4 Dekolonizacja po portugalsku - e

advertisement
Dekolonizacja
– model portugalski
dr Konrad Pędziwiatr
1
Portugalia jako jedno z państw o najdłuższej
historii kolonialnej (od 1415 – podbój Ceuty
do1999 – zwrot Makau Chinom)
Portugalia i jej polityka wobec Afryki w okresie
dyktatury Salazara
„Problem Angoli”
Powody stworzenia Nowego
Państwa (Estado Novo)
1910-1926 okres tzw. I Republiki – chaos
polityczny, ciągłe zmiany rządów, brak większości
parlamentarnej
1920-1926 – łącznie 23 gabinety rządowe
Republikanie – niespójne ugrupowanie polityczne
(cechy wspólne: antyrojalizm i antyklerykalizm)
28 maja 1926 – wojskowy zamach stanu, władzę
obejmują kręgi militarne i nacjonalistyczne
2
1928 – generał Óscar Carmona
„wybrany” na prezydenta Republiki
(jedyny kandydat, od 1926 i tak
sprawował to stanowisko)
Wojskowi, nie potrafiąc sobie
poradzić z finansami publicznymi,
mianują ministrem finansów
młodego profesora finansów z
Universytetu Coimbra, António de
Oliveira Salazara
Salazar otrzymał szeroki zakres
kompetencji, który wykorzystał nie tylko do
uporządkowania finansów, ale także reformy
państwa
1933 nowa konstytucja, przyjęta w
referendum – jedna partia Unia Narodowa
(União Nacional), Salazar premierem i
„szefem” Nowego Państwa (Estado Novo)
3
Estado Novo (1933-1974)
Okres rządów autorytarnych w
Portugalii, z czego do 1968
rządów Salazara
Ideologia Estado Novo –
nacjonalizm, konserwatyzm
(katolicyzm), antyliberalizm,
korporacjonizm (porozumienie
społeczne wszystkich grup,
realizacja wspólnego celu)
Eliminacja opozycji –
zdelegalizowanie partii lewicowych
Działalność PIDE – policji o bardzo
szerokich kompetencjach (de facto
służba bezpieczeństwa + agencja
wywiadu wewnętrznego w jednym)
Kult „szefa” Salazara (Chefe),
zbawcy ojczyzny ("salvador da
Pátria„)
4
Bardzo wyraźna niechęć do komunizmu i wpływ etyki
katolickiej
Nacjonalizm – kwestia misji cywilizacyjnej w koloniach
Utrzymanie kolonii kwestią dumy narodowej i formą
zwalczania komunizmu
Obowiązywało hasło "do Minho a Timor„,
czyli od historycznej prowincji Minho (pnzach. Portugalia, z dawną stolicą Guimarães)
do Timoru w Pd-Wsch Azji
A więc – obrona istniejącego stanu
posiadania, bez nowych podbojów
5
Polityka zagraniczna
Portugalii 1945-1975
Główny cel: obrona tzw. „províncias
ultramarinas” (prowincji zamorskich, stąd
nazwa: Ultramar)
Prowincje zamorskie integralną częścią
terytorium Portugalii, a ludność
zamieszkująca te terytorium - Portugalczycy
Kwestia kolonialna była m.in. powodem
tego, że Portugalia wstąpiła do ONZ
dopiero pod koniec 1955 roku
Po wstąpieniu zaś argumentowała, że
nie obejmuje swoim zwierzchnictwem
terytoriów wymienionych w artykule 73
Karty NZ
6
„Członkowie Organizacji Narodów
Zjednoczonych, ponoszący lub biorący
na siebie odpowiedzialność za
administrację obszarów, których ludność
jeszcze nie osiągnęła pełnego
samorządu, uznają zasadę, że interesy
mieszkańców tych obszarów stoją na
pierwszym miejscu, i jako święte
posłannictwo przyjmują obowiązek
popierania w najwyższym stopniu
dobrobytu mieszkańców tych obszarów
w ramach systemu międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa, ustalonego
przez niniejszą Kartę (…)” art. 73
Niepodległe państwo
Portugalia nie powinno być
utożsamiane z terytorium
europejskim
Od XVII wieku każdy, kto
urodził się w Goa czy Angoli
był formalnie takim samym
Portugalczykiem jak ktoś kto
urodził się w Lizbonie
(koncepcja narodu
wielorasowego i
multikontynentalnego)
7
14 XII 1960 roku ZO ONZ wydało deklarację
o przyznaniu niepodległości krajom i
narodom kolonialnym – klęska dyplomacji
portugalskiej
W następnym roku zaczyna się wojna
kolonialna w Angoli (II 1961), a później także
w Gwinei-Bissau (VI 1961) i Mozambiku (IX
1964)
Dekolonizacja Gwinei-Bissau,
Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka
Sierpień 1974 rząd portugalski w
porozumieniu algierskim uznaje
proklamowaną przez rząd Gwinei-Bissau we
wrześniu 1973 niepodległość.
Wrzesień 1974 - przerwanie wojny w
Mozambiku i czerwiec 1975 proklamowanie
Ludowej Republiki Mozambiku
Lipiec 1975 – proklamowanie Republiki Wysp
Zielonego Przylądka
8
Problem Angoli
W czasach imperium
portugalskiego Angola
była centrum
eksportowym niewolników
do Ameryki Łacińskiej
Dopiero początek XX
wieku – od czasów
Republiki (1910) – rozwój
rolnictwa (bawełna, kawa,
cukier)
Po II wojnie światowej – odkrycie złóż ropy
naftowej i rud żelaza – rozwój przemysłu
Lata 40 i 50 XX w. – intensywna emigracja
z Portugalii, wspierana przez rząd –
osadnictwo głównie w Angoli (rozwój
plantacji bawełny i trzciny cukrowej) –
blisko 100 tys. osób
9
1954 – powstaje UPA, późniejsze (Frente
Nacional de Libertação de Angola - FNLA),
walczące o niepodległość w północnej i pn-zach.
części kraju, wspierane przez DR Kongo
(Przywódca – Holdern Roberto)
1956 – powstaje MPLA (Movimento Popular de
Libertação de Angola) – partia komunistyczna,
wspierana przez ZSRR i walcząca o
niepodległość Angoli (Przywódca - Agostino
Neto)
1966 – powstaje UNITA (União Nacional para a
Independência Total de Angola), również
ugrupowanie niepodległościowe reprezentujące
Owimbundu, żyjących w środkowo-zachodniej
części kraju (Przywódca – Jonas Savimbi)
Te 3 partie narodowowyzwoleńcze de facto nigdy
nie zjednoczyły się (nawet walcząc z
Portugalczykami – krótkotrwała ograniczona
współpraca w ramach Rady Najwyższej
Wyzwolenia Angoli – CSLA od XII 1972 do VII
1975), a po 1974 roku rozpoczęły wojnę domową.
Przewagę uzyska MPLA – nie tylko ze względu na
wsparcie ZSRR i Kuby, ale również dlatego, że jako
jedyna partia nie odwoływała się do konkretnej
grupy etnicznej i miała potencjał jednoczący.
10
4 luty 1961 – oddziały MPLA atakują
więzienie w Luandzie – początek wojny
partyzanckiej
15 marca 1961 – oddziały UPA atakują
plantacje bawełny na północy kraju (blisko
granicy z DR Kongo) – ginie 7 tys. osób,
zarówno Europejczyków jak i tubylców
1961 – Salazar wysyła wojska
portugalskie do Angoli
W połowie lat 1960 tych
sytuacja wydaje się stabilna –
Portugalczycy kontrolują
miasta, jedynie na terenach
wiejskich działa partyzantka
MPLA i FNLA
11
1966 – UNITA rozpoczyna rebelię na
południu kraju. Pomocy Portugalii udziela
RPA, zaangażowana w konflikt w Namibii
Dzięki wsparciu RPA, a także rywalizacji
między ugrupowaniami
niepodległościowymi Portugalczycy w od
końcówki lat 60tych ustabilizowali sytuację
w Angoli
1968 – rozpoczyna się rozwój
przemysłu naftowego w
prowincji Cabinda
1973 – 30% eksportu Angoli
stanowi ropa naftowa
Mimo wojny, w latach 1960-1973
PNB Angoli rósł średnio 7%
rocznie
12
-Kabinda - region
oddzielony od Angoli
terytorium DR
Konga.
- Bogaty jest w
surowce naturalne,
szczególnie w ropę
naftową.
- francuskojęzyczna
- Od 1975 działania ruch
wyzwoleńczego Front Wyzwolenia
Enklawy Kabindy
(FLEC)
1968 - António de Oliveira Salazar z powodu
stanu zdrowia usunięty ze stanowiska.
Premierem zostaje Marcello Caetano. Reżim
Estado Novo w fazie schyłkowej
25 kwietnia 1974 – grupa oficerów będących
w opozycji do dyktatury organizuje zamach
stanu – tzw. Rewolucja goździków.
Rozpoczyna się proces demokratyzacji
Portugalii.
13
Jednym z głównych postulatów opozycji
w czasach dyktatury było zakończenie
wojny kolonialnej
Obowiązkowa służba wojskowa trwała 3
lata, najczęściej wiązała się z co najmniej
rocznym pobycie w koloniach
Mimo sukcesów wojskowych, dalsze
militarne zaangażowanie w Angoli czy
Mozambiku przekraczało możliwości
Portugalii – ze względu na opór
społeczeństwa
Nowy (jeszcze rewolucyjny) rząd rozpoczyna
rokowania z MPLA, FNLA i UNITA w sprawie
niepodległości Angoli
Porozumienie z Alvor – styczeń 1975, ustalało
podział władzy między MPLA, FNLA i UNITA .
W listopadzie przedstawiciele administracji
portugalskiej i wojsko mieli opuścić kolonię
14
Ponad milion Portugalczyków
opuszcza dawne kolonie i
emigruje do Europy
11 listopada 1975 – premier
Agostinho Neto (MPLA) ogłasza
niepodległość Angoli.
Rozpoczyna się wojna domowa
MPLA (rząd w Luandzie)
wspierany przez ZSRR i Kubę,
która wysyła kontyngent
wojskowy
USA, Zair i Chiny wspierają
FNLA
RPA wspiera UNITA
Później koalicja FNLA-UNITA
(antykomunistyczna)
przeciwko komunistycznemu
rządowi MPLA
Wojna trwa (z przerwami) de
facto do 2002 roku, gdy 22
lutego Jonas Savimbi (szef
UNITA) ginie w walce z armią
Angoli (FAA)
15
Download