Edukacja – remedium na biedę?

advertisement
Edukacja –
wystarczające
remedium na biedę?
Prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska
Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego
Dzieci i młodzież są przyszłością narodu



Od nich zależy los nas wszystkich jako
jednostek i jako całego społeczeństwa.
Równocześnie jednak nawet w krajach
wysoko rozwiniętych bieda ogranicza szanse
rozwojowe dzieci i marnotrawiony jest ich
potencjał
Formalny dostęp do wykształcenia
traktowany jest jako wystarczające remedium
na biedę
Tezy:
1. Istnieje zależność między poziomem wykształcenia a
zasięgiem biedy.

Zatem, zwiększenie dostępu do edukacji uznawane jest za
główny mechanizm przeciwdziałania biedzie
2. W Polsce występuje zjawisko juwenilizacji biedy
Zatem, rola systemu edukacji w przeciwdziałaniu skutkom
biedy w dzieciństwie jest szczególnie znacząca
3.Dorastanie w biedzie ogranicza dostęp do wysokiej jakości
edukacji

Zatem, konieczne jest tworzenie zintegrowanego systemu
wsparcia dla dzieci i młodzieży dorastającej w biedzie
zwiększającego szanse na ich sukces szkolny
Struktura ludności
i beneficjentów pomocy społecznej w Polsce w 2008 r. w wieku 13 lat
i więcej
Wyszczególnienie
Ludność
ogółem
Beneficjenci
pomocy społ.
ogółem
Ogółem
100,0
100,0
wyższe
16,8
1,3
Średnie i
policealne
34,1
14,1
Zas. Zaw.
22,9
28,5
gimnazjum
5,4
9,3
podstawowe
20,8
46,8
Źródło:
Beneficjenci pomocy
Społecznej i świadczeń
rodzinnych 2008: 83

Im wyższy poziom wykształcenia, tym zasięg
biedy mniejszy


Absolwenci szkół co najwyżej zasadniczych
zawodowych stanowią mniej niż 50% ludności
Polski, ale aż 85% ludności biednej (otrzymującej
pomoc społeczną)*
Absolwenci szkół wyższych stanowią 17% ogółu
ludności Polski i tylko 1% ludności biednej
* Trzeba jednak pamiętać, że w tej kategorii jest liczna grupa uczniów, dlatego
porównanie jest
Zatem

przekonanie, że edukacja stanowi remedium
na biedę znajduje mocne potwierdzenie w
faktach
Cechą
szczególną biedy w Polsce jest jej juwenilizacja
Juwenilizacja biedy oznacza, że:
 nasilenie biedy wśród dzieci i młodzieży (0-17
lat) jest większe niż wśród dorosłych
i

ta kategoria wiekowa jest
nadreprezentowana wśród ludności biednej w
stosunku do jej udziału wśród ludności Polski
Udział ludności biednej w Polsce Eurostat
Age
2005
less than
18
29.3
18-24
24.9
25-49
21.1
50-64
16.2
eurostat
65+
7.3
total
20.5
2006
2007
2008
2009
26.3
24.0
19.3
15.7
7.8
24.2
21.1
17.3
14.6
7.8
22.4
20.1
15.9
14.9
11.7
23.0
19.8
14.9
15.9
14.4
19.1
17.3
16.9
17.1
*W gosp.dom o dochodach ekwiwalentnych niższych niż 60% mediany dochodów
Ludność
w grupach wiekowych w Polsce ogółem i wśród beneficjentów
pomocy społecznej
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
przedprod
Polska og
beneficjenci
prod.
niem
Źródło: Beneficjenci pomocy społecznej…s.80
Grupy wieku:
Przedprodukcyjny
Prod. Mobilny
Prod. Niemobilny
poprodukcyjny



W roku 2008 wśród beneficjentów pomocy
społecznej w Polsce dzieci i młodzież
stanowiły 38%.
Udział tej grupy wiekowej wśród ludności
Polski wynosił 19%
Zatem, dziecko spotyka się wśród
ludności biednej dwa razy częściej niż
wśród ogółu mieszkańców Polski
Prawie


Co trzecia osoba żyjąca w gospodarstwie
domowym utrzymującym się z zasiłków i
świadczeń z pomocy społecznej (31%) jest
uczniem lub studentem.
Zatem szkoła może odegrać wielką rolę w
procesie przeciwdziałania skutkom biedy w
dzieciństwie i, w konsekwencji, w przerwaniu
zaklętego kręgu biedy !!!
Dorastać
w biedzie
Dorastanie
w biedzie ogranicza szanse edukacyjne


Wśród beneficjentów pomocy społecznej nie
kontynuuje nauki aż 28% młodzieży w wieku
16-18 lat
podczas gdy przeciętnie
w Polsce 10% młodzieży nie kontynuuje
nauki po ukończeniu gimnazjum (Beneficjenci
pomocy społecznej…2008:83).
Powody
niekontynuowania nauki są różnorodne:
1.
2.
3.
4.
5.
Niskie osiągnięcia szkolne
Słaba motywacja do nauki
Zły stan zdrowia
Konieczność podejmowania pracy
zarobkowej
Przedwczesne rodzicielstwo
W szkole
dziecko jest przedmiotem zainteresowania przede wszystkim w roli
ucznia
Przyczyny trudności w nauce lokowane są przede
wszystkim w samym uczniu i interpretowane jako
wynik jego lenistwa, małej gotowości do wysiłku,
braku wytrwałości, braku ambicji itp.
Dzieje się tak w pierwszym rzędzie dlatego, że:


1.
2.
Szkoła nie ma możliwości oddziaływania na pozaszkolne
środowisko ucznia i dlatego może obciążać winą albo
samą siebie albo ucznia
Uczniowie z biednych rodzin żyją często w środowisku
społecznym obcym przedstawicielom klasy średniej i
dlatego niezrozumiałym dla nauczycieli
Szczególnie
zagrożone niepowodzeniami szkolnymi są

dzieci, mieszkające w enklawach biedy, czyli
na obszarach, gdzie ma miejsce koncentracja
ludności biednej i wykazującej dysfunkcje.

Dorastanie w biedzie powiązane jest z
wieloma deprywacjami, doświadczanymi
przez dziecko, których istnienia nauczyciele
często nawet się nie domyślają.
Skutki
dorastania w biedzie są dewastujące

Badania neurologów amerykańskich z
Uniwersytetu Kalifornia w Berkeley, mające
na celu ustalenie jak bieda w czasie
pierwszych lat życia wpływa na rozwój
podstawowych neuronów, dowodzą, że bieda
w dzieciństwie wywołuje takie skutki dla
funkcjonowania mózgu, jak wylew krwi do
mózgu u człowieka dorosłego
(http://forum.prisonplanet.com/index.php?topic=75855.0)


Autorzy badań stwierdzają, że wyniki te powinny
stanowić dzwonek alarmowy.
„Nie chodzi tylko o to, że te dzieci są biedne i
bardziej zagrożone gorszym zdrowiem, lecz o to, że
mogą nie osiągnąć pełnego rozwoju mózgu z
powodu stresującego i relatywnie ubogiego
środowiska związanego z niskim statusem
społecznoekonomicznym: mniejszej liczby książek,
mniej czytania [dzieciom], mniejszej liczby gier,
mniejszej liczby wizyt w muzeum.”
(http://forum.prisonplanet.com/index.php?topic=75855.0)
Ta część
mózgu, która wykazuje niedorozwój

ma kluczowe znaczenie dla umiejętności
rozwiązywania problemów i kreatywności, co
jest niezwykle ważne w procesie uczenia się
Uczeni
przypuszczają, że
możliwe jest stymulowanie rozwoju
funkcjonowania mózgu poprzez odpowiednią
interwencję.
Interwencja musi być podjęta jak najwcześniej i
być oparta na skoordynowanym
profesjonalnym działaniu różnych służb.
Szczególne znaczenie mają działania
kompensacyjne i nastawione na osiąganie
rezultatów.
(http://forum.prisonplanet.com/index.php?topic=75855.0)
Podkreśla się

kluczowe znaczenie


wczesnego dzieciństwa i interwencji
podejmowanej w tej fazie życia, w tym wczesnej
diagnozy stanu zdrowia
działań ukierunkowanych na rodziców, w celu
zwiększenie ich możliwości finansowych i
podniesienia ich kompetencji rodzicielskich
Skutki biedy w dzieciństwie mogą stać
się nieodwracalne w Polsce, ponieważ:



Wczesna interwencja w formie edukacji przedszkolnej
wysokiej jakości jest ciągle niewystarczająca
Dramatycznie pogłębiają się nierówności społeczne i
edukacyjne wśród dzieci (szkoły prywatne z czesnym 60
tys. zł rocznie i niedoinwestowane szkoły w enklawach
biedy)
Bieda dzieci traktowana jest jako ‘prywatna’ sprawa
rodziny a nie jako zaniechanie inwestycji w kapitał ludzki
Przeciwdziałanie biedzie i wykluczeniu
społecznemu stanowi jeden z celów dla UE


sformułowanych w Strategii Europa 2020, gdzie
stwierdza się , że do roku 2020 liczba osób
zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem
społecznym ma się zmniejszyć o co najmniej
20 mln.
Polska określiła, że w naszym kraju liczba
biednych i wykluczonych ma się zmniejszyć o
1,5 mln. (Jest to obok Hiszpanii najbardziej
ambitny cel w tym zakresie w UE)
Jeśli nawet cel ten zostanie osiągnięty,

Nie oznacza to, że będzie miało miejsce
proporcjonalne ograniczenie biedy wśród
dzieci.
Bieda dzieci stanowi wyzwanie dla Polski



Bieda dzieci nie zniknie bez dobrze
zaplanowanych i spójnych strategii
ukierunkowanych na promowanie społecznej
inkluzji dzieci.
Przeciwdziałanie biedzie dzieci nie
wyczerpuje się w przeciwdziałaniu biedzie
rodziców
Konieczne jest nowe podejście do biedy
dzieci
Czynniki różniące podejście do biedy dzieci
z perspektywy dzieci i z perspektywy
rodziny


Pierwsze odwołuje się do Konwencji Praw
Dziecka i lokuje dziecko w centrum
wszystkich działań stosowanych dla
zwalczania biedy dzieci oraz uznaje dziecko
za samoistnego aktora społecznego
Drugie w centrum działań mających zwalczać
biedę lokuje rodzinę i traktuje dziecko jako
zależnego członka rodziny
W podejściu „biedy dziecka”


Kluczowa rola rodziny nie jest
kwestionowana i ograniczenie biedy dzieci
nie jest możliwe bez ograniczenia biedy
rodziny.
Ale bieda dziecka nie jest redukowana do
biedy rodziny.
Wychodząc od Konwencji
o Prawach Dziecka

Bieda dziecka jest ujmowana jako zjawisko
wielowymiarowe, obejmujące trzy sfery:



Dostęp do odpowiednich zasobów
Dostęp do usług wysokiej jakości
Możliwości partycypacji dzieci

Te trzy wymiary stanowią podstawę
Rekomendacji w Sprawie Biedy i Jakości
Życia Dzieci, dla której przyjęcia Rada
Europejska wyraziła poparcie 17 czerwca
2010 roku.
Determinanty
jakości życia dzieci
Dostęp do
odpowiednich
zasobów
• dochody i
świadczenia, w tym
świadczenia rodzinne
• godzenie pracy z
rodziną
Usługi dobrej jakości
Partycypacja
• wczesna edukacja i
opieka
• edukacja i kształcenie
• ochrona zdrowia
• mieszkanie i
środowisko
• ochrona dziecka i
usługi społeczne
• prawo dziecka do
bycia wysłuchanym
• uczestnictwo
dzieci w
aktywnościach
społecznych,
rekreacyjnych,
sportowych,
kulturalnych i
obywatelskich
Źródło: Child poverty – family poverty: are they one and the same? Eurochild
Przeciwdziałanie biedzie dzieci jako
zjawisku wielowymiarowemu



powinno stać się priorytetem w strategiach
rozwoju kraju, gmin, powiatów, województw.
Decyzje podejmowane w gminach powinny być
oceniane z punktu wiedzenia ich wpływu na
sytuację dzieci
Władze i wszystkie służby powinny kierować się
w swoich działaniach Konwencją Praw Dziecka,
której sygnatariuszem jest Polska
Konkluzja





W przypadku dzieci z zagrożonych środowisk konieczne są
działania wykraczające poza rutynową aktywność pracowników
służb społecznych, w tym nauczycieli.
Wsparcie dla dzieci i młodzieży, które może przełożyć się na
lepsze osiągnięcia szkolne, musi opierać się na holistycznym
podejściu.
Konieczne jest podnoszenie samooceny dziecka i oddziaływanie
na jego rozwój emocjonalny.
Sojusznikiem szkoły mogą być organizacje pozarządowe i inne
służby społeczne.
W enklawach biedy konieczne jest tworzenie partnerstw na rzecz
wspierania dzieci i młodzieży.
Dziękuję za uwagę
[email protected]
Download