uczenie się języków obcych w świetle neurobiologii
advertisement
PREZENTACJE Renata Frosztęga-Ryszawy UCZENIE SIĘ JĘZYKÓW OBCYCH W ŚWIETLE NEUROBIOLOGII Wiek XX przyniósł wiele odkryć dotyczących funkcjonowania mózgu. Jest on nadal prawdopodobnie najbardziej tajemniczym i skomplikowanym organem naszego ciała, jednak coraz więcej jesteśmy w stanie o nim powiedzieć. Żeby wiedzieć, jak nauczać języka obcego, trzeba zrozumieć, jak działa mózg, w jaki sposób nabywamy umiejętności językowych, co pozwala niektórym ludziom opanować drugi język w stopniu zaawansowanym i jak zastosować tę wiedzę w klasie szkolnej. „Jak mózg tworzy umysł?”1 Badania nad mózgiem prowadzone były przez ludzi już od starożytności. W XIX wieku zauważono, że różne rejony mózgu mają pewne określone funkcje, jednak to dopiero wiek XX rozwinął wiedzę dotyczącą mózgu ludzkiego. Każdy z nas wie, iż składa się on z dwóch półkul połączonych ze sobą. Półkule różnią się od siebie pod względem pełnionych funkcji. Lewa, uznawana za dominującą, odpowiedzialna jest za to, co dzieje się z prawą stroną naszego ciała, ma związek z logiką, matematycznym, analitycznym myśleniem oraz komunikacją werbalną. Prawa półkula natomiast steruje lewą stroną ciała i odpowiada za wszystkie formy artystycznej kreatywności, wyobraźnię przestrzenną, emocje i intuicyjne myślenie (Gooch 1980: 790). Ponieważ odbierają one po połowie impulsów ze świata zewnętrznego, np. wzrokowych z każdego oka, musi istnieć między nimi komunikacja i koordynacja. Do przekazu informacji służą spoidła, które przekazują informacje między półkulami. Największym z nich jest ciało modzelowate. Od lat 60. poprzedniego wieku zaczęto intensywniej zajmować się zagadnieniem mózgu i wszystkich jego funkcji. Powstał nawet nowy nurt zwany neurobiologią, którego to przedmiotem badań stał się układ nerwowy. Wynalezienie mikroskopu przyczyniło się znacząco do postępu w tej dziedzinie. Pozwoliło to na rozwój wiedzy dotyczącej sieci nerwowych, na które składają się liczne komórki nerwowe zwane neuronami. Połączone są one ze sobą za 6 pomocą wypustek: dendrytów i aksonów, które tworzą wielomilionowe sieci. Neurony w tych układach potrafią się reorganizować, tworząc nowe wypustki i nowe połączenia. Informacje do innych neuronów przekazywane są dzięki synapsom znajdującym się na końcu aksonu, a odbierane za pomocą synaps położonych na dendrytach (Sołtys i in. 2016: 357). Proces uczenia się powoduje, że neurony tworzą nowe sieci, nowe połączenia, wypustki i przekształcają istniejące struktury. Pod wpływem stymulacji środowiska układy neuronów nieustannie się zmieniają. Proces nabywania nowych informacji polega więc na reorganizacji sieci nerwowych oraz ich kształtowaniu – jedne połączenia ulegają wzmocnieniu pod wpływem napływających bodźców, inne zanikają z powodu ich braku. Obowiązuje tu zasada, którą S. Greenfield (1997: 114) określiła jako użyj albo wyrzuć. Okresy wrażliwe w rozwoju mózgu Neurobiologia podkreśla znaczenie okresów wrażliwych, zwanych również krytycznymi. Są to przedziały czasowe, w których mamy do czynienia z ogromnym wzrostem sieci neuronowych. De Villers-Sidani i Merzenich (2011, za Bailey i Penhune 2014: 158) definiują je jako: okienka rozwojowe, w których to specyficzny trening i doświadczenie oddziaływują na siebie wzajemnie, aby zmienić mózg i zachowanie na dłuższy okres czasu. Istotną rolę, zwłaszcza w tych okresach odgrywa środowisko (Coon i Mitterer 2008: 83). To bodźce zewnętrzne mają ogromny wpływ na rozwój dziecka, a tym samym na powstanie nowych sieci neuronowych i ich modyfikacje (Cozolino 2014: 32). Środowisko wzbogacone daje wielorakie możliwości uczenia się i nabywania umiejętności. Często stymulowane neurony mogą rozrastać się i przystosowywać inne komórki układu nerwowego do swoich działań. Tworzą się nowe synapsy, które pozwalają na szybsze przekazywanie impulsów między komórkami. Połączenia nerwowe kształtują się zatem pod wpływem ważnych środowiskowych, ale i genetycznych czynników. W miarę uczenia się powstają nowe wypustki, zwane dendrytami. Jeżeli poziom aktywacji komórek nerwowych jest wysoki, siatka dendrytów gęstnieje. Im więcej stymulacji zewnętrznej, tym bogatsza sieć neuronów. Impuls wtedy może być przekazywany przez różne sieci, co daje większą łatwość uczenia się, znajdowania odpowiednich słów, dokonywania analiz czy porównań. W okresach krytycznych proces uczenia się jest łatwiejszy i szybszy. W okresie przedwerbalnym istnieje okres wrażliwy dla kategoryzacji głosek. Noworodek potrafi rozróżnić wszystkie głoski z każdego języka i jest bardziej wrażliwy na głoski, pozwalające odróżnić jedno słowo od drugiego. W miarę upływu czasu zaczyna różnicować jednak tylko te głoski, które pojawiają się w jego środowisku. Badania wykazały, ze zdolność do różnicowania głosek zanika około 1. roku życia (Falk 2009: 78). Wynika z tego fakt, iż w centralnym układzie nerwowym tworzy się określona struktura fonologiczna pomiędzy połączeniami neuronalnymi, nieużywane zaś połączenia zanikają. Stąd wniosek, że nauka innego języka bazuje już na gotowej strukturze, a więc nie ma nauki od poziomu zero. Dlatego też drugi język często wymawiany jest z innym akcentem. Dziecko, które posiada zasób słów w liczbie ok. 50, (zazwyczaj ok. 18 miesięczne) ma już utrwalone wszystkie struktury fonologiczne języka (Ohala 2008: 33). Badania wykazały, iż wiele zależy od wieku, w którym czło- PREZENTACJE PRZEGLĄD Edukacyjny 3/4 (102/103) wiek rozpoczyna naukę drugiego języka. Im starsze dzieci, tym mają mniejsze szanse na wyuczenie się poprawnej wymowy. (Ioup 2008: 44) Podobnie rzecz się ma z gramatyką. Okazuje się, że przyswajanie gramatycznych zawiłości po 13. r. ż., skutkuje bardzo często słabym radzeniem sobie z gramatyką języka obcego (OECD 2002: 51). Natomiast proces uczenia się leksyki zachodzi całe życie a zasób słów może być poszerzany niezależnie od wieku (OECD 2002: 76).Mimo iż uczenie się jest procesem trwającym całe życie, najlepszy okres występuje od urodzenia do 3. roku życia oraz od 10. do 15 r. ż. Wtedy następuje radykalna reorganizacja mózgu tworzenie nowych połączeń i przycinanie nie wykorzystywanych. Jak wykazują badania, zwłaszcza okres między 1,5. a 3. rokiem życia jest okresem wrażliwym dla poznania nowych słów. Intensywnie wzrastają wtedy połączenia w lewej półkuli a dziecko uczy się języka szybko i łatwo. (Grzywniak 2011: 104-105) Rozwój obu półkuli mózgowych nie przebiega w sposób jednoczesny i harmonijny. W pierwszych dwóch latach (do ok. 18 miesięcy) intensywniej rozwija się prawa półkula, co widoczne jest przede wszystkim w coraz to lepszych zdolnościach motorycznych dziecka. Pod koniec 2. roku życia rozwój lewej półkuli skutkuje opanowaniem dużej ilości słów. (Cozolino 2014: 28) W wieku przedszkolnym rozwój prawej półkuli jest szybszy, dlatego też dziecko łatwo uczy się piosenek, ma dużą wyobraźnię. Prosty tekst i rytm piosenki pomaga w podziale słów na sylaby, przez co dziecko uczy się je odróżniać. Dlaczego już małe dzieci powinny uczyć się języków obcych? Wiek nabycia umiejętności posługiwania się drugim językiem determinuje w istotny sposób organizacje tej umiejętności w ludzkim mózgu. Jak już wspomniałam, niemowlęta, początkowo zdolne do rozróżniania wszystkich ważnych różnic między fonemami, w pewnym momencie ostatecznie tak modyfikują swój obszar odpowiedzialny za percepcję słuchową, że w późniejszym czasie inne istotne zmiany mogą nie być już możliwe. Japończycy nie potrafią odróżnić angielskiego „r” od „l”, ponieważ mózg zakodował tylko te fonemy, które istnieją w ich języku. „R” i „l” nie okazały się istotne, więc nie zostały włączone w struktury mózgowe. Oznacza to, że mózg dorosłego człowieka jest mniej wrażliwy na obce fonemy. Chociaż niektórzy badacze, jak np. Jay McClelland, twierdzą, że możliwe jest jednak nauczenie się ich rozróżniania. Wymaga to ćwiczeń, w którym uczeń będzie słyszał dźwięki w sposób wyolbrzymiony, przesadzony i w wolniejszym tempie. Już po godzinnym treningu pozwala to na wyczucie różnicy między fonemami w słowach wymawianych w normalnym tempie. W płacie czołowym znajduje się obszar odpowiedzialny za produkcję języka, zwany ośrodkiem Broki. Hirsch i in. (1997: 171-174) określili obszary w ośrodku, które wykorzystywane są przez ludzi mówiących w języku obcym. Okazuje się, że człowiek wykorzystuje różne rejony ośrodka Broki do produkcji języka obcego w zależności od tego, czy język ten został nabyty przez niego w dzieciństwie czy w wieku dojrzałym. Ważną rolę w rozumieniu języka odgrywa natomiast ośrodek Wernickiego, znajdujący się w tylnej części płata skroniowego. Ten ośrodek jednak nie wykazuje żadnych lub tylko bardzo niewielkie różnice w aktywności, biorąc pod uwagę wiek nabycia umiejętności posługiwania się językiem. Badania sugerują więc, że trudności, jakie będzie miał dorosły człowiek podczas nauki języka raczej będą się wiązać z produkowaniem słów za pomocą warg i języka. Stąd też, dla dorosłych uczących się języka obcego powinno się raczej sięgać po metody koncentrujące się bardziej na mówieniu aniżeli na czytaniu czy słuchaniu. Za tym, aby już w młodych latach rozpocząć naukę drugiego języka, przemawiają okresy wrażliwe w rozwoju mózgu. Należy dbać przy tym, aby otoczenie dziecka było ciekawe, ponieważ bogate środowisko powoduje powstanie większej ilości połączeń w mózgu. Nauce sprzyja duża ilość różnego rodzaju bodźców. Nauczyciel nie powinien skupiać się jedynie na przekazie werbalnym, ale wziąć pod uwagę fakt, iż prawa półkula w tym okresie intensywnie się rozwija. Dziecko łatwiej się uczy piosenek, ma dużą wyobraźnię, łatwo zapamiętuje melodię i rytm, chętnie maluje. W tym okresie muzyka wspomaga proces zapamiętywania. Śpiew, taniec, klaskanie dają podstawę do rozwoju językowego dziecka. Pamięć Nabycie umiejętności językowych jest skomplikowanym, ale bardzo ważnym procesem w naszym życiu. Zapamiętywanie jest przy tym elementem nieodzownym. Choć nie ma w mózgu jednej części odpowiedzialnej za pamięć, to pewne jego fragmenty spełniają istotną rolę w przetwarzaniu czy utrwalaniu informacji. Strukturą mózgu, która odgrywa ważną rolę w utrwalaniu informacji jest hipokamp – niewielkie skupisko komórek nerwowych w części płata skroniowego. Tu odbywa się zapisywanie nowych słów, doświadczeń. Informacje przebywają w hipokampie przez jakiś czas, potem zostają przetransportowane w inne regiony kory mózgowej (Rotkiewicz i Brzezicka 2005). Dlatego też zdarza się nam lepiej pamiętać rano wiersz, którego uczyliśmy się wieczorem. W czasie snu bowiem nasz mózg pracuje przesyłając informacje do pamięci długotrwałej. W zależności od rodzaju impulsu (wizualny, słuchowy, dotykowy, itd.) jest on zapisywany w określonym regionie kory mózgowej, np. impuls odebrany za pomocą zmysłu słuchu zostanie zapisany w rejonie płatu skroniowego, natomiast impuls wizualny w okolicach potylicy. Jeżeli informacja powiązana jest z emocjami, ludzki mózg wykorzysta również swój układ limbiczny w rejonie płata czołowego. Ogólnie – lewa półkula odpowiedzialna jest za zapamiętywanie przekazu werbalnego, prawa – bardziej wizualnego. Dlatego tak ważne jest, aby przy prezentowaniu nowych słówek angażować jak najwięcej zmysłów. Wtedy bodźce są dla mózgu silniejsze, słowo zakodowane zostaje w różnych regionach mózgu, przez co zwiększamy szanse na jego zapamiętanie (Lundborg 2013: 106). Pamięć to nie tylko zdolność do magazynowania wiedzy, zdarzeń, słówek, ale również umiejętność przywołania ich. Zanim jednak jakieś wyrażenie czy słówko trafi do mózgu, przechodzi bardzo długi proces. R. Atkinson i R. Shiffrin (1968) – dwaj amerykańscy uczeni wprowadzili podział na 3 rodzaje pamięci: – sensoryczna, do której na bardzo krótką chwilę wpadają sygnały słuchowe, dotykowe czy wzrokowe. Dzięki niej możemy obejrzeć np. film w kinie, pamiętając, co zdarzyło się w poprzedniej scenie. W przeciwnym razie film byłby dla nas zlepkiem obrazów; – krótkotrwała, służy do czasowego zapamiętania informacji, wyrazów, liczb, ma niewielką pojemność i krótki czas przechowywania; 7 PREZENTACJE – długotrwała, magazynuje informacje, których mózg używa i które zostały przeniesione z pamięci krótkotrwałej, na dłużej. Dekadę później, w latach 70. XX wieku psycholog E. Tulving wprowadził podział pamięci długotrwałej na epizodyczną, która zawiera fakty i konkretną wiedzę i semantyczną, przechowującą wspomnienia (Tudela 2004: 397). Podczas nauki języka to, jak słowo zostanie zakodowane w mózgu w formie interneuronów (komórek nerwowych związanych z określonym obszarem) zależy od tego, czy to nowe słowo jest w jakiś sposób zgodne lub może być dopasowane do jednostek lingwistycznych, które już w mózgu istnieją. Jeżeli informacja okazuje się być zgodna, nowo utworzone interneurony mają bardzo krótkie połączenia. Jeżeli słowo jest zgodne, ale nie całkowicie, interneurony będą mieć dłuższe połączenia. Według neurobiologów długość połączeń między interneuronami może sięgać „od niewielkiej części cala do 3 i więcej stóp” (Carey 2005, za Chan i in. 2011). A jak wiadomo krótsze połączenia są szybsze i bardziej efektywne niż dłuższe. La Berga zauważył również, iż wszystkie umiejętności, łącznie z językowymi, podlegają najpierw kontrolowanemu procesowi przetwarzania, ażeby później przejść w fazę automatyczną. Kontrolowany proces wymaga świadomego wysiłku i jest wymagający w przeciwieństwie do automatycznego przetwarzania informacji. Powtarzające się aktywacje połączeń między neuronami wzmacniają je, co powoduje, że informacja lub słowo mogą być w końcu wyszukane automatycznie, bez świadomego wysiłku. (La Berga 1981, za Chan i in. 2011) Emocje – sposób na selekcję informacji Informacja, która nas interesuje jest automatycznie przekazywana do krótkotrwałej lub długotrwałej pamięci, w zależności od naszego zainteresowania lub emocji połączonych z informacją. Gdyby zapytać 10-letniego chłopca o to, jakie samochody znajdują się na parkingu, nie miałby z tym żadnego problemu. Natomiast będzie mieć trudności z prostym dodawaniem czy zapamiętaniem wiersza. Dzieje się tak dlatego, że myśli o samochodach wzbudzają w nim przyjemne emocje, radość, podczas gdy nauka wiersza jest nudna. Oczywiście dla niektórych dodawanie będzie bardziej interesujące od samochodów. Wszystko zależy od indywidualnych predyspozycji. Jest przy tym jedna ważna rzecz dotycząca zainteresowań, o której warto wiedzieć, szczególnie w zawodzie nauczyciela – zainteresowania można w pewien sposób wygenerować. W tym pomagają emocje, które stanowią jakby „klej” dla pamięci. Receptory zmysłów muszą zamienić sygnały pochodzące ze świata zewnętrznego w neuroelektryczne i neurochemiczne procesy. Wszystko musi zostać zakodowane w odpowiedni sposób. Wiedza zatem nie jest przekazywana do mózgu w taki sposób, w jaki zostaje zaprezentowana w środowisku. Mózg przekształca bodziec zewnętrzny i decyduje, co ten bodziec dla niego oznacza. W zależności od docierających do niego sygnałów cały czas się rozbudowuje, tworzy nowe połączenia neuronowe, żeby lepiej przetwarzać impulsy docierające z zewnątrz. Uwaga jest tym, co decyduje o doborze informacji dla mózgu a każdy z nas posiada wewnętrzne kryteria, które selekcjonują informacje na ważne i mniej ważne (Singhal 2015). Nauczanie konwencjonalne skłania nauczycieli do trzymania uczniów w ławkach. To powoduje paraliż mózgu a proces nauki się wydłuża. Aby utrzymać koncentrację, 8 zwrócić uwagę i „włączyć” myślenie uczniów zaleca się zrywać często z tradycyjnymi strukturami lekcyjnymi i sprawić, żeby uczniowie zażyli trochę ruchu, posłuchali muzyki. Krew w mózgu lepiej będzie krążyć i dostarczy mózgowi więcej cennego tlenu. Włączenie ciała w proces uczenia się sprzyja lepszemu funkcjonowaniu mózgu (Domasio 1999: 18). Ponadto jest to także sposób na zaangażowanie emocji i wzbudzenie zainteresowania. Prezentowane czy ćwiczone w ten sposób słówka lub wyrażenia z pewnością na dłużej zostaną w pamięci, bo zostaną zakodowane ze wspomnieniem ruchu, muzyki, przyjemności. Konstruktywizm – konsekwencja badań neurobiologii Trend w edukacji, który bierze pod uwagę odkrycia w dziedzinie neurobiologii i psychologii, został nazwany konstruktywizmem. Odnosi się on wg Lunenburga (1998: 76) do dynamicznej relacji między tym, jak nauczyciele uczą a jak uczą się uczniowie. Jedną z założeń konstruktywizmu jest myśl, iż wiedza jest tworzona przez jednostkę. Człowiek nie magazynuje wszystkich informacji, tylko buduje własne struktury wiedzy z dostępnych informacji pochodzących ze świata zewnętrznego (Katz i Chard 2000: 26). Każdy z nas aktywnie konstruuje więc własną wiedzę, przy wykorzystaniu wiedzy już posiadanej. Dla Wygotskiego umysł to proces nadawania doświadczeniu znaczenia. Konstruowanie znaczeń wymaga nie tylko samego języka, ale także ujęcia kulturowego kontekstu, w którym język jest używany. Nauka przebiega więc na 3 poziomach: – fizycznym (w odniesieniu do zmysłów, które odbierają bodziec), – psychicznym (bodziec jest przetwarzany w mózgu i interpretowany przez odbiorcę), – społecznym (środowisko wpływa w znaczący sposób na postrzeganie świata). Istniejące w mózgu struktury nieustannie się reorganizują. Jeżeli uczymy się nowych umiejętności czy nowego języka, mózg musi tworzyć nowe połączenia synaptyczne, nowe dendryty i adaptować się do nowych zadań i otoczenia. Przyswajanie wiedzy jest procesem dynamicznym, wiąże się z przetwarzaniem informacji a nie tylko ich gromadzeniem. Okazuje się, że zmiany w warunkach środowiska mogą po dłuższym czasie powodować również zmiany w mózgu, nawet już pełni ukształtowanym (Greenfield 1997: 116). Stąd też podkreślenie w konstruktywizmie rozwoju umysłu osadzonego kulturowo w konkretnym kontekście i środowisku. Jak przekładają się założenia konstruktywizmu na działania pedagogiczne? Opracowanie J. i M. Brooks (1999) wskazuje kilka zasad, którymi należy się kierować: – formułowanie odpowiednich problemów, atrakcyjnych dla uczniów, – organizowanie nauczania wokół jakichś podstawowych pojęć. Trudniej jest dla wielu uczniów zbudować wiedzę na bazie szczegółowych zagadnień, lepiej jest sięgnąć po bardziej ogólne pojęcia; – poszukiwanie i docenianie uczniowskiego punktu widzenia w procesie kształcenia. Świadomość tego, ile uczeń wie na konkretny temat, pozwala nauczycielowi osadzić proces uczenia się w kontekście wiedzy uczniów. W myśl ww. założeń należałoby skoncentrować się w pracy nauczyciela na tworzeniu zadań, które są dla PREZENTACJE PRZEGLĄD Edukacyjny 3/4 (102/103) uczniów wyzwaniem, stymulują ich do poszukiwań rozwiązania, do samodzielnej pracy. Projekt edukacyjny jest z pewnością metodą, która spełnia te kryteria, jeżeli tylko pytanie problemowe zostanie w odpowiedni sposób ujęte i zachęci uczniów do dodatkowej pracy. Podejście konstruktywistyczne stawia nauczyciela w roli przewodnika, który inspiruje, stwarza klimat do samodzielnego projektowania działań, interesuje się rozumieniem pojęć przez uczniów, zanim przedstawi im własne rozumienie. Istotnym wprowadzeniem do tematu powinno stać się zbadanie dotychczasowej wiedzy każdego ucznia. Jest to edukacyjnie trudne nawet w 10-osobowej klasie, ale to na tej podstawie uczeń będzie interpretował, przetwarzał i budował własną wiedzę. Uczenie się ma zawsze kontekst społeczny, więc rozmowa w grupach, krótka prezentacja swojej opinii, burza mózgów, itd. zaktywuje dotychczasową wiedzę uczniów. Zaś najważniejszą rolą nauczyciela jest pielęgnowanie naturalnej ciekawości uczniów, dążenie do tego, aby umysł młodego człowieka był umysłem krytycznym, poszukującym. Stąd też kolejny postulat konstruktywizmu, aby uczący się mieli wpływ na kierowanie procesem nauczania czy zmiany w doborze tematów lub materiałów nauczania. Przez to młody człowiek staje się bardziej odpowiedzialny za własny proces uczenia się. ne, ponieważ prawa półkula odpowiedzialna za te czynności intensywnie rozwija się, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, co daje podstawy do rozwoju zdolności werbalnych. – jeżeli pozytywne emocje towarzyszą nauce słówek, jest bardziej prawdopodobne, że te słówka zostaną zapamiętane. Należy przy tym pamiętać, że uczący się musi być skoncentrowany na tym, co dzieje się w klasie. – proces uczenia się polega na ciągłym reorganizowaniu sieci neuronowych. Polega to na tym, że jeżeli uczymy się nowych umiejętności czy nowego języka, mózg tworzy nowe połączenia synaptyczne, nowe dendryty i musi adaptować się do nowych zadań i otoczenia. Używane synapsy ulegają wzmocnieniu, nieużywane zanikają. Mózg ludzki jest zatem stworzony do uczenia się, a nauka języka obcego ma na niego pozytywny wpływ. Ludzie, którzy mówią biegle więcej niż jednym językiem, mają lepszą pamięć, są bardziej kreatywni a ich umysł jest bardziej plastyczny aniżeli umysł osób używających jednego języka. Pomaga również pozostać umysłowo dłużej sprawnym. Renata Frosztęga-Ryszawy nauczycielka języka angielskiego i niemieckiego w szkole podstawowej i gimnazjum, absolwentka Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych, Wyższej Szkoły Lingwistycznej oraz Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie. Podsumowanie Badania nad nauczaniem języków obcych bazują na wielu różnych dyscyplinach naukowych, takich jak: psychologia, neurobiologia, psycholingwistyka, socjologia, lingwistyka, neurolingwistyka. Nie wyczerpały one z pewnością listy możliwych odkryć w odniesieniu do ludzkiego mózgu, jednakże wyniki badań z różnych dziedzin pozwalają nam wyciągnąć kilka ważnych wniosków, które sprawią, iż proces nauki drugiego języka będzie efektywniejszy. Warto pamiętać, że: – dzieci od najmłodszych lat powinny słuchać języka obcego, dzięki temu struktury fonologiczne w mózgu zakodują sobie również istnienie fonemów znanych nie tylko z języka ojczystego, – z nauką języka drugiego warto zacząć nawet w wieku 2 lat, kiedy mózg bardzo intensywnie się rozwija. Dziecko jest w stanie nauczyć się wtedy mnóstwa nowych słów, ale przede wszystkim przyzwyczai swój mózg do melodii, rytmu, brzmienia obcych wyrażeń. – należy zwracać uwagę na środowisko, w którym dziecko wzrasta. Im większa stymulacja, więcej bodźców zewnętrznych, tym sieć neuronowa w mózgu gęstsza, co wiąże się z większą łatwością w nabywaniu nowych umiejętności, zapamiętywaniu, analizowaniu, itp. – prezentując nowe słowo czy wyrażenie na lekcji języka obcego powinno się zadbać o to, aby jak najwięcej zmysłów zostało zaangażowanych w jego zapamiętanie. Impulsy pochodzące z różnych zmysłów, zakodowane zostają w wielu miejscach kory mózgowej, przez co zwiększa się efektywność pamięci ucznia. – powinno się sięgnąć najpierw do wiedzy, która już została zakodowana w mózgu ludzkim, ażeby na tej podstawie łatwiej było zbudować wyższe poziomy tej wiedzy. Jeżeli chcemy wprowadzić nowe słowo czy wyrażenie, należy sprawdzić, czy uczniowie już te informacje posiadają albo co już znają. Do tego, co jest znane, można dołączyć kolejne informacje. – ważne jest, aby małe dzieci wykorzystywały podczas nauki swoją kreatywność, wyobraźnię, zdolności artystycz- 1 Damasio, Antonio, S.; tytuł artykułu pochodzącego z Scientific American, 1999. BIBLIOGRAFIA Bailey, J. A., Penhune, V. B. (2014) The relationship between the age of onset of musical training and rhythm synchronization performance: validation of sensitive period effects. W: „Frontiers”, 21.11.2014, 158-168. Brooks, J. G., Brooks, M. G. (1999) In Search of Understanding: The Case for Constructivist Classrooms. Alexandria-Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development. Chan, W. M., Chin, K. N., Nagami, M., Suthiwan, T. (red.)(2011) Process and Process – Orientation in Foreign Language Teaching. Boston: Walter de Gruyter. Cozolino, L. J. (2014) The Neuroscience of Human Relationships: Attachment and the Developing Social Brain. New York-London: W. W. Norton & Company. Domasio, A. R. (1999) The Feeling of what Happens: Body, Emotion and the Making of Consciousness. New York: Harcourt Brace. Falk, D. (2009) Finding Our Tongues: Mothers, Infants and the Origins of Language. New York: Basic Books. Gooch, S. (1980) Right brain, left brain. W: „New Scientist” nr 1218, 790-792. Greenfield, S. A. (1997) The Human Brain: A Guided Tour. New York: Basic Books. Greenfield, S. A. (2008) The Human Brain: A Guided Tour. London: Weidenfield and Nicolson. Grzywniak, C. (2011) Podstawy neurobiologii w uczeniu się u dzieci młodszych. W: „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” Tom 64, 95-107. Ioup, G. (2008) Exploring the role of age in the acquisition of econd language phonology. W: J. G. H. Edwards, M. L. Zampini (red.) Phonology and Second Language Acquisition. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 41-62. Katz, L. G., Chard, S. C. (2000) Engaging Children’s Minds: The Project Approach. Stamford-Connecticut: Ablex Publishing Corporation. Kim, K. H. S., Relkin, N. R., Lee K. M. i Hirsch J. (1997) Distinct cortical areas associated with native and second languages. W: Nature 388, 171-174. 9 PREZENTACJE Lundborg, G. (2013) The Hand and the Brain: From Lucy’s Thumb to the Thought-Controlled Robotic Hand. London: Springer-Verlag. Lunenburg, F. (1998) Constructivism and technology: Instructional designs for successful education reform. W: „Journal of Instructional Psychology” nr 25, 75-81. Nawrot, A. (red.) (2016) Encyklopedia Biologia. Kraków: Wydawnictwo „GREG”. OECD (2002) Understanding the Brain Towards a New Learning Science: Towards a New Learning Science. Paris: OECD Publishing. Ohala, D. K. (2008) Phonological acquisition in a first language. W: J. G. H. Edwards, M. L. Zampini (red.) Phonology and Second Language Acquisition. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 19-40. Streszczenie Rozwijająca się od poprzedniego wieku nauka zwana neurobiologią wyjaśniła wiele zagadnień dotyczących funkcjonowania mózgu ludzkiego. Nauka ta podkreśla znaczenie okresów wrażliwych w procesie uczenia się, wskazuje obszary mózgu odpowiedzialne za produkcję języka i jego rozumienie, wyjaśnia, w jaki sposób informacje magazynowane są w pamięci i co decyduje o ich doborze. Są to ważne odkrycia z punktu widzenia nauczyciela, który dąży do efektywnego przekazywania wiedzy i umiejętności językowych. Praca porusza również zasady konstruktywizmu – trendu w edukacji bazującego na odkryciach w dziedzinie neurobiologii. Słowa kluczowe: neurobiologia, język obcy, okresy wrażliwe, pamięć, konstruktywizm 10 Rotkiewicz, M., Brzezicka, A. (2005) Pamięć – skomplikowana funkcja mózgu. Czy to jeszcze pamiętasz? W: „Polityka” [online] [dostęp 18.08.2016] http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/164096,1,pamiec-skomplikowana-funkcja-mozgu.read. Singhal, A., Singhal, S. (2015) How to Memorize Anything: The Ultimate Handbook to Explore and Improve Your Memory. Random House India. Talukder, G. (2001) How the Brain Learns a Second Language [online] [dostęp 18.08.2016] http://brainconnection.brainhq.com/ 2001/01/27/how-the-brain-learns-a-second-language/. Tudela, P. (2004) Cognitivism. W: Spielberger, C. D. (red.) Encyclopedia of applied psychology: A-E, Tom 1. Oxford-Boston: Elsevier Academic Press, 393-402. Abstract Title: Learning process in the light of neurobiological research Science, which has been developing since the last century, called neurobiology, clarified many issues concerning brain function. This science emphasises the importance of sensitive periods in the learning process, identifies brain areas which are responsible for language production and comprehension. Moreover, it explains how information is stored in the memory and what determines the selection of information. These are significant findings from the perspective of a teacher who aims to impart knowledge and language skills. The article features also the principles of constructivism – new tendency in education based on the neurobiological findings. Keywords: neurobiology, foreign language, sensitive periods, memory, constructivism
