praca magisterska

X 60P EDAGOGI
KA I EDUKACJA ALTERN ATYWNA W TEORII I PR AKTYCE
We współczesnej pedagogice pojawiło się wiele tzw. nowych
koncepcji edukacyjnych. Mówi się i pisze o edukacji alternatywnej,
edukacji elastycznej, pedagogice humanistycznej, antypedagogice,
edukacji w wolności itp.
Aby dokładnie zrozumieć i poznać temat sięgnę do słownika
i przytoczę kilka definicji. Oto one:
EDUKACJA
- od łac. „ducere":
„wodzić". „prowadzić".
Nauczyciel jako przewodnik. Edukacja domowa jako podstawa:
rodzice - pierwszymi Wychowawcami i nauczycielami swych dzieci.
Edukacja
szkolna
jako
pomocnicza,
uzupełniająca
edukację
domową. „Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia" - NON
SCHOLAE. SED V1TAE DISCIMUS (Senela).
„Edukować": wychowywać, kształcić, nauczać. Wychowanie
różni się od kształcenia „aktem powiernictwa nadziei".
Etyczny wymiar edukacji: „Dzięki pracy wychowawcy rodzi
się w duszy człowieka jakaś prawda. Prawda ta staje się siłą
człowieka. Wychowawca prawdy tej nie stwarza, jak położna nie
stwarza
dziecka.
On
tylko
pomaga,
do łączając
do
wysiłków
człowieka swój wysiłek". 1
„Alternatywny" od łac. „alternare" „odmieniać": „przeplatać":
„rozważać kolejno"; „wahać się". Łacińskie „alter" znaczy: „inny",
„nie ten (z dwóch)". „Alternatywny" oznacza inną możliwość,
możliwość wyboru między dwiema i więcej rzeczami.
Edukacja alternatywna - inna od powszechnie obowiązującej,
posiadająca swoją niepowtarzalność. odrębność i urodę. Edukacja
alternatywna
jako
edukacja
autorska -
będąca
wyrazem
indywidualności jej twórcy.
Edukacja alternatywna - „inna (nowa czy nic) koncepcja, inna
odpowiadająca tej koncepcji organizacja pracy, inne (...) metody
oddziaływania wychowawczego. inna kontrola i ocena wyników".
Alternatywna szkoła: „inna niż standard szkoły powszechnej".
Każda koncepcja edukacyjna mająca atrybuty oryginalności
musi
z
natury
rzeczy
nawiązywać
do
swoistych
„korzeni",
wskazywać genezę, a także wskazywać na jej istotę i odrębność.
Większość współcześnie propagowanych koncepcji edukacyjnych
opartych jest na tzw. pedagogicznej orientacji na d ziecko.
1
(J. Tischner).
Edukacja alternatywna zrodziła się z odwagi wyobrażenia
sobie świata innego od tego, jaki jest chęci działania na rzecz
urzeczywistnienia
jego
odmiennej
wizji
oraz
przejawiania
oportunizmu wobec istniejącego „doskonałego” obrazu świata.
Zakłada ona zawsze wyzwolenie lub przejście od istniejącego stanu
oświaty, szkolnictwa, wychowania do wzbogacania go o inne wizje
i projekty a nawet o nowe paradygmaty pedagogiczne. Edukacja ta
ma charakter antyinstytucjonalny i nie jest tylko środkiem do
osiągnięcia celów instrumentalnych i utylitarnych. Opiera się przede
wszystkim
na
samorealizacji,
bezinteresowności,
prawie
do
dialogu,
zachowań
humanizmu,
odmiennych,
wolności
i wyobraźni. Przy takim rozumieniu zadań edukacji dziecko ma
prawo np. do indywidualnej drogi rozwoju. Postulat ten ma
umożliwić
właśnie
szkoła
alternatywna,
gdzie
zastępuje
się
tradycyjne pojmowanie programu kształcenia i metod nauczania na
rzecz
pedagogicznego
impulsu
oraz
wspierania
aktywności
edukacyjnej uczniów. Edukacja alternatywna przyb liża wszystkim
model pracy szkoły, który nazwać można „dynamicznym”, a nie
„pasywnym”, akcentującym pedagogikę wyzwalania sił tkwiących w
dziecku.
2
W wielu krajach świata obserwuje się objawy wzrastającego
niezadowolenia z małej skuteczności dydaktyczno -wychowawczej
szkoły. Poprawy sytuacji upatruje się w transformacjach i reformach
szkolnych, które głównie dotyczą:
1. Formy i zawartości programów nauczania,
2. Odchodzenia od strategii przekazywania wiedzy opartej na
faktach na rzecz kształcenia wyższych u miejętności poznawczych
wspomagających myślenie krytyczne, twórcze i niezależne,
2
Ryszard Pachociński, Szkoła alternatywna. Z teorii i praktyki szkół Waldorfskich
3. Decentralizacji odpowiedzialności za oświatę,
4.Wzrostu poziomu biurokracji i kontroli.
Wyniki reformowania szkoły w wielu krajach świata są niskie
weźmy pod uwagę rezultaty reformowania szkoły amerykańskiej. Od
czasu opublikowania Raportu o stanie oświaty (A nation at risk,
1983), na temat niskich osiągnięć państwowej szkoły amerykańskiej,
do 1992 r. wydatkowano z kasy państwowej ponad 2 bln $ na
reformy oświaty publicznej. Całość wydatków na państwową szkołę
podstawową i średnią wzrosła o 396 %, podczas gdy w tym samym
czasie liczba uczniów zmniejszyła się o 7 %. Mimo przeznaczenia w
tej dekadzie tak astronomicznych sum na edukację wyniki nauczania
okazały się niskie zarówno w mieście, jak i na wsi. Rezultaty
ogólnokrajowych
wystandaryzowanych
testów
mierzących
osiągnięcia szkolne były niższe o 80 % punktów (tj. 05 %) w 1992 r.
w porównaniu z wynikami z 1972 r.
Można zakładać, że reformy oświatowe w XXI w. będą
przebiegać dwutorowo. Z jednej strony nastąpią próby doskonalenia
tradycyjnej szkoły w wyniku odchodzenia od współzawodnictwa
jako motoru procesów nauczania i uczenia się na rzecz współpracy
i współdziałania grup rówieśników w klasie szkolnej, którzy będą
interpretować i tworzyć własną wiedzę. Bierne asymilowanie wiedzy
zacznie schodzić na drugi plan. Uczniowie staną się prawdziwymi
podmiotami procesów uczenia się. Rola nauczyciela będzie się coraz
bardziej ograniczać do ułatwiania uczniom uczenia się w wyniku
dynamicznych procesów gromadzenia, przetwarzania i stosowania
wiedzy.
Natomiast z drugiej strony można liczyć się z powstaniem
alternatywy wobec tradycyjnego modelu oświaty w postaci szkoły
wirtualnej, która może okazać się bardzo przydatna tym, którzy będą
mogli i chcieli uczyć się w domu. Książka ta składa się z ośmiu
rozdziałów.
W
pierwszym
rozdziale
przedstawiono
zmiany
cywilizacyjne u progu XXI w. i w drugim – nowoczesną technologię
informacyjną; w trzecim – procesy tworzenia i stosowania wiedzy;
w czwartym – wizję oświaty w społeczeństwie informacyjnym; w
piątym – technologię w klasie szkolnej, w szóstym – rzeczywistość
wirtualną; w siódmym – szkołę wirtualną; w ósmym – scenariusze
działania szkoły wirtualnej.
Problematyka edukacji staje dziś w centrum zaint eresowań,
zarówno organizatorów życia społecznego, jak badaczy. Umacnia
się przekonanie o potrzebie intensyfikowania, w perspektywie
dalszego istnienia i rozwoju świata, tzw. czynnika ludzkiego, czyli
twórczej obecności myślącego, wrażliwego i aktywnego cz łowieka,
jednostki i zbiorowości. Jednocześnie daje się zauważyć, w skali
globalnej, nasilenie sytuacji kryzysowej, narastającej rozbieżności
między
dotychczasowymi
strukturami
i
sposobami
działania
społecznoedukacyjnego a potrzebami komplikującego się życ ia
i oczekiwaniami ludzkich zbiorowości i jednostek. W perspektywie
realiów demokracji, w chwili obecnej istniejącej raczej jako
możliwość, edukacja pojawia się jako narzędzie i jako szansa dla
planowania
zmian
społecznych
zorientowanych
na
wartości
humanistyczne, czyli właściwie pojmowaną wolność, pluralizm,
tolerancję i prawa człowieka.
Procesy edukacyjne dokonują się w realiach konkretnego
współczesnego świata, są wszakże
nurtach
tradycji,
przyczyniać
się
globalnej
do
zakorzenione w określonych
i narodowej;
realizacji
nowego
mają
jednocześnie
kształtu
przyszłości.
Przyszłość jest szansą i możliwością, które wypełnić należy
określonymi treściami i wartościami. Przyszłość pojmujemy dziś
alternatywnie i pluralistycznie (nb w różnych językach jest to
mający
termin
swoją
liczbę
mnogą).
Atrybutami
planowanej
przyszłości mają być wolność, prawa człowieka i demokracja,
przyczym model przyszłych stosunków społecznych określany jest
jako
demokracja
dyskursywna,
poszukiwanie
rozwiązań
respektujących interesy i potrzeby także mniejszości. Zasadą staje
się dialog oparty na racjonalnej argumentacji; szczególnej więc
aktualności
nabiera
edukacyjna
interpretacja
znanego
hasła
„planowanie dla wolności".
W kręgach profesjonalnych pedagogów narasta przekonanie o
potrzebie dokonania gruntownych przeobrażeń, zarówno w myśleniu
jak i w działaniu edukacyjnym; nie przypadkiem dyskusje nad dniem
dzisiejszym i nad przyszłością edukacji tak chętnie nawiązują do
niedawnych tradycji progresywizmu pedagogicznego, tzw. Nowego
Wychowania, które eksponowało edukacyjne znaczenie twórczej
aktywności
każdej
ludzkiej
jednostki
i
niekonwencjonalne
rozwiązania praktyczne, przezwyciężające prymat nauczania tzw.
podającego, sztywne struktury przedmiotowe, izolację szkoły. Nowe
myślenie o edukacji wymaga widzenia jej w szerokim kontekście
wyzwań
współczesnego
świata,
a
więc
w
skali
makro,
a
jednocześnie skierowania bacznej uwagi na aspekty podmiotowe,
czyli
skupienia
na
skali
mikro.
Nowe
myślenie
edukacyjne
wyznaczone jest zatem przez dwie istotne i zupełnie nowe kategorie;
jedną z nich jest kompleksowość kierująca ku uwarunkowaniom
i funkcjom
edukacji
mikropedagogiki
w
skali
nawiązującej
do
globalnej;
ruchów
drugą
intencją
personalistycznych,
orientacji humanistycznej, propozycja edukacji jako permanentn ego
samorozwoju każdej ludzkiej jednostki. Edukacja jest jednocześnie
sprawą społeczną i sprawą jednostki, siłą sprawczą i efektem
realizowanych przemian.
Przed
niemal
pięćdziesięciu
laty
Karl
Mannheim proponował
„Diagnozę naszego czasu", dając początek co raz liczniejszym
próbom analizowania sytuacji świata w skali globalnej, planetarnej.
Diagnozy
takie
proponują
dziś
socjologowie,
ekonomiści,
filozofowie, wprowadzając do potocznego nawet myślenia terminy
takie jak „megatrendy", „wyzwania cywilizacyjne", „m odernizm"
i „postmodernizm". Z tych diagnoz wynikają nie tylko różne
syntetyczne ujęcia obrazu świata, ale nade wszystko zobowiązania
edukacyjne, w zakresie zarówno treści jak nowych sposobów
myślenia.
Rozszerzająca się działalność organizacji
i
ruchów
międzynarodowych konkretyzuje fakt istnienia świata jako całości,
mówiąc słowami A. de Saint-Exupery'ego, jako „Ziemi - Planety
Ludzi". Najmocniej odczuwalna staje się problematyka ekologiczna
wynikająca z rosnącego zagrożenia materialnymi efektami ludzkiej
działalności w świecie. Edukacja ekologiczna - to szczególnie
ważne zadanie dla edukacji, wykraczające poza odrębne treści
autonomicznych
przedmiotów
nauczania
ku
zagadnieniom
transdyscyplinamym, zadanie wymagające wyobraźni, wrażliwości,
poczucia odpowiedzialności za świat i rozumienia dramatyzmu jego
losów.
W żadnym chyba innym zakresie termin ,,alienacja" nie ma tak
mocnej wymowy moralnej; człowiek bowiem staje się przedmiotem
oddziaływań rzeczywistości przez niego samego wytworzonej i to
nierzadko z myślą o jego właśnie humanitarnych pożytkach.
„Stanowimy różne epoki na tej samej ziemi", stwierdził
wrażliwy badacz współczesnych zróżnicowań w świecie. Globalne
odczucie
świata
jako
całości
wymaga
nowego
spojrzenia
na
struktury życia społecznego i więzi międ zyludzkich, których kryzys
jest powszechnie boleśnie odczuwany. Nowa edukacja społeczno moralna
wymaga
przemyślenia
w
duchu
pogłębionej
idei
wychowania dla pokoju, czy dla umiejętności życia w pokoju, życia
opartego na poszanowaniu Praw Człowieka, każdego człowieka.
Wychowanie
dla
pokoju
to
idea
odległa
od
niedawnej
powierzchownej propagandy politycznej a nawiązująca do zasady
pokoju wewnętrznego, „ładu w świecie" i „ładu w ludziach". Bardzo
to trudne zadanie edukacyjne w czasach intensywnych konfliktów
etnicznych i religijnych, narastającej brutalizacji życia publicznego,
agresji
propagandowej
przez
mass
media
i
powszechnej
dehumanizacji stosunków społecznych. Edukacja społeczno -moralna
wymaga
umiejętnego
pobudzania
postaw
i
zachowań
prospołecznych, szacunku dla cudzej inności, kształcenia altruizmu
i empatii, kultury uczuć. Zasada poszanowania Praw Człowieka
wymaga
przełożenia
na
realia
stosunków
międzyludzkich
pojmowanych jako dialog między „ja" i „ty".
Współczesne rozumienie kultury dalekie jest od utożsa miania
jej
wyłącznie z
osiągnięciami
znakomitych
artystów. Kulturę
pojmujemy dziś nie tylko jako dziedzictwo, universum twórczych
dokonań ludzkości, w dziedzinie nauki i sztuki, ale za pomocą tego
terminu określamy humanistyczną jakość ludzkich działań i s posobu
życia. Kultura to podstawowa instancja edukacyjna, a edukacja to
droga do urzeczywistnienia kultury, nade wszystko „kultury w
ludziach". Kultura ujawnia się zatem jako treść i jako wynik
edukacji, czy też, innymi słowy, edukacja jest wektorem kultur y,
przebudzeniem w jednostce potrzeby poznawania i odczuwania
świata i wartości, inspiracją aktywności twórczej i wyobraźni.
Kultura jest jednocześnie impulsem, przenika sens i sposoby
działania edukacyjnego. Edukacja i kultura są więc wzajemnie
uwarunkowane: edukacja oświeca, dzięki czemu dokonuje się
nieustanny proces
rozwoju
samej
kultury.
Kulturowy
wymiar
edukacji sprzyja rozwojowi sił twórczych istoty ludzkiej.
Problematyka edukacyjna jest wielorako zakorzeniona, co
rzutuje na konkretne wybory i rozstr zygnięcia praktyczne. Szeroki
horyzont wyzwań globalnych i megatrendów wymaga uwzględnienia
także i innych aspektów tożsamości współczesnego człowieka, w
naszym kraju: współczesnego Polaka, który czuje się jednocześnie
Europejczykiem.
W
wielu
jedno czącej
krajach
się
Europy
o
odmiennym kształcie politycznym i geograficznym opracowuje się
zarys treści, mających składać się na program ,,uczenia o Europie",
jako wspólnej przeszłości kulturowej i wspólnym kanonie wartości
takich
jak
wolność,
podejmowane
są
demokracja,
wysiłki
na
humanizm .
rzecz
Jednocześnie
uczenia
„jak
być
Europejczykiem", a pierwszym krokiem na tej drodze jest nauka
języków obcych i szeroki program wymiany osobowej, zwłaszcza
młodzieży i nauczycieli. Skoro jednak integracja ma jednocześnie
pogłębiać tożsamości i autonomię europejskich narodów („Europa
narodów"), to istotnych przeobrażeń wymaga profil kształcenia
konkretyzującego
syntezę
Europejczykiem",
myślącym
„bycia
w
Polakiem"
sposób
otwarty
i
i
„bycia
przyjazny,
działającym na rzecz wspólnoty i porozumienia. Szczególnego
znaczenia
nabierają
tu
wartości
tolerancji,
partnerstwa,
współdziałania.
Szczególnej aktualności nabiera dziś propozycja edukacyjna
skrótowo określona przez hasło: Rozumieć świat - kierować sobą.
Intencja przezwyciężenia kształcenia encyklopedycznego wyraża się
w propozycji uczenia „rozumienia" procesów zachodzących w
świecie przyrody, społeczeństwa, kultury, w sposób pobudzający
dyspozycje poznawcze, ciekawość świata i gotowość działania w
tym świecie. Istotna więc rola przy pada wartościom intelektualnym,
kształceniu sądów umożliwiających racjonalny dialog i wrażliwość
na to co nowe. Wielkie i ważne problemy świata wymagają trudnych
do praktycznej realizacji ujęć transdyscyplinarnych, sięgania ku
obszarom
między
tradycyjnymi
dyscyplinami
naukowymi
i tradycyjnymi przedmiotami nauki szkolnej. Jednak jedynie dzięki
otwartemu i niekonwencjonalnemu ujęciu tzw. kształcenia ogólnego
możliwe
będzie
uczenie
rozumienia
kształtu
współczesnej
cywilizacji i jej napięć.
Jednocześnie
samokształcenia
akcentujemy
i
dziś
samorozwoju,
coraz
silniej
potrzebę
intencje
pobudzania
indywidualnych wysiłków każdej jednostki w kierunku uczenia się,
a także poznawania siebie i świadomego kierowania własnym
rozwojem. Z tak pojmowanej edukacji wynika koncep cja edukacji
permanentnej, uczenia się przez całe życie, w sposób wielostronny,
a więc zarówno dla pogłębiania dyspozycji poznawczych, jak dla
wzbogacania życia osobowego.
Edukacja zatem wiąże się w sposób zasadniczy z szansą
człowieka „możliwego", warunkami jego rozwoju i twórczego
działania,
zarówno
w
wyniku
intencjonalnych
procesów
edukacyjnych, jak osobistej samoedukacji.
Znany
program
proponował
Klubu
„Granice
Rzymskiego
wzrostu"
ogłoszony
pojmowanego
w
w
1972
r.
sposób
jednostronnie materialny, ekono miczny, ilościowy; w 1979 Klub
Rzymski sugerował konieczność „Uczenia się bez granic" dla
maksymalnego pobudzania ludzkiego potencjału innowacyjnego
i twórczego. Dziś eksponujemy
humanistyczną jakość rozwoju
i świata i człowieka. Wzrost bowiem oznacza jedy nie zwiększenie
rozmiarów poprzez asymilację lub narastanie materii. Rozwój
natomiast oznacza zwiększenie szans lub wykorzystanie własnych
możliwości. ,,Kiedy coś rośnie, to staje się większe, jeśli chodzi
o ilość; kiedy się rozwija, to staje się lepsze w sensie jakości".
Podstawowa troska edukacyjna w świecie współczesnym wyraża się
w
poszukiwaniu
sposobów
doskonalenia
jakości:
i
świata
i człowieka, w ich wzajemnej interakcji.
Na koniec jeszcze raz chcę przytoczyć to co wydaje się ważne
w procesie edukacji alternatywnej, tak więc
szkoła alternatywna,
to współczesny model szkoły oparty na odmiennym od tradycyjnego
systemie
kształcenia
konwencjonalnych
i wychowania.
metod
Powstał
edukacyjnych
w wyniku
krytyki
i pedagogicznych
(wydłużenie czasu nauki, mnożenie wykładanych przedmiotów,
autorytaryzm nauczycieli, błędy metodyczne).
W
szkole
i szerokie
alternatywnej
kontakty
uczniowie
z różnymi
utrzymują
środowiskami
swobodne
społecznymi,
pobierając naukę również poza szkołą i łącząc ją z pracą, a ponadto
mają wpływ na dobór treści, metod i środków nauczania zgodnie
z ich zainteresowaniami i planami życiowymi.
Szkoły
alternatywne
są
zróżnicowane
programowo
i organizacyjnie, wspólny jest natomiast ich cel: przekształcenie
skostniałej szkoły w otwartą na innowacje placówkę, sprzyjającą
wielostronnemu rozwojowi wychowanków.
BIBLIOGRAFIA
1. Piekarski Jacek, Śliwerski Bogusław - Edukacja alternatywna. Nowe
teorie, modele badań i reformy
2. Śliwerski Bogusław - Edukacja alternatywna
3. Piegat Jean – Dokąd zmierza edukacja
4. Kupisiewicz Czesław – Przemiany edukacyjne w świecie