„izraelita” (1866–1915) - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
advertisement
www.wuj.pl Znaczenie kulturowe i literackie czasopisma Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego STUDIA POLSKO-ŻYDOWSKIE Zuzanna Kołodziejska – doktor nauk humanistycznych w zakresie filologii polskiej, absolwentka Instytutu Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się dziewiętnastowieczną prasą i literaturą polsko-żydowską. Autorka wielu artykułów naukowych o tematyce żydowskiej. Współredaktorka tomu „Żydowski Polak, polski Żyd”. Problem tożsamości w literaturze polsko-żydowskiej. Współpracowała z wrocławskimi badaczami przy tworzeniu krytycznego opracowania źródeł „Izraelita” 1866–1915. Członkini zespołu badawczego „Kulturowe i literackie kontakty polsko-żydowskie. Historia i współczesność” w ramach subsydium profesorskiego dla Profesor dr hab. Eugenii Prokop-Janiec w programie „Mistrz” Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. „IZRAELITA” (1866–1915) „IZRAELITA” (1866–1915) Z recenzji prof. dr hab. Eugenii Prokop-Janiec Zuzanna Kołodziejska Zuzanna Kołodziejska Monografia polsko-żydowskiego tygodnika „Izraelita” ma walor pracy pionierskiej, ważnej dla ogólnego obrazu polskiej i żydowskiej kultury oraz społeczeństwa w pięciu postyczniowych, popowstaniowych dekadach. W dotychczasowych badaniach, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, „Izraelita” stanowił bowiem wyłącznie źródło wykorzystywane w studiach nad politycznymi, społecznymi i kulturalnymi dziejami społeczności żydowskiej w Królestwie. Książka Zuzanny Kołodziejskiej przynosi natomiast pierwszy całościowy i wielostronny opis tygodnika, koryguje utrzymujące się długo i uporczywie błędne opinie oraz ustala dotyczące go podstawowe fakty – w tym tak rudymentarne, jak czas jego wydawania. Pismo jest prezentowane przez Autorkę w trzech dopełniających się perspektywach: prasoznawczej, społeczno-kulturowej i literaturoznawczej. Z ich połączenia wyłania się wielowymiarowy obraz tygodnika jako instytucji komunikacji społecznej, jako prasowego organu pewnej formacji ideowej, wreszcie – jako trybuny polsko-żydowskiego środowiska literackiego. Na uznanie zasługuje nie tylko fakt wykorzystania w lekturze pisma wielorakich kontekstów lokalnych, lecz także uwzględnienie rozleglejszego horyzontu ponadlokalnego: „Izraelita” jest bowiem również pokazywany w powiązaniu z nowoczesną prasą żydowsko-europejską na zachodzie i wschodzie kontynentu, dzięki czemu jego modernizacyjny projekt został osadzony w szerszej przestrzeni ideowo-historycznej. „IZRAELITA” (1866–1915) izraelita.indd 1 2014-12-15 11:50:59 STUDIA POLSKO-ŻYDOWSKIE Pod redakcją Eugenii Prokop-Janiec W serii ukazują się prace poświęcone relacjom i kontaktom polsko-żydowskim w różnych obszarach kultury. Rozprawy prezentują rozmaite perspektywy metodologiczne, koncentrując się na tekstach, instytucjach, mediach kultury XIX i XX wieku ujmowanych w kontekście zmian modernizacyjnych i procesów nowoczesności. Serię otworzyła praca E. Prokop-Janiec, Pogranicze polsko-żydowskie. Topografie i teksty, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013 Dotychczas ukazały się: • Polskie tematy i konteksty literatury żydowskiej. Pod redakcją E. Prokop-Janiec i M. Tuszewickiego • Polacy – Żydzi: kontakty kulturowe i literackie. Pod redakcją E. Prokop-Janiec W najbliższym czasie ukaże się: • Twarzą ku nocy. Twórczość literacka Maurycego Szymla. Pod redakcją M. Antosik-Pieli i E. Prokop-Janiec Seria powstała w ramach projektu badawczego „Kulturowe i literackie kontakty polsko-żydowskie. Historia i współczesność” subsydiowanego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej. izraelita.indd 2 2014-12-15 11:50:59 Zuzanna Kołodziejska „IZRAELITA” (1866–1915) Znaczenie kulturowe i literackie czasopisma Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego izraelita.indd 3 2014-12-15 11:50:59 Publikacja finansowana ze środków Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (program „Mistrz”) RECENZENT prof. dr hab. Eugenia Prokop-Janiec PROJEKT OKŁADKI Paweł Sepielak © Copyright by Zuzanna Kołodziejska & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 978-83-233-3829-1 www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 izraelita.indd 4 2014-12-15 11:50:59 SPIS TREŚCI Wprowadzenie.....................................................................................................................9 Rozdział I. Charakterystyka tygodnika............................................................................21 1. „Izraelita” na tle innych czasopism żydowskich..................................................27 Polskojęzyczne pisma żydowskie...........................................................................27 Zachodnie czasopisma żydowskie.........................................................................28 Czasopisma w językach żydowskich.....................................................................31 Polska prasa..............................................................................................................32 2. Cele „Izraelity”.........................................................................................................34 3. Stałe rubryki i ich charakterystyka........................................................................39 Korespondencja.......................................................................................................39 Listy od czytelników.........................................................................................39 Listy od współpracowników............................................................................43 Wiadomości.............................................................................................................44 Rozmaitości, pogadanki, odgłosy, z życia.............................................................49 Doniesienia...............................................................................................................55 Wspomnienia pośmiertne......................................................................................57 Wiadomości gminne...............................................................................................60 Instytucje............................................................................................................62 Ochronki............................................................................................................63 Szpital.................................................................................................................64 Tanie kuchnie....................................................................................................66 Nowa synagoga.................................................................................................66 Biblioteka judaistyczna.....................................................................................68 Życie gminy.......................................................................................................69 4. Współpracownicy i redaktorzy naczelni..............................................................73 Redaktorzy i kierownicy literaccy.........................................................................75 Współpracownicy....................................................................................................90 Rozdział II. Publicystyka....................................................................................................109 1. Pomysł na postęp.....................................................................................................109 „Zadania inteligencji żydowskiej”.........................................................................111 „Żale postępowego żyda”........................................................................................114 „Czyńmy, co możemy”............................................................................................116 „Półżydek”................................................................................................................118 izraelita.indd 5 2014-12-15 11:50:59 6 2. Stosunek do polskiej kultury................................................................................123 3. Problem antysemityzmu.......................................................................................126 „Nowy hamanizm” – wobec nowego wroga.......................................................127 „Co mamy czynić?” – metody walki z antysemityzmem.................................129 Separatyzm i żydowska solidarność....................................................................130 Nasze wady.............................................................................................................132 „Bajki o mordzie rytualnym” – wobec „antysemityzmu religijnego”.............135 Przegrana walka.....................................................................................................136 4. Historia Żydów.......................................................................................................138 Historia polskich Żydów.......................................................................................139 Historia Żydów europejskich...............................................................................142 Historia Żydów Wschodu.....................................................................................143 Historia grup religijnych mających związki z judaizmem................................148 5. Kwestie religijne.....................................................................................................153 „Izraelita” o Talmudzie i Torze.............................................................................153 „Izraelita” o świętach żydowskich........................................................................157 6. Stosunek do syjonizmu.........................................................................................159 „Sąż-li żydzi narodem?” – pierwsze dyskusje o syjonizmie.............................159 Kłopotliwy współpracownik Nahum Sokołów..................................................161 „Takie same rzesze syjonistów, takie same tłumy antysemitów.......................165 7. Kwestia emigracji...................................................................................................172 8. Stosunek do chasydyzmu i „ciemnej ortodoksji”..............................................174 9. Żydowski folklor na łamach „Izraelity”..............................................................180 Żydowskie obrzędy................................................................................................183 Legendy i przysłowia.............................................................................................186 Żydowska sztuka ludowa......................................................................................188 Żydowska medycyna ludowa...............................................................................190 10. Szkolnictwo i wychowanie młodzieży.................................................................192 Szkolnictwo religijne.............................................................................................192 Chedery...................................................................................................................192 Talmud-Tory...........................................................................................................194 Wyższe szkoły rabiniczne.....................................................................................196 Szkolnictwo świeckie.............................................................................................197 Szkoły elementarne i gimnazja............................................................................198 Szkoły rzemieślnicze..............................................................................................201 Szkoły wyższe.........................................................................................................203 Wzór wychowania.................................................................................................205 11. Dobroczynność i problem biedy..........................................................................208 Dobroczynność instytucjonalna czy „jałmużnicza”?........................................208 „Wycieczki w krainę nędzy”................................................................................211 12. Emancypacja kobiet...............................................................................................212 izraelita.indd 6 2014-12-15 11:50:59 7 Pozycja kobiety w tradycyjnej kulturze żydowskiej............................................213 Stosunek „Izraelity” do emancypacji kobiet........................................................214 Rozdział III. Literatura.................................................................................................223 1. Czym jest literatura polsko-żydowska w świetle dyskusji w „Izraelicie”..........224 Termin „literatura polsko-żydowska”...................................................................225 Stosunek do literatury i języka jidysz....................................................................228 Stosunek do literatury hebrajskiej.........................................................................235 2. Przekłady i teksty oryginalne.................................................................................237 Przekłady prozy.......................................................................................................239 Przekłady poezji i utworów dramatycznych........................................................244 Autorzy przekładów................................................................................................245 3. Powieści historyczne...............................................................................................246 Cechy charakterystyczne gatunku.........................................................................246 Różne warianty powieści historycznej..................................................................248 4. Romans reformatorski.............................................................................................252 Geneza gatunku.......................................................................................................252 Cechy dystynktywne gatunku................................................................................254 Polsko-żydowska odmiana romansu....................................................................256 Ewolucja polsko-żydowskiej odmiany romansu reformatorskiego..................259 Stopniowy spadek popularności gatunku............................................................262 5. Obrazki z życia żydowskiego..................................................................................266 Obrazek – niejednorodny gatunek dokumentarny.............................................266 Wzór integracjonisty...............................................................................................268 Rozczarowanie programem integracji – nowy typ bohatera.............................273 Typ żydowskiego biedaka.......................................................................................277 Typ żydowskiego żołnierza.....................................................................................280 6. Utwory poetyckie.....................................................................................................282 Funkcja poezji w programie integracjonistów.....................................................282 Poezja o tematyce religijnej....................................................................................283 Poezja o tematyce społecznej.................................................................................284 7. Utwory dramatyczne...............................................................................................288 Funkcja dramatu w programie integracjonistów................................................288 Dramaty o tematyce religijnej................................................................................288 Dramaty o tematyce społecznej.............................................................................289 8. Recenzje i nowości literackie..................................................................................292 Literatura polska......................................................................................................293 Utwory antysemickie........................................................................................293 Utwory polskie o tematyce żydowskiej..........................................................296 Literatura żydowska................................................................................................303 Literatura europejsko-żydowska.....................................................................303 izraelita.indd 7 2014-12-15 11:50:59 8 Literatura polsko-żydowska............................................................................306 Literatura jidysz................................................................................................310 Literatura hebrajska..........................................................................................318 Zakończenie...................................................................................................................323 Bibliografia kluczowych polsko-żydowskich utworów literackich i tekstów krytycznych publikowanych na łamach „Izraelity” w latach 1866–1915...............329 Wybrane winiety...........................................................................................................335 Bibliografia.....................................................................................................................339 Bibliografia podmiotowa.......................................................................................339 Bibliografia przedmiotowa....................................................................................340 Indeks osobowy.............................................................................................................347 izraelita.indd 8 2014-12-15 11:51:00 WPROWADZENIE Powojenne badania nad literaturą i kulturą polsko-żydowskiego pogranicza1 rozpoczęto w latach osiemdziesiątych XX wieku, ale skupiono się w nich przede wszystkim na piśmiennictwie żydowskim w języku polskim w okresie międzywojennym2. Studia nad kulturą i literaturą żydowską dwudziestolecia międzywojennego podkreślają doniosłe znaczenie prasy jako instytucji kultury. Chone Shmeruk pisał, że największym osiągnięciem polsko-żydowskiej kultury międzywojnia było właśnie czasopiśmiennictwo3. Dlatego badania nad kulturą polsko-żydowskiego pogranicza nie mogą pominąć prasy; co więcej – są warunkowane przez analizę poszczególnych czasopism. Bez kwerendy prasoznawczej studia te zawsze będą niepełne, a nawet mało wiarygodne. Chociaż zagadnieniu polsko-żydowskiego czasopiśmiennictwa w Drugiej Rzeczpospolitej poświęcono zarówno artykuły przeglądowe (np. M.C. Steinlauf, The Polish-Jewish Daily Press, „Polin. A Journal of Polish-Jewish Studies”, 2 (1987), s. 219–245), jak i prace monograficzne (np. K. Steffen, Jüdische Polonität. Ethnizität Und Nation im Spiegel der polnischsprachigen jüdischen Presse 1918–1939, Göttingen 2004) dziewiętnastowieczna polsko-żydowska prasa nie doczekała się na razie pełnego opracowania4. Natomiast w studiach dotyczących procesów zachodzących w środowisku żydowskim w drugiej połowie XIX wieku pomijano dotąd literaturę polsko-żydowską5. 1 Przez termin polsko-żydowskie pogranicze rozumiem pogranicze kulturowe, a nie geograficzne. Więcej o kategorii pogranicza w studiach żydowskich w: E. Prokop-Janiec, Pogranicze polsko-żydowskie. Topografie i teksty, Kraków 2013, s. 15–47. 2 Mam tu na myśli pionierską pracę E. Prokop-Janiec, Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne, Kraków 1992, a także publikacje Ch. Shmeruka, między innymi Hebrew – Yiddish – Polish. The Trilingual Jewish Culture, [w:] The Jews of Poland Between Two World Wars, red. Y. Gutman, E. Mendelsohn, J. Reinharz, Ch. Shmeruk, Hanover – London 1989. O skupieniu się w badaniach na okresie dwudziestolecia międzywojennego pisała E. Prokop-Janiec, Literatura polsko-żydowska: nowe perspektywy badawcze, [w:] Literatura polsko-żydowska. Studia i szkice, red. E. Prokop-Janiec, S. Żurek, Kraków 2011. 3 Ch. Shmeruk, Hebrew – Yiddish – Polish..., s. 311. 4 Dość obszerny tom poświęcony żydowskiej prasie nie wyczerpuje niestety tematu, a może jedynie stanowić inspirację dla przyszłych badaczy. Zob. Studia z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), red. J. Nalewajko-Kulikov, G. Bąbiak, A. Cieślikowa, Warszawa 2012. 5 Zob. A. Cała, Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897). Postawy, konflikty, stereotypy, Warszawa 1989; A. Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław 2008. izraelita.indd 9 2014-12-15 11:51:00 10 Przez termin ten, o czym będzie mowa w dalszej części pracy, należy rozumieć teksty literackie tworzone przez polskich Żydów w języku polskim i dotyczące kwestii związanych ze społecznością żydowską. W dotychczasowych badaniach brak również szczegółowych opracowań dotyczących tygodnika „Izraelita”6. Celem niniejszej książki jest zapełnienie tej luki w studiach nad kulturą żydowską w Polsce, jak również ukazanie ważkiej roli, jaką odegrało środowisko związane z warszawskim czasopismem w modernizacji życia żydowskiego na ziemiach polskich w okresie od połowy XIX wieku do 1918 roku. Praca ma też za zadanie udowodnić, iż literatura polsko-żydowska była istotnym elementem procesu emancypacji i modernizacji środowisk żydowskich, a także pokazać, że do zrozumienia procesów kulturowych zachodzących w środowisku polonizujących się Żydów okresu międzywojennego konieczna jest znajomość dziewiętnastowiecznego kontekstu. Słowem, genezy wielu należy szukać w wieku XIX, a analiza „Izraelity” pozwala ją dokładnie zobaczyć. „Izraelita” powstał w 1866 roku w Warszawie i ukazywał się z przerwami do roku 1915. Założony przez środowisko akulturujących się Żydów, miał na celu przybliżyć polskiej inteligencji kulturę i historię żydowską oraz poprzez edukację zmodernizować społeczność żydowską tak, by możliwe się stało równouprawnienie społeczne Żydów. Emancypujący się Żydzi zdawali sobie sprawę z pejoratywnego znaczenia w polskiej kulturze słowa „Żyd”, dlatego własny organ nazwali terminem, którym sami się określali i który uznawali za neutralny7. Okres tzw. polsko-żydowskiego zbratania przyniósł stopniową neutralizację słowa „Żyd”, ale jak wiadomo, czas zgody między Polakami i Żydami nie trwał długo. Na łamach „Izraelity” widać jednak od lat osiemdziesiątych XIX wieku stopniowe wypieranie miana „Izraelita” właśnie zinternalizowanym słowem „Żyd”. Krąg żydowskiej inteligencji związany z warszawskim tygodnikiem przyswoił więc ostatecznie nazwę narzuconą przez grupę dominującą. Dla rozważań zawartych w pracy istotne jest usystematyzowanie terminologii stosowanej wobec środowiska, które tworzyło „Izraelitę”. Najpopularniejszym i jednocześnie najbardziej kłopotliwym terminem używanym wobec emancypu Warto w tym miejscu wspomnieć nową pracę Marcina Wodzińskiego i Agnieszki Jagodzińskiej, która choć niewątpliwie ciekawa i pomocna, jest jednak wyborem tekstów źródłowych z „Izraelity”, a nie monografią pisma. „Izraelita” 1866–1915. Wybór źródeł, oprac. A. Jagodzińska, M. Wodziński, Kraków – Budapeszt 2014 (w opracowaniu). 7 W XIX wieku stosowano też nazwę „starozakonny”, „Polak wyznania mojżeszowego”, „Izraelita-Polak” lub rzadziej „Hebrajczyk”. Aleksander Zyga, analizując różne nazwy określające Żydów, pisał: „Najbardziej rozpowszechnioną i popularną obok miana »Żyd« nazwą grzecznościową i »tolerancyjną« w w. XIX był termin »Izraelita«” – idem, Wymienne nazwy Żydów w piśmiennictwie polskim w latach 1794–1863 na tle głównych orientacji społeczno-politycznych i wyznaniowych żydostwa polskiego. Rekonesans, [w:] Literackie portrety Żydów, red. E. Łoch, Lublin 1996, s. 335. Również Agnieszka Jagodzińska analizowała autodeskrypcję środowiska integracjonistycznego, zob. eadem, Pomiędzy..., s. 160–175. 6 izraelita.indd 10 2014-12-15 11:51:00 11 jących się Żydów jest „asymilacja”. By jednak zrozumieć, dlaczego słowo to nie jest adekwatne w stosunku do kręgu „Izraelity”, trzeba przybliżyć historię procesu tworzenia się nowoczesnej tożsamości żydowskiej. Należy też dodać, że ponieważ twórcy warszawskiego tygodnika, o czym będzie mowa w dalszej części pracy, wzorowali się w dużej mierze na niemieckich doświadczeniach, właśnie kontekst niemieckiej haskali jest tu tak istotny. Emancypacja Żydów, ich wyjście z „getta”, stało się możliwe wraz z końcem wojen religijnych w siedemnastowiecznej Europie, kiedy zaczęto głosić ideę tolerancji8. Później kwestia żydowska dyskutowana była przez oświeceniowych filozofów francuskich. To właśnie filozofia oświecenia zakładająca uniwersalność ludzkiej natury oraz prawa naturalnego postulowała równouprawnienie także Żydów, ale jak podkreśla Michael Meyer, postulat ten nie przekładał się na działania praktyczne. Choć w literaturze niemieckiej połowy XVIII wieku zaczął się pojawiać pozytywny wizerunek Żyda9, nadal powszechne było przekonanie o jego moralnej niższości podsycane przez opisy chciwości, materializmu i podwójnej moralności. Dlatego w debatach nad możliwością emancypacji Żydów już od XVII wieku pojawiło się przekonanie, że muszą oni przejść moralne odrodzenie. Zatem kiedy żydowska emancypacja pod koniec XVIII wieku stała się również kwestią polityczną (Wielka Rewolucja Francuska i głoszone wtedy hasła równouprawnienia miały wpływ na wszystkie społeczeństwa Europy i zmusiły zwłaszcza władze niemieckie do liberalizacji prawa, a tym samym modernizacji państwa), postulat odrodzenia moralnego był w nią automatycznie wpisany10. Zmiany zachodzące w społeczeństwie niemieckim powoli wymuszały też przemiany wśród niemieckich Żydów. Wkrótce narodził się projekt haskali – żydowskiego oświecenia – która postulowała przede wszystkim powrót do zainteresowania naukami świeckimi oraz odrodzenie tradycji średniowiecznej filozofii żydowskiej. Haskala przyniosła więc systematyczne studia nad Torą, językiem hebrajskim oraz naukami świeckimi, a jej fundamentem była idea antropocentryzmu i społecznej przydatności jednostki. Maskile – zwolennicy żydowskiego oświecenia – byli przekonani, że społeczeństwo żydowskie się zdegenerowało i potrzebuje odnowy kulturalnej, której posiadający zarówno wykształcenie judaistyczne, jak i świeckie propagatorzy tej idei mieli przewodzić11. Istotne jest, że postulowali oni akulturację językową (Moses Mendelsohn – główny ideolog haskali – dokonał przekładu Pięcioksięgu na język niemiecki) oraz zniesienie odrębności ubioru i obyczajów, jednak przy zachowaniu bliskiego związku z religią żydowską12. D. Sorokin, The Transformation of German Jewry 1780–1840, Detroit 1987, s. 21. M.A. Meyer, The Origins of the Modern Jew. Jewish Identity and European Culture in Germany 1749–1824, Detroit 1967, s. 15. 10 D. Sorokin, The Transformation..., s. 23. 11 Ibidem, s. 28–61. 12 A. Jagodzińska, Pomiędzy..., s. 51. 8 9 izraelita.indd 11 2014-12-15 11:51:00 BIBLIOGRAFIA KLUCZOWYCH POLSKO-ŻYDOWSKICH UTWORÓW LITERACKICH I TEKSTÓW KRYTYCZNYCH PUBLIKOWANYCH NA ŁAMACH „IZRAELITY” W LATACH 1866–19151 1866 Mojżesz Cohn, Korespondencja, nr 23. S. Peltyn, Bibliografia. Żydowskie szczęście. Obrazek z życia, naszkicował Adolf Jakub Cohn, nr 1. 1867 K. [A.K. – w spisie artykułów], Oświata, nr 17. Al.L. [Alfred Lor?], Szczęście i religia, nr 19. Malwina Meyersonowa, Dawid. Obrazek z życia żydów naszych, nr 24–26. 1868 Malwina Meyersonowa, Dawid. Obrazek z życia żydów naszych, nr 1–4, 6–14, 16–17. 1870 F.K. [Feliks Kohn?], Obrazki z życia, nr 41. S.2, Drogi opatrzności: Legenda midraszowa, nr 50. S. Uprzedzenia. Sceny z życia, nr 38–39. 1871 Numa [Numa Nirenstein], Modlitwy izraelitów, nr 22. Numa [Numa Nirenstein], Legenda midraszowa, nr 28. Numa [Numa Nirenstein], Wejdź do nieba! (Modlitwa po Kol-Nidre), nr 37. Jeremi, Na obraz Ruisdaela „Cmentarz żydowski”, nr 11. 1872 Maria Natalia, Chwała ci boże Izraela, nr 28. Julian Miłkowski, Do Teresy H., nr 47. 1 Bibliografia została ułożona chronologicznie, by uwydatnić okresy aktywności polsko-żydowskich twórców. 2 Czasem trudno jest z całą pewnością ustalić, czy tekst rzeczywiście należy do literatury polsko-żydowskiej. W takich wypadkach posiłkowałam się kontekstem, w jakim utwór się znalazł na łamach „Izraelity”. Jednak istnieje możliwość, że niektóre prezentowane utwory były przekładami z innych języków. W zestawieniu pominęłam felietony, które twórcy „Izraelity” uważali za beletrystykę. izraelita.indd 329 2014-12-15 11:51:29 330 Numa [Numa Nirenstein], Dobre serce, nr 36. Teresa H., Siew poranny, nr 46. 1873 R...a, Do światłej żydówki, nr 20. 1874 P. [Samuel Peltyn?], Z życia rodziny, nr 7–8. Eliza Polko, Dwaj bracia. Szkic, nr 5–6. 1876 E.K., Świekra i synowa, nr 1–8. S.H. Peltyn, Zwichnięta kariera, nr 10–14. 1877 Ludwik Niemojowski, Do Izraelity, nr 26. Malwina Meyersonowa, Z ciasnej sfery. Podług podań i papierów familijnych, nr 40–50. 1878 Al.K. [Alfred Konar?], „Wajhi Or” (I stało się światło). Strofy na pamiątkę poświęcenia nowej Bożnicy w Warszawie, nr 38. Malwina Meyersonowa, Z ciasnej sfery. Podług podań i papierów familijnych, nr 1–16. Ludwik Niemojowski, Handel, nr 6. Ludwik Niemojowski, Kiduszyn (zaręczyny). Powiastka afrykańska, nr 17–20. Eleonora Pechkranz, Po powrocie z wycieczki, nr 37. Henryk Turkus, Żyd, nr 16. 1879 Ad. J. [Adolf Jakub] Cohn, Bez wyjścia. Obrazek z życia, nr 49–50. S.H. Peltyn, Dzień sądu (nowella), nr 45–48. K.E.F., Obrazki galicyjskie. Szaylok małomiasteczkowy, nr 20–23. 1880 Ad.J. [Adolf Jakub] Cohn, Pod klątwą urodzenia. Szkice i obrazki, nr 44–51. 1881 K.E.F., Dziecię odkupienia, nr 41–44. Ludwik Niemojowski, Stworzenie świata, nr 6. Ludwik Niemojowski, Kain i Abel, nr 30. [brak autora] Targ o nazwisko (humoreska), nr 25–27. 1884 A.M., Historia żydówki. Szkic z życia, nr 1–4, 5–12. M.S., Fanatyczka, nr 13–15, 17–19. 1885 S.M., Wolnomyślna. Obraz z życia żydów galicyjskich, nr 1. Ge, Z literatury. „Tragedia myśli”. Poemat dramatyczny Alfreda Nossiga, nr 34. 1886 Wilhelm Feldman, Wykolejona, nr 43–51. Samuel Peltyn, „Przyszłość judaizmu”, nr 45–46. izraelita.indd 330 2014-12-15 11:51:29 331 Samuel Peltyn, Z piśmiennictwa. Jakub Izraelewicz. Szkic powieściowy z życia żydów skreślił Hilary Nussbaum. Warszawa 1886, nr 20. 1887 Alfreda Nossiga Poezje. Szkic literacki przez Wilhelma Feldmana, nr 47–50. Wilhelm Feldman, Wykolejona, nr 1–9, 11, 13–14. 1888 K.D., Za ocean. Historia jednej rodziny, nr 2–22. Ign. [Ignacy] Suesser, Typy z dzielnicy, nr 44, 46–48. Agata M., Lea, nr 23–35. Ign. [Ignacy] Suesser, Żydzi w poezji dramatycznej. Szkic literacki, nr 49–50. 1889 F.A.M. [Franciszka Arnsztajnowa], Z pieśni nieweneckich. Czy runą kiedy..., nr 3. F.A.M. [Franciszka Arnsztajnowa], Z ulicy, nr 49. Henryka ***, Zemsta żydówki, nr 15. Wilhelm Feldman, Dwie stron medalu, nr 11–12. K.W., Ofiara, nr 13–17. Ign. [Ignacy] S. [Suesser], Z piśmiennictwa. „Żydziak. Szkic psychologiczny” przez Wilhelma Feldmana, Lwów 1889, nr 12. I. [Ignacy] Suesser, Z piśmiennictwa. „Nowelle i obrazki” naszkicowane przez Wilhelma Feldmana, Kraków 1889, nr 23. J. Sylwa-Suesser, Mojżesz wśród rzeszy, nr 10. J. Sylwa-Suesser, Z melodii wschodu, nr 17. 1890 K.E.F., Jedna z niewielu, nr 9–19. 1891 Aniela K...t [Korngutówna], Handlarka. Obrazek z życia (ze Lwowa), nr 15. H. [Henryk] Lichtenbaum, Trzy litery. Niby nowelka, nr 39–40. 1893 Maria Blumberg, W chwili rozłąki, nr 8–17. 1894 S. Kohn, Gra losu, nr 1–8. Aniela Korngutówna, Obrazki z życia żydowskiego, nr 15–16. Salomea Perl, Lea, nr 21–34. 1895 S.W. (adwokat), Melodia, nr 1. Ln.Lm. [Leon Lichtenbaum], Luźne kartki, nr 20. Jerzy Ohr [Ohrenstein], Z zakątka, nr 2, 6, 11, 14, 20, 24, 28, 33, 39. Salomea Perl, Z pamiętnika młodej żydówki, nr 8–13, 14–19, 21–23, 26–27, 29–32, 34–37. 1896 An.D., Tragarz. Obrazek z bruku, nr 1. S.M., Maskil, nr 26–27. F. [Franciszka] Arnsztajnowa, Z cyklu „Przybłęda” [fragment poematu], nr 12. izraelita.indd 331 2014-12-15 11:51:29 BIBLIOGRAFIA Bibliografia podmiotowa „Izraelita” (1866–1915). „Wolne Słowo” (1907–1911). Amicus, Stanisław Aleksander Kempner (wspomnienia pozgonne), „Rozwaga” nr 6–7/1924. Archiwum Akt Nowych, Akta Floriana Sokołowa, jednostki: 3, 5, 8; Stowarzyszenie Humanitarne Braterstwo B’nei B’rith w Warszawie, jednostka: 13. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Warszawskie komitety cenzury jednostki: 14, 15, 84, 33. Belaryusz [Bernard Lauer], Nasze rachunki i syonizm. Głos na czasie, Warszawa 1903. Belmont Leo [właśc. Leopold Blumental], Rymy i rytmy, Warszawa 1900, t. 1, cz. 1. Belmont Leo [właśc. Leopold Blumental], Sprawa pomiędzy dwoma trupami (przez szczelinę drzwi zamkniętych sali sądowej), Warszawa 1925. Centnerszwerowa Róża, O języku Żydów w Polsce, na Litwie i Rusi: szkic dziejowy, Warszawa 1907. Cohn Adolf Jakub, Kilka słów wstępnych Tłómacza, [w:] S.K., Zbawca: powieść (z drugiej połowy XVI stulecia). Z podań ludu praskiego getta, Warszawa 1862. Czerniaków Adam, Dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 – 23 VII 1942, Warszawa 1983. Feldman Wilhelm, Asymilatorzy, syjoniści i Polacy: z powodu przełomu w stosunkach żydowskich w Galicji, Kraków 1893. j. Za kulisami Rzeczypospolitej, „Rozwaga” 1992, nr 2–3. Jackson William, The New and Complete Newgate Calendar; or Villany Displayed in All its Branches, t. 1–6, London 1759, http://openlibrary.org/b/OL7032796M/new-&-complete-Newgate-calendar// (dostęp: 10.03.2009). Kempner Stanisław Aleksander, Syonizm. Kilka uwag polemicznych przez St. A. Kempnera, Warszawa 1903. Lichtenbaum Leon, Dookoła świąt. Artykuły okolicznościowe drukowane w „Izraelicie” warszawskim, wydane jako całość dla uczczenia pamięci ojca w 25-tą rocznicę jego śmierci, Warszawa 1925. M.K., Adolf Jakub Cohn, Wspomnienie pozgonne, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1906, nr 27. Orzeszkowa Eliza, Słowo wstępne, „Kalendarz dla Izraelitów na rok 1881/1882 (5642)”. Pan Kempner w Encyklopedii, [brak autora] „Myśl Niepodległa” 1914, nr 270. Perec Icchok Lejb, A bisl zichrojnes, tłum. Anna Ciałowicz, Warszawa 1919. Politycy warszawscy, [brak autora] „Niwa” 1896, nr 9, s. 130. Przemówienie prof. S. Dicksteina wygłoszone nad grobem Stanisława Kempnera w dn. 16 listopada 1924 r., „Rozwaga” 1924, nr 6–7. Sprawozdanie Warszawskiego Biura Informacyjnego dla Emigrantów Żydów za rok 1912, Warszawa 1913. izraelita.indd 339 2014-12-15 11:51:29 340 Sprawozdanie Żydowskiego Towarzystwa Ochrony Kobiet za rok 1908, Warszawa 1909. Srebrny Z., Samuel Centnerszwer „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 1938, nr 33. Winczakiewicz Jan Izrael w poezji polskiej, Paryż 1958. Zwyciężony szermierz [brak nazwiska autora], „Prawda” 1896, nr 41. Bibliografia przedmiotowa Adamczyk-Garbowska Monika, Piewca brzydko mówiących? Miejsce języka jidysz w twórczości i biografii Juliana Stryjkowskiego, [w:] Żydowski Polak, Polski Żyd. Problem tożsamości w literaturze polsko-żydowskiej, red. Alina Molisak, Zuzanna Kołodziejska, Warszawa 2011. Antosik-Piela Maria, Egzotyzm w polsko-żydowskiej literaturze narodowej, [w:] Żydowski Polak, polski Żyd. Problem tożsamości w literaturze polsko-żydowskiej, red. Alina Molisak, Zuzanna Kołodziejska, Warszawa 2011. Antosik-Piela Maria, Roman Brandstaetter’s Identity Dilemmas, [w:] Polish and Hebrew Literature and Nationalism, red. Alina Molisak, Shoshana Ronen, Warszawa 2010. Arenzon Srul, Prasa żydowska w jęz. hebrajskim, żydowskim i polskim w Królestwie, Krajach Zabranych i Rosji w drugiej połowie 19-go wieku. Praca magisterska pod kierunkiem p. prof. M. Bałabana, Archiwum ŻIH. Prace magisterskie przed 1939, sygn. 117/55. Bachórz Józef, Poszukiwanie realizmu: studium o polskich obrazkach prozą w okresie międzypowstaniowym 1831–1863, Gdańsk 1972. Bar-El Adina, hasło Children’s Literature. Hebrew Literature, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe (brak oznaczenia stron), http://www.yivoencyclopedia.org/ article.aspx/Childrens_Literature/Hebrew_Literature// (dostęp: 20.07.2012). Bar-Itzhak Haya, Folklore as an Expression of Intercultural Communication Between Jews and Poles – King Jan III Sobieski in Jewish Legends, „Studia Mythologica Slavica” 7, 2004. Bar-Itzhak Haya, Geografia wyobraźni żydowskiej. „Po-lin” wśród drzew z liśćmi z Gemary, [w:] Polskie tematy i konteksty literatury żydowskiej, red. Eugenia Prokop-Janiec, Marek Tuszewicki, Kraków 2014. Bassnett Susan, André Lefevere, Constructing Cultures. Essays on Literary Translations, Clevedon 1998. Bassnett Susan, André Lefevere, Constructing Cultures. Essays on Literary Translations, Clevedon 1998. Bauer Ela Between Poles and Jews. The Development of Nahum Sokołow’s Political Thought, Jerusalem 2005. Bauer Ela, Kochanka, niania czy służąca: dysputa o jidysz w żydowsko-polskim środowisku fin de siècle’u, [w:] Żydowski Polak, polski Żyd. Problem tożsamości w literaturze polsko-żydowskiej, red. Alina Molisak, Zuzanna Kołodziejska, Warszawa 2011. Bauman Zygmunt, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, przeł. Janina Bauman, Warszawa 1995. Baumgarten Jean, hasło Purim-Shpil, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, (brak oznaczenia stron), http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Purimshpil// (dostęp: 20.03.2011). izraelita.indd 340 2014-12-15 11:51:29 341 Black Gerry, Jewish London: An Illustrated History, Derby 2007. Borzymińska Zofia, Izaak Cylkow – postać z „krainy snów uroczych”, [w:] Izaak Cylkow. Życie i dzieło, red. Michał Galas, Kraków – Budapeszt 2000. Borzymińska Zofia, Szkolnictwo żydowskie w Warszawie 1831–1870, Warszawa 1994. Brückner Aleksander, Dzieje narodowej literatury polskiej, Warszawa 1924. Bruder Edith, The Black Jews of Africa: History, Religion, Identity, Oxford 2008. Brzezina Maria, Polszczyzna Żydów, Warszawa 1986. Bułat Mirosława, Teatr żydowski w świetle „Izraelity” w latach 1883–1905, „Pamiętnik Teatralny”, z. 1–4, 1992. Caban Wiesław, Barbara Szabat, Żydzi wobec rządowego szkolnictwa elementarnego w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim w latach 1808–1914 (na przykładzie Kielecczyzny), [w:] Kultura Żydów polskich XIX i XX wieku, red. Marta Meducka, Regina Renz, Kielce 1992. Cała Alina, Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897): postawy, konflikty, stereotypy, Warszawa 1989. Cała Alina, Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa 1992. Cała Alina, Żydowskie periodyki i druki okazjonalne w języku polskim. Bibliografia, Warszawa 2005. Cutter William, Translation and the Project of Culture: On Transferring Western Literature into Hebrew, 1893-1930, [w:] Bits of Honey. Essays for Samson H. Levey (Studies in the History of Judaism), red. Stanley F. Chyet, David H. Ellenson, Atlanta 1993. Czy wiesz kto to jest?, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938. Datner Helena, Ta i tamta strona. Żydowska inteligencja Warszawy drugiej połowy XIX wieku, Warszawa 2007. Dąbrowski Mieczysław, Wstęp, [w:] Pisarze polsko-żydowscy XX wieku. Przybliżenia, red. Mieczysław Dąbrowski, Alina Molisak, Warszawa 2006. Doktór Jan, Jakub Frank i jego nauka na tle kryzysu religijnej tradycji osiemnastowiecznego żydostwa polskiego, Warszawa 1991. Domagalska Małgorzata, Wykluczani? Żydzi w powieściach Artura Gruszeckiego, [w:] Wokół akulturacji i asymilacji Żydów na ziemiach polskich, red. Konrad Zieliński, Lublin 2010. Eisenbach Artur, Kwestia równouprawnienia Żydów w Królestwie Polskim, Warszawa 1972. Eisenberg Filip, Wilhelm Feldman, szkic biograficzny, [w:] Pamięci Wilhelma Feldmana, red. Jan Baudouin de Courtenay, Kraków 1922. Endelman Todd. M., Assimilation, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe: http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Assimilation// (dostęp: 15.08.2012). Frantz Wiktor, Badanie szaty graficznej, „Zeszyty Prasoznawcze” 1962, nr 1–2. Frieden Ken, Classic Yddish Fiction: Abramovitsh, Sholem Aleichem, & Peretz, New York, 1995. Friedrich Agnieszka, Bolesław Prus wobec kwestii żydowskiej, Gdańsk 2008. Friedrich Agnieszka, Wieloskładnikowa tożsamość indywidualna w pismach Henryka Nusbauma, [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, Warszawa 2004. Fuks Marian, Prasa żydowska w Warszawie 1823–1939, Warszawa 1979. Fuks Marian, Żydzi w Warszawie. Życie codzienne. Wydarzenia. Ludzie, Poznań 2010. Galchinsky Michael, The Origin of the Modern Jewish Writer. Romance and Reform in Victorian England, Detroit 1996. izraelita.indd 341 2014-12-15 11:51:30 INDEKS osobowy Abramowicz Szolem Jakow, zob. Sforim Mendele Mojcher Adamczyk-Garbowska Monika 228, 322 Adler Eliyana R.45,192, 200, 219 Aguilar Grace 30, 251, 252, 240, 241, 304 Alejchem Szolem (Szolem Rabinowicz) 53, 55, 56, 103, 234, 242, 243, 312, 314, 315, 316, 319 Alter Lejb 48 Antosik-Piela Maria 19, 160, 161 Appenszlak Jakub 296, 322 Arenzon Srul 22, 76 Arnstein Marek, zob. Marek Andrzej Arnsztajn Marek 90 Arnsztajnowa Franciszka (pseud. F.A.M.) 90– –91, 237, 285, 327, 332, 333, 334 Asz Szalom 55, 242, 243, 244, 275, 296, 312, 316, 317, 319 Aszkenazy Szymon 91 Bachórz Józef 266, 267, 268 Bałaban Majer 91 Bandówna Lena 257, 332 Bar-El A. 12 Bar-Itzhak Haya 139 Bartal Yisrael 129, 220 Bartoszewicz Julian 297 Bassnett Susan 237 Bauer Ela 19, 80, 161, 162, 163, 164, 215, 232, 233, 236, 242, 312 Bauman Zygmunt 13, 111, 126, 136 Baumgarten Jean 288 Belmont Leo, właśc. Blumental Leopold (pseud. Acosta, Bielski J. Dolinow, L. B., Leo B., Leo Belmont, LeBel, Leop. B.) 24, 28, 32, 72, 75, 85, 87, 89, 90, 91–92, 98, 106, 107, 126, 168, 169, 243, 245, 272, 294, 295, 296, 300, 302, 309, 327, 332, 333, 334 Ben-Izaak 68 Bergman Eleonora 67 Bernatowicz Feliks 252 Bernstein Ignacy 68 Bersohn Majer 64 izraelita.indd 347 Bersohn Mathias 59, 63, 100 Bialik Chaim Nachman 55 Bielska Franciszka 275, 334 Billig Michael 159 Birencweig Bernard 154 Blumberg Maria 74, 227, 258, 277, 331, 332 Blumental Amelia 72, 245 Blumental Leopold, zob. Belmont Leo Bornsztejn Izrael 70 Borzymińska Zofia 94, 196, 198 Brandstaetter Mordechaj Dawid 244 Brandstaetter Roman 244 Braude Czesława, zob. Endelmanowa-Rosen­ blattowa Czesława Brauman Mikołaj 59 Brill Yehiel 143, 144 Brontë Charlotte 93 Broydé Isaac 149 Brückner Aleksander 92 Bruno Giordano 307 Brzezina Maria 74, 102, 229 Bułat Mirosława 49, 229, 288 Caban Wiesław 194 Calmanson Jacques 151, 152 Cała Alina 22, 69, 70, 74, 75, 95, 122, 124, 129, 134, 138, 323, 327 Centnerszwer Mieczysław 93 Centnerszwer Samuel (Szmul) 93 Centnerszwerowa Róża 93-94, 95, 215, 261, 232 Chamberlain Joseph 304 Charli Chaplin 92 Chaver Yael 169 Chmielowski Piotr 297 Chwat Ludwik 64 Cohen Tova 212, 215, 235, 254, 257 Cohn Adolf Jakub (pseud. Ad.J.) 21, 22, 36, 38, 40, 43, 73, 75, 78, 80, 84–87, 88, 94, 100, 116, 117, 121, 125, 130, 135, 140, 141, 155, 173, 196, 199, 200, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 231, 250, 273, 294, 297, 298, 305, 306, 307, 323, 330, 333 2014-12-15 11:51:30 348 Cohn Albert 58, 142 Cohn Hieronim 84 Cohn Mojżesz 68, 225, 226, 329 Cohn Regina 86, 173 Cylkow Izaak 59, 68, 94, 125, 154, 158 Cylkow Mojżesz 94 Czacki Tadeusz 297 Czechowicz Józef 90 Czerniaków Adam 92 Czirikow Jewgienij 305, 306 Datner Helena 102, 105,124, 126, 131, 134, 136, 196, 197, 270, 324 Dawidsohn Chaim 60 Dąbrowski Mieczysław 18 Derski Adam 129, 301 Dickstein Samuel 59, 75, 94–95, 100 Dicksteinówna Julia 54, 95-96 Disraeli Benjamin 58, 143, 151 Dmowski Roman 91 Doktór Jan 151 Domagalska Małgorzata 295 Domański Michał 91 Dubnow Szymon 141 Dubois Stanisław 104 Dutlinger Edward 114, 214, 303 Eisenbach Artur 192, 231 Eisenbaum Antoni 21, 34, 57, 76, 175 Eisenberg Filip 97 Eliot George 256 Endelman Todd M. 12, 110 Endelman Zygmunt 96 Endelmanowa-Rosenblattowa Czesława (pseud. Czesław Halicz) 24, 43, 96–97, 111, 189, 215, 237, 245, 248, 276, 279, 280, 281, 302, 306, 327, 333, 334 Even-Zohar Itmar 237, 240 Feldman Wilhelm (pseud. F. Kreczowski, Lektor) 15, 24, 31, 32, 75, 97–98, 122, 129, 170, 171, 230, 241, 254, 255, 256, 262, 263, 264, 265, 272, 274, 287, 293, 295, 298, 307, 308, 309, 316, 316, 317, 318, 319, 331, 332, 333 Feldmanowa Maria 215, 238, 272 Feliks Strauch 283 France Anatol 135 Frank Friedrich 136 Frank Jakub 151, 152 izraelita.indd 348 Frieden Ken 312 Friedrich Agnieszka 102, 111, 115, 122, 128, 129, 131, 136, 160, 301 Frisz Efraim 275 Frug Szymon, właśc. Szimeon Szmuel Frug lub Semen Grigorijewicz Frug 55, 181, 229, 233, 234, 242, 243, 244, 283, 312, 313, 314 Fuks Marian 21, 22, 23, 52, 61, 76, 77, 79, 80, 123, 327 Fürst Liwiusz 150 Galas Michał 94, 154 Galchinsky Michael 252, 253, 254, 262, Gawalewicz Marian 259 Gawin Magdalena 87 Gesundheit Jakub 61, 69, 70 Giddens Anthony 14, 325 Gladsztern Salomea, zob. Peltyn Salomea Glasenapp Gabriele von 238, 246, 253, 303 Glattstern Hilel (Hilary) 77, 147 Gloger Zygmunt 101 Goldberg Henryk 333 Goldberg-Mulkiewicz Olga 182, 185 Goldhamer Herman 215 Goldschmidt (Goldszmidt) Józef 40, 58, 202 Goldsmith Jakub 320 Goldszmit Henryk (Korczak Janusz) 40, 275, 333 Goldszmit Jakub 129, 320 Gomulicki Wiktor 300 Gordon Jehuda Lejb 244 Górska Halina 96, 97 Graetz Heinrich 142, 152 Graff Jakub 176 Gromadzka Regina 19 Grosglik Izrael Leon 21, 31, 36, 40, 51, 52, 53, 62, 64, 65, 72, 73, 75, 83–84, 114, 115, 118, 119, 123, 133, 154, 164, 165, 176, 193, 194, 198, 200, 202, 203, 216, 218, 225, 235, 320 Grupińska Anka 213 Gruszecki Artur 259, 293, 294, 295 Hafftka Aleksander 22, 23, 79, 80 Halévy Joseph 143, 144, 149 Hall Caine Thomas Henry 145, 241, 272, 303 Halperin Joel 190 Halpern Dawid 98–99, 145, 150, 202, 207 Halpern Ignacy Izydor zob. Myślicki Ignacy Halpern Rozalia 99 2014-12-15 11:51:30 349 Harkawa Albert 229 Hass Ludwik 89 Hauptman Gerhart 104 Heine Heinrich 240, 241, 244 Hertz Aleksander 126, 136 Hertz Jan Adolf 289 Hertz Karol 45 Herzl Theodor 159, 164 Hetényi Zsuzsa 16,113, 224, 227, 239, 254, 280, 321 Hirsch Moritz von baron 46, 97, 172 Hoch Jan 56 Hoesik Ferdynand 101 Horowitz L. 272 Horwitz Maksymilian Henryk 230 Horwitz Max 121, 310 Huzarska Wiktoria 272, 275, 333 Ibsen Henryk 104 Inglot Mieczysław 18, 278 Jackan Szmuel Jankow 167 Jackson William 133 Jagielski Jan 91 Jagodzińska Agnieszka 12, 18, 19, 22, 24, 25, 38, 43, 53, 57, 62, 94, 102, 110, 117, 120, 122, 124, 126, 128, 129, 134, 166, 214, 216, 219, 256 Jakubowicz Józef 133 Jakubowski Salwian 98 Jeleński Jan 116, 128, 259 Jeske-Choiński Teodor 259, 293, 294 Jeziorkowska-Polakowska Anna 91 Jeż Teodor Tomasz 297 Junosza-Szaniawski Klemens 305 Juszkiewicz S., właśc. Semen Salomonowicz 280, 281 Kaplan Steven 144, 149 Katz David S. 146 Kaufman Mieczysław 195 Kawałko-Marczuk Ewa 43 Kempner Stanisław Aleksander (pseud. Amicus) 24, 28, 99-100, 121, 122 Kipling Rudyard 90, 315 Kirshenblatt-Gimblett Barbara 181 Kirszrot Jakub 196 Kirszrot Józef (pseud. K-t) 117, 121, 125, 140, 196, 310 Kiszczak Dariusz 92 Kleinman Maria 98 izraelita.indd 349 Kłośnik Zygmunt 280 Koestler Nora 213 Kohn Feliks 329 Kohn Gitl Miriam 80 Kohn Henryk Lucjan dr 75, 105,130, 137, 144, 164, 188, 189, 195, 234, 251, 272, 287, 295, 302, 313, 332, 333 Kohn S. 331 Kolberg Oskar 297 Kolbuszewski Jacek 223, 259, 262, 265 Kołodziejska Zuzanna 97, 126, 160, 197, 229, 255, 273 Kompert Leopold 240, 253, 254, 303, 310 Konar Alfred (pseud. Al.K) 330 Kondrat Agata 18 Konopnicka Maria 74, 105, 261, 278, 284, 301, 305 Korczak Janusz zob. Goldszmit Henryk Korgnold Jakub 125 Korngutówna Aniela (pseud. Aniela K...t, A. Kallas) 237, 260, 261, 275, 279, 280, 301, 327, 331, 333 Korzeniowski Józef 300 Korzeniowski Konrad 226 Kozikowski Edward 89 Kozłowski Stanisław 294 Kramsztyk Zygmunt 64 Kraszewski Józef Ignacy 58, 59, 226, 252, 297, 301, 302 Kraushar Aleksander 56, 73, 74, 100–101, 141, 142, 152, 323, 324, 327, 328 Kraushar Herman 73, 100 Kraushar Jadwiga 73, 100, 101 Krobb Florian 16, 224, 241, 246, 251, 253, 254, 258, 304, 321, 322 Kroszczor Henryk 64, 69 Krzemiński Stanisław 85 Krzywicki Józef 32 Krzywicki Ludwik 80 Krzywiec Grzegorz 91 Krzyżanowski Julian 17 Kwiatek Henryk 230 Landau Józef 198 Landau-Czajka Anna 214 Lande Dorota z Koniców 58 Laskowski Kazimierz 294, 301 Lauer Bernard (pseud. Belariusz, Belaryusz, B. L-r.) 120, 121, 131, 139, 162, 170, 171, 199 Lefevere André 237 Lelewel Joachim 297 2014-12-15 11:51:30 350 Lessing Gotthlod Ephraim 240, 241, 250 Lévinas Emmanuel 214 Lew Henryk 33, 105, 182, 183, 184, 185, 186, 190, 191, 243, 301, 315 Librowicz Zygmunt 299, 300 Lichtenbaum Henryk (pseud. Hael) 21, 24, 28, 31, 37, 74, 87, 89, 158, 170, 180, 189, 220, 230, 272, 278, 280, 317, 327, 334 Lichtenbaum Leon (pseud. L.L., L.L-m.) 21, 28, 37, 87, 88, 89, 131, 158, 182, 195, 231, 244, 294, 327, 331, 333 Likiert Nikodem (pseud. L-t) 84, 105, 130, 332 Lilien Mozes (Maurycy) Efraim 97, 188 Liliental Regina 182 Lindau Paul 245 Lindowska Ewelina 281, 333 Lipsztat J. 65 Lor Alfred (pseud. Al.L.) 137, 141, 243, 244, 245, 271, 277, 283, 305, 309, 310, 315, 316, 317, 318, 329, 332, 333 Loti Pierre 315 Lubliner Stefan 102 Lubowski Edward (pseud. Bolej Krut) 300 Łojek Jerzy 22 Maciejowski Ignacy, zob. Sewer Maciejowski Wacław 297 Maj Henryk P. 255 Majer Zygmunt 182 Majerczyk Zygmunt 243, 245, 317 Majmon Mosze Ben (pseud. Majmonides lub RaMBaM) 250 Majmon Salomon 58 Marconi Leander 67 Marczewska Aleksandra 298, 299 Marek Andrzej, właśc. Arnstein Marek 90, 237, 244, 245, 273, 274, 275, 289, 291, 302, 309, 310, 332, 333, 334 Markiewicz Henryk 17, 245, 282, 288 Marks Karol 99 Marrené Waleria, właśc. Morzkowska Waleria 226 Martuszewska Anna 257, 258, 261 Mayer Hans 256 Meisels Dow Ber, rabin 61 Meisels Izrael 70 Mendel Menachem 243 Mendelsohn Ezra 98, 323 Mendelsohn Moses 11 izraelita.indd 350 Meyer Michael 11 Meyersonowa Malwina 52, 90, 227, 238, 248, 262, 268, 269, 270, 271, 329, 330 Mianowska Julia, zob. Dicksteinówna Julia Mieczysławski Jan 90 Miłkowski Julian 330 Miron Dan 314 Mironówna-Chin Rachela 275, 276 Mirowska Agata 255, 332 Montefiore Moses, sir 145 Mortkowicz-Olczakowa Hanna 96, 97 Morzkowska Waleria, zob. Marrené Waleria Mosenthal Salomon Herman 304 Moszkowski M.W. 68 Munk Salomon 58 Musset Alfred de 277 Myślicki Ignacy, właśc. Halpern Ignacy Izy­ dor 99 Nalewajko-Kulikov Joanna 42, 83 Nałkowska Zofia 82 Natalia Maria 330 Natanson Henryk 63 Natanson Ludwik 66, 67, 84 Natanson Paulina 95 Neufeld Daniel 21, 34, 76, 94 Niemcewicz Julian Ursyn 252 Niemojowski Ludwik 330 Nirenstein Numa 43, 283, 329, 330 Nordau Max 164 Nossig Alfred 97, 161, 166,188, 307 Nowaczyńśki Adolf 92 Nusbaum Henryk 28, 75, 101–102, 111, 287, 333 Nussbaum Hilary 101, 105, 195, 208, 209, 267, 308, 324 Ohrenstein (Icchak L.) Jerzy Oreński (pseud. Jerzy Ohr) 102–103, 182, 327, 331, 332 Okręt Rudolf 99 Opalski Magdalena 76, 129, 220 Oppman Artur (pseud. Or-Ot) 105, 284, 285, 287, 332, 333 Orensztejn Hirsz 70 Oreńska Eugenia Regina 102 Oreński Jerzy, zob. Ohrenstein Jerzy Orzeszkowa Eliza 59, 74, 95, 101, 102, 129, 226, 227, 241, 261, 278, 284, 297, 298, 300, 301, 302, 305, 306 Ostrowski Witold 246, 251, 252 Otto Joanna 50 2014-12-15 11:51:30 Redaktor prowadząca Dorota Węgierska Adiustacja stylistyczno-językowa Wojciech Adamski Korekta Grażyna Gawryłow Skład i łamanie Regina Wojtyłko Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12 663-23-81, 12 663-23-82, fax 12 663-23-83 izraelita.indd 353 2014-12-15 11:51:31
