Prawo konstytucyjne I zaj*cia - Wydział Prawa, Administracji i

Prawo konstytucyjne
VIII i IX zajęcia
Sądy, prokuratura i Trybunał Stanu
Mateusz Radajewski
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski
Cechy wspólne władzy sądowniczej
1.
2.
3.
4.
Niezawisłość sędziowska
Działalność oparta na prawie
Rozstrzyganie spraw i sporów prawnych
Oparcie na sformalizowanych procedurach
SĄDY
Wymiar sprawiedliwości
1. Funkcja sądów (art. 175 ust. 1 Konstytucji) – być może również
TS oraz w pewnym zakresie TK.
2. Rozstrzyganie sporów prawnych, w których jedną ze stron jest
jednostka lub podmiot podobny.
3. Nie oznacza to, że sporów nie rozstrzygają organy pozasądowe –
sądy jednak stoją na ich czele i mogą weryfikować ich decyzje.
Najważniejsze akty normatywne
1. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych,
2. Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów
administracyjnych,
3. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów
wojskowych,
4. Ustawa z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym,
5. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa,
6. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i
Prokuratury
Struktura sądów
1. Art. 175 ust. 1 Konstytucji RP:
a) Sąd Najwyższy,
b) sądy powszechne (art. 177 – domniemanie właściwości)
c) sądy szczególne: administracyjne i wojskowe
2. Art. 175 ust. 2 Konstytucji RP – sądy wyjątkowe dopuszczalne tylko na
czas wojny
Sądy powszechne
1. Trójszczeblowy charakter:
a) sądy rejonowe
b) sądy okręgowe
c) sądy apelacyjne
2. Tworzy, znosi oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości:
a) Minister Sprawiedliwości
b) po zasięgnięciu opinii KRS
c) w drodze rozporządzenia
Sądy powszechne
1. Trójszczeblowy charakter:
a) sądy rejonowe
b) sądy okręgowe
c) sądy apelacyjne
2. Sądy rejonowe:
A. Dla jednej lub dla wielu gmin albo dla części gminy
B. Wydziały (obligatoryjnie):
1.
2.
cywilny
karny
C. Wydziały (fakultatywnie):
1.
2.
3.
4.
ksiąg wieczystych
rodzinny i nieletnich
pracy i ubezpieczeń społecznych (albo osobno każdy z nich)
gospodarczy
Sądy powszechne
1. Sądy okręgowe:
A.
B.
Dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych
Wydziały (obligatoryjnie):
1.
2.
C.
cywilny (obejmuje też sprawy z zakresu prawa rodzinnego)
karny
Wydziały (fakultatywnie):
1. pracy i ubezpieczeń społecznych (albo osobno każdy z nich)
2. gospodarczy
D. W Sądzie Okręgowym w Warszawie ponadto:
1.
2.
3.
sąd ochrony konkurencji i konsumentów
sąd rejestrowy
sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych
2. Sądy apelacyjne (11):
A. Dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych
B. Wydziały:
1.
2.
3.
cywilny
karny
pracy i ubezpieczeń społecznych
Sądy powszechne
1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad sądami powszechnymi w zakresie
orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji RP).
2. Sąd Najwyższy nie jest sądem powszechnym.
3. Nadzór administracyjny nad działalnością sądów powszechnych sprawuje
Minister Sprawiedliwości.
Organy sądów powszechnych
1. Prezes:
a) w każdym sądzie (gdzie jest min. 10 sędziów – gdy mniej, funkcje wykonuje prezes
przełożonego sądu okręgowego)
b) kieruje sądem i reprezentuje na zewnątrz
c) zwierzchnik służbowy sędziów, referendarzy i asystentów sędziów
d) powołanie:
• w sądach apelacyjnych (na 6 lat) – Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu apelacyjnego po
zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji
• w sądach okręgowych (na 6 lat) – Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu okręgowego lub
apelacyjnego po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji oraz opinii prezesa sądu
apelacyjnego
• w sądach rejonowych (na 4 lata)– prezes sądu apelacyjnego spośród sędziów sądu rejonowego lub
okręgowego po zasięgnięciu opinii zebrania sędziów sądu rejonowego oraz opinii prezesa sądu
okręgowego
e) ograniczenia ponownego powoływania:
• sąd apelacyjny i okręgowy – zakaz dwóch kolejnych kadencji, najwcześniej po 6 latach od zakończenia
• sąd rejonowy – można dwie kolejne kadencje, następne najwcześniej po 4 latach od zakończenia
Organy sądów powszechnych
2. Kolegium sędziów
a) nie ma w sądach rejonowych
b) w sądach apelacyjnych:
• prezes
• pięciu członków wybieranych przez zebranie sędziów tego sądu na 3 lata
c) w sądach okręgowych:
• prezes
• ośmiu sędziów (4 z sądów rejonowych i 4 z sądu okręgowego) wybranych przez zgromadzenie ogólne
sędziów okręgu na 3 lata
3. Dyrektor sądu:
a) kieruje działalnością administracyjną sądu
b) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników sądu poza sędziami, referendarzami i
asystentami sędziów
c) powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek prezesa danego sądu
d) stanowisko obsadzane w drodze konkursu
Samorząd sędziowski
1. Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji
a) skład
• wszyscy sędziowie sądu apelacyjnego
• sędziowie sądów okręgowych w tej samej liczbie (wybierani na 3 lata przez zgromadzenie ogólne
sędziów okręgu)
• sędziowie sądów rejonowych w tej samej liczbie (wybierani na 3 lata przez zgromadzenie ogólne
sędziów okręgu)
b) główne zadanie – opiniuje kandydatów na sędziów sądów apelacyjnych i okręgowych
2. Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu
a) skład
• wszyscy sędziowie sądu okręgowego
• sędziowie sądów rejonowych w tej samej liczbie (wybierani na 3 lata przez zebrania sędziów sądów
rejonowych)
b) główne zadanie – opiniuje kandydatów na sędziów sądów rejonowych
Samorząd sędziowski
3. Zebranie sędziów danego sądu
a) wszyscy sędziowie
b) zwołuje prezes:
• z inicjatywy własnej
• na wniosek 1/5 sędziów
c) zadania określone w ustawie
Sądy wojskowe
1. Sprawy karne żołnierzy i niektóre pracowników cywilnych wojska
2. Struktura:
a) wojskowe sądy garnizonowe
b) wojskowe sądy okręgowe
3. Tworzy, znosi i ustala siedziby oraz obszary właściwości
(rozporządzeniem):
a) Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości
b) po opinii Krajowej Rady Sądownictwa
4. Nadzór:
a) w zakresie orzecznictwa – Sąd Najwyższy
b) zwierzchni nadzór administracyjny – Minister Sprawiedliwości
c) w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych –
Minister Obrony Narodowej
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych
1. Organ samorządu sędziowskiego
2. Skład – wszyscy sędziowie sądów wojskowych
3. Przewodniczący – rotacyjnie prezesi wojskowych sądów okręgowych
(kadencja – 2 lata)
4. Najważniejsze zadania:
a) przedstawianie kandydatów na sędziów sądów wojskowych
b) wybór członka KRS
c) wybór członków kolegiów wojskowych sądów garnizonowych
Organy sądów wojskowych
1. Prezes:
a) powoływanie – Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony
Narodowej:
• wojskowych sądów garnizonowych – spośród sędziów sądów wojskowych
• wojskowych sądów okręgowych – spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych
b) funkcje jak w sądach powszechnych prezesi oraz dyrektorzy
2. Kolegium (tylko w wojskowych sądach okręgowych):
a) skład:
• 4-8 członków
• wybrani spośród sędziów orzekających na obszarze właściwości tego sądu
• kadencja – 2 lata
b) zadania:
• wyrażanie opinii o kandydatach na stanowiska sędziowskie
• opiniowanie przeniesienia sędziego na inne stanowisko służbowe
Sądy administracyjne
1. Struktura:
a) wojewódzkie sądy administracyjne
• dla jednego lub kilku województw
• tworzy, znosi, ustala ich siedziby i właściwość (rozporządzeniem):
 Prezydent RP
 na wniosek Prezesa NSA
• dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes NSA
b) Naczelny Sąd Administracyjny
2. Organy wojewódzkich sądów administracyjnych:
a) prezes
b) zgromadzenie ogólne sędziów WSA
c) kolegium WSA
Organy WSA
1. Prezes WSA:
a) powołanie:
• Prezes NSA
• spośród sędziów WSA lub NSA
• po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego WSA
b) zadania – takie jak prezes i dyrektor w sądach powszechnych
c) nadzór administracyjny – Prezes NSA (nie Minister Sprawiedliwości)
2. Zgromadzenie ogólne WSA:
a) wszyscy sędziowie
b) zadania jak w sądach powszechnych
3. Kolegium WSA
a) zgromadzenie ogólne ustala skład liczbowy i wybiera członków
b) kadencja – 3 lata
c) przewodniczący – prezes sądu
Organy NSA
1. Prezes NSA:
a) powołanie:
• Prezydent RP
• spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
• na 6 lat
b) zadania – takie jak prezes i dyrektor w sądach powszechnych
c) nadzór administracyjny nad wojewódzkimi sądami administracyjnymi
d) wiceprezesów powołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa złożony za zgodą
Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA na 5 lat
2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA – analogicznie jak w WSA
3. Kolegium NSA – analogicznie jak w WSA
Struktura NSA
1. Dzieli się na izby, którymi kierują wiceprezesi.
2. Izby:
a) Finansowa – sprawy zobowiązań podatkowych (i innych podobnych)
b) Gospodarcza – sprawy:
•
•
•
•
•
działalności gospodarczej i ochrony własności przemysłowej,
budżetu,
dewizowe,
papierów wartościowych, bankowości i ubezpieczeniowe,
ceł, cen, stawek taryfowych i opłat,
c) Ogólnoadministracyjna – pozostałe sprawy
3. W izbach wydziały tworzy i znosi Prezes NSA za zgodą Kolegium NSA
4. Ponadto istnieje aparat pomocniczy:
a) Kancelaria Prezesa NSA
b) Biuro Orzecznictwa
Uchwały NSA
1. NSA podejmuje uchwały:
a) mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało
rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych – na wniosek:
•
•
•
•
Prezesa NSA
Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznika Praw Dziecka
Prokuratora Generalnego
b) zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w
konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej – na podstawie postanowienia składu
orzekającego
2. W składach (skład mniejszy może przekazać większemu):
a) 7 sędziów
b) Izby (kworum 2/3)
c) pełnym (kworum 2/3)
Organy Sądu Najwyższego
1. Pierwszy Prezes SN:
a) powołanie – analogicznie jak w NSA
b) zadania – analogicznie jak w NSA
2. Prezesi SN (4):
a) stoją na czele izb
b) powołuje (bezterminowo) i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa
3. Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN – analogicznie jak w NSA
4. Zgromadzenie sędziów izby SN:
a) wszyscy sędziowie danej izby pod przewodnictwem Prezesa
b) m.in. opiniowanie kandydata na sędziego oraz Prezesa danej izby
5. Kolegium SN – skład:
a) Pierwszy Prezes i czterej Prezesi
b) sędziowie wybrani przez zgromadzenia sędziów izb (po 2 z każdej) na 3 lata
Struktura SN
1. Dzieli się na izby, którymi kierują Prezesi SN.
2. Izby:
a)
b)
c)
d)
Cywilna
Karna
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Wojskowa
3. W izbach istnieją wydziały tworzone przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN.
4. Ponadto istnieje aparat pomocniczy:
a) Kancelaria Pierwszego Prezesa SN
b) Biuro Studiów i Analiz SN
Uchwały SN
1. SN podejmuje uchwały:
a) rozstrzygające rozbieżności w wykładni prawa dokonywanej przez sądy powszechne,
wojskowe lub Sąd Najwyższy – na wniosek:
•
•
•
•
Pierwszego Prezesa SN
Rzecznika Praw Obywatelskich
Prokuratora Generalnego
w zakresie swojej właściwości:
 Rzecznik Praw Dziecka
 Rzecznik Ubezpieczonych
 Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego
b) rozstrzygające zagadnienie prawne w przypadku poważnych wątpliwości składu Sądu
Najwyższego co do wykładni prawa – na wniosek tego składu
2. W składach (skład mniejszy może przekazać większemu):
a)
b)
c)
d)
7 sędziów
Izby
dwóch lub więcej Izb
pełnym
3. Zasada prawna:
Uchwały SN
a) uchwały:
• Izb, dwóch lub więcej Izb, pełnego składu SN
• 7 sędziów, jeśli tak postanowią
b) wiąże wszystkie składy SN
c) w razie chęci odstąpienia od niej:
• skład SN przedstawia zagadnienie prawne pełnemu składowi Izby
• odstąpienie od uchwalonej przez skład większy niż 7 sędziów wymaga uchwały takiego samego składu
• jeżeli Izba chcę odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną Izbę potrzeba uchwały obu tcyh izb
lub pełnego składu
Krajowa Rada Sądownictwa
1. Wprowadzenie:
a) organ trudny do zakwalifikowania w trójpodziale władzy
b) nawiązuje do rozwiązań hiszpańskich, włoskich i francuskich
2. Skład (członkowie kadencyjni wybierani na 4 lata):
a) Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Minister Sprawiedliwości, przedstawiciel Prezydenta RP
b) 15 sędziów – wybieranych przez:
•
•
•
•
•
2 – przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN
2 – przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA wraz z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych WSA
2 – przez zebranie przedstawicieli zebrań sędziów sądów apelacyjnych
8 – przez zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgowych
1 – przez Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych
c) 4 posłów wybranych przez Sejm oraz 2 senatorów wybranych przez Senat
3. Podstawowe zadania:
a) przedstawia wnioski w sprawie powołania sędziów
b) uchwalanie zbiorów zasad etyki zawodowej sędziów
Niezawisłość sędziowska
1. „Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają
tylko Konstytucji oraz ustawom” (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP):
a) nie mogą samodzielnie stwierdzać niekonstytucyjności ustaw (muszą skierować pytanie
prawne do TK)
b) mogą pomijać akty podustawowe uznane przez nich za niekonstytucyjne
c) jako sędziowie unijni mogą pomijać prawo krajowe niezgodne z europejskim
2. Stan umożliwiający sprawowanie urzędu w sposób wolny od
nacisków zewnętrznych.
Przesłanki objęcia funkcji sędziego sądu rejonowego
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Obywatelstwo polskie
Nieskazitelny charakter
Ukończenie wyższych studiów prawniczych i tytuł magistra
Zdolny ze względu na stan zdrowia
Ukończone 29 lat
Zdany egzamin sędziowski lub prokuratorski
Ukończenie aplikacji sędziowskiej w KSSiP
3-letnie doświadczenie zawodowe jako:
a) referendarz sądowy lub asystent sędziego
b) asesor prokuratorski
Przesłanki objęcia funkcji sędziego sądu rejonowego
1. Wymóg złożenia egzaminu oraz odbycia aplikacji sędziowskiej i
doświadczenia zawodowego nie dotyczy:
a) sędziów sądów administracyjnych lub wojskowych
b) prokuratorów
c) pracowników naukowych z tytułem profesora nauk prawnych lub stopniem doktora
habilitowanego nauk prawnych (mogą być powołani na niepełny etat, min. ½)
d) osób wykonujących przez 3 lata zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza
e) osób zajmujących przez 3 lata stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub
radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
2. Wymóg odbycia aplikacji sędziowskiej i doświadczenia zawodowego
nie dotyczy:
a) osób zatrudnionych przez 5 lat na stanowisko referendarza sądowego
b) osób zatrudnionych przez 6 lat na stanowisku asystenta sędziego
Etapy procedury nominacyjnej
1. Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości o wolnym stanowisku
sędziowskim ogłaszane w „Monitorze Polskim”
2. Opinia odpowiedniego zgromadzenia sędziów
3. Przedstawienie kandydatury KRS wraz z opinią odpowiedniego
kolegium sądu.
4. Przedstawienie przez KRS wniosku Prezydentowi RP
5. Powołanie sędziego przez Prezydenta RP:
a)
b)
c)
d)
zawsze na konkretne stanowisko (awans wymaga powtórzenia całej procedury)
wyznacza również miejsce służbowe (siedzibę) sędziego
może odmówić powołania
stanowi to prerogatywę Prezydenta RP
Personalne gwarancje niezawisłości
1. Powołanie na czas nieoznaczony – do osiągnięcia wieku emerytalnego
(potem stan spoczynku):
a) generalnie zrównany z powszechnym wiekiem emerytalnym
b) KRS może wyrazić zgodę na pracę do 70. roku życia
c) sędziowie SN i NSA mogą bez zgody KRS pracować do 70. roku życia
2. Nieusuwalność:
a) złożenie z urzędu tylko wyrokiem sądu w wyjątkowych sprawach
b) przeniesienie w stan spoczynku możliwe ze względu na stan zdrowia lub reorganizację
3.
4.
5.
6.
Nieprzenoszalność – chyba że w wyjątkowych wypadkach (wyrokiem sądu)
Immunitet i przywilej nietykalności
Niepołączalność i apolityczność
Odpowiedni status materialny
Konstytucyjne zasady działania sądów
1. Dwuinstancyjność:
a) nie ma zatem wymogu kasacji
b) kontrowersje co w przypadku, gdy sąd jest organem odwoławczym (np. sprawy
dyscyplinarne)
2. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości:
a) ławnicy wybierani przez radę gminy
b) przyjęto tylko w sądach I instancji (powszechnych i wojskowych)
3. Jawność rozprawy:
a) można ją wyłączyć ze względu na:
• moralność, bezpieczeństwo państwa lub porządek publiczny
• ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny
b) wyrok zawsze ogłaszany publicznie (uzasadnienie już niekoniecznie)
Prokuratura
Wstęp
1. Organ ochrony prawnej (nie wymiaru sprawiedliwości)
2. Podstawowe zadania:
a) strzeżenie praworządności
b) czuwania nad ściganiem przestępstw
Struktura
1. Prokurator Generalny (organ naczelny)
2. Prokuratorzy powszechnych jednostek prokuratury:
a)
b)
c)
d)
Prokuratury Generalnej
prokuratur apelacyjnych
prokuratur okręgowych
prokuratur rejonowych
3. Prokuratorzy wojskowych jednostek prokuratury:
a) Naczelnej Prokuratury Wojskowej
b) wojskowych prokuratur okręgowych
c) wojskowych prokuratur garnizonowych
4. Prokuratorzy IPN – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu:
a)
b)
c)
d)
Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Biura Lustracyjnego
oddziałowych biur lustracyjnych
Powołanie Prokuratora Generalnego
1. Prezydent RP (za kontrasygnatą Prezesa Rady Ministrów)
2. Spośród dwóch kandydatów przedstawionych po jednym przez:
a) Krajową Radę Prokuratury
b) Krajową Radę Sądownictwa
3. Wymogi ubiegania się o urząd:
a) 10-letni staż w zawodzie prokuratora
b) 10-letni staż sędziowski w sprawach karnych
4. 6-letnia kadencja (zakaz reelekcji)
5. Po zakończeniu kadencji może przejść w stan spoczynku niezależnie od wieku
6. Status prawny Prokuratora Generalnego:
a) immunitet i przywilej nietykalności (o zatrzymaniu zawiadamiamy Prezydenta RP)
b) niepołączalność i apolityczność
c) odpowiedzialność dyscyplinarna
Odwołanie Prokuratora Generalnego
1. Dopuszczalne w przypadku:
a) odrzucenia przez Prezesa Rady Ministrów rocznego sprawozdania
b) sprzeniewierzenia się ślubowaniu
2. Odwołuje Sejm większością 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów na wniosek Prezesa Rady Ministrów
Krajowa Rada Prokuratury
1. Skład (25 członków):
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny, przedstawiciel Prezydenta RP
czterech posłów i dwóch senatorów
prokurator wybrany przez zebranie prokuratorów NPW
prokurator wybrany przez zebranie prokuratorów IPN – KŚZpNP
3 prokuratorów wybranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Generalnej
11 prokuratorów wybranych przez zgromadzenia prokuratorów w prokuraturach
apelacyjnych
2. Prokuratorzy wybierani na 4 lata
3. Zadania:
a) stoi na straży niezależności prokuratury
b) zgłasza kandydata na stanowisko Prokuratora Generalnego
Trybunał Stanu
Odpowiedzialność konstytucyjna
1. Historia:
a) angielski impeachment
b) impeachment w Konstytucji USA
c) Sąd Sejmowy w I RP
2. Trybunał Stanu w Polsce:
a) istniał w II RP
b) przywrócony w 1982 r.
c) do tej pory wydał wyrok w jednej sprawie (tzw. afera alkoholowa)
Trybunał Stanu
1. Organ władzy sądowniczej – kontrowersyjne, czy sprawuje wymiar
sprawiedliwości.
2. Sąd w znaczeniu materialnym (m.in. może przedstawiać pytania prawne TK)
3. Skład:
a) przewodniczący – Pierwszy Prezes SN
b) 2 zastępców przewodniczącego
c) 16 członków
4. Członkowie wybieralni (wszyscy poza przewodniczącym):
a) wybierani przez Sejm na pierwszym posiedzeniu
b) na czas kadencji Sejmu
c) 8 członków oraz zastępcy przewodniczącego muszą posiadać kwalifikacje do zajmowania
stanowiska sędziego
Status prawny członków TS
1.
2.
3.
4.
5.
Członkowie czy sędziowie? (zob. art. 199 ust. 3 Konstytucji RP)
Funkcja honorowa – nieodpłatnie
W sprawowaniu funkcji niezawiśli jak sędziowie sądów
Nieusuwalni – analogicznie jak sędziowie.
Immunitet formalny i przywilej nietykalności (dualistyczny immunitet
przewodniczącego – jako członka TS i jako sędziego SN)
6. Brak odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Zakres odpowiedzialności przed TS
1. Odpowiedzialność konstytucyjna:
a) zakres przedmiotowy – za delikt konstytucyjny:
• naruszenie Konstytucji lub ustawy
• w związku z zajmowanym stanowiskiem albo w zakresie urzędowania
b) zakres podmiotowy:
•
•
•
•
Prezydent RP
członkowie Rady Ministrów oraz osoby, którym powierzono kierowanie ministerstwem
Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych
2. Odpowiedzialność karna
a) zakres przedmiotowy – za przestępstwo
b) zakres podmiotowy:
• Prezydent RP – odpowiedzialność zupełna i wyłączna
• członkowie Rady Ministrów – odpowiedzialność przed TS częściowa (tylko przestępstwa popełnione w
związku z zajmowanym stanowiskiem) i konkurencyjna (alternatywnie przed sądami powszechnymi)
3. Odpowiedzialność konstytucyjna posłów i senatorów (art. 107 Konstytucji RP)
Postępowanie w sprawie odpowiedzialności przed
Trybunałem Stanu
1.
2.
3.
4.
5.
Wstępny wniosek
Postępowanie w komisji parlamentarną
Pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu
Postępowanie przed Trybunałem Stanu
Postępowanie wykonawcze
Postępowanie w sprawie odpowiedzialności przed
Trybunałem Stanu
1.
2.
3.
4.
5.
Złożenie tzw. wstępnego wniosku
Postępowanie przed komisją parlamentarną
Pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu
Postępowanie przed Trybunałem Stanu
Postępowanie wykonawcze
Wstępny wniosek
1. Środek prawny obligujący adresata (Sejm, Senat, ZN) do wszczęcia
postępowania w przedmiocie odpowiedzialności przed TS
2. Podmioty uprawnione do złożenia:
a)
b)
c)
d)
wobec Prezydenta RP – grupa 140 członków ZN
wobec członków Rady Ministrów – Prezydent RP lub grupa 115 posłów
wobec posłów i senatorów – Marszałek odpowiedniej izby
wobec pozostałych osób – Prezydent RP, grupa 115 posłów lub komisja śledcza
3. Powinien spełniać wymogi aktu oskarżenia
4. Skutek wniesienia – przerwanie biegu przedawnienia
Postępowanie przed komisją parlamentarną
1. Właściwe komisje:
a) Komisja Regulaminowa, Etyki i Spaw Senatorskich (senacka) – w przypadku
odpowiedzialności konstytucyjnej senatorów
b) Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej (sejmowa) – w przypadku odpowiedzialności
pozostałych podmiotów
2. Odpowiednik postępowania przygotowawczego
a) gromadzenie dowodów, przesłuchiwanie świadków itp.
b) odpowiednie stosowanie Kodeksu postępowania karnego
3. Na zakończenie prac sprawozdanie z wnioskiem co do dalszego postępowania
Uchwała w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności
1. Niezależnie od wniosku komisji głosowanie zawsze za pociągnięciem do
odpowiedzialności (a nie za umorzeniem postępowania)
2. Wymagana większość:
a) w stosunku do Prezydenta RP – 2/3 ustawowej liczby członków ZN (374)
b) w stosunku do członków Rady Ministrów – 3/5 ustawowej liczby posłów (276)
c) w stosunku do senatorów – bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów
d) w stosunku do pozostałych osób – bezwzględna większość w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów
3. Wiąże się z nią wybór oskarżycieli:
a)
b)
c)
d)
ZN wybiera dwóch w momencie postawienia prezydenta w stan oskarżenia
Sejm (lub Senat) wybiera jednego w ciągu 3 miesięcy
musi mieć kwalifikacje niezbędne do zajmowania stanowiska sędziego
pozycja jak oskarżyciel w procesie karnym (nie może jednak cofnąć oskarżenia)
Postępowanie przed Trybunałem Stanu
1. Dwuinstancyjne:
a) I instancja – 5 sędziów
b) II instancja – 7 sędziów
2. Odpowiednie stosowanie kodeksu postępowania karnego
3. Kary:
a) w przypadku deliktu konstytucyjnego (łącznie lub osobno):
• utrata praw wyborczych do organów władzy publicznej (na okres 2-10 lat)
• zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną
odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych (na okres 2-10 lat)
• utrata wszystkich lub niektórych tytułów honorowych, orderów i odznaczeń
b) w przypadku przestępstwa – kary z ustaw karnych
c) w przypadku deliktu konstytucyjnego posła/senatora – tylko pozbawienie mandatu
d) obligatoryjna sankcja pozbawienia urzędu w każdym wypadku (w wyjątkowych
wypadkach nie musi jej zastosować)
e) TS może też orzec utratę uprawnień byłego Prezydenta RP
Postępowanie wykonawcze
1. Uregulowane w regulaminie czynności TS, którego moc obowiązująca jest
wątpliwa.
2. Zgodnie z regulaminem czynności wykonuje SO w Warszawie.
3. Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym wyroki w sprawach karnych
wykonuje sam TS.