Dysleksja - Interkl@sa

Dysleksja
Problem znany czy nieznany?
Małgorzata Makara
1. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Uczniowie z zaburzeniami
uczenia się:
- zaburzenia
funkcji narządów ruchu,
- zaburzenia rozwoju mowy,
- upośledzenie umysłowe,
- zaburzenia funkcji narządów
zmysłów,
- specyficzne zaburzenia uczenia się.
Specyficzne zaburzenia uczenia się:
czytania
i pisania
DYSLEKSJA
ROZWOJOWA
matematyki
DYSKALKULIA
Uczniowie wybitnie
zdolni
2. Klasyfikacje międzynarodowe a dysleksja
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu zawarte są w dwóch
międzynarodowych klasyfikacjach medycznych, obowiązujących
lekarzy i psychologów zatrudnionych w resorcie służby zdrowia:
a. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób
i Problemów Zdrowotnych, czyli ICD-10 1992 r. w Genewie
(wydanie polskie 2000)
b. Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń
Psychicznych - DSM-IV 1994 r. w Waszyngtonie
Dysleksję traktuje się jako zaburzenie uczenia się, a nie chorobę.
Są one konsekwencją zaburzeń rozwoju niektórych funkcji
poznawczych, a głównie słuchowo-językowych. Szczególną wagę
przypisuje zaburzeniom rozwoju w zakresie fonologicznego aspektu
języka, a więc uwagi, pamięci i percepcji słuchowej. Mogą być one
również uwarunkowane zaburzeniami rozwoju funkcji wzrokowych
(uwagi, spostrzegania, pamięci wzrokowej), zaburzeniami funkcji
wzrokowo-przestrzennych, ruchowych oraz ich integracji
sensorycznej.
3. Co to takiego dysleksja? - terminologia
Dysleksja rozwojowa to zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
przy co najmniej przeciętnej inteligencji, sprawnych narządach ruchu oraz
zmysłach wzroku i słuchu, właściwej opiece wychowawczej oraz dydaktycznej.
Za obowiązującą obecnie definicję dysleksji rozwojowej przyjmuje się
opublikowaną przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona z 1994
roku.
Zaburzenia dyslektyczne mogą występować w formie trudności o węższym
zakresie:
dysleksja: specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą
trudności w pisaniu,
dysortografia: specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni
(w tym błędy ortograficzne),
dysgrafia: trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma
(tzw. brzydkie pismo).
4. Częstotliwość występowania dysleksji
umiarkowane nasilenie - 10% populacji
głęboka dysleksja - 4% populacji
Oznacza to, że:
w każdej klasie można spotkać średnio 4-6 dzieci ze specyficznymi
trudnościami w czytaniu i pisaniu o umiarkowanym nasileniu,
a co najmniej jedno z dysleksją głęboką.
5. Ryzyko dysleksji
Już w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym można dostrzec
pierwsze symptomy zapowiadające trudności w czytaniu i pisaniu.
Ryzyko wystąpienia dysleksji jest prawdopodobne w przypadku:
- obciążenia genetycznego (występowanie dysleksji w rodzinie),
- ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu,
- dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego.
Pierwsze symptomy mogą pojawić się już u dziecka 3-4-letniego.
Należą do nich:
- mała sprawność ruchowa, opóźniony rozwój ruchowy (dziecko
późno zaczyna chodzić, siadać, może w ogóle nie raczkować),
- niechęć do zabaw ruchowych,
- mała sprawność dziecka w samoobsłudze (zapinanie guzików,
wkładanie ubrań, wiązanie sznurowadeł),
- niechęć do rysowania, układania klocków, puzzli,
- opóźniony rozwój mowy,
- przekręcanie wyrazów (dziecko mówi „kordła” zamiast kołdra, „fusit”
zamiast sufir, tlaktor itp.),
- trudności z zapamiętywaniem pór roku, dni tygodnia.
W wieku 5-6 lat mogą występować następujące symptomy:
- kłopoty z zapamiętywaniem wierszyków, piosenek,
- trudności z odróżnianiem lewej i prawej strony ciała,
- leworęczność lub oburęczność,
- kłopoty z odwzorowywaniem szlaczków, prostych figur
geometrycznych,
- nie odróżnianie głosek podobnych słuchowo,
- kłopoty z dzieleniem i składaniem słów z głosek i sylab,
- gramatyczne błędy w wymowie,
- trudności w początkowej nauce czytania.
6. Objawy dysleksji w klasach I-III
W zakresie czytania:
- mało błędów przy wolnym tempie czytania i prymitywnej technice
(głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa) ze słabym
rozumieniem przeczytanego tekstu
lub
- bardzo szybkie tempo czytania z wieloma błędami, dziecko domyśla się
treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwie i słabo rozumie
przeczytany tekst
albo:
występują pojedyncze objawy:
- niewłaściwe tempo czytania,
- nieodpowiednia do poziomu edukacji technika czytania.
W zakresie pisania:
Przy zaburzonych funkcjach wzrokowych dziecko może:
- popełniać błędy podczas przepisywania tekstów ze wzoru,
- mieć trudności z zapamiętaniem alfabetu, kształtu liter rzadziej
występujących lub o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G),
- mylić litery o podobnym kształcie l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ą, e-ę,
- mylić litery różniące się położeniem w przestrzeni: p-b-d-g, m-w, n-u.
Przy zaburzonych funkcjach słuchowo-językowych dziecko może:
- mieć nasilone trudności w pisaniu ze słuchu,
- mylić litery odpowiadające głoskom podobnym pod względem
słuchowo-artykulacyjnym z-s, w-f, d-t, k-g,
- mieć trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylić głoski i-j,
- mieć problemy z zapisywaniem głosek nosowych ą-om, ę-en,
- często opuszczać, dodawać, przestawiać, podwajać litery i sylaby,
- pisać wyrazy bezsensowne.
Przy opóźnionym rozwoju ruchowym
i koordynacji wzrokowo-ruchowej
dziecko może:
- nieprawidłowo trzymać długopis, ołówek, itp.,
- mieć nadmierny lub zbyt słaby nacisk długopisu na papier,
- pisać wolno, sygnalizować szybkie męczenie się ręki,
- pisać niekształtne litery,
- nie przestrzegać liniatury,
- nieprawidłowo łączyć litery,
- mieć mało czytelne pismo.
7. Objawy dysleksji w klasach IV-VI
Motoryka duża
Dziecko:
- wykazuje małą sprawność ruchową całego ciała: słabo biega, ma
trudności z nauczeniem się jazdy na wrotkach, łyżwach, nartach,
- niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach kultury
fizycznej,
- ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych,
- ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń wymagających uczenia się
sekwencji ruchowych, np. układów gimnastycznych i tanecznych.
Motoryka mała:
Dziecko:
- ma małą sprawność manualną - trudności z wykonywaniem
precyzyjnych ruchów np. używaniem nożyczek.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
Dziecko:
- ma trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem,
- brzydko i niechętnie rysuje, pisze nieczytelnie,
- nieprawidłowo trzyma długopis w palcach, zbyt słabo lub zbyt mocno
naciska na długopis lub papier (ręka bardzo szybko się męczy).
Funkcje wzrokowe:
Dziecko:
- ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości i/lub z ich
syntezowaniem w całość, np. podczas składania puzzli,
- wykazuje trudności w wyodrębnianiu szczegółów różniących dwa
obrazki.
Funkcje słuchowo-językowe:
Dziecko:
- przekręca złożone wyrazy (np. dżenmentel) lub pary wyrazów
(padna łagoda),
- używa błędnych sformułowań pod względem gramatycznym, ma
trudności z używaniem wyrażeń przyimkowych, zwłaszcza
wyrażających stosunki przestrzenne (nad - pod, za - przed, wewnątrz
- na zewnątrz),
- wykazuje trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s,
b-p, k-g), myli wyrazy zbliżone fonetycznie,
- wykazuje trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy,
opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na
cząstkach.
Pamięć fonologiczna, sekwencyjna:
Dziecko ma trudności z zapamiętaniem:
- sekwencji nazw (miesiące), sekwencji czasowej: wczoraj – dziś
– jutro,
- wiersza, złożonego polecenia,
- z szybkim wymienieniem serii nazw, szeregu słów,
- kolejności liter w alfabecie,
- trudniejszych nazw, terminów,
- wykazuje wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków,
liter, cyfr,
- ma trudności z liczeniem w pamięci prostych zadań,
korzystaniem z tabliczki mnożenia.
Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni:
Dziecko:
- ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała,
odróżnianiem lewej i prawej strony oraz określaniem położenia
przedmiotów względem siebie.
Orientacja w czasie:
Dziecko:
- z trudem zapamiętuje terminy i daty w życiu codziennym,
- ma problemy z chronologią zdarzeń, datowaniem wydarzeń
historycznych.
8. Trudności nie tylko na języku polskim?
Towarzyszące dysleksji zaburzenia powodują trudności uczniów w wielu
przedmiotach, nie tylko na języku polskim. Dotyczy to:
geografii - zła orientacja na mapie, w stronach świata,
arytmetyki - odczytywanie liczb od prawej do lewej strony, mylenie
znaków nierówności, trudności z przestrzenną organizacją zapisu
działań w „słupkach”, trudności z operowaniem długimi liczbami, z
wieloma zerami lub miejscami po przecinku, liczenie w pamięci,
tabliczka mnożenia,
geometrii - rysunek uproszczony, schematyczny,
chemii - zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych,
muzyki - czytanie i zapis nut,
języków obcych - zapamiętywanie słówek, odróżnianie podobnych
wyrazów, prawidłowa wymowa,
biologii - opanowanie terminologii,
historii - zapamiętywanie nazwisk, nazw, dat, orientacja w czasiechronologia,
kultury fizycznej - niektóre ćwiczenia, np. równoważne, układy
gimnastyczne, szybkie bieganie, rzuty do celu piłką, celne odbijanie piłki.
sztuki (geometria, biologia, geografia) - rysowanie.
9. Problemy „dyslektyka” w codziennym życiu
Wbrew obiegowym opiniom „dyslektykom” wcale nie jest w życiu
łatwiej. Ich trudności nie znikają, zmienia się jedynie ich charakter.
Przejawia się to między innymi:
- w przekręcaniu nazwisk i nazw,
- trudnościami ze zautomatyzowaniem własnego podpisu,
- trudnościami w wypełnianiu formularzy,
- problemami z nauką jazdy samochodem,
- kłopotami z nauczeniem się układów tanecznych na kursie tańca,
- zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem informacji odebranych
przez telefon,
- płynnym nazwaniem miesięcy w prawidłowej i odwróconej kolejności,
- myleniem numerów autobusów 95-59,
- myleniem kolejności cyfr przy wykręcaniu numeru telefonicznego,
- myleniem dat i godzin,
- kłopotami z zapamiętaniem numerów telefonów, danych liczbowych,
- kłopotami z planowaniem, organizacją i zarządzaniem czasem,
materiałami oraz zadaniami,
- trudnościami z odróżnianiem strony prawej od lewej,
- kłopotami z czytaniem mapy lub orientowaniem się w nieznanym
terenie.
10. Pomoc dla dzieci z DSL - przepisy prawne
Udzielanie pomocy uczniom z dysleksją powinno mieć charakter
zajęć korekcyjno-kompensacyjnych prowadzonych przez
nauczyciela terapeutę. Ćwiczenia te ukierunkowane są na
usprawnianie funkcji zaburzonych oraz wspomaganie funkcji
rozwijających się dobrze.
Jednak:
I. Dzieciom o stosunkowo niewielkich trudnościach w nauce wystarcza pomoc
nauczyciela szkolnego, który zapewnia dziecku indywidualny program wymagań
oraz wskazuje dodatkowe ćwiczenia do wykonywania w szkole i w domu. Pomoc
taka powinna opierać się na ścisłej współpracy rodziców-dziecka-nauczyciela.
Dodatkowo można:
I. Terapia indywidualna - prowadzona w PPP lub w szkole, ewentualnie
zorganizowana prywatnie.
II. Klasy terapeutyczne - powstają na wniosek nauczyciela, psychologa,
rodziców. Realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne wsparte
dodatkowymi działaniami o charakterze terapeutycznym.
III. Stacjonarne oddziały terapeutyczne - dla dzieci potrzebujących intensywnej
i długotrwałej terapii.
Udzielanie pomocy terapeutycznej dzieciom z dysleksją oraz zasady
oceniania regulują przepisy prawne:
- Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 7 stycznia 2003
r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z 7 września 2004 r.
w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania
§6 - nakłada na nauczyciela obowiązek dostosowania wymagań do
indywidualnych potrzeb ucznia
§34 i 55 - określa zasady dostosowania wymagań egzaminacyjnych
dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
11. Nauczyciel wobec ucznia z DSL - o czym należy pamiętać?
wg prof. Grażyny Krasowicz-Kupis
1. Dziecko dyslektyczne powinno siedzieć blisko nauczyciela. Ułatwia to
obserwację i udzielanie pomocy, a także zachęca dziecko do proszenia o
pomoc, gdy zachodzi taka konieczność.
2. Na każdym etapie nauczania nowej sprawności należy pamiętać o stałym
przeuczaniu, gdyż nie można zakładać, że dziecko ją zapamięta i będzie
stosować.
3. Nie wolno wytykać, że dziecko jest powolne, leniwe czy głupie, a także
porównywać jego prac pisemnych z pracami innych dzieci.
4. Nie należy odpytywać go z głośnego czytania przed całą klasą, chyba że
wyraźnie sobie tego życzy.
5. Jego osiągnięcia powinny być oceniane bardziej na podstawie wypowiedzi
ustnych niż pisemnych.
6. Nie należy oczekiwać, że dyslektyk użyje słownika, by sprawdzić pisownię
wyrazu.
7. Nie należy dawać uczniowi długich list wymieszanych wyrazów do
nauczenia się. Należy łączyć słowa „w rodziny”.
8. Nie należy kazać mu przepisywać wyrazów, w których popełnił błąd.
Stosujemy pisanie z pamięci z komentowaniem.
9. Należy zachęcać dziecko do wielokrotnego powtarzania tego, co zrobiło.
Głos jest bardzo korzystny dla efektywności procesów pamięciowych.
10. Należy uczyć go sposobu organizowania notatek - wyraźny druk, rysunki,
schematy.
Pamiętaj! (wg Dekalogu prof. Bogdanowicz)
- Staraj się rozumieć swojego ucznia - zapobiega to pogłębianiu się
jego trudności i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.
- Jak najwcześniej staraj się zaobserwować trudności ucznia.
- Bądź w kontakcie z poradnią i nauczycielem terapeutą - wykorzystuj
wyniki badań i zalecenia, uwzględniaj je w swojej pracy.
- Ustal kontrakt zawierający reguły współpracy między rodzicamidzieckiem-nauczycielem.
- Opracuj indywidualny program terapeutyczny.
- Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia.
- Stosuj nauczanie oparte na poznaniu polisensorycznym.
- Jak najczęściej korzystaj z pracy w grupach.
Podsumowanie
Uczeń z dysleksją ma prawo:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
do korzystania z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych prowadzonych przez
nauczyciela posiadającego przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej,
przystąpić do sprawdzianu kompetencji w warunkach i formie dostosowanych do
dysfunkcji,
do wydłużonego limitu czasu na pisanie wszelkich sprawdzianów,
do bycia ocenianym z czytania i pisania według kryteriów dostosowanych do jego
możliwości,
do oceniania włożonego wysiłku, a nie uzyskanych efektów,
do indywidualizacji wymagań w związku z zadawanym materiałem do pamięciowego
nauczenia się (dodatkowy czas lub materiał w mniejszych porcjach),
być odpytywanym ze „słówek”, dat, tabliczki mnożenia itp. po chwili na zastanowienie
na lekcji siedzieć blisko nauczyciela,
do indywidualizacji wymagań podczas zajęć sportowych - ocena nie może być prostą
konsekwencją odniesienia uzyskanych rezultatów do norm dla danego wieku życia
(wiek ruchowy obniżony o około 2-3 lata),
do korzystania z „książek mówionych”,
do korzystania z komputera,
do opisowego oceniania dyktand przez wskazanie ilości błędów,
do takiego nauczania języków obcych, by miało ono charakter praktycznej nauki
ustnej komunikacji w sytuacjach codziennych,
do nauczania opartego na emocjach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu,
przeżyciu sukcesu, poczuciu kompetencji, siły i własnych możliwości,
zwolnienia z nauki drugiego języka obcego – w przypadku głębokiej dysleksji
rozwojowej.
Adresy stron internetowych:
www.dysleksja.univ.gda.pl
www.menis.gov.pl
www.cmppp.edu.pl
www.kuratorium.lublin.pl
www.dysleksja.waw.pl
www.ptd.umcs.lublin.pl
Wydawnictwa:
www.gwp.pl
www.impulsoficyna.com.pl
www.harmonia.gda.pl
www.operon.com.pl
Polecane programy komputerowe:
Dyslektyk 2
Klik uczy czytać
Klik uczy ortografii
Klik uczy liczyć w zielonej szkole
Porusz umysł
Sposób na dysleksję
Sokrates 101, 102
Królik Bystrzak
Literatura polecana:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2004
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji, Harmonia, Gdańsk 2004
Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E., Metoda Dobrego Startu,
Harmonia, Gdańsk
Bogdanowicz M., Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki,
Harmonia, Gdańsk 2005
Bogdanowicz M., Trudne litery b-d-g-p, Harmonia, Gdańsk 2005
Bogdanowicz M., Dni tygodnia, pory roku, miesiące, Harmonia, Gdańsk
2005
Bogdanowicz M., Kasica A., Ruch rozwijający dla wszystkich, Harmonia,
Gdańsk 2005
Bogdanowicz M., Lewa ręka pisze i rysuje, Harmonia, Gdańsk 2004
Butkiewicz A., Bogdanowicz K., Dyslexia in the English Classroom - techniki
nauczania języka angielskiego uczniów z dysleksją, Harmonia, Gdańsk 2005
Bogdanowicz M., Smoleń, Dysleksja w kontekście nauczania języków
obcych, Harmonia, Gdańsk 2005
Literatura polecana cd.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M., Ćwiczenia w czytaniu
i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, TNOiK,
Toruń 1996
Gruszczyk-Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się matematyki, WSiP, Warszawa 1994
Gruszczyk-Kolczyńska E., Dobosz K., Zielińska E., Jak nauczyć dzieci
sztuki konstruowania gier?, WSiP, Warszawa 1996
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie dzieci w rozwoju do
skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005
Handzel Z., Dyktanda graficzne, Harmonia, Gdańsk 2005
Hływa R., 311 szlaczków i zygzaczków, Harmonia, Gdańsk 2004
Oszwa U., Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych. Problem
diagnozy i terapii, Impuls, Kraków 2005
Krasowicz G., Język, czytanie i dysleksja, Agencja Wydawniczo-Handlowa,
Lublin 1997
Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń, WSiP,
Warszawa 1999