DOSTĘPNE FORMY MANGANU

OLGIERD NOW OSIELSKI
„DOSTĘPNE FORMY MANGANU” A POTRZEBY NAWOZOWE GLEB
Z Zakładu Chemii Rolniczej SGGW
Kierownik pracowni prof. dr M. Górski
MANGAN W GLEBIE
1.
M A NG AN OGÓLNY
W glebie występuje mangan wielo wartościowy (Mn**, Mn—*) głównie
w postaci minerałów i tlenków oraz mangan dwuwartościowy. Mangan dwu­
wartościowy jako kation występuje w kompleksie sorpcyjnym oraz w roz­
tworze glebowym; w dużych ilościach jest on również wiązany (10—20% Mn
ogólnego) przez próchnicę i koloidy mineralne [20 b].
Gleby bardzo różnią się pod względem zawartości manganu [36, 44, 45,
46, 48, 68, 69]. S t r z e m s k i i G a w ę d a na przykład znajdowali
obok siebie gleby na obszarach przediczwartorzędowych zawierające w kilo­
gramie ślady do przeszło kilkudziesięciu tysięcy miligramów manganu.
W Polsce najmniejsze ilości manganu znajdowano w lekkich „glebach
przedezwartorzędowych” (ślady), w luźnych piaskach (10—240 ppm1) oraz
niektórych torfach (4— 10 ppm w przeliczeniu na pow. is.m.), największe
ilości — w glebach mułowo-bagiennych (660— 1660 ppm), madach (480—
— 1320 ppm) i niektórych „glebach przedczwartorzędowych” (do 2„27°/o).
Ilości pośrednie znajdowano w piaskach słabo gliniastych (90—270 ppm)
i gliniastych (60—440 ppm), w glebach bielicowych (68—410 ppm), glebach
brunatnych (150—300 ppm) i torfach niskich (70—775 ppm). Podobnie
jak w glebach polskich kształtuje się na ogół zawartość manganu ogólnego
w glebach różnych typów w innych krajach [5, 14b, 13, 30, 30a].
Przyczyny zróżnicowania gleb podJ względem zawartości manganu są
dotychczas mało znane. Przypuszczalnie decyduje tu skład mineralogiczny
i przesortowanie materiału; więcej manganu zawierają gleby powstałe ze
skał wylewnych niż gleby powstałe ze skał osadowych [13a, 13b] i organogenicznych, gleby cięższe niż gleby lekkie. Istnieją również przypuszczenia,
1 ppm = mg/k g.
O. N ow osielski
140
że zawartość manganu ogólnego maleje w miarę postępowania procesu bie­
licowego [69]; w glebach polskich, jak również i wielu innych, nie obser­
wuje się jednak wyraźniejszej zależności między odczynem a zawartością
manganu [39, 40, 45, 47, 48, 68, 69].
2.
„ D O S T Ę P N E FO RM Y M A N G A N U ” W R Ó Ż N Y C H G L E B A C H
Rośliny bezpośrednio mogą korzystać z manganu dwuwartościowego
[44a]. Ponieważ jednak ilość jego- często nie wskazuje trafnie na potrzeby
nawozowe gleb (patrz str. 153— 155), dlatego też poszczególni badacze,
usiłując znaleźć lepsze wskaźniki tyoh potrzeb, prócz manganu wymiennego
i rozpuszczalnego w wodzie oznaczali także i mangan rozpuszczalny w róż­
nego rodzaju innych roztworach ekstrakcyjnych lub też mangan dostępny
dla niektórych organizmów.
M a n g a n r o z p u s z c z a l n y w w o d z i e . Zawartość manganu
Rozpuszczalnego w wodzie waha się od śladów do kilkudziesięciu ppm, w y­
nosząc przeciętnie dziesiętne części ppm [34b, 34c, 44a, 58, 63]. Mangan roz­
puszczalny w wodzie pozostaje na ogół w równowadze z manganem w y­
miennym [49c], a w części gleb także i z manganem łatwo redukującym
jsię [56] i dlatego stosunkowo duże jego ilości zawierają cięższe gleby kwaśne
i gleby podmokłe, a więc gleby o niskim potencjale red-ох [1, 5, 9, 33, 58, 64].
Gleby kwaśne mogą zawierać nawet przeszło 42 ppm manganu rozpuszczal­
nego1w wodzie [1]. Natomiast przewiewne szaroziemy i niektóre alkaliczne
gleby błotne mogą w ogóle nie zawierać manganu rozpuszczalnego w wo­
dzie [33].
M a n g a n w y m i e n n y . ^ Zawartość manganu wymiennego waha
Isię od śladów do przeszło 100 ppm. Na ogół więcej manganu wymiennego
zawierają gleby cięższe i kwaśniejsze niż lżejsze i wapniowe [5, 45, 47, 74];
stosunkowo dużo' manganu wymiennego (30— 100 ppm) zawierają czarnoziemy [81] i lateryty [5], mniej gleby bielicowe (10—50 ppm), gleby zawie­
rające dużo montmorylonitu, gleby terenów suchych [5] oraz niektóre tor­
fy [8 1 ].
W glebach polskich znajdowano od 2 do 80 ppm manganu wymiennego
[45, 47]. Najwięcej manganu wymiennego zawierały czamoziemy i czarne
ziemie (średnio 69—72 ppm), mniej lessy (średnio 62 ppm) i bielice różnoziarniste (28—36 ppm) i najmniej piaski (10—50 ppm), bielice pyłowe (20—
—30 ppm), rędziny węglanowe (2—30 ppm) i torfy wysokie.
Mangan wymienny stanowi zwykle od kilku do kilkunastu procent man­
ganu aktywnego [9, 17, 49c, 60a, 72 i in.]. W glebach kwaśnych jest więcej
manganu wymiennego niż w obojętnych i zasadowych [49c]; stosunek Mn
wymienny /Mn łatwo redukujący się przesuwa się w glebach kwaśnych na
korzyść manganu wymiennego; w glebach kwaśnych próchnicznych niemal
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
141
cały mangan aktywny może być manganem wymiennym. W glebach bru­
natnych, odwrotnie, stosunek ten przesuwa się na korzyść manganu łatwo
redukującego się [14b], Mangan wymienny gleb cięższych, zasadowych
i próchnicznych jest w mniejszej części dostępny dla roślin od manganu
wymiennego gleb lżejszych, kwaśnych (bielicowych) i brunatnych [14b, 66,
74, 75, 81].
S t e e n b j e r g [66] podkreśla, że przy oznaczaniu zawartości manganu
wymiennego należy zwracać uwagę na rodzaj stosowanych do wypierania
manganu soli; zależnie od wartościowości kationów (jednowartościowe ka­
tiony wypierają zwykle mniejsze ilości manganu) i rodzaju towarzyszących
im anionów wykrywał on bardzo różne ilości manganu i w związku z tym
doszedł do przekonania, że powiedzenie „Mangan wymienny” ma sens do­
piero po' określeniu rodzaju stosowanej soli.
H e i n t z e i M a n [20a] oraz F i s к e 1 [17a] zaznaczają, że prócz
rodzaju soli duży wpływ na ilość wykrywanego manganu wymiennego ma­
ją zanieczyszczenia soli innymi kationami (Cu, Co, Ca, Ni, Zn) lub zawar­
tości tych kationów w glebie oraz m. in. czas wytrząsania i odczyn roztworu.
Duży wpływ mogą mieć także znajdujące się w glebie, lecz rozpuszczalne
w roztworach soli związki manganu wielowartościowego. W celu usunięcia
ich wpływu B e c k w i t h opracował specjalnie zbuforowany roztwór
ekstrakcyjny, za pomocą którego' wykrywa się jego zdaniem tylko mangan
dwuwartościowy nie naruszając tlenków manganu [2].
M a n g a n a k t y w n y . Mangan aktywny j est według założeń L e e p e r a sumą manganu wymiennego i manganu ulegającego łatwo redukcji
(oznacza się go w następujący sposób: 25 g pow. suchej gleby wytrząsa się
przez 6 godzin z 250 ml roztworu ln obojętnego octanu amonu zawierają­
cego 0,2Vo hydrochinonu, uzyskany wyciąg filtruje się przez sączek Büchnera i w przesączu oznacza się mangan dowolną metodą, np. metodą Willarda).
Zawartość manganu aktywnego w glebach waha się od śladów do prze­
szło 1000 ppm [17]. Gleby lżejsze podmokłe, cięższe i kwaśniejsze zawierają
na ogół więcej manganu aktywnego niż suche gleby lekkie i bardziej wa­
pienne [32a, 40, 59]. Mangan aktywny stanowi przeciętnie około 2—6% man­
ganu ogólnego [12, 17].
Mangan rozpuszczalny w innych roztworach.
S c h a c h t s c h a b e l (1957) w jednej z ostatnich prac omawia wyczer­
pująco roztwory stosowane do ekstrakcji manganu w glebie [60b]. Wł a s i u к i G o r n a j a (1950) oznaczali w glebach południowo-rosyjskich
mangan rozpuszczalny w 0,5n w kwasie siarkowym; w czamoziemach znaj­
dowali oni od 140 do 970 ppm tej formy manganu, w bielicach od 300 do 900
ppm, w innych glebach bielicowych i w glebach kasztanowych od 113 do
O. N ow osielski
142
840 ppm i w glebach bielicowych pod lasem od 210 do 1700 ppm. Stwierdzali
oni zależność między tą formą manganu a manganem wymiennym i po­
trzebami nawozowymi gleb. S z a r o w a [69] w glebach łotewskich znaj­
dowała od 43,8 do 547 ppm manganu rozpuszczalnego w 0,5n kwasie siarko­
wym. Prócz tego oznaczała ona w tych samych glebach mangan rozpuszczal­
ny w 0,ln ługu sodowym (znajdując od śladów do 17,5 ppm manganu tej for­
my) oraz mangan ogólny (znajdując od 1657—5500 ppm). Nie stwierdziła
ona zależności między tymi formami manganu, zaobserwowała jednak, że
zawartość manganu ogólnego i manganu rozpuszczalnego w stosowanych
przez nią roztworach była tym mniejsza, im gleby były bardziej zbielicowane [69]. W i l l i a m s i M o o r e [78] oznaczali mangan rozpusz­
czalny w kwasie solnym, stwierdzając zależność między tą formą manganu
a odczynem gleby i potrzebami nawozowymi.
M a n g a n d o s t ę p n y dla Aspergillus niger. G e r r e t s e n [17b],
M u l d e r [44b], N i c h o l a s (1950), N i c h o l a s i F i e l d i n g
(1951, D o n a l d , P a s s y i S w a b у oraz N o w o s i e l s k i
i S e w e r y n (1958) [49c] oznaczali w różnych glebach mangan dostępny
dla A. niger. Wykrywane przez ten organizm ilości manganu wahały się od
kilkunastu do kilkuset ppm. Na ogół nie stwierdzano zależności między
zawartością manganu dostępnego dla A . niger a typami gleb i ich składem
mechanicznym. Zauważono natomiast, że w miarę przechodzenia od gleb
zasadowych do coraz to kwaśniejszych zawartość tego manganu wzrastała
nieznacznie, podczas gdy w tych samych glebach zawartość manganu wy­
miennego wzrastała o wiele silniej i zawartość manganu rozpuszczalnego
w wodzie — na j silniej. N o w o s i e l s k i i S e w e r y n obserwowali
zależność między zawartością manganu dostępnego dla A. niger a zawartoś­
cią manganu wymiennego i rozpuszczalnego w wodzie w glebach o zbliżo­
nym odczynie i składzie mechanicznym [49c].
3.
M A N G A N O G Ó L N Y A IN N E FO RM Y M A N G A N U W G L E B IE
Zawartość manganu ogólnego w glebie przekracza wielokrotnie zawar­
tość manganu innych form [17] (manganu ogólnego znajdowano w glebach
przeciętnie od paruset do paru tysięcy ppm, manganu łatwo redukującego
się — od kilkunastu do przeszło kilkuset ppm, manganu wymiennego —
od kilku do przeszło kilkudziesięciu ppm i manganu rozpuszczalnego w wo­
dzie — od dziesiątych części do kilku ppm).
Na ogół nie znajdowano bliższej zależności między manganem ogólnym
a innymi formami manganu w glebie [5, 30, 45, 69, 72]. Z drugiej jednak
strony niektórzy badacze stwierdzali istnienie ogólnej tego rodzaju zależ­
ności.
K o s e g a r t e n [32a] stwierdzał ją w glebach bielicowych brunatnych
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
143
i bagiennych Niemiec Zachodnich; zaobserwował on, że w glebach tych
zawartość manganu aktywnego zależała od zawartości manganu ogólnego
i rosła wraz z nim od bielic poprzez gleby brunatne do gleb bagiennych.
Zawartość wszystkich form manganu zależała od zawartości próchnicy i od­
czynu gleby. Wraz ze wzrostem pH i zmniej szaniem się zawartości próchni­
cy malał stosunek Mn aktywny/Mn ogólny. W kwaśnych glebach próchnicznych znajdował K o s e g a r t e n więcej manganu wymiennego niż
łatwo redukującego się; odwrotny stosunek stwierdzał on w glebach mniej
kwaśnych i mniej próchnicznych; w glebach tych niemal cały mangan ak­
tyw ny był manganem łatwo redukującym się. Zawartość rozpuszczalnych
form manganu malała wraz z głębokością gleby, co wiąże K o s e g a r t e n
ze zmniejszeniem się zawartości próchnicy w głębszych warstwach gleb.
Schachtschabel podaje, że tlenki wielowartościowego manganu (Mn-,
Mn—*) znaj dują się w równowadze z manganem wymiennym i rozpuszczal­
nym w wodzie; równowaga ta zależy od odczynu gleby i stosunków po­
wietrznych i przesuwa się w kierunku manganu dostępnego, w miarę jak
maleje potencjał red-ox.
W glebach o pH powyżej 6 zawartość manganu dostępnego zależy od
stężenia manganu aktywnego, które zwiększa się wraz z rozdrobnieniem
minerałów manganowych [58].
F i n e k zaobserwował, że większa część manganu ogólnego występuje
w postaci niedostępnych związków w glebach bielicowych słabo kwaśnych
niż w glebach bardzo kwaśnych tego typu oraz że w glebach innych typów
mangan dostępny stanowił stosunkowo większą część manganu ogólnego
[14b, 15].
B i s w a s zaobserwował, że w glebach węglanowo-wapiennych2 oraz
w glebach terenów suchych mangan wymienny i aktywny stanowią mniej­
szą część manganu ogólnego niż w innych glebach; zaobserwował on jedno­
cześnie, że mangan rozpuszczalny w wodzie oraz mangan wymienny sta­
nowią coraz to mniejszą część manganu ogólnego w miarę przechodzenia
od gleb lżejszych do cięższych oraz od gleb ubogich do gleb zasobnych
w montmorylonit; stosunkowo dużo manganu dwuwartościowego znajdo­
wał on w glebach laterytowych [5].
К a m o s i t a podaje, że w Japonii większa część manganu ogólnego
występuje w postaci dostępnej dla roślin w glebach aluwialnych niż w gle­
bach innych typów [30].
2 S. G. H e i n t z e (1957) w ykazał ostatnio, że w glebach alkalicznych w ielow artościow y m angan jest zw iązany przez próchnicę i n ie tworzy, jak dotąd powszechnie
sądzono, trudno redukujących się tlenków (20b).
O. N ow osielski
144
Z badań F i n e к a i S ż a r o w e j wynika, że w miarę postępowania
procesu bielicowego maleje zawartość manganu ogólnego i manganu in­
nych form [15, 69].
4.
Z M IA N Y W Z A W A R T O ŚC I D O S T Ę P N Y C H FO R M M A N G A N U W C Z A S IE
O g ó l n e p r a w i d ł o w o ś c i . Ilość dostępnych form manganu
w jednej i tej samej glebie ulega wahaniom w czasie. Wahania te zależą
od wielu czynników, wśród których odczyn gleby odgrywa główną rolę.
Decyduje on bowiem o właściwościach redukcyjnych materii organicznej
i o kierunku działalności mikroorganizmów; im niższa jest wartość pH gleby,
tym więcej manganu wielowartościowego przechodzi w związki manganu
dwuwartościowego [44a]. Dlatego tez gleby kwaśniejsze (pH poniżej 5,5)
zawierają zwykle stosunkowo znaczną część manganu ogólnego w postaci
manganu dostępnego i na ogół nie wymagają nawożenia manganowego. Ze
wzrostem pH gleby mangan dwuwartościowy utlenia się do manganu wielo­
wartościowego (Mn**,Mn*'”),głównie tlenków, których przyswajalność jest
tym mniejsza, im mają one bardziej uporządkowaną budowę krystaliczną
[13b, 44a].
Prócz odczynu gleby duży wpływ na zdolności redukujące mikroorga­
nizmów oraz niektórych związków organicznych i mineralnych, a w związku
z tym i na zawartość manganu dostępnego, mają stosunki powietrzne gleb
(potencjał red-ох). W miarę jak maleje ilość tlenu, rośnie zawartość man­
ganu dwuwartościowego [60b i in.]. Wypadkowa działania tych czynników
decyduje o: tym, jak dużym wahaniom w czasie ulegają ilości manganu prze­
chodzące do różnego- rodzaju wyciągów z danej gleby.
W p ł y w y p o g o d y . K o s e g a r t e n badał zmiany w zawartości
manganu wymiennego, łatwo redukującego się (według J o n e s a i L ee p e r a) i ogólnego podczas sezonu wegetacyjnego w wielu glebach Płn.
Niemiec [56]. Zawartość manganu wymiennego i łatwo redukującego się
ulegała dużym zmianom w zależności od przebiegu pogody. Zaraz po desz­
czach zawartość manganu wymiennego i aktywnego wzrastała, a zawartość
manganu łatwo redukującego się malała; po długich okresach suszy lub
bardzo długich okresach deszczów, odwrotnie, zawartość manganu wymien­
nego i aktywnego malała, a zawartość manganu łatwo redukującego' się
rosła.
Wielkość tych zmian zależała od rodzaju gleby, odczynu i zawartości
próchnicy. Większe zmiany obserwował K o s e g a r t e n w glebach
próchnicznych niż mineralnych, mniejsze — w glebach kwaśnych niż w obo­
jętnych czy zasadowych.
L ö h n i s stwierdzał, że w glebach angielskich zawartość manganu wy­
miennego — wypieranego za pomocą Са(Ж)зЬ — zmieniała się kilkakrot­
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
145
nie w zależności od roku lub pory roku [35]; zależnie od pory roku zawar­
tość manganu wymiennego zmieniała się, np. z 13 na 52 ppm lub z 39 na
78 pm.
Stosunkowo największym wahaniom w czasie, zależnie od rodzaju gleby
i działania różnych czynników, ulega mangan rozpuszczalny w wodzie
[1, 33 i in.]. Niektórzy badacze nie stwierdzali nawet śladów manganu roz­
puszczalnego w wodzie już w 10 dni po nawiezieniu gleb bardzo dużymi
dawkami rozpuszczalnych w wodzie nawozów manganowych [33, 74].
Wpływ pogody wiąże się przypuszczalnie przede wszystkim ze zmia­
nami zależnego od jej przebiegu potencjału red-ox [51, 66].
S c h a c h t s c h a b e l zaobserwował, że w miarę obniżania się tego
potencjału wskutek ograniczonego dopływu tlenu rośnie zawartość man­
ganu wymiennego i rozpuszczalnego w wodzie [58]. Stwierdził on na przy­
kład, że w wyniku zatopienia gleby zawartość manganu dwuwartościowego
zwiększa się do pewnej charakterystycznej dla danej gleby wartości, np.
z 30 do 150 ppm (przeciętnie o 50%) [59, 60b].
Wpływ wapnowania i innych czynników zmie­
n i a j ą c y c h o d c z y n g l e b y . Duży wpływ na zmiany zawartości
różnych form manganu wywiera wapnowanie gleby.
Z badań F i n c k a oraz F i s к e 1 a wynika, że zawartość manganu
wymiennego oraz łatwo redukującego się w glebach bielicowych maleje zna­
cznie w wyniku doprowadzenia\odczynu tych gleb do pH 6 za pomocą wap­
nowania [14b, 17]; w glebach brunatnych oraz glebach przymorskich ten
wpływ wapnowania zaznaczał się o wiele słabiej [14b]. O zmniejszaniu się
zawartości manganu dostępnego pod wpływem wieloletniego- wapnowania
donosi z ZSSR A r e n s [ l c ] . S k e n e i K e f f o r d podają, że wapno­
wanie gleb lekkich Wiktorii do pH 6,3 odbija się ujemnie na plonach roślin,
czemu towarzyszy spadek zawartości w glebach dostępnych form manganu
[65]. Zwracają oni uwagę na fakt, że podczas gdy na glebach nie zwapnowanych rośliny do normalnego wzrostu wymagają około 2 ppm manganu
wymiennego, to na tych samych glebach zwapnowanych do pH powyżej
6,3 — wymagają co najmniej 20 ppm manganu wymiennego lub przeszło
93 ppm manganu aktywnego. O uwstecznianiu się manganu pod wpływem
wapnowania donosi wielu innych badaczy [5, 14a, 30, 31, 42, 75, 76].
A d a m s i W e a r zaobserwowali, że pod wpływem zwapno wania
gleby zawartość manganu rozpuszczalnego w wodzie zmalała z 42 do 8 ppm,
zawartość manganu aktywnego- wzrosła z 123 do 166 ppm, zaś zawartość
manganu wymiennego' nie uległa zmianie; jednocześnie zaś znikły objawy
nadmiaru manganu u roślin. A d a m s i W e a r cytują dość obszerną
literaturę na temat usuwania nadmiaru manganu dostępnego za pomocą
wapnowania [1].
10 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e
146
O. N ow osielski
Również na glebach o małej zawartości manganu to działanie wapnia
nie musi odbijać się ujemnie na plonach roślin [2]. Niektórzy badacze obser­
wowali nawet czasową poprawę lub wzrost plonu roślin oraz wzrost plonu
manganu pod wpływem nawiezienia ubogich w mangan gleb (3,5 ppm man­
ganu łatwo redukującego -się) dużymi dawkami wapnia [26]. To uruchamia­
jące mangan działanie wapnia, zwłaszcza na glebach obojętnych, trudno
jest wytłumaczyć. Być może, iż wiąże się ono z uwalnianiem przez wapń
jonów Mn” zatrzymywanych przez koloidy oraz materię organiczną. Nie
ma na razie pewności, czy proces uwsteczniania się manganu wskutek wap­
nowania jest odwracalny, tj. czy uwsteczniony mangan uruchamia się pod
wpływem zakwaszenia gleby.
Za odwracalnością tego procesu pośrednio przemawiałyby m. in. nastę­
pujące dane.
1. Do kwaśnych wyciągów przechodzi bardzo dużo manganu z wielu
gleb alkalicznych, na których rośliny cierpią niedostatek manganu; wia­
domo też, że A. niger w czasie wzrostu zakwasza środowisko uruchamiając
wskutek tego znaczne ilości manganu i że z tego względu oznaczanie man­
ganu za jego pomocą bezpośrednio w próbkach glebowych nie może być,
zdaniem niektórych badaczy, przydatne dla oceny potrzeb nawozowych
gleb3 [13a, b];
2. Nawozy zakwaszające glebę, jak siarczan amonu lub superfosfat, uru­
chamiają mangan, rozpuszczając niedostępne jego związki w glebie [lc, 34].
3. Dość powszechnie występuje, o czym będzie dalej mowa, zależność
między odczynem gleb a ich potrzebami nawozowymi i zawartością w nich
dostępnych form manganu oraz zawartością manganu w roślinach [14a,
72, 78].
4. Ciekawe są pod tym względem spostrzeżenia J o h a n s o n a i Ekm a n a; zaobserwowali oni mianowicie, że na pewnych glebach obojętnych
i zasadowych, na których najskuteczniejszym sposobem nawożenia jest
opryskiwanie liści roztworem manganu, nawozy manganowe zastosowane
do gleby działają równie skutecznie jak opryskiwanie, jeżeli gleby te
uprzednio zakwasi się [25].
Przytoczone dane przemawiałyby za tym, że zakwaszanie gleb uru­
chamia mangan glebowy lub przynajmniej nie dopuszcza do uwsteczniania
się manganu nawozowego.
W świetle tych danych stają się zrozumiałe reklamowane ostatnio zale­
cenia, by nawozy manganowe stosować razem (zmieszane) z innymi nawo­
zami kwaśnymi, a zwłaszcza w postaci zgranulowanej z superfosfatem
3 Literaturę na tein tem at zob. m. in. w pracy: N o w o s i e l s k i , S e w e r y n :
Przydatność A. n iger do oznaczania m anganu dostępnego w glebie. W: Roczniki Gle­
boznawcze, t. VII, 1958.
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
147
[57, 75, 80]. S a u c h e l l i podaje, że na wielu glebach zasadowych Sta­
nów Zjednoczonych dawka 6 kg Mn/ha w tej postaci działa lepiej od dawki
25 kg Mn/ha, zastosowanej oddzielnie na tle superfosfatu [57].
W p ł y w y ż y c i a b i o l o g i c z n e g o g l e b y . Duży wpływ
na zmiany różnych form manganu w glebie może wywierać życie biologicz­
ne. T r o c m é i B a r b i e r podają, że na lekkich glebach okolic Paryża
mangan nawozowy jest bardzo prędko utleniany biologicznie; na glebach
tych małe dawki manganu nie działają w ogóle i dopiero MnSCU w dawkach
800—1600 kg/ha zwiększa zdecydowanie plony [74].
T i m o n i n i G i l e s [7 la] zaobserwowali, że częściowa steryli­
zacja gleb wymagających nawożenia manganem umożliwia normalny
wzrost roślin. Podają oni, że CaCN2 w ilości około 500 kg/ha zmniejszał m. in.
ilość bakterii utleniających mangan, zwiększając jednocześnie zawartość
manganu wymiennego i łatwo redukującego się; na glebach nawiezionych
azotniakiem owies nie wykazywał objawów głodu manganowego, mimo że
pod względem zawartości manganu wymiennego gleby te należały do ka­
tegorii koniecznie wymagającej nawożenia.
W p ł y w i n n y c h c z y n n i k ó w . Inne czynniki mogą również
wpływać na zmiany w zawartości różnych form manganu w glebie. W a l ­
l a c e podkreśla, że w glebach uprawnych z biegiem czasu zmniejsza się
zawartość manganu i innych mikroelementów [75]. P i s z c z e k obser­
wował wpływ płodozmianu i roślinności na zmiany w zawartości manganu
wymiennego [52]. S h e r m a n i współpracownicy stwierdzili, że fluor
i jod uwsteczniają mangan, utleniając jego dwuwartościowe jony [64].
W a 1 s h i współpracownicy [76] oraz Kamosita [30] zaobserwowali, że
zmiana stosunku różnych składników (K, P, Al) wpływa na zawartość
manganu dostępnego.
Z danych F i s к e 1 a wynika, że stosowanie dużych dawek nawozów
mineralnych zmniejsza zawartość manganu wymiennego, przy czym to
działanie obfitego nawożenia zaznacza się o wiele słabiej niż na glebach
kwaśnych.
A r e n s [lc] podaje, że w glebach nawiezionych obornikiem i jedno­
cześnie zwapnowanych maleje zawartość manganu dostępnego; z przyto­
czonych danych nie wiadomo jednak, czy wiąże się to z działaniem wapnia,
czy też związków organicznych. Z drugiej strony K r u g ł o w a stwierdzała wzrost zawartości manganu dostępnego w glebach nawożonych obor­
nikiem. Nie podaje ona jednak także, czy o wzroście zadecydowało tu dzia­
łanie materii organicznej,, czy też mangan obornika.
Zmiany w zawartości różnych form manganu w czasie są jeszcze mało
poznane; dotychczasowe prace na ten temat przemawiają jednak za tym,
że należy się liczyć z nimi przy ocenie potrzeb nawozowych gleb na podsta­
wie zawartości dostępnych form manganu w glebie.
10*
O. N ow osielski
148
5.
W P Ł Y W S P O S O B U P R Z E C H O W Y W A N IA P R Ó B E K G L E B O W Y C H N A W Y K R Y W A N E
IL O ŚC I D O S T Ę P N Y C H FO R M M A N G A N U
Zmiany zawartości dostępnych form manganu w próbkach glebowych
mogą zachodzić już w czasie suszenia ich i przechowywania w temperatu­
rach pokojowych (18—22 °C). В о к e n [7] podaje na przykład, że w jed­
nej z gleb piaszczystych zawartość manganu wymiennego po 4 tygodniach
wzrosła z 0,9 do 1,7 ppm; w glebie cięższej po 6 tygodniach przechowywa­
nia w tej temperaturze zawartość manganu wymiennego wzrosła z 15,4
do 26,7 ppm; w tym czasie wzrastała również zawartość manganu aktyw­
nego. Mniejsze zmiany zachodziły w tych glebach w niższych temperatu­
rach (3—10 °C) i bardzo duże — w wyższych temperaturach (60—70 °C).
Fu j i m o t o obserwował duże zmiany w zawartości manganu dostępnego
podczas przechowywania próbek w temperaturze 27 °C, w powietrzu za­
wierającym dużo wilgoci [7].
R o t h i P f a f f za B o k e n e m oraz S h e r m a n e m i H a r ­
m e r e m 4 zalecają, by przy badaniu potrzeb nawozowych oznaczać man­
gan dostępny dopiero po< pewnym okresie od chwili pobrania próbek, po­
nieważ w czasie przechodzenia próbek w stan powietrznie suchy zwykle
wzrasta ilość manganu wymiennego i niekiedy aktywnego [56].
F i n e k uw:aża, że dla celów badania potrzeb nawozowych mangan
wymienny można oznaczać w świeżej próbce, należy jednak wówczas zwięk­
szać uzyskaną wartość o 1/20 manganu redukującego się pod wpływem
nadmiaru hydrochinonu [14b]. S c h a c h t s'c h a b e l podkreśla, o czym
już była mowa, że przy oznaczaniu manganu wymiennego w świeżych prób­
kach należy jednocześnie oznaczyć potencjał red-ox [59].
Z przytoczonych prac wynika, że przy oznaczaniu „manganu dostępne­
go” dla celów doradczo nawozowych należy się także liczyć ze zmianami za­
chodzącymi w zawartości niektórych form manganu w próbkach glebowych
w czasie ich suszenia i przechowywania.
ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY ZAWARTOŚCIĄ W GLEBACH RÓŻNYCH FORM MANGANU
A POTRZEBAMI NAWOZOWYMI
Wielu badaczy szukało zależności między zawartością w glebach man­
ganu rozpuszczalnego w różnego rodzaju roztworach względnie dostępnego
dla niektórych organizmów a potrzebami nawozowymi gleb względem
manganu.
Dla niektórych form manganu, mimo że różnią się one między sobą
tak pod względem ilości, jak i sposobu ekstrakcji i ulegają przypuszczalnie
wahaniom w czasie, ustalono dość dużą zależność; stanowi ona podstawę
4 Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 7 (1942) 398.
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
149
cUa oceny wartości proponowanych dotąd metod badania potrzeb nawoże­
nia gleb manganem.
M a n g a n o g ó l n y a p o t r z e b y n a w o z o w e . Zawartość
manganu ogólnego nie pozostaje przypuszczalnie w bliższym związku z po­
trzebami nawozowymi gleb. Świadczyłyby o tym wyniki badań Mac H a rg u e’a, H o d g к i s s a5 (w USA), T w y m a n a 6, H e i n t z e’a7 (w Anglii)
i innych badaczy [44].
S a u c h e l l i [57] podaje, że niektóre gleby zasadowe w USA, mimo
olbrzymich zawartości manganu ogólnego, wymagają nawożenia manga­
nem. Przykłady podobnych gleb z Tadżykistanu (zawierających od 500 do
1000 mg Mn/kg) przytacza К r u g ł o w a [70]. Q u a e t e .1 i in. [54] znaj­
dowali w Anglii gleby o podobnych potrzebach nawozowych, lecz o różnej
zawartości manganu (np. 200 i 341 ppm); znów T o t h i R o m n e y
przytaczają gleby o podobnej zawartości Mn ogólnego, lecz o różnej zawar­
tości manganu dostępnego [72]. Z drugiej strony na niektórych glebach
(przeważnie torfowych) o podobnej zawartości manganu ogólnego stwier­
dzano podobną reakcję roślin na nawożenie manganem [37, 38].
Szczupła ilość wyników i ich rozbieżność pozwalają sądzić, że zależność
między manganem ogólnym a potrzebami nawozowymi jest słabo zbadana.
Mangan
aktywnyj i łatw o
r e d u k u ją с у się
a p o t r z e b y n a w o z o w e g l e b . L e e p e r [34b], w wyniku
badań nad zależnością między różnymi formami manganu a potrzebami
nawozowymi gleb australijskich, doszedł do przekonania, iż potrzeby te
najlepiej obrazuje mangan aktywny.
W oparciu o doświadczenia polowe, przeważnie z owsem, L e e p e r
ustalił dla tej formy manganu liczby graniczne: gleby kwaśne, których nie
ma się zamiaru wapnować, nie wymagają na ogół nawożenia manganem,
jeżeli zawierają co najmniej 15 ppm Mn aktywnego; gleby kwaśne po zwap­
nowaniu nie wymagają nawożenia manganem, jeżeli zawierają powyżej
25 ppm Mn aktywnego; gleby obojętne i zasadowe, by wydawać dobre
plony, muszą zawierać przeszło 100 ppm Mn aktywnego [34c].
S h e r m a n , Mc H a r g u e i H o d g k i s s [63] oznaczali metodą
Leepera mangan w glebach amerykańskich i potwierdzili w pełni przy­
datność nakreślonych przez niego liczb granicznych. W Anglii T w y m a n
(1944) oraz H e i n t z e (1946) wykazali, że zawartość manganu aktywnego
w glebach dobrze obrazuje potrzeby nawozowe. Potwierdzili to Q u a r t e l ,
H e w i t t i N i c h o l a s (1948); gleby, w których znajdowali oni nawet
5 Soil Sei. 54 (1942) 253.
6 Nature 154 (1944) 336.
7 J. Agric. Sei. 36 (1946) 227.
150
O. N ow osielski
do około 31 ppm manganu aktywnego, wymagały nawożenia manganem;
bez nawożenia manganowego' wyrastały na nich nienormalne, chorowite
rośliny [54]. Podobne dane z Francji przytaczają С o i с i inni [9].
J o n e s i L e e p e r [28] zauważyli, że w przypadku gleb zasado­
wych, zawierających większe ilości niedostępnych tlenków manganu, man­
gan aktywny (a), tj. mangan wykrywany pierwotną metodą Leepera, daje
nieco błędne wskazania o potrzebie nawożenia. Opracowali więc oni dla tych
gleb trochę inny sposób ekstrakcji manganu aktywnego (glebę wytrząsali
z 0,05% roztworem alkoholowym hydrochinonu, przemywali alkoholem i po
odwirowaniu wypierali z niej mangan za pomocą l/2n azotanu wapnia).
Wykrywany tym sposobem mangan (b) w niektórych tlenkach manganu
bardzo dobrze korelował ze zdolnością tych tlenków do dostarczania man­
ganu dla owsa. Zmieniony roztwór ekstrakcyjny rozpuszczał jednak hausmanit i niektóre inne minerały niedostępne dla owsa, dając w przypadku
niektórych gleb również błędne wskazania [28, 29]. J o n e s i L e e p e r
opracowali więc jeszcze jeden roztwór (c) (l/2n roztwór Са/ГГОз/г w 0,2%
hydrochinonie), porównując go z dwoma poprzednimi. Do poszczególnych
roztworów przechodziły bardzo różne ilości manganu, przy czym różnice
były niejednakowe dla wszystkich gleb. Na przykład z jednej gleby do roz­
tworu (a) przechodziło 42 ppm, do roztworu (b) 10 ppm i do roztworu (c)
25 ppm Mn, z innej zaś do roztworu (a) przechodziło 65 ppm, do roztworu
(b) 20 ppm i do roztworu (c) 75 ppm manganu. W przypadku gleb obojętnych
i zasadowych ilości manganu przechodzące do roztworu (c) najlepiej cha­
rakteryzowały potrzeby nawozowe. Zgodność z reakcją roślin na nawożenie
była bardzo dobra. Gleby ubogie, zawierające 4 i 13 ppm manganu prze­
chodzącego do roztworu (c) wymagały nawożenia manganowego, zaś gleby
od lat nawożone manganem i zawierające 22 i 49 ppm manganu przechodzą­
cego do roztworu (c) nie wymagały nawożenia. Obojętne lub zasadowe gle­
by nie wymagające nawożenia zawierały zwykle od 20 do 50 ppm Mn prze­
chodzącego do roztworu (b), na glebach o mniejszej zawartości Mn rozpusz­
czalnego w roztworze (b) owies z reguły wykazywał objawy niedoboru man­
ganu.
C o p p e n e t i C a l v e r stwierdzili, że słabo kwaśne próchniczne
gleby Bretanii zawierające mniej niż 25 ppm manganu aktywnego, wyma­
gały nawożenia manganem [10, 12]. Zauważyli oni również, że owies na gle­
bach mineralnych zawierających 6— 18 ppm manganu aktywnego wyka­
zywał objawy głodu manganowego1, na glebach zaś zawierających 28 ppm
manganu aktywnego — rozwijał się normalnie. Przydatność nakreślonej
liczby potwierdzili później C o p p e n e t i H e il i a s [12] w stosunku do
kwaśnych gleb Bretanii oraz T r o c m é [73] w przypadku różnych innych
gleb Francji. F i s к e 1 [17a] w glebach Florydy znajdował obok gleb za­
wierających do 1000 ppm manganu łatwo redukującego się (mangan aktywny
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
151
oznaczony według L e e p e r a minus mangan wymienny) gleby zawierające poniżej 25 ppm tej formy manganu; gleby takie wymagały nawożenia
manganem.
T o t h i R o m n e y [72] w przypadku 20 gleb ważniejszych typów
z New Jersey stwierdzili zależność między potrzebami nawozowymi tych
gleb a zawartością w nich manganu aktywnego i wymiennego. Podobną
zależność w przypadku gleb włoskich stwierdzili B i g h i i T r a b a n e 1 1 i [4]. H e a l y [19] w Nowej Zelandii znajdował gleby wapienne
o pH 7,5, które wymagały nawożenia manganem, mimo iż zawierały 45 ppm
manganu łatwo redukującego1się.
F i n e k [14a, b], w wyniku badań nad przydatnością ośmiu różnych
metod do badania potrzeb nawozowych gleb bielicowych i brunatnych
w Płn. Niemczech, doszedł do przekonania, iż najlepszymi pod tym wzglę­
dem są metody Jonesa i Leepera, Schachtschabela i własna metoda8.
Różne gleby bielicowe i brunatne wymagały nawożenia, jeśli zawierały
mniej niż 25 ppm manganu aktywnego1według wyceny jedną z trzech w y­
mienionych metod. Jednocześnie jednak autor dochodzi do przekonania,
że odczyn gleb wskazuje równie dobrze na potrzeby nawozowe, jak i za­
wartość manganu aktywnego; gleby piaszczyste o pH powyżej 6,5 prze­
ważnie wymagały nawożenia manganem, a o pH poniżej 5,8 niemal nigdy
nie wymagały nawożenia i zawierały przeszło 25 ppm Mn aktywnego. W ba­
danych przez autora rejonach niedostatek manganu (u owsa) występował
przeważnie na glebach lżejszych po zwapnowaniu.
B r a n d e n b u r g [8] donosi z Niemiec oraz S c h ü t t e [61] z Anglii
0 występowaniu zależności między zawartością manganu aktywnego a po­
trzebami nawozowymi gleb.
R o t h i P f a f f [56] stwierdzili dość ścisłą zależność między potrze­
bami nawozowymi gleb niemieckich, a ilością manganu redukującego się
w ciągu 3 tygodni w glebie zatopionej wodą.
S c h a c h t s c h a b e l (1955) omawia 300 doświadczeń połowy ch z na­
wożeniem manganowym przeprowadzonych w Płn. Niemczech na różnych
glebach, w których był oznaczony mangan aktywny (do redukcji manganu
stosował S c h a c h t s c h a b e l siarczyn sodu9). 23% gleb lżejszych i 7%
gleb cięższych wymagało nawożenia manganem. 64% gleb lżejszych zawie­
rało przeszło 25 ppm manganu aktywnego, 21% — od 25 do 12,5 ppm
1 15% — mniej niż 12,5 ppm.
8 6 g p.s. gleby w ytrząsa się z 60 m l 1 n azotanu magnezu w ciągu 30'; do zaw iesiny
dodaje się hydrochinonu (0,2-°/o roztwór) i kw asu cytrynowego (0,02-°/o roztwór), do­
prowadzając jej odczyn do pH 3,1 i po określonym czasie w przesączu oznacza się
mangan.
9 Methodenbuch Bd I, 3 Auflage, Verlag Neuman.
O. N ow osielski
152
Zależnie od odczynu gleb podaje S c h a c h t - s c h a b e l
liczby graniczne dla manganu aktywnego:
następujące
pH gleby
5,7
5,8-5,9
6,0
6,1
6,3
6,5
6,7
6,9
Ilość Mn ak­
tywnego nie­
zbędna dla
normalnego
wzrostu roś­
lin w mg/kg
gleby
—
15
15
30
40
50
60
70
iI
W przypadku gleb o pH poniżej 5,7 nie stwierdził on dodatniego działa­
nia manganu. W przypadku normalnych gleb uprawnych za liczbę graniczną
dla manganu aktywnego uważa on około 75 ppm Mn [60].
Z zestawienia tych liczb granicznych z zawartością manganu aktywnego
w glebach północnomemieckich wynika, że nawet niezbyt silne przewapnowanie wielu gleb lżejszych (około 25%) powinno spowodować niedobór
manganu u roślin. Autor przytacza z Niemiec przykłady gleb, na których
obfite, pełne nawożenie (Ca NPK) nie zwiększa plonów, jeśli nie dostarczy
się tym glebom manganu.
S k e n e [65] podaje, że gleby Wiktorii (Kanada) zawierające poniżej
20 ppm Mn aktywnego z reguły wymagają (nawożenia manganem, a gleby
zawierające od 93—915 ppm Mn aktywnego— nie wymagają. Niedostatek
manganu w Kanadzie występuje najczęściej na glebach zwapnowanych do
pH powyżej 6,3. Gleby takie nie wymagają nawożenia, jeśli zawierają za­
leżnie od odczynu od 20 do 93 ppm Mn aktywnego. Gleby kwaśniejsze nie
wymagają nawożenia manganem, nawet jeśli zawierają zaledwie kilka ppm
Mn aktywnego.
Z badań H e n k e n s a [21] wynika, że w Holandii buraki i rośliny zbo­
żowe zwykle wymagają nawożenia manganem na glebach mineralnych
zawierających poniżej 60 ppm Mn ulegającego łatwo redukcji.
В i 11 e 1 [6] zmienił opracowany przez L e e p e r a roztwór do ekstrak­
cji manganu aktywnego buforując go za pomocą roztworu octa-nu zawiera­
jącego 2°/o chlorku hydroksylaniny. Stosując ten roztwór oznaczył on man­
gan aktywny w 180 glebach francuskich, na których buraki i zboża często
wykazywały objawy niedoboru manganu, i doszedł do przekonania, że licz­
ba: 25 ppm Mn aktywnego w dobry sposób dzieli gleby na wymagające
i nie wymagające nawożenia manganem. Wyniki były podobne do wyników
uzyskanych za pomocą metody Jonesa i Leepera w przypadku gleb alka­
licznych i obojętnych oraz do wyników uzyskanych za pomocą metody Coppeneta w przypadku gleb kwaśnych.
Z badań J o n e s a i L e e p e r a i in. wynika, że mangan aktywny
szczególnie dobrze wskazuje na potrzeby nawozowe na glebach obojętnych
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
153
i zasadowych [28]. Warto w związku z tym zwrócić uwagę na fakt, że w gle­
bach tych (o czym już była mowa na str. 140— 142) mangan łatwo reduku­
jący się stanowi o wiele większą część manganu aktywnego niż w glebach
kwaśnych.
Oprócz liczb granicznych dla manganu aktywnego, dzielących gleby na
wymagające i nie wymagające nawożenia, wysuwane są liczby wskazujące
na nadmierną dla roślin ilość manganu aktywnego. F e r g u s oraz R o m n e y i T o t h podają, że gleby zawierające od przeszło kilkuset do kilku
tysięcy ppm manganu aktywnego mają toksyczne dla roślin stężenia man­
ganu dostępnego [72].
Mangan w ym ienny
a p o t r z e b y n a w o z o w e gleb.
L e e p e r (1940) zaobserwował, że gleby obojętne i alkaliczne zawierające
mniej niż 3 ppm Mn wymiennego wymagają zwykle nawożenia mangano­
wego (dla gleb kwaśnych podaje on mniejszą liczbę graniczną). Jednak zda­
niem L e e p e r a mangan wymienny nie zawsze obrazuje potrzeby nawo­
zowe gleb; przytacza on 10 liczne przykłady gleb o takiej samej zawartości
manganu wymiennego, z których jedne wymagały, a drugie nie wymagały
nawożenia manganem.
S h e r m a n i H a r m e r [62] potwierdzili przydatność zapropono­
wanych przez L e e p e r a liczb granicznych w istosunku do większości
zbadanych gleb alkalicznych stanu Michigan. W wyniku dalszych badań
S h e r m a n i współpracownicy [62] podnieśli tę liczbę dla gleb zasado­
wych do 5 ppm. Zaobserwowali oni, że nawet bardzo kwaśne gleby wyma­
gają nawożenia manganowego, jeśli zawierają 1,0—1,2 ppm Mn wymien­
nego.
W Anglii T w y m a n, H e i n t z e oraz Q u a s t e l , H e w i t t
i N i c h o l a s (1948), a w Szwajcarii G i s i g e r [18] — stwierdzili dość
dużą zależność między reakcją roślin na nawożenie manganowe a zawartoś­
cią manganu wymiennego. Q u a s t e i i współpracownicy na glebach za­
wierających od śladów do 1,1 ppm Mn wymiennego obserwowali zwykle
u roślin silne objawy niedoboru manganu.
W a l s h i współpracownicy [76] podają, że w Irlandii gleby zawiera­
jące do 0,5 ppm Mn wymiennego wymagają z reguły nawożenia manganem,
gleby zawierające od 0,5 do 1,0 ppm wymagają dość często nawożenia man­
ganem, a gleby zawierające od 1,0 do 15 ppm zwykle nie wymagają nawo­
żenia manganem.
Co i c , С o p p e n e t i V o i x [9] zaobserwowali, że w Bretonii zboża
wykazują objawy niedoboru manganu na glebach zawierających od 0,2 do
0,95 ppm Mn wymiennego; takich objawów u zbóż nie obserwowali na gle­
bach zawierających od 1,05 do 1,6 ppm Min wymiennego. Dane te potwier­
dzili C o p p e n e t i С o 1 v e r (1952).
10 Proc. Roy. Soc. V,ict. 47 (1935) 225—,201.
154
O. N ow osielski
\
S t e e n b j e r g [66] przytacza w iele doświadczeń j eszcze z lat trzydzies­
tych, wskazujących na zależność między zawartością manganu wymien­
nego a reakcją roślin na nawożenie tym składnikiem. Podaje on, że za licz­
bę graniczną dla gleb duńskich przyjmuje się 2,5 ppm Mn wymiennego.
O występowaniu podobnej zależności na niemieckich glebach piasz­
czystych donosi S c h a c h t s c h a b e l [60]; za liczbę graniczną na tych
glebach przyjmuj e się 4 ppm Mn wymiennego. Zdaniem S c h a c h t s c h a b e 1 a jednak mangan wymienny gorzej obrazuje potrzeby nawozowe
manganu aktywnego:
W ł a s i u k i L e i n d e n s k a j a [81] stwierdzili dodatnie działanie
nawożenia manganowego na wielu czarnoziemach ukraińskich zawierają­
cych przeszło 30 ppm Mn wymiennego; zdaniem ich mangan ten jest sorbowany przez próchnicę i stąd jest niedostępny dla roślin; w glebach tych
stwierdzili oni zależność między manganem wymiennym a manganem roz­
puszczalnym w 0,5n kwasie siarkowym na gorąco.
M u s i e r o w i c z i K o t e r obserwowali w doświadczeniach wa­
zonowych dodatnie działanie manganu pod fasolę na węglanowym szczerku
próchnicznym oraz bielicy różnoziamistej zawierającej 22 ppm Mn w y­
miennego; mangan wymienny oznaczali oni metodą elektrodializy. M a k ­
s i m ó w i L i w s k i [38] w doświadczeniach wazonowych z nawożeniem
manganowym na glebie torfowej zawierającej 10 ppm Mn wymiennego
uzyskali duże zwyżki plonów w przypadku rajgrasu i owsa, a tylko zwyżkę
plonu tłuszczu w przypadku rzepaku oraz nie stwierdzili dodatniego dzia­
łania manganu na plony szpinaku; w przypadku tej ostatniej rośliny do­
datnie działanie manganu ujawniło się dopiero wtedy, gdy zastosowano go
wraz z miedzią.
T o t h i R o m n e y [72] znajdowali zależność między zawartością
manganu w roślinach a zawartością manganu wymiennego w glebach.
H e n k e n s [ 21] w przeciwieństwie do cytowanych wyżej autorów
nie znajdował zależności między zawartością manganu wymiennego a po­
trzebami nawozowymi gleby. Podobnie jak S c h a c h t s c h a b e l i in.
uważa on, iż mangan wymienny nie wskazuje na potrzeby nawozowe gleb
lub też wskazuje na nie o w iele gorzej od manganu aktywnego.
Mangan wymienny może być przypuszczalnie wskaźnikiem nadmiaru
manganu w glebie. L e e p e r sądzi, że w przypadku niektórych gleb na­
leży obawiać się zatrucia manganem, nawet przy 20 ppm manganu w y­
miennego [64].
S h e r m a n , Mc H a r g u e i H o d g k i s s [63] zaobserwowali zaś,
że na glebach zawierających 111,5 ppm Mn wymiennego rośliny rozwijały
się jeszcze normalnie i dopiero na glebach zawierających 189,5 oraz 960 ppm
Mn wymiennego występowały u nich ostre objawy zatrucia manganem.
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
155
A d a m s i W e a r zaobserwowali, że rośliny zatruwają się manga­
nem na glebie zawierającej 123 ppm manganu wymiennego i 42 ppm man­
ganu rozpuszczalnego1w wodzie; zwapnowanie tej gleby usuwało objawy
zatrucia.
W a 1 s h i współpracownicy [76] podają, że na glebach zawierających
od 123 do 202,5 ppm Mn wymiennego rośliny zatruwają się zwykle manga­
nem; zauważyli oni jednak, że wpływ manganu na roślinę zależał od wza­
jemnego stosunku pozostałych składników, a zwłaszcza P, Ca i Al.
L ö h n i s [35a] nie znajdował bliższej zależności między nadmiernymi
zawartościami manganu wymiennego- a zatruwaniem się roślin manganem
i doszedł do przekonania, że ze względu na duże wahania w czasie mangan
wymienny, poza krańcowymi przypadkami, nie może służyć za wskaźnik
nadmiaru manganu w glebie.
Mangan rozpuszczalny w wodzie a potrzeby
n a w o z o w e . L e e p e r [34c], M u l d e r i G e r r e t s e n [44a] i in.
przyjmują, że mangan rozpuszczalny w wodzie nie może dość trafnie wska­
zywać na potrzeby nawozowe, ponieważ zawartość jego w glebie ulega zbyt
dużym wahaniom w czasie. Z tego przypuszczalnie względu zależność mię­
dzy zawartością manganu rozpuszczalnego w wodzie a potrzebami nawozo­
wymi gleb była mało badana. Z niektórych prac wynika jednak, że zależ­
ność taka istnieje. Za liczbę graniczną dla tej formy manganu W e t t e r
przyjmuje około 0,35 ppm [77]. R o t h i P f a f f [56] za liczbę gra­
niczną dla manganu rozpuszczalnego w wodzie na gorąco przyjmują 0,9 ppm;
znajdowali oni dość ścisłą zależność między zawartością rozpuszczalnego
w ten sposób manganu a potrzebami nawozowymi gleb określanymi za po­
mocą owsa.
Mangan rozpuszczalny w wodzie może być przypuszczalnie wskaźnikiem
toksycznych dla roślin stężeń manganu dostępnego.
Z danych L e e p e r a wynika, że gleby alkaliczne i obojętne zawiera­
jące przeszło 3 ppm Mn rozpuszczalnego' w wodzie mogą być już toksyczne
dla roślin [64]. A d a m s i W e a r podają, że na kwaśnych glebach,
zawierających 42 ppm manganu rozpuszczalnego w wodzie, rośliny zatru­
wały się nadmiarem manganu; wapnowanie tych gleb usuwało objawy za­
trucia, zmniejszając zawartość manganu rozpuszczalnego w wodzie do
8 ppm [1].
Mangan rozpuszczalny w innych roztworach
a p o t r z e b y n a w o z o w e . W ł a s i u k oraz współpracownicy
stwierdzali zależność między zawartością manganu rozpuszczalnego w 0,5n
kwasie siarkowym na gorąco a potrzebami nawozowymi gleb i na tej pod­
stawie ustalili, że gleby zawierające mniej niż 247 ppm manganu rozpusz­
czalnego w 0,5n kwasie siarkowym na gorąco mogą wymagać nawożenia
(znajdowali oni wiele czarnoziemów, które wymagały nawożenia, mimo że
156
O. N ow osielski
zawierały do 130 ppm manganu tej formy), zaś gleby zawierające przeszło
548 ppm tej formy manganu zwykle nie wymągają nawożenia [79, 81]. Licz­
by te dotyczą gleb strefy lasostepowej.
W i l l i a m s i M o o r e [78] znajdowali zależność między potrzebami
gleb a zawartością w nich manganu rozpuszczalnego w kwasie solnym. Gle­
by zawierające mniej niż 40 ppm manganu tej formy wymagały nawożenia.
M a n g a n d o s t ę p n y d l a A. niger a p o t r z e b y n a w o ­
z o w e . N i c h o l a s 11 oraz D o n a l d i współpracownicy znaleźli dużą
zgodność między wskazaniami A. niger a potrzebami nawozowymi gleb
i dostępnością manganu z różnych minerałów manganonośnych. Ci ostatni
badacze podkreślają jednak, że A. niger wykrywa zbyt duże ilości manganu
w przypadku gleb zasadowych. O przecenianiu przez A. niger ilości manga­
nu dostępnego w tych glebach, a zwłaszcza glebach obojętnych i zasado­
wych, donoszą zgodnie L ö h n i s (1944), G e r r e t s e n [17b], M u l ­
d e r [44b], W e t t e r [77] i inni badacze, którzy zajmowali się przydat­
nością A. niger do oznaczania potrzeb nawożenia gleb manganem. W związ­
ku z tym większość badaczy uważa, że mangan dostępny dla A. niger nie
może służyć za wskaźnik potrzeb nawożenia manganem gleb zasadowych.
Jednocześnie jednak ci sami badacze M u l d e r , G e r r e t s e n pod­
kreślają, że A. niger trafnie, o wiele lepiej niż inne metody, ocenia na tych
glebach zawartość dostępnego molibdenu, cynku, miedzi i innych mikro­
elementów (z wyjątkiem żelaza). Przypuszczalnie więc uruchamiani ą się
w tych glebach manganu i żelaza przebiega w inny sposób niż uruchamianie
się pozostałych mikroelementów. Przydatność metody A. niger dla oceny
potrzeb nawozowych gleb nie została dotąd ustalona.
POTRZEBY NAWOZOWE A ZAWARTOŚĆ MANGANU W ROŚLINACH
Zależność między potrzebami nawozowymi gleb a zawartością manganu
w owsie stwierdzali m.in. Mc H a r g u e (1922), H i l t n e r (1924), R a ­
d e m a c h e r (1940), R o t h i P f a f f [56]. Ci ostatni ustalili na pod­
stawie masowych doświadczeń polowych, że gleby wymagają nawożenia
manganem, jeśli rozwijający się na nich owies zawiera w kilogramie suchej
masy całej rośliny mniej niż 12— 17 mg manganu lug w kg s. m. dojrzałych
nasion 15—20 mg manganu. Zawartość manganu w owsie korelowała z za­
wartością w glebie manganu rozpuszczalnego w wodzie na garąco, dla które­
go za liczbę graniczną przyjęto 0,9 ppm.
K r u g ł o w a znajdowała zależność między potrzebami nawozowymi
a zawartością manganu w liściach bawełny; jako liczbę graniczną propo­
nuje ona 65 ppm.
11 Pflanzenem ., Duing. u Bodenk. 19 (64), (1940), 166.
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
157
W i l l i a m s i M o o r e stwierdzali zależność między zawartością
manganu w roślinach a odczynem gleb australijskich [78]; podobną zależ­
ność w przypadku gleb niemieckich stwierdzali S c h a c h t s c h a b e l
{59] i inni.
D o n a l d , P a s s e y i S w a b y [13a] stwierdzali zależność mię­
dzy potrzebami nawozowymi a zawartością manganu w Trifolium subterra neum. L ö h n i s oznacza toksyczne stężenia manganu za pomocą fasoli.
M i e c z y ń s k a i R u s z k o w s k a (1956) stwierdziły zależność mię­
dzy zawartością manganu w sałacie a zawartością dostępnych form man­
ganu w glebie. T o t h i R o m n e y [72] stwierdzili zależność między
zawartością w glebach manganu wymiennego i aktywnego a zawartością
manganu w roślinach uprawnych.
ODCZYN GLEB I INNE ICH WŁAŚCIWOŚCI A POTRZEBY NAWOZOWE
O d c z y n g l e b a p o t r z e b y n a w o z o w e . W miarę prze­
chodzenia od gleb zasadowych do gleb coraz to« kwaśniejszych zawartość
dostępnych form manganu wzrasta, a potrzeby nawozowe występują coraz
rzadziej; gleby o pH poniżej 5,7 przypuszczalnie nie wymagają nawożenia
manganem [59]. Istnieją nawet przypuszczenia, że w przypadku gleb bieli­
cowych i brunatnych odczyn gleby może równie dobrze wskazywać na po­
trzeby nawozowe, jak i zawartość manganu aktywnego.
Zależność między odczynem a potrzebami nawozowymi występuje
/szczególnie wyraźnie w glebach o podobnym składzie mechanicznym.
Skład mechaniczny gleb a potrzeby nawozowe.
W miarę przechodzenia od gleb cięższych do coraz to lżejszych zawartość
manganu ogólnego i dostępnych form manganu maleje, a potrzeby nawozo­
we wzrastają. S c h a c h t s c h a b e l na przykład podaje, że w przypadku
300 zbadanych niemieckich gleb wśród gleb lżej,szych zasobnych w mangan
było 50%, średnio zasobnych — 27% i ubogich — 23%, zaś wśród gleb cięż­
szych gleb zasobnych było 86%, średnio zasobnych 7% i ubogich 7%.
Jednocześnie jednak w miarę przechodzenia od gleb cięższych do> lżej­
szych stosunek Mn ogólny/Mn dostępny wzrasta na rzecz manganu dostęp­
nego, co przypuszczalnie wiąże się z większą sorpcją dostępnych form man­
ganu przez koloidy (próchnicę). Sorpcja ta zaznacza się szczególnie wyraź­
nie w glebach próchnicznych, których pewna część (zwłaszcza gleby obo­
jętne i zasadowe) wymaga nawożenia manganem, mimo że zawiera dużo
manganu wymiennego. S t e e n b j e r g [66] oraz H e m s t o c k i L o w
[20c] przypuszczają, że materia organiczna może wiązać mangan dwuwartościowy w formę niedostępną. Ostatnie badania H e i n t z a potwierdziły
te przypuszczenia. J o h a n s o n i E k m a n są skłonni wiązać występo­
O. N ow osielski
158
wanie niedoborów manganu z niską zawartością części mineralnych, a ściś­
lej mówiąc minerałów manganowych.
Mangan dwuwartościowy mogą także wiązać koloidy mineralne. H e ms t o c k i L o w na przykład zwracają uwagę na fakt, że frakcje kolo­
idalne, z których uprzednio usunięto związki organiczne, wiążą bardzo sil­
nie mangan w związki niedostępne [2Ос].
Mechanizm wiązania manganu przez koloidy mineralne i jego znacze­
nie nie zoistały dotąd wyjaśnione.
i
ROŚLINA I GLEBA A POTRZEBY NAWOZOWE
1.
R O Ś L IN A A P O T R Z E B Y N A W O Z O W E
Rośliny mają różne wymagania pokarmowe w stosunku do manganu
oraz różną zdolność wykorzystywania tego składnika z gleby.
J o n e s [26,27] na jednej i tej samej glebie uzyskiwał pod wpływem na­
wożenia manganowego duże zwyżki plonów owsa, nie uzyskując jednocześ­
nie w ogóle zwyżek plonów wyki i żyta. Podobne przykłady różnej reakcji
roślin na nawożenie manganem można znaleźć w innych pracach [38, 40].
J o h a n s s o n i E k m a n [25] donoszą ze Szwecji, że bardzo wraż­
liwe na niedostatek manganu w glebie są rośliny korzeniowe, owies i jęcz­
mień, mało wrażliwe — trawy i pszenice. W podobnej kolejności ze wzglę­
du na potrzeby nawozowe w stosunku do manganu wymienia rośliny H e nk e n s [21]. Według W a 11 а с e*anajwiększymi potrzebami nawozowymi
w stosunku do manganu odznaczają się czereśnia, groch i owies. Z badań
C e r l i n g a [70] wynika, że najbardziej wymagają nawożenia mangano­
wego rośliny motylkowe; jęczmień, owies, mniej len i’ pszenica jara, jesz­
cze mniej konopie, pomidory i okopowe, a najmniej pszenica ozima.
Zapotrzebowanie roślin na mangan w poszczególnych okresach wzrostu
jest bardzo słabo poznane. Z badań F i n с к а (1956) nad odżywianiem
się owsa manganem w kulturach wodnych (z pożywką Hoaglanda) wynika,
że maksymalne zapotrzebowanie na mangan u tej rośliny występuje w 5—6
dekadzie wzrostu, a więc praktycznie rzecz biorąc przypada ono na maj;
F i n e k podkreśla, że w miesiącu tym, zwłaszcza w suche wiosny, zawar­
tość manganu dostępnego* w glebie może się zbliżać do minimum. Przy­
puszcza on, że splotem tych dwóch zjawisk można tłumaczyć fakt, że obja­
w y niedoboru manganu u owsa najczęściej występują w maju.
Niedobory manganu usuwa się, nawożąc rośliny manganem bądź dokorzeniowo poprzez glebę, bądź dolistnie. Na glebach obojętnych i zasado­
wych i niektórych innych [25, 74] ze względu na uwstecznianie się manganu
nawozowego zaleca się dolistne stosowanie nawozów manganowych w po­
staci roztworów (0,05—0,1%) albo też wprowadzanie ich do gleby wraz
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
159
z kwaśnymi nawozami, np. z granulowanym superfosfatem lub nawozami
fizjologicznie kwaśnymi [25, 34a, 57, 74, 75, 80]. W ten sposób można kilka­
krotnie zmniejszyć skuteczną dawkę (np. z 25 do 6 kg/ha). Ma to duże zna­
czenie na glebach szczególnie mocno uwsteczniających mangan, na których
wysokość skutecznych dawek nawozów manganowych może dochodzić do
800—1600 kg M nS04/ha.
Zwyżki plonów uzyskiwane pod wpływem nawożenia manganem prze­
kraczają niekiedy kilkaset procent [74]; stwierdzano je u niemal wszystkich
roślin uprawnych, a chyba najczęściej u owsa [25, 34a, 56, 58, 59 i in.].
Niejednokrotnie pod wpływem nawożenia manganem poprawiała się
jakość plonów, mimo że same plony nie wzrastały [3, 37, 38, 80, 82, 83].
2.
G LEBA A PO TRZEBY NAW OZOW E
Objawy niedoboru manganu u roślin oraz dodatnie działanie nawożenia
manganowego stwierdzono w wielu krajach na różnych glebach.
W Danii już w latach dwudziestych uzyskiwano zwyżki plonów pod
wpływem nawożenia manganem [66]. S t e e n b j e r g [67] podaje, że
około 40% gleb piaszczystych Jutlandii wymaga nawożenia manganowego.
[67]. Prócz tego niedobory manganu w Danii występują m.in. na glebach
alkalicznych i próchnicznych [21, 66].
W Szwecji nawożenia manganowego wymagają przede wszystkim gleby
alkaliczne i obojętne. J o h a n s s o n i E к m a n (1956) na podstawie
bardzo wielu polowych doświadczeń nawozowych z manganem (dawki 20—
—50 kg Mn/ha) stwierdzają, że występowanie potrzeb nawozowych w sto­
sunku do manganu należy raczej wiązać z niską zawartością w glebach ko­
loidów mineralnych niż z dużą zawartością próchnicy [25].
D a v i e s 12 (1939), Q u a s t e i , H e w i t t i N i c h o l a s [54],
W a 11 а с e13 [75], P i z e r [53], R e y n o l d [55] oraz N i c h o l a s
[48b] podają wyniki badań własnych oraz cytują bogatą literaturę na temat
potrzeb nawożenia manganem gleb angielskich, a W a 1 s h [76] na temat
potrzeb nawożenia manganem gleb irlandzkich. Z prac ich wynika, że
zwyżki plonów pod wpływem nawożenia manganowego uzyskuje się na w ie­
lu glebach próchnicznych, na nieprzepuszczalnych glebach wapniowych
i nawet na glebach słabo kwaśnych (pH 6,5); nawożenia manganowego
wymagają także niektóre inne gleby po zwapnowaniu [75]. Nawożenie man­
ganowe na szerszą skalę zaczęto tam stosować w czasie II wojny świato­
wej [54].
12 Patrz: D a v i e s W. М., Ann. Appl. Biol. 26 (1939) 285.
13 Patrz także: W a l l a c e T.: The diagnosis of mineral deficiencies in plants....
London 1943.
160
O. N ow osielski
Wielu badaczy donosi o potrzebach nawożenia gleb manganem we Fran­
cji [6, 9, 10, 11, 12, 73, 74]. Reakcję na nawożenie manganem stwierdza się
tam przeważnie na glebach piaszczystych (m.in. okolice Paryża) oraz próchnicznych [10].
G i s i g e r podaje, że w Szwajcarii nawożenia manganem wymagają
zwapnowane gleby błotne oraz młode gleby aluwialne [18].
Z badań niemieckich [8, 14a, i b, 15, 32, 56, 59, 60] wynika, że reakcja
roślin na nawożenie manganem zależy w dużej mierze od odczynu gleby
i że pod wpływem wapnowania nawożenia manganowego mogą wymagać
gleby niemal wszystkich typów. S c h a c h t s c h a b e l (1955) przytacza
wyniki 300 doświadczeń polowych z nawożeniem manganem, (przeprowa­
dzonych w Płn. Niemczech. Około öOVo' gleb piaszczystych i około 14°/o gleb
cięższych wymagało nawożenia manganowego [59]. Pełne nawożenie (Ca
NPK) tych gleb bez nawożenia manganowego nie dawało żadnych rezulta­
tów. F i n e k (1954) stwierdził dodatnie działanie nawożenia manganem
przede wszystkim na różnych glebach bielicowych zwapnowanych (nieraz
tylko do pH 6,0) oraz na niektórych glebach brunatnych i madach o pH
w KC1 powyżej 6,5 [14a, b]. Tylko bardzo rzadko mangan zwiększał plony
na glebach o pH poniżej 6,0. Na glebach o pH poniżej 5,7 nigdy nie stwier­
dzono dodatniego działania manganu [59].
O dodatnim działaniu manganu w Czechosłowacji donoszą M a r s a l e k
i V o r i s e k [41].
W ZSRR potrzeby nawożenia manganem występują na dużych obsza­
rach [31, 33, 36, 70, 79, 80, 81]. S z k o l n i k [70] podaje, że już G i e dr o j ć (1909) stwierdził dodatnie działanie manganu na glebach alkalicz­
nych, C e r 1 i n g zaś wśród 78 gleb znalazł kilkadziesiąt takich, które
wymagały nawożenia manganem; były to przeważnie gleby alkaliczne.
W ł a s i u k i L e i n d e n s k a j a [81] oraz W ł . a s i u k [79] w w y­
niku wieloletnich badań dochodzą do przekonania, że na Ukrainie najbar­
dziej wymagają nawożenia manganem czarnoziemy strefy lasostepowej
(na 54 tys. ha tych gleb uzyskiwano duże zwyżki plonów), a zwłaszicza czar­
noziemy alkaliczne i niektóre torfy, mniej — gleby słone i najmniej — gle­
by bielicowe. К r u g ł o w a stwierdziła dodatnie działanie manganu
w południowych republikach ZSRR na alkalicznych glebach szarych i błot­
nych [33, 70].
W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie nawożenia manganowego wyma­
gają głównie organiczne gleby zasadowe, torfy oraz niektóre gleby kwaśne
po zwapnowaniu [3, 24, 34b, 37, 57, 62, 63], chociaż S h e r m a n i inni
podają, że spotykali gleby bardzo kwaśne, które nie wapnowane również
wymagały nawożenia manganem [63].
Z licznych doświadczeń przeprowadzonych w Australii wynika, że nawo­
żenia manganowego wymagają tam przeważnie wykształcone ze skał osa­
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
161
dowych gleby wapienne, zwłaszcza lżejsze, nawet kwaśne gleby organogeniczne (torfy, czarne ziemie, gleby łąkowe), a więc gleby, w których znaj­
duje się mato gibsytu, serpentynu, wiwianitu, tetrahedrytu, iesaralitu i in­
nych minerałów manganowych zawierających mangan w łatwo dostępnej
dla roślin formie, oraz lżejsze gleby bielicowe, przeważnie po zwapnowaniu
[2, 13, 19, 26, 27, 28, 29, 31, 65, 71b, 78]; nie wymagały manganu gleby w y­
tworzone ze skał zawierających dużo' krzemianów ferromagnezowych
[13a, b].
W Japonii dodatnie działanie nawozów manganowych stwierdzono1na
około 120 tys. ha [2].
W Polsce doświadczenia nawozowe z manganem były przeprowadzone
na bardzo małej ilości gleb.
N o w o t n y - M i e c z y ń s k a i W r ó b l e w s k a [50a] za pomocą
manganu znacznie zwiększyły plony pomidorów na dobrej glebie ogrodo­
wej.
M u s i e r o w i c z i К o t e r (1950) uzyskali zwyżki plonów fasoli
na bielicy różnoziarnistej oraz na węglanowym szczerku próchnicznym.
M a k s i m ó w i L i w s k i [38] na glebie torfowej uzyskali pod
wpływem nawożenia manganowego znaczne zwyżki plonów rajgrasu i owsa
oraz poprawę jakości plonów rzepaku; szpinak na tej glebie nie reagował
na mangan w ogóle.
M a k s i m ó w i C h r o b o c z e k [37] uzyskali niewielkie zwyżki
plonów warzyw względnie poprawę ich jakości na dwóch glebach torfo­
wych (pH 6,3 i 6,8) i jednej przytorfowej (pH 5,2). W r ó b l e w s k a [82]
na glebie pobielicowej — piasek mocny pylasty — za pomocą manganu mie
zwiększyła wprawdzie plonów pomidorów i innych warzyw, ale poprawiła
ich zdrowotność i wartość.
Z i e m s k a [83] za pomocą nawożenia manganowego uzyskiwała na
słabo kwaśnej bielicy lekkiej szpinak o większej zawartości kwasu askorbi­
nowego' i karotenów, chociaż na wysokość plonów mangan nie wpłynął.
Dodatnie działanie nawożenia manganowego obserwowano więc na róż­
nych glebach. Najwięcej jednak gleb wymagających nawożenia manganem
spotyka się wśród gleb zasadowych, gleb piaszczystych oraz niektórych
gleb organicznych (torfy, czarnoziemy zasadowe, gleby błotne młodych
gleb aluwialnych); po zwapnowaniu nawożenia manganowego mogą także
wymagać różne inne gleby.
Niedobory manganu na glebach zasadowych i zwapnowanych są zro­
zumiałe; mechanizm uwsteczniania się manganu w takich glebach jest już
częściowo wyjaśniony; odczynem przypuszczalnie można także tłumaczyć
niedobory manganu w niektórych glebach zasadowych.
Przynajmniej częściowo zrozumiałe jest występowanie niedoborów man-1
ganu wśród gleb lżejszych; absolutne ilości dostępnych form manganu
11 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e
162
O. N ow osielski
w tych glebach są na ogół mniejsze niż w glebach cięższych; zależność ta nie
jest jednak prosta, jeśli się weźmie pod uwagę wiązanie przez koloidy man­
ganu dwuwartościowego.
Przyczyny niedoborów manganu w glebach organicznych są słabo po­
znane. Wyjaśniają je w pewnej mierze badania H e i n t z e’ a potwierdza­
jące przypuszczenia S t e e n b j e r g a [66], H a m s t o c k a L o w a [20c]
i innych, że próchnica, a zwłaszcza słodka próchnica, wiąże mangan w formy
niedostępne.
J o h a n s s o n i E k m a n [25] są raczej skłonni tłumaczyć niedobo­
ry manganu w glebach organicznych małą zawartością minerałów manganonośnych.
Prócz gleb wymagających nawożenia manganowego spotyka się gleby,
na których rośliny chorują z nadmiaru -manganu14. O występowaniu takich
gleb donoszą m.in. w Danii L ö h n i s [35a], w Anglii — P i z e r [53],
w Irlandii — W a l s h [76], w USA — A d a m s i W e a r [la], T o t h
i R o m n e y [72] oraz S h e r m a n , H a r g u e ï H o d g k i s s [63].
WNIOSKI
1. Zależność między manganem ogólnym a potrzebami nawozowymi
gleb jest mało prawdopodobna.
2. Zawartość manganu rozpuszcżalnego w wodzie, ze względu na duże
zmiany w glebie i próbkach glebowych w czasie ich przechowywania,
stosunkowo słabo wskazuje na potrzeby nawozowe gleb w stosunku do man­
ganu. Za liczbę graniczną dla tej formy manganu, dzielącą gleby na wyma­
gające i nie wymagające nawożenia, przyjmuje się od 0,3 do 0,9 mg Mn/kg
gleby.
3. Mangan wymienny ulega nieco mniejszym wahaniom w czasie i dla­
tego przypuszczalnie trafniej wskazuje na potrzeby nawozowe gleb. Za
liczbę graniczną dla tej formy manganu przyjmuje się od 3 do 5 mg Mn/kg
gleby.
4. Najtrafniej wskazuje na potrzeby nawozowe mangan aktywny, bę­
dący sumą manganu rozpuszczalnego w wodzie, manganu wymiennego
oraz innych form manganu, ulegających redukcji pod wpływem 0,2% roz­
tworu hydrochinonu. Za liczbę graniczną dla tej formy manganu przyjmu­
je się zależnie od odczynu gleby od 25 do przeszło 100 mg Mn/kg gleby. Na
zawartość manganu aktywnego należy zwrócić szczególną uwagę w dal­
14 Doniesienia o w ystępowaniu tego rodzaju gleb są dotąd nieliczne; mała ilość
danych o tych glebach n ie pozwala na dokonanie uogólnień; wiadomo jednak, że spo­
tykane dotąd gleby o toksycznych stężeniach m anganu dostępnego należą do różnych
typów glebowych.
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
163
szych badaniach nad potrzebami nawozowymi gleb polskich w stosunku
do manganu.
5. Dobrym wskaźnikiem potrzeb nawożenia gleb manganem może być
zawartość tego pierwiastka w roślinie; gleby, na których owies zawiera
mniej niż 12—17 mg Mn w kg s. m., wymagają nawożenia manganem.
6. W naszych warunkach nawożenia manganem mogą najprawdopodob­
niej wymagać gleby lżejsze i niektóre cięższe, zwłaszcza obojętne i zasa­
dowe, gleby próchniczne oraz różne gleby po zwapnowaniu. Na glebach
kwaśnych (z pH poniżej 5„5), z wyjątkiem kwaśnych gleb próichmicznych,
nie stwierdzano dodatniego działania nawozów manganowych.
7. Rośliny mają różne wymagania pokarmowe w stosunku do manganu
i różną zdolność pobierania manganu z gleby; na tej samej glebie zależnie
od rośliny potrzeby nawożenia manganem mogą występować lub nie w y­
stępować.
8. Skuteczne dawki nawozów manganowych można kilkakrotnie zmnie jszyć przez stosowanie nawozów manganowych dolistnie lub z nawozami
kwaśnymi np. z super fosf atern.
Pracę tę wykonaliśmy pod kierunkiem prof. dr M. Górskiego, któremu
chcę podziękować za cenne wskazówki i pomoc.
LITERATURA
[la] A d a m s F., W e a r J. I. — Manganese T oxicity and Soil A cidity in Relation
to Crinkle Leaf of Cotton. Soil Sei. Proc. Am. Soc. 21(1957) 305—308.
[lb] A 1 b e r t A., G 1 e d h i 11 W. S. — The Choice of Chelating Agent for Ina­
ctivating Trace Metals I. A Survey of Commercially A vailable Chelating Agents.
Biochem. J. 41(1947) 525—533.
[lc] A r e n s J. P. — W lijanije sistiem aticzieskogo prim ienienija udobrienja na
izm ienienije sw ojstw dierniowopodzolistych poczw i urożaj sielskochoziajstw iennych rastienij. Ucz. zap. M.G.W. 186(1956) 63—70.
[2] B e c k w i t h R. S. — Studies on S oil Manganese I. The Use of Disodlium Calcium
Versenate for the Extraction of D ivalent Manganese from Soils. Austr. J. Agric.
Res. 6(1955) 299—307 (za Soil a. Fertil. 1955—1512).
[3] В e e s o n K. C. — The Micronutrient Elem ents Sth. Cooper. Scr. Bull. 36(1954)
175— 198 (za Soil a. Fertil. 1955—1268).
[4] В i g h i C., T r a b a n e 1 1 i G. — Determination o f Total and A ssim ilable
Manganese and Copiper iin Soils. Ann. Chiim. Roma 44(1954) 371—379 {za Soil
a. Fertil. 1955—608).
[5] B i s w «a s T. D. — M anganese Status of Some Indian Soils. Indian J. Agric. Sei.
21(1951) 97—107 (Za Soil a. Fertil. 1954—357).
[6] B i t t e 1 R. — Étude d’une technique d e détermination du manganèse „actif”
■du sol. Résultats expérim entaux. Annales Agronomiques A 8(1957) 91—109.
il*
164
O. N ow osielski
[7] В о к e n E. — On the Effect of Storage and Temperature on the Exchangeable
M anganese in Soil Samples. Plan a. Soil 4(1952) 154—163
[8] В r a n d e n b u г g E. — Neuere Forschungsergebnisse 'auf dem Gebiet der
Spurenelem ent — Mangelkrankheiten. Wiss. Z. Martin Luter Univ. Halle —
Wittenberg, M ath.-naturwiss. Reihe 4 (1954/5) 781—782.
[9] С o i с Y., С о р p e n e t М., V o i x М. — Dosage du m anganèse dans les
terres humifères de Bretagne. Ann. Inst. Nat. Recherche. Agron. ser. A. Ann.
agron. 1(1950) 119— 123.
[10] C o p p e n e t M., C a l v e r J. — Dosage du manganèse actif dans les terres
de Bretagne. Annales Agronomiques s*er. A. 3(1952) 351—358.
[11] C o ' p p e n e t M., C a l v e r J. — Manganèse „actif” du sol et teneur en m an­
ganèse des végétaux. C.R. Acad. Soi. 234(1952) 879—881.
[12] C o p p e n e t M., H e 1 i a s M. — Le fer et le manganès dans quelques pro­
fils caractéristiques du Finistère. Bull. Assoc. Franc. Étude Sol., 76(1956) 476—505.
[13a] D о n a 1 d C. A., P a s s e y B. J., S w a b y R. J . — Bioassay o f Available
Trace Metals from Australian Soils. Austr. J. Agr. Res. -3(1952) 305—325.
[13b] D o <n a 1 d C. A., P a s s e y B. J., S w a b y R. J. — A vailability of Trace
Elements from Rocks and Minerals. Austr. J. Agr. Res. 4(1953) 292—304.
[14a] F i n с к A. — Methoden zur Bestimmung dels für Hafer verfügbaren Mangans
geprieft an Podsolen und Braunerden Schlesw ig — Holsteins. Z. Pflanzenernähr.,
Düng., Bodenkunde 67(1954) 198—211.
[14b] F i n с к A. — A ktives und verfügbares Mangan in Podsolen und Braunerden.
Landw. Forsch. 9(1956) 147— 154.
[15] F i n с к A. — Die Bin dungs formen des Mangans im Boden. Z. P flanzen em ähr.,
Düng., Bodenkunde 73(1956) 59—73.
[16] F i n с к A. — Manganbedarf des Hafers in verschiedenen W achstumsstadien.
Plant and Soil. 7(1956) 389—396.
,[17a] F i s к e 1 J. G. A. — Solubility of M anganese iin Florida soils. Proc. Soil Sei.
Soc. Fla 14(1954) 88—95 (za Soil a. Fertil 1956—641).
[17b] G e r r e t s e n F. C. — On the Use o f A spergillus niger for the Determination
o f Plant Nutrients in the Soil. Annal Chim. Acta 2(1948) 782—789.
, [18] G i s i g e r L. — Die Mang&nversorgung des landw irtschaftlich genutzten Bodens
der Schweiz. Phosphorsaüre 12(1952) 209—218 (za Soil a. Fertil. 1952—2237).
[19] H e a 1 y W. В. — Treatment of Lime Induced M anganese D eficiency in Peach
Trees. N. Z. J. Sei. Tech. 34 A(1953) 386—396 (Za Soil a. Fertil. 1954— 1596). '
t[20a] H e d n t z e S. G., M a n P. J. G. — Studies on Soil Manganese. J. Agr. Sei.
39(1949) 80—95.
[20b] H e i n t z e S. G. — Studies on Soil Manganese. J. Solil Sei. 8 (1957) 287—300.
[20c] H e m s t о с к G. A., L o w P. F. — Mechanisms Responsible, for Retention of
M anganese in the Colloidal Fraction of the Soil. Soil Sei. 70(1953) 331—343.
[21] H e n к e n s Ch. H. — Enkele résulta ten van onderzack over die sporenelem en ten
m olybdeen en mangaan. Landbouwkund. tijdsch. 68(1956) 109— 112 (za Feferat.
żurnał 12—1957).
[22] I m a i d z u m i , — W spółczesne dane o niedostatku m ikroelem entów w glebach
Japonii. Agrlic. a Hortic. 31(1956) 137—140 (za Referat, żurn. 12—1957).
[23] I n e r s o n V. — Agr. Exp. Sta. Bauman Montana Buli. nir 362, 1938.
[24] J a c o b s o n H. G. М., S w a n b a c k T. R. — Manganese Content of Certain
Connecticut Soils and its R elation to the Growth of Tabaeco. J. Am. Soc. Agron.
24(1932) 245—327.
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
165
[25] J o h a n s s o n О., E к m a n P. — Results of Reoent Field Trials w ith Ele­
m ents in Sweden. II. Triais w ith Manganese. St. Jordby Förs. Medd. 60/64 .(1956)
91—138 (za Soil a. Fertil. 1956—1702).
[26] J o n e s H. P. — The Effect o f Liming a Neutral Soil on the Uptake of Manga­
nese by Plants. Plant and Soil 8(1957) 301—314.
[27] J o n e s L. H. P. — The R elative Content o f Manganese in Plants. Plant and Soil
8(1957) 328—336.
[28] J o n e s L. H. P., L e e p e r G. W. — A vailable Manganese O xides in Neutral
and A lkaline Soils. Plant and Soil 3(1951) 154—159.
[29] J o n e s L. H. P., L e e p e r G. W. — The A vailability of Various Manganese
Oxides to Plants. Plant and Soil 3(1951) 141—153.
[30] K a m o s i t a , O h a d a — O manganie w glebie. J. Sei. Soil and Manure, Japan.
26(1955).
[31] K i e d r o w - Z i c h m a n O. K., P r o t a n c z i k L. N. — D iejstw ije marganca
i molibdena na krasnyj klew ier pri izw iestkow anii diernowopodzolistych poczw.
Trudy Wsiechs. Naucznogo Inst. Udobr. Agrotiechn. i Agropoczw. 31(1955)
348—363.
’32a] K o s e g a r t e n E. — Das aktive Mangan verschiedener Bodentypen; Abhän­
gigkeit von pH-Wert und Humusgehalt. Phosphorsäure 15(1955) 140—145.
[32b] K o s e g a r t e n E. — Der Mangan haushalt schlesw igholsteinischer Böden in
Abhängigkeit von der W itterung. Z. Pflanzenernöhir., Düng., Bodenkunde 73
(1956) 25—39.
[33] K r u g ł o w a J. K. — O mikroelem entach w poczwach chłopkowych polej Sriedniej Azii. Poczwowied. (1956) 39—49.
[34a] L a r s e n S. — The Relationship betw w een Phosphate and Manganese. Bull.
Docum. Ass. int. Fabr. Superph. 20(1956) 96—99 (za Soil a. Fertiliz. 1957—13).
[34b] L e e p e r G. W. — Manganese Deficiency of Cereatls: Plot Experim ents and
a N ew Hypothesis. Proc. Röy. Soc. Victoria (NS) 47(1935) 251—261.
[34c] L e e p e r G. W. — The Forms and Reactions of Manganese in the Soil. Soil Sei.
63{1947) 79—94.
[35a] L ö h n i s M. P. — Manganese Toxicity in Field and Market Garden Crops.
Plant and Soil 3(1951) 193—222.
[35b] L ö h n i s М. P. -r- Injury trough Excess of Manganese. Trace Elements in
Plant Physiology. W allace USA 1950, 62—76.
[36] M a k s i m ó w A. — M ikroelementy i ich znaczenie w życiu roślin. Warszawa
1954, 119—187.
[37] M a k s i m ó w A., C h r o b o c z e k E. — Znaczenie m ikroelem entów w upra­
w ie warzyw na glebach torfowych. Roczn. N. Roln. 68-A-3(1954) 433—401.
[38] M a k s i m ó w A., L i w s k i St. — M ikronawozy na glebach torfowych. Roczn.
Glebozn. 2(1952) 187—204.
[39] M a k s i m ó w A., L i w s k i S., A d a m s k i 'P. — Torfowisko. Roczniki
Gleboznawcze 3(1954) 263—278.
[40a] M a k s i m ó w A., O k r u s z k o H., L i w s k i S. — Torfowisko biebrzańskie
„Brzeziny C iszew skie”. Rocz. N. Roln. 72-A-4(1956) 549—588.
[40b] M a k s i m ó w A., O k r u s z k o - H., L i w s k i S. — Torfowiska biebrzańskie:
Kuwasy, Modzelówka i Jegrznia. Rocz. N. Roln. 71-А-ЗЦ955) 351—406.
[40c] M а к s i m o w A., O k r u s z k o H,, L i w is к ,i S. — Torfowisko „Kuwasy”.
Rocz. N. Ro*ln. 68-A-l'(1953) 1—32.
166
O. N ow osielski
[41] M a r s â l e k L., V o r i s e k V. — V liv m ikroelem enti na n lst a vynos kukurice (Zea Mays L.) I. sdelemi. Rostlinna vyroba 3(1957) 57—64.
[42] M i t c h e l l R. L. — Trace Elements and Liming. Soot Agric. 34(1954) 139—143.
[43] M i t c h e l l R. L. — Soil Analysis and Trace Elem ents. O.E.E.C. Proj. 156(1956)
137—148 (za Soil a. Fertilizers 1957—1211).
[44a] M u l d e r E. G., G e r r e t s e n F. C. — Soil M anganese in R elation to Plant
Growth. Adwanc. in Agronomy 4(1952) 221—227.
[44b] M u l d e r E. G. — The Microbiological Estim ation of Copper, M agnesium and
M anganese in Soil and Plant Material. Anal. Chim. Acta 2(1948) 793—800.
[44c] M u l d e r E. G. — The Essentiality of Trace Elements for Microorganisms and
their Microbiological Determination. Proc. 6-th. Intern. Microbiol. Congr. Roma
(1953-in pross).
[45] M u s i e r o w i c z A. — Zawartość m anganu i tytanu w ważniejszych glebach
Polski. Postępy Wiedzy RoiLn. 4(1952) 59—69.
[46] M u s i e r o w i c z ' A, G ó r s k i A., Z a g i t z J. — M ateriały do poznania
zawartości m anganu w glebach polskich. (1) Roczn. N. Roln. 51(1949) 265—274.
[47] M u s i e r o w i c z A., K u ź n i c k i F., Z a g i t z J. — M ateriały do poz­
nania zawartości m anganu w glebach polskich. Roczniki Gleboznawcze 1(1950)
34—40.
[48a] M u s i e r o w i c z A., L e s z c z y ń s k a E., Z o w a 11 H. — Zawartość
w glebach wojew ództw a w arszaw skiego m anganu i tytanu rozpuszczalnego
w istężonym kwasie siarkowym. Roczniki Gleboznawcze 2(1952) 173—186
[48b] N i c h o l a s D.J.D. — Trace Element Disorders in Crops. Chem. Prod. 19(1956)
175—178.
[49a] N o w a k M. — N awożenie i agrotechnika łąk w św ietle doświadczeń polskich.
Roczn, N. Roln. 68-А-2Ц953) 17'5—247.
[49b] N o w o s i e l s k i О., S e w e r y n T. — Przydatność grzyba Aspergillus n i­
ger do oznaczania manganu dostępnego w glebie. Roczniki Gleboznawcze,
t. 7, 1958.
[49c] N o w o s i e l s k i O., S e w e r y n T. — Mangan dostępny dla A. niger
a mangan w ym ienny i rozpuszczalny w wodzie. Roczniki Gleboznawcze 1958.
[50a] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., W r ó b l e w* s k a Z. — W yły w m ikroele­
m entów (manganu i boru) na rozwój pomidorów. Roczn. N. Roln. 54(1950) 257—272.
[50b] N o w o t n y-M i e c z y ń s k a A., R u s z k o w s k a M. — Próba opracowania
biologicznej m etody oznaczania przyswajalnego m anganu w glebie. Rocz. N. Roln.
66-A-K1952) 181—182.
[50c] O l a f s s o n S. — Tilllforsał av kopper och mangan till kalkrika organogena
jordar. Medd. Statens jordbruksförsök (1956) 175—210.
[51] P i p e r C. S. — The A vailability of M anganese in the Soil. J. Agr. Sei. 21(1931)
762—779.
;
[52] P i s z c z e k J. — W pływ nawożenia i płodozmianu na zawartość manganu
w glebach. Annales UMCS — E, 6(1951) 1—33.
[53] P i z e г N. H. — The Incidence- o'f Trace Elem ent Supply on Crop Growth.
J. Roy. Agric. Soc. England 116(1955) 68—78.
[54] Q u a s t e 1 J. H., H e w i t t E .J ., N i c h o l a s D. J .D . — The Control of
M anganese D eficiency in Soil. The Jour, of Agricult. Science 38(1948) 315.
[55] R e y n o l d J. D. — Morsh Spot of Peas: a R eview o f Present Knowledge.
J. Sei. Food Agric. 6{1955) 725—734.
„Dostępne form y m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
167
[56] R o t h V. H., P f a f f C. — Uber ein Verfahren zur Bestimm ung des pflanzenaufnehm baren Mangans. Landw. Forsch. 6(1955) 41 47 Sonderheft.
[57] S a u c h e l l i V. — Fertilizer Amendments. Agric. Chemicals. 11(1956) 42—43
(za Refer, żurnał. 12 195<6).
[58] S c h a c h t s c h a b e l P- — Das Mangan im Boden Phosphorsaüre 15(1955)
133—139.
[59] S c h a c h t s c h a b e l P. — Der N ährstoffgehalt des idealen Bodens. Landw.
Forsch. 6 Sonderheft (1955) 50—63.
[60a] S c h a c h t s c h a b e l P. — Die Bestimm ung des Manganversorgungsgrades
der Böden. VI Congr. Int. Sei. Sol. Rapp. 113—118 (za Soil a. Fertil. 1956—2256).
[60b] S c h a c h t s c h a b e l P. — Die Bestim m ung des Manganvensorgungsgraden
von Boden... Z. PfiL. Dung. Bodenk. 78(123) (1957) 147—167.
[61] S c h ü t t e K. H. — A -Survey o f Minor Elem ent D eficiencies 'in Africa. Referat
na VIII Międzynarod. Kongir. Bot. Paryż 1954, 103—104.
[62] S h e r m a n G*. D., H a r m e r P. M. — M anganese Deficiency o f Oats on A l­
kaline Organic Soils. Jour. Amer. Soc. Agron. 33(1941) 1080—1092.
[63] S h e r m a n G. D., McH a r g u e J. S., H о d g к ii s s W. S. — Determination
of A ctive Manganese in Soil. Soil Sei. 54(1942) 253—257.
[64] S h e r m a n G. D., Mc H a r g u e J. S., H ia g e m a n R. M. — The Influence
of Hallides on the Oxidation of Manganese in Soil. Soil Sei. 56(1943) 127— 134.
[65] S k e n e J. К. М., К e f f o> r d R,. O. — M anganese D eficiency in Vegetable
Crops 2. Plant and Soil Investigations. J. Dep. Agric. Viet. 53(1955) 13—22.
[66] S t e e n b j e r g F. — Investigations on Microelements ifrom a Practical Point
o f V iew . Trace Elem ents in Plant Physiology. W allace USA 1950, 87—98.
[67] S t e e n b j e r g F. — Mikronaeringsst of ferne og dansk Jordbrug. Ugeskr. landmaend 99(1954) 289—291.
[68] S t r z e m s k i M., G a w ę d a Z. — Inwentaryzacja manganu w glebach
„przedczwartorzędu” woj. kieleckiego. Rocz. N. Roln. 70-A-l(1954) 17—29.
[69] S z a r o w a A. S. — Sodierżanije m ikroelem ientow — miedi, cynka, kobalta
i marganca — w niekotorych poczwach Łatwijskoj SSR. Poczw owiedenije 3(1957)
19—32.
[70] S z k o l n i k M. J. — Znaczenije m okroelem ientow w żyzni rastienii i ziem ledielii. Izd. AK N. SSSR Moskwa 1950, 161—219.
[71a] T i m o n i n M. I., G i 1 e s G. R. — Effect o f D ifferent Soiil Treatments on
M icrobial A ctivity and A vailability o f Manganese in M anganese D eficient
Soiil. J. S oil Sei. 3(195-2) 145—155.
[71b] T i v e r N. S. — D eficiencies in South Australian Soils. J. Dept. Agric. Soi.
Australia 59(1955) 100—113.
[72] T o t h S. J„ R о m n e y E. M. — Manganese Studies w ith Some N ew Jersey
Soiiis. Soil Sei. 78(1954) 295—303.
[73] T r o c m é S. — Recherches effectuées ces dernières années sur les oligoélé­
m ents. A nnales Agronomiques ser. A. 6(1955) 898—904.
[74] T r o c m é S., В a r b ii e r G. — Some Observations on the Inactivation o f
Fertilizer Manganese Compounds in Soils. Agric. Chemicals 11(1956) 35—36.
[75] W a l l a c e T. — The Application of Trace Elements to Crops. Paryż 1954, 22—30.
[76] W a I s h T., M ' a n n i o n L., R y a n P. F. — Some Aspects o f the Fertility
Status o f Irish Soils. Trans Fourth. Internat. Congr. Soil Sei. 3(1950) 111—115
(za Soil a. Fertil. 1951—2011).
168
O. N ow osielski
[77] W e t t e r C. — Uber ein Verfahren zur quantitativen Bestimm ung von Mangan
im Boden mit H ilfe von Aspergillus niger. Landw. Forsch. 6(1954) 114—119.
[78] W i l l i a m s C. H., M o o r e W. E. — The Effect of Stage of Growth on the
Copper, Zinc, Manganese and Molibdenum Contents o f Algerian Oats Grown
on Therteen Soils. Austr. J. Agir. Res. 3(1952) 343—361.
[79] W ł a s i u k P. A. — Prim ienienije m argancewych udobrienij dla powyszenija
produktiwnosti sielchoz. rastienij. M ikroelemienty w żyzni rastienij i żywotnych.
Moskwa 1952, 280—295.
[80] W ł a s i u k P. A. — M arganizirowannyj superfosfat — nowyj wid udobrienija.
Sacharnaja sw iekła 3(1956) 3-3—37.
[81] W ł a s i u k P. A., L e i n d e n s k a j a L. D. — Sodierżanije podwiżnych form
m ikroelem ienta marganca w poczwiennych raznowidnostiach Ukrainskoj SSR
Poczw ow iedem e 6(1950) 1—S.
[82] W r ó b l e w s k a Z. — W pływ manganu i boru na wartość użytkową pomidorów.
Rocz. N. RoiLn. 70-А-2Ц954) 315—325.
[83] Z i e m s k a J. — W pływ nawożenia m ikroelem entam i (Fe, Mn ii Cu) przy róż­
nym pH gleby na zawartość kwasu askorbinowego, B-karotenu oraz innych
karotenoidów w szpinaku. Postępy Nauki Roln. 1(1954) 6.
ОЛЬГЕРД НОВОСЕЛЬСКИ
„O ДОСТУПНЫХ ФОРМАХ” МАРГАНЦА
И УДОБРИТЕЛЬНЫХ ПОТРЕБНОСТЯХ ПОЧВ
Лаборатория агрономической химии Варшавской Высшей
Сельскохозяйственной Школы
Р е з юме
Сделан был обзор литературных данных по вопросу о различных
видах соединений марганца в почвах и о взаимной связи между этими
видами и потребностью почв в удобрении марганцем. В связи с этим сде­
ланы следующие выводы:
1. Возможность установления удобрительной потребности почвы
в марганце по его валовому содержанию в ней является мало веро­
ятной.
2. Содержание в почве соединений марганца, легко растворимых
в воде, не может считаться точным показателем удобрительной потреб­
ности почвы в марганце в виду сильных изменений происходящих
в почве и в почвенных образцах во время их хранения. Содержание
марганца от 0,3 до 0,9 мг Мтх/кг. почвы является предельным для раз­
деления почв на нуждающиеся в удобрении марганцев и не требую­
щие его.
3. Содержание обменного марганца менее колеблется с течением
времени, в виду чего, повидимому, более точно определяет удобритель­
„Dostępne formy m anganu” a potrzeby nawozowe gleb
169
ные потребности почв. Предельным числом для этой формы марганца
считается от 3 до 5 мг. Мп/кг.
4. Наиболее точным показателем удобрительных потребностей
является деятельный марганец, составленный общей суммой марганца
растворимого в воде, обменного марганца и других форм марганца,
подвергающихся восстановлению от действия 0,2% раствора гидрохи­
нона. За предельное число для этой формы марганца принимается его
содержание от 25 до 100 с. лишним мг. в килограмме почвы в зависи­
мости от почвенной реакции. При дальнейших исследованиях удобри­
тельных потребностей в марганце почв Польши следует обратить ис­
ключительное внимание на содержание в них деятельного марганца.
5. Хорошим показателем удобрительных потребностей почв в мар­
ганце может явиться содержание этого элемента в растениях; если овес
сдержит меньше чем 12 до 17 мг. Мп в 1 кг. сухого вещества, то почва, на
которой овес произрастал, нуждается в удобрении марганцем.
6. В наших условиях в удобрении марганцем могут нуждаться, по
всей вероятности, более легкие почвы и некоторые из тяжелых, осо­
бенно обладающие нейтральной и щелочной реакцией, затем почвы
гумусные и различные заизвесткованные почвы. На почвах кислых
(при pH меньше 5,5), за исключением кислых гумусных почв, не уста­
новлено положительное действие марганцевых удобрений.
7. У растений существуют различия в потребности в марганце
и в способности усвоения его из почвы; на одной и той же почве потреб­
ность в удобрении марганцем может проявляться или вовсе отсуствовать в зависимости от вида культурных растений.
8. Действенные дозы марганцевых удобрений могут быть сниже­
ны в несколько раз при подкормке посредством листовой поверхности
или при заделке в почвы с кислодействующими удобрениями, напри­
мер с суперфосфатом.
О. NOWOSIELSKI
„AVAILABLE FORMS OF MANGANESE” AND FERTILIZING NEEDS
OF SOILS
Dept, of Agricultural Chemistry, SGGW — W arsaw
Summary
Author discusses literature dealing with various forms of manganese in
soils and the correlations between those forms and fertilizer requirements
of soils in regard to manganese. He arrives at the following conclusions:
170
O. N ow osielski
1. Correlation between total manganese and fertilizer requirements
of soils does not seem likely.
2. Content of water-soluble manganese gives only slight indications
as to' fertilizing needs of soils in regard to manganese, owing to the major
changes occurring in the soils and in soil samples during their storage. For
this form of manganese a boundary value of 0.3 to 0.9 mg Mn/kg soil was
assumed, to 'distinguish spils requiring fertilization from those which do not.
3. The exchangeable manganese incurs lesser changes in time, and for
this reason appears to offer more accurate indications on fertilizing needs of
soils. For this form of manganese a boundary value of 3 to> 5 mg Mn/kg soil
was assumed.
4. The most accurate indications of fertilizer needs are offered by the
active manganese, i.e. the sum total of water-soluble manganese, exchange­
able manganese, and of other forms of. manganese reducible under the in­
fluence of 0.2% hydroquinone solution.'For this form of manganese a boun­
dary value of from 25 to over 100 mg Mn/kg soil is assumed, depending on
soil reaction. In future research on fertilizing needs of Polish soils in regard
to manganese special attention should be given to content of active manga­
nese.
5. The manganese content of the plants may also serve as a good indi­
cator of manganese fertilizer need: soils on which oats show a manganese
content under 12 to 17 mg Mn/kg dry matter, require manganese fertilizers.
6. In Polish conditions manganese fertilizing is probably needed by
the lighter and also by some heavier soils (notably those with neutral and
basic reaction), humus soils, and various other soils after liming. On acid
soils (pH below 5.5) — except acid humus soils — no positive effect of man­
ganese fertilizing was observed.
7. Plants differ in their nutrient demand in regard to manganese and
also in their uptake capacity for manganese from the soil; the same soil may
or may not need manganese fertilizing, depending upon the plant cultiva­
ted on it.
8. The effective doses of manganese fertilizers can be reduced very
considerably by foliar application of same or by combining them with acid
fertilizers, e. g. superphosphates.