wierszami, jak
np. Pokój zwycięży, Wolności, prowadź!, Warta pokoju,
Pieśń bojowników o pokój. Pisał wiersze szkalujące
świat zachodni i USA – Kto się śmieje ostatni, Kongres, Ballada o dwudziestu dwóch mordercach czy Głos
Ameryki z 1950. Poparł dewaluację złotego w 1950,
co w rzeczywistości było rabunkiem prywatnych
oszczędności bankowych (wiersz Wymiana), potępił wojnę w Korei (Koreańska piosenka) etc. W 1952
wydano książkę B. Gawęda o dawnych latach, będącą paszkwilem na historię II Rzeczypospolitej. Na
Nowy Rok 1953 napisał szopkę Upominki noworoczne 1953, stanowiącą napastliwy w tonie propagandowy teatr kukiełkowy, przygotowany do
wystawiania w świetlicach robotniczych.
W l. 1953–1955 B. był prezesem Rady Naczelnej
ZAiKS-u, a od 1957 przewodniczącym zarządu. Na
przełomie 1957 i 1958 jako prezes ZAiKS-u znalazł
się w ZSRS, wizytując RAO – odpowiednik polskiego stowarzyszenia autorów. Od 1958 do 1966
był członkiem Zarządu Polskiego PEN Clubu. W latach sześćdziesiątych był radnym w dzielnicy Mokotów, ponadto należał do Komisji Kultury Rady
Narodowej miasta stołecznego Warszawy; za pracę
tę otrzymał Złotą Odznakę Honorową „Za zasługi
dla Warszawy”. Wyróżniono go ponadto nagrodą
literacką miasta Warszawy. W 1954 otrzymał nagrodę miasta Stalinogród (Katowice), w 1956 nagrodę
Prezesa Rady Ministrów, w 1964 przyznano mu
Order Sztandaru Pracy I Klasy, a w 1965 Nagrodę
Literacką Ministra Kultury i Sztuki. B. pracował
przez wiele lat w Teatrze „Syrena” jako autor, a od
1955 pełnił funkcję przewodniczącego kolegium
repertuarowego tego teatru. Ponad 30 lat zasiadał
w Komisji Prawniczej Międzynarodowej Konfederacji Związków Autorów i Kompozytorów, należał
też do Związku Literatów Polskich. Był członkiem
Rady Programowej Polskiego Radia i Telewizji oraz
Rady Programowej Agencji Autorskiej.
7–8/2016
Publikował utwory dla dzieci i młodzieży
w „Świerszczyku”, „Płomyczku” i „Płomyku”.
W l. 1965–1966 w „Expresie Wieczornym” co tydzień ukazywał się jego felieton z cyklu Z piątku
na sobotę. Pozostawił również wspomnieniową
500-stronicową powieść, napisaną pod koniec
życia, pt. Gdy owoc dojrzewa, zawierającą jego
wspomnienia z dzieciństwa, spędzonego głównie
w małych miejscowościach rosyjskich, częściowo
w Kijowie, w okresie wojny z Japonią i pogromów l. 1905–1906 (wydaną przez „Iskry” po raz
pierwszy w 1958, później miała kilka wznowień).
Współpracował z czasopismami „Stolica”, „Przyjaźń”, „Szpilki”, z Polskim Radiem – jako autor
słuchowisk, z teatrami dramatycznymi – jako adaptator własnych dzieł, m.in. Niezwykłych przygód
pana Kleksa. W teatrach grano takie jego dzieła,
jak: Baśń o korsarzu Palemonie, Czerwony Kapturek,
Kopciuszek, Kot w butach, Jaś i Małgosia i stworzony
według zbioru B. Kaczka dziwaczka – Teatr Kaczki
Dziwaczki. Utwory B. były także filmowane. Robiono na ich podstawie widowiska telewizyjne,
filmy animowane etc., z których największym powodzeniem cieszyły się filmy kinowe z lat osiemdziesiątych, reżyserowane przez Krzysztofa Gradowskiego, Akademia Pana Kleksa (1983), Podróże
Pana Kleksa (1985) i Pan Kleks w kosmosie (1988).
B. zmarł w Warszawie 2.07.1966. Spoczął na
Cmentarzu Wojskowym na Powązkach; na jego
nagrobku widnieje błędna data urodzin – 1900.
B. był trzykrotnie żonaty: po raz pierwszy
Adwokat Jan Lesman...
ożenił się w 1926 ze swą dalszą krewną, Marią
z Sunderlandów, wnuczką swej ciotki (prawdopodobnie zginęła podczas wojny), po dwóch latach
rozwiódł się i poślubił Karolinę z Lentów, w 1946
ożenił się zaś z Janiną Serocką z Magajewskich,
poznaną w 1940. B. miał starszą siostrę Halinę (ur.
1896), po mężu Korecką. W małżeństwie z Marią
Sunderland miał córkę Katarzynę (ur. 1928), po
mężu Reyzz.
Stanisław Ryszard Dobrowolski pisał o B.:
„Był on świetnym poetą – satyrykiem, pełnym
wdzięku humorystą, autorem nacechowanych
dużą kulturą pisarską piosenek i pieśni, wierszy
lirycznych, znakomitym tłumaczem poezji i prozy artystycznej, doskonałym felietonistą – nie
było, wydaje się, rodzajów literackich, których
by ten niezwykle pracowity pisarz nie uprawiał
z jednakowym zawsze powodzeniem. Pisał dla
filmu, dla radia, dla sceny i estrady, w wieku dojrzałym osiągnął wcale niemały sukces jako autor
powieści”. Z kolei Jarosław Iwaszkiewicz: „Jan
Brzechwa nie miał ani wrogów, ani ludzi obojętnych. Wszyscy kochali tego jasnego, świetlanego
człowieka o uśmiechu pogodnym jak jasne niebo.
Twórczość jego oddychała tą radością i zabawą, tą
jasnością, której był uosobieniem. Dlatego może
tak umiał przemawiać do dzieci”. Książki B. doczekały się ogromnych, wielokrotnych nakładów
i tłumaczeń na kilkanaście języków. Twórczość
dziecięca B. stanowi zaś podstawowy kanon polskiej literatury.
Źródła i wybrana bibliografia
Archiwum ZAiKS; Relacje rodziny; Akademia Pana Brzechwy. Wspomnienia o Janie Brzechwie, pod red.
A. Marianowicza, Warszawa 1984; Z. Białek, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939, Warszawa
1987; T. Lerski, Syrena Record – pierwsza polska wytwórnia fonograficzna 1904–1939, Warszawa–Nowy Jork
2004; M. Urbanek, Brzechwa nie dla dzieci, Warszawa 2013; S. R. Dobrowolski, Jan Brzechwa [artykuł wspomnieniowy], „Biuletyn ZaiKS-u” 1966, nr 15; S. Frycie, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970,
Warszawa 1982; T. Leszczyńska-Koziak, Spotkanie z Brzechwą. Konkurs czytelniczy dla klas III–IV, „Wszystko
dla Szkoły” 2000, nr 9, s. 11–14; A. Maciejek, Jan Brzechwa – poeta dziecięcej radości (scenariusz poranku literackiego), „Poradnik Bibliotekarza” 1988, nr 6, s. 21–23; R. Matuszewski, Z bliska. Szkice literackie, Kraków
1981; M. Pryzwan, O autorze Kaczki Dziwaczki, „Biblioteka w Szkole” 1997, nr 4, s. 17; H. Skrobiszewska,
Brzechwa, Warszawa 1965; A. Szmigiel, Czarodziej Jan Brzechwa: scenariusz wystawy, „Biblioteka w Szkole”
2000, nr 11, s. 28; A. Szóstak, Od modernizmu do lingwizmu: o przemianach w twórczości Jana Brzechwy, Kraków
2003; H. Urłub (red.), Pan Kleks na ekranie, Warszawa 1988.
245