Wpływ strumienia ścieków i ładunku zanieczyszczeń w zakładzie

Wpływ strumienia ścieków i ładunku
zanieczyszczeń w zakładzie przemysłu
owocowo-warzywnego na
energochłonność ich oczyszczania
Roman Kowalczyk*1
Wstęp
Cechą charakterystyczną przemysłu
owocowo-warzywnego jest jego kampanijność. Największy przerób surowców występuje w drugiej połowie lata i jesienią. Ma
to wpływ na ilość i ładunek zanieczyszczeń
w odprowadzanych z zakładu ścieków, jak
również na ilość zużywanej energii i w konsekwencji koszty na ich oczyszczanie. Zarówno system energetyczny zakładu jak
i oczyszczalnia muszą być dostosowane do
nominalnej wielkości produkcji. W okresach, kiedy przerób surowców jest mniejszy
i obniża się ilość odprowadzanych ścieków
oraz ładunek zanieczyszczeń, zmienia się
również zużycie energii w procesie oczyszczania ścieków. Można oczekiwać, że
zmieni się również energochłonność oczyszczania ścieków, ponieważ znaczna część
energii w oczyszczalni zużywana jest na
utrzymanie jej w ruchu, niezależnie od
strumienia dopływających ścieków [5].
Celem artykułu było zbadanie wpływu
zmian strumienia odprowadzanych z zakładu ścieków i ładunku zanieczyszczeń na
wskaźniki zużycia energii w procesie ich
oczyszczania. Badania przeprowadzono
w oczyszczalni ścieków z zakładu przemysłu owocowo-warzywnego o średniej wielkości w Polsce.
ne, komory z osadem czynnym pracujące
cyklicznie: napowietrzanie - sedymentacja
- usuwanie osadu nadmiernego, filtry gruntowe, stawy fakultatywne napowietrzane
i stawy hodowlane (rys. l.). Powstające na
różnych etapach oczyszczania ścieków osady gromadzone były na lagunach osadowych.
W pracy określano:
• zużycie energii elektrycznej w oczyszczalni w poszczególnych miesiącach roku
- na podstawie liczników zakładowych
z dokładnością wskazań 0,1 kWh,
• strumień objętościowy ścieków nie
oczyszczonych (surowych) w poszczególnych miesiącach roku - na podstawie zakładowych rejestrów komputerowych z dokładnością do l m3/dobę,
• wartości BZT 5 : ścieków surowych
i oczyszczonych w g O2 /m3 - na podstawie
codziennych analiz laboratorium zakładowego,
• ładunek zanieczyszczeń jako iloczyn
średniego stężenia zanieczyszczeń (BZT5)
i strumienia objętości ścieków.
Wyniki i dyskusja
Uzyskane wyniki badań obejmują:
• Strumień oczyszczanych
ścieków
w poszczególnych miesiącach roku, ich
BZT5 oraz zużycie energii elektrycznej
- rys. 2.
• Zmienność ładunku zanieczyszczeń
w ciągu roku - rys. 3.
• Zależność ładunku zanieczyszczeń
w ściekach od strumienia ścieków - rys. 4.
• Wpływ strumienia odprowadzanych
z zakładu ścieków i ładunku zanieczyszczeń na wskaźniki zużycia energii elektrycznej w procesie ich oczyszczania — rys.
5 i 6.
• Zależność między wskaźnikami zużycia energii elektrycznej - rys 7.
Strumień oczyszczanych ścieków w badanej oczyszczalni w poszczególnych miesiącach wahał się od ok. 51 tyś. m 3 /miesiąc
do ok. 120 tyś. m 3 /miesiąc. Stąd też znalezione w pracy zależności dotyczą takiego
zakresu przepływu ścieków. Przepływy dobowe ścieków w zdecydowanej większości
przypadków odbiegały od średniej nie więcej niż kilkanaście procent. Wyjątkiem były
dni świąteczne, kiedy dobowe strumienie
ścieków stanowiły 30-40% wartości średniej. Zużycie energii elektrycznej przyjmowało w poszczególnych miesiącach wartości od ok. 106 MWh do ok. 183 MWh
- rys. 2.
Średnie stężenie zanieczyszczeń, charakteryzowane jako BZT5 w przepływających
Materiał i metody
Proces oczyszczania ścieków prowadzony był w przyzakładowej oczyszczalni,
w której ścieki po wstępnym oczyszczeniu
mechanicznym na kratach, płaskownikach
i sitach, trafiały do oczyszczalni biologicznej, w której do oczyszczania wykorzystywane były zbiorniki wstępnego napowietrzania, zbiorniki uśredniające napowietrza*' Drinż. Roman Kowalczyk-Katedra Inżynierii
Żywności i Organizacji Produkcji, Wydział Technologii Żywności SGGW, 02-787 Warszawa,
u!. Nowoursynowska 159C, tel. 847-10-11
Rys. t. Schemat oczyszczalni ścieków: 1 - krata, 2 - płaskownik, 3 - sita obrotowe, 4 -pompownia
główna, 5 - budynek dmuchaw, 6 - przepływomierz, 7 - zbiorniki wstępnego napowietrzania,
8-zbiorniki uśredniające napowietrzane, 9 -pompownia pośrednia, 10 - komory osadu czynnego,
11 - filtry gruntowe, 12 - stawy fakultatywne napowietrzane, 13 - stawy rybne, 14 - zbiorniki
retencyjne, 15 - pompownia ścieków deszczowych, 16 - laguny osadowe
GAZ, WODA l TECHNIKA SANITARNA 6/2004
219
Ładunek zanieczyszczeń
[kg O2/miesiąc]
90000 -y - 80000
70000 60000
50000
40000
30000
20000
10000
VI
VII
VIII
X
XI
XII
Miesiące w roku
ścieki surowe —•— Ścieki oczyszczone
Rys. 2. Zużycie energii elektrycznej w oczyszczalni, strumień oczyszczanych ścieków oraz BZT, ścieków surowych i oczyszczonych w ciągu
roku
ściekach surowych, wynosiło w poszczególnych miesiącach w ciągu całego roku od
564 g O 2 /m 3 (miesiąc XII) do 777 g
O 2 /m 3 (miesiąc VIII), średnio 665 g
3
O2/m . BZT5 w ściekach oczyszczonych
w poszczególnych miesiącach przyjmowało wartości od 14,1 g O 2 /m 3 (miesiąc VII)
do 29,1 g O 2 /m 3 (miesiąc XI), średnio
18,4gO 2 /m 3 -rys. 2.
Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 roku, w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do
ziemi [4], najwyższa dopuszczalna wartość
wskaźnika zanieczyszczeń BZT5 w ściekach wynosi 25,0 mg/dm3. W badanej
oczyszczalni tylko w jednym miesiącu wartość dopuszczalna została nieznacznie przekroczona.
Z wykresu zmienności w ciągu roku
ładunku zanieczyszczeń (rys. 3) wynika, że
ładunek ten w przeliczeniu na BZT5 w ście-
Rys. 3, Zmiany ładunku zanieczyszczeń w ściekach w ciągu roku
kach surowych przyjmował w poszczególnych miesiącach wartości od ok. 34200
(miesiąc V) do ok. 82300 kgO2/miesiąc
(miesiące VII i VIII). W okresie poprzedzającym kampanię (miesiące I-V) obserwuje się stosunkowo niewielkie wahania
w ładunku zanieczyszczeń, wynoszące od
38200 do 34200 kg O2/miesiąc. W okresie kampanii ładunek zanieczyszczeń znacznie wzrastał, by osiągnąć wartości maksymalne w miesiącach VIII i IX. Taki
przebieg zmienności zanieczyszczeń w ciągu roku wynika z wielkości i profilu produkcji. W okresie poza kampanią w zakładzie
produkowane były głównie soki pitne i napoje przy stosunkowo niewielkich wahaniach wielkości produkcji, z przygotowanych w poprzedniej kampanii półproduktów. W okresie kampanii przerabiane są
dodatkowo surowce, powstają ścieki z ich
mycia i przygotowania do przerobu oraz
wody z chłodzenia i kondensaty.
Podobnie jak w ściekach surowych, obserwuje się również zmienność ładunku
zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych
w przeliczeniu na BZT 5 . Najniższe wartości od ok. 700 do ok. 1000 kg O2/miesiąc
obserwowano w miesiącach poza kampanią. W okresie kampanii ładunek zanieczyszczeń w ściekach odpływających z oczyszczalni wyraźnie wzrasta, dochodząc do
wartości ok. 3200 kg O 2 /miesiąc - rys. 3.
Wykorzystując zmienności w ciągu roku
w strumieniu ścieków, wartości BZT5 i ładunku zanieczyszczeń znaleziono zależność ładunku zanieczyszczeń od strumienia
ścieków. Na rys. 4 przedstawiono tę zależność w formie graficznej.
Uzyskane współczynniki korelacji r wynoszą: dla ścieków surowych - 0,9692
(R2 = 0,9394), dla ścieków oczyszczonych
- 0,8161 (R2 - 0,6661). Tablicowy współczynnik korelacji r dla 12 punktów (10
stopni swobody) na poziomie istotności
kWh/kgBZT5us
Ładunek zanieczyszczeń
[kg02/miesiąc]
kWh/m3
90000 -
4,50
80000
4,00
3,50
70000
60000
-3,08E-05x + 4.58E+00
l2 = 0,6939
3,00
y = 0,6791 x
2
R = 0,9394
i 2,50
o
50000 -
n
S, 2,00
40000
l 1,50
30000
R2 =0,7757
20000
y = 0,0206*
10000
R2 = 0,6661
50000
O
5000
60000
80000
100000
120000
140000
Strumień ścieków [ńf/miesiąc]
[*Scieki surowe • Ścieki oczyszczone j
Rys. 4. Zależność ładunku zanieczyszczeń w ściekach surowych i oczyszczonych od strumienia ścieków
220
60000
70000
80000
90000
Ładunek zanieczyszczeń ścieków surowych [kgO/miesiąc]
» wskaźnik zużycia energii [kWh/kgBZT5US]
l wskaźnik zużycia energii [kWh/m3]
Rys. 5. Zależność wskaźników zużycia energii od strumienia ścieków
GAZ, WODA l TECHNIKA SANITARNA 6/2004
a = 0,05 wynosi 0,576. Jest więc znacznie kazano na rys. 5 i 6; na wykresach podano
niższy od współczynników r obliczonych, równania prostych i wskaźniki determinacji
2
co świadczy o wysoce istotnej statystycznie R . Najniższy współczynnik korelacji r dla
zależności między ładunkiem zanieczysz- uzyskanych zależności wynosi 0,7296
czeń w ściekach zarówno surowych jak (R2 = 0,5324). Wartość krytyczna r odi oczyszczonych a strumieniem ścieków. czytana z tablic dla 12 punktów (10 stopni
Dla ładunku zanieczyszczeń w przeliczeniu swobody) na poziomie istotności a = 0,05
na BZT5 wyrażonego w kg O 2 /miesiąc (y) wynosi 0,576, jest więc dużo niższa od
i strumienia objętości ścieków w m3/mie- najniższej, występującej w zależnościach
siąc (x) zależność ta dla ścieków surowych pokazanych na rys. 5 i 6. Oznacza to, że
ma postać: y = 0,6791 x, dla ścieków oczy- wszystkie znalezione zależności są statysszczonych y = 0,0206x. Uzyskane zależno- tycznie istotne.
We wszystkich rozpatrywanych przypadści świadczą o prawidłowej gospodarce
wodno-ściekowej w badanym zakładzie, kach nachylenie prostych regresji ma wargdzie występuje prawidłowość: im większy tości ujemne, co świadczy, że w badanym
strumień ścieków, tym większy ładunek zakresie zmienności w miarę wzrostu strumienia ścieków, a więc i ładunku zanieczyzanieczyszczeń.
Jak wynika z rys. 2 i 3 w badanej szczeń, wskaźniki zużycia energii obniżają
oczyszczalni w ciągu roku zmieniały się swoją wartość. Niższe wartości nachylenia,
w mniejszym lub większym stopniu wszyst- a więc i większe obniżenie wartości wskaźkie rozpatrywane parametry: strumień ście- ników, występuje przy wskaźnikach wyraków, ich BZT5, ładunek zanieczyszczeń żonych w kWh/kg BZT5US. Taki przebieg
oraz zużycie energii elektrycznej w proce- opisanych zależności wskazuje, że proces
sie oczyszczania ścieków. W miarę jak oczyszczania ścieków jast bardziej ekonowzrasta strumień ścieków, wzrasta również miczny przy większych dopływach ścieków,
zużycie energii w oczyszczalni, wzrasta a więc i większym ładunku zanieczyszczeń.
Jeżeli strumień ścieków w m3/miesiąc
także ładunek zanieczyszczeń w ściekach
surowych i oczyszczonych. Zauważono jed- oznaczymy przez x, a wskaźniki zużycia
nak, że procentowo zmiany poszczegól- energii elektrycznej przez y, to równania
nych parametrów są różne. Oznacza to, że opisujące zależności wskaźnika od strumiezmieniają się również wskaźniki zużycia nia ścieków mają postać:5 dla kWh/kg
energii elektrycznej w procesie oczyszcza- BZT 5US3 y= -2,09-10~5 ^ + 4,60, dla
nia i to zarówno w odniesieniu do l m3 kWh/m >> = -l,14-10' ^ +2,78. Anaoczyszczanych ścieków jak i usuniętego ze logicznie, jeżeli ładunek zanieczyszczeń
ścieków ładunku zanieczyszczeń w przeli- w przeliczeniu na BZT5 w kg/miesiąc
oznaczymy przez x, a wskaźniki zużycia
czeniu na BZT 5 .
energii
elektrycznej przez y, to równania
Zależności wskaźników zużycia energii
3
opisujące
zależności wartości wskaźnika od
wyrażonych w kWh na m oczyszczanych
3
ładunku
zanieczyszczeń
mają postać: dla
ścieków (kWh/m ) i w kWh na usunięty
kWh/kgBZT 5US ;y= -3,08- I0~5x + 4,58,
ładunek zanieczyszczeń w przeliczeniu na
dlakWh/m 3 )> = -1,57- 10~5.x + 2,71.
kg BZT5 (kWh/kg BZT5US) od strumienia
ścieków oraz ładunku zanieczyszczeń po-
Rozpatrując wartości skrajne, wzrost
strumienia ścieków z 51 tyś. m 3 /miesiąc do
120 tyś. m3/miesiąc (o 135%) powodował,
że wartość wskaźnika zużycia energii wyrażonego w kWh/kg BZT5US obniżała się
z 3,53 do 2,09 (o ok. 41%), a wskaźnika
wyrażonego w kWh/m 3 z 2,20 do 1,41 (o
ok. 36%). Ponieważ między strumieniem
ścieków a ładunkiem zanieczyszczeń
w ściekach występowała wprost proporcjonalna zależność (rys. 4), analogiczne wartości procentowe obowiązują również dla
zależności wskaźników zużycia energii od
ładunku zanieczyszczeń.
Uzyskane w pracy wartości wskaźników
zużycia energii bardzo trudno porównać
z literaturą, ponieważ praktycznie każda
oczyszczalnia ścieków, a zwłaszcza pracująca w przemyśle spożywczym, ma inne
rozwiązania techniczne i inaczej przebiega
w niej proces oczyszczania, ścieki z różnych branż mają różny skład i różny ładunek zanieczyszczeń. Ogólnie można stwierdzić, że wartości wskaźników uzyskane
w pracy mieszczą się w granicach uzyskanych w innych oczyszczalniach, choć
trudno je dokładnie porównywać, ponieważ
dane literaturowe dotyczą oczyszczalni komunalnych, gdzie nie występują tak duże
różnice w strumieniach ścieków i ładunku
zanieczyszczeń, lub przemysłu spożywczego, ale innych jego branż.
W oczyszczalniach komunalnych wskaźnik zużycia energii na l m3 oczyszczanych
ścieków wykazuje duże zróżnicowanie i dochodzi do 3,0 kWh/m 3 [1]. Wskaźnik ten
w przemyśle spożywczym w oczyszczalni
przy zakładach Alima Gerber SA wynosił
od 0,5 w okresie pozakampanijnym do
0,666 kWh/m 3 w okresie kampanii [8],
w oczyszczalni ścieków z drożdżowni
kWh/kgBZT6,
4,50
kWh/kgBZT5US
kWh/m3
4,00
4,50 -i
3,50
4,00 3,50
3,00
y = -3,08E-05x + 4.58E+00
2
= 0,6939
y=1,584x
R2 = 0,8914
3,00
f
<D
| 2,50
N 2,00 S
1 50
'
j° 1,50
w
y = -1,57E-05x + 2,71E+00
R2 =0,7757
1,00
0,50
50000
60000
70000
80000
90000
Ładunek zanieczyszczeń ścieków surowych [kg Os/miesiąc]
0,00
1,20
»wskaź nik zużycia energii [kWh/kgBZT5 DS]
Bwskaźnik zużycia energii [kWh/m3]
Rys. 6. Zależność wskaźników zużycia energii od ładunku zanieczyszczeń
w ściekach
GAZ, WODA l TECHNIKA SANITARNA 6/2004
1,60
1,80
2,00
Wskaż nik zużycia energii
2,40
kWh/m3
Rys. 7. Zależność między wskaźnikami zużycia energii w procesie
oczyszczania ścieków
221
0,76 kWh/m 3 [6]. Wyjątkowo duże zróżnicowanie tego wskaźnika, trudne do wytłumaczenia wielkością i profilem produkcji, występowało w oczyszczalniach pracujących przy zakładach przemysłu mleczarskiego. Jego wartość wynosiła od 1,7 do
14,8 kWh/m 3 [3].
W literaturze wskaźnik zużycia energii
na usunięty ładunek zanieczyszczeń przyjmuje różne wartości. W oczyszczalniach
komunalnych wskaźnik ten wynosił: 2,38
kWh/kgBZT 5US w oczyszczalni w Olkuszu [7]; 2,60kWh/kgBZT5US w oczyszczalni w Tychach [2]; 2,83 kWh/kgBZT5 us
w oczyszczalni w Mińsku Mazowieckim;
5,67 kWh/kgBZT 5US w oczyszczalni
w Chrzanowie [1]. Przy oczyszczaniu ścieków z przemysłu spożywczego: 2,75
kWh/kg BZT5US w oczyszczalni ścieków
z drożdżowni [6] i od 2,6 do 26,4 w przemyśle mleczarskim [3]. Widać, że różnice
w wartościach tych wskaźników są bardzo
duże. Wskaźniki uzyskane w badanej oczyszczalni w kWh/kg BZT5US nie odbiegają
od cytowanych danych literaturowych i pozostają na stosunkowo niskim poziomie.
Najczęściej zużycie energii w procesie
oczyszczania ścieków podawane jest w formie wskaźników odniesionych do l m3
ścieków. Wynika to prawdopodobnie ze
stosunkowo łatwego ich obliczania, ponieważ praktycznie w każdej oczyszczalni
ścieków mierzone jest zużycie energii elektrycznej i strumień ścieków. Często na tym
kończy się kontrola pracy oczyszczalni.
Dysponując takimi danymi można tylko
obliczyć wskaźnik wyrażony w kWh/m3
ścieków. Ma on jednak podstawową wadę
- nie mówi nic na temat efektywności
oczyszczania (usuwania ładunku zanieczyszczeń). Bardziej precyzyjne i obiektywne
jest odniesienie zużytej energii w procesie
oczyszczania do usuniętego ze ścieków
ładunku zanieczyszczeń w przeliczeniu na
kgBZT 5 .
Wykorzystując uzyskane w pracy wyniki
charakteryzujące badaną oczyszczalnię pokazane na rys. od 2 do 6 znaleziono zależność między wskaźnikami wyrażonymi
w kWh na m3 ścieków (kWh/m 3 ) a wskaźnikami wyrażonymi w kWh na usunięty
ładunek zanieczyszczeń w przeliczeniu na
kg BZT5 (kWh/kg BZT5US). Wykres takiej
zależności dla badanej oczyszczalni, przechodzący przez początek układu współrzędnych, pokazano na rys. 7. Uzyskano bar2
dzo wysoki współczynnik determinacji R
równy 0,8914 i odpowiadający mu współczynnik korelacji r równy 0,9441. Tablicowy współczynnik korelacji dla 12 punktów (10 stopni swobody) na poziomie istot222
ności a = 0,05 wynosi 0,576, jest więc dużo
niższy od obliczonego, co świadczy o bardzo istotnej statystycznie zależności między tymi wskaźnikami. Nachylenie prostej
regresji ma wartość dodatnią, co oznacza,
że w miarę wzrostu wskaźnika odniesionego do l m3 ścieków rośnie również wskaźnik odniesiony do usuniętego ze ścieków
tadunku zanieczyszczeń. Jeżeli wskaźnik
wyrażony w kWh/m 3 oznaczymy przez x,
a wskaźnik w kWh/kg BZT5US przez y, to
uzyskana zależność ma postać: y = l,58*.
Wnioski
1. W badanej oczyszczalni wszystkie
kontrolowane
parametry
wykazywały
w poszczególnych miesiącach roku dużą
zmienność: strumień ścieków od ok. 51 tyś.
do ok. 120 tyś. m 3 /miesiąc, zużycie energii
elektrycznej
od ok. 106 do ok.
183 MWh/miesiąc, BZT5 ścieków surowych od 564 do 777 g O 2 /m 3 , ścieków
oczyszczonych od ok. 14 do ok. 29 g
O 2 /m 3 , ładunek zanieczyszczeń w przeliczeniu na BZT5 w ściekach surowych od
ok. 34200 do 82 300 kg O2/miesiąc,
w ściekach oczyszczonych od ok. 700 do
ok. 3200 kg O2/miesiąc.
2. Między strumieniem ścieków a ładunkiem zanieczyszczeń występuje liniowa zależność. Dla ładunku zanieczyszczeń
w przeliczeniu na BZT5 wyrażonego w kg
O 2 /miesiąc (y) i strumienia objętości ścieków w m3/miesiąc (x) zależność ta dla
ścieków surowych ma postać: y = 0,6791;c,
dla ścieków oczyszczonych: y = 0,0206*.
3. Energochłonność oczyszczania ścieków zależy liniowo od strumienia ścieków
i ładunku zanieczyszczeń. Nachylenie prostych regresji ma wartości ujemne, co świadczy, że w badanym zakresie zmienności
proces oczyszczania ścieków jest bardziej
ekonomiczny przy większych strumieniach
ścieków, a więc i większym ładunku zanieczyszczeń.
4. Zależności wskaźnika zużycia energii
elektrycznej w procesie oczyszczania ścieków od strumienia ścieków wyrażonego
w
m 3 /miesiąc
mają
postać:
dla
kWh/kgBZT5US y = -2,09 • 10 ~5* + 4,60,
dla kWh/m 3 y= -1,14- 10~ 5 Jt + 2,78.
Analogicznie, równania opisujące zależności wskaźnika od ładunku zanieczyszczeń w przeliczeniu na BZT5 w kg/miesiąc
mają postać: dla kWh/kg BZT5US
y= -3,08 • 10~ 5 x + 4,58, dla kWh/m 3
y= -1,57 -lQ-5x + 2,71.
5. Rozpatrując cały badany zakres
zmienności strumienia ścieków stwierdzono, że wzrost strumienia ścieków z 51 tyś.
m3/miesiąc do 120 tyś. m3/miesiąc (o
135%) powoduje obniżenie wartości wskaźnika
zużycia
energii
wyrażonego
w kWh/kg BZT5US z 3,53 do 2,09 (o ok.
41 %), a wskaźnika wyrażonego w kWh/m 3
z 2,20 do 1,41 (o ok. 36%). Analogiczne
wartości procentowe obowiązują również
dla zależności wskaźników zużycia energii
od ładunku zanieczyszczeń.
6. Wskaźniki zużycia energii w procesie
oczyszczania ścieków w badanej oczyszczalni nie odbiegają od danych literaturowych i pozostają na stosunkowo niskim
poziomie.
7. W badanej oczyszczalni istnieje liniowa zależność między wskaźnikami wyrażonymi w kWh na m3 ścieków (kWh/m 3 )
a wskaźnikami wyrażonymi w kWh na
usunięty ładunek zanieczyszczeń w przeliczeniu na kg BZT5 (kWh/kg BZT 5US ).
Jeżeli wskaźnik wyrażony w kWh/m 3
oznaczymy przez x, a wskaźnik w kWh/kg
BZT5US przez y, to uzyskana zależność ma
postać: y = 1,58*.
PIŚMIENNICTWO
[1] Bernacka J.. Kalisz L.. Jethon L. (1991): Ocena
wybranych oczyszczalni ścieków. Instytut Ochrony
Środowiska. Warszawa 1991. 14-15. 30-50.
[2] Cieśla A.. Kurbiel J. (1995): O racjonalnym użytkowaniu energii elektrycznej w oczyszczalniach
ścieków. Materiały z Konferencji Naukowo-Technicznej: Energetyczne Aspekty Oczyszczania Ścieków. 14-15.09.1995. Ustroń 1995. 15-24.
[3] Dąbrowski W.. Margel L.. Boruszko D.(1997):
Energochłonność systemów oczyszczania ścieków
mleczarskich w regionie Północno-Wschodniej Polski. Mat. z II Konferencji Naukowo-Technicznej
..Energetyczne Aspekty Oczyszczania Ścieków"
-30.09-01.10.1997. Ustroń: 165-171.
[4] Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 212.
Póz. 1799. Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 29.11.2002 w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód
lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego. Warszawa
16.12.2002.
[5] Kowalczyk R.. Równicki M. (2003): Badanie struktury zużycia energii elektrycznej w oczyszczalni
ścieków z zakładu przemysłu owocowo-warzywnego. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny (w druku).
[6] Kowalczyk R.. Wiczkowski J. (2002): Energochłonność oczyszczania ścieków w wybranym zakładzie
przemysłu spożywczego. Zeszyty Problemowych
Postępów Nauk Rolniczych nr 486 (w druku).
[7] Królikowski A.. OrzechowskaM.(1995): Możliwości ograniczenia energochłonności małych i średnich oczyszczalni ścieków. Mat. z Konferencji
Naukowo-Technicznej: Energetyczne
Aspekty
Oczyszczania Ścieków. 14-15.09.1995. Ustroń:
43-51.
[8] Kucharski B.. Babiarz B. (1997). Energooszczędność w procesach oczyszczania ścieków. Mat. z II
Konferencji Naukowo-Technicznej ..Energetyczne Aspekty Oczyszczania Ścieków". 30.09-01.10.1997, Ustroń: 11-19.
GAZ, WODA l TECHNIKA SANITARNA 6/2004