Zajęcia 1

Stany i wskaźniki rynku pracy
(materiały)
Pracujacy (1)
16 mln
Bezrobotni
(2)
Bierni zawodowo (3)
13,5 mln
1,4 mln
stopa bezrobocia - …
współczynnik (stopa) zatrudnienia - …
współczynnik aktywności zawodowej - …
Źródło: Opracowanie własne. Dane BAEL za IV kw. 2014
1
Mierzenie bezrobocia w Polsce
(materiały)
Bezrobocie w sensie ekonomicznym
(BAEL)
Osoby w wieku produkcyjnym, które spełniają
jednocześnie trzy warunki:
2
2
Jakie są przyczyny trwałych różnic w
stopie bezrobocia między krajami?

1)
2)
3)
4)
5)
6)
Czynniki związane z instytucjami rynku
pracy:
Nadmierna prawna ochrona zatrudnienia
Wysokie pozapłacowe koszty pracy
Zbyt duża siła negocjacyjna związków
zawodowych
Zbyt wysoka płaca minimalna
Syndrom welfare dependance – nadmiernie
rozbudowany system transferów socjalnych
Znaczne trudności w prowadzeniu działalności
gospodarczej
3
3
Jakie są przyczyny bezrobocia w
Polsce?
Czynniki koniunkturalne – skutki kryzysu
 Niedopasowania strukturalne – w
aspektach kwalifikacyjnym, zawodowym i
regionalnym
 Czynniki instytucjonalne

4
1. Prawna ochrona
zatrudnienia
5
Prawna ochrona zatrudnienia (EPL)

Definicja:



Ujęcie węższe: restrykcje regulujące zwolnienia pracowników
Ujęcie szersze: restrykcje narzucone na możliwość wykorzystania
pracy przez pracodawcę”
Przykłady EPL:
Czy EPL jest potrzebne?
6
Wpływ restrykcyjnego EPL na
rynek pracy
Restrykcyjne EPL powoduje wzrost kosztów rotacji pracowników (gł.
wyższe koszty zwolnień). Prowadzi to do:
…
Badania empiryczne generalnie wykazują brak istotnego statystycznie
wpływu poziomu EPL na wysokość stopy bezrobocia ogółem!
7
Wpływ restrykcyjnego EPL na
rynek pracy (materiały)
Zatrudnienie w cyklu koniunkt. w warunkach istnienia kosztów rotacji załogi
Źródło: P. Strzelecki, R. Wyszyński, K.
Saczuk, Zjawisko chomikowania pracy…
W warunkach pogorszenia koniunktury:
1) „chomikowanie miejsc pracy”,
2) spadek efektywności przedsiębiorstw i większe ryzyko bankructwa.
8
ni
te
d
2
1
1,7
0,9
1,0
1,1
1,4
1,8
1,9
1,9
2,1
2,1
2,1
2,1
2,2
2,3
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD
2,3
2,4
2,4
Ita
l
Be y
lg
iu
m
G
er
m
an
y
N
or
w
ay
Sl
ov
en
i
Po a
rtu
ga
l
G
re
ec
e
Fr
an
ce
Lu Spa
xe
in
m
bo
ur
g
Tu
rk
ey
St
at
es
C
U
a
ni
n
te
ad
d
a
Ki
n
N
ew gdo
Ze m
al
an
Au d
st
ra
li a
Ire
la
nd
Ja
Sw
p
i tz an
er
la
nd
D
en
m
ar
k
C
hi
Sw le
ed
en
H
un
ga
ry
Sl
Ko
ov
ak
re
a
R
ep
ub
N
et
he lic
rl a
nd
s
C
F
ze
in
la
ch
R nd
ep
ub
li c
Es
to
ni
Au a
st
ria
Po
la
nd
U
(materiały)
Sumaryczny wskaźnik EPL dla krajów OECD w 2008 r.
6
5
4
3,4
3
2,4
2,6
2,6
2,6
2,7
2,8
2,8
3,0
3,0
9
3,5
3,1
1,2
1,4
0
ni
te
d
St
at
e
U
ni Ca s
na
te
d
d
N Ki n a
ew gd
Ze om
al
a
Au nd
st
ra
li a
Ire
la
nd
Sw J ap
i tz an
er
la
D nd
en
m
ar
k
C
h
Sw i le
ed
H en
un
ga
ry
Sl
ov
Ko
ak
r
R ea
e
p
N
et ub
he lic
rl a
nd
C
ze Fi s
ch nl a
R nd
ep
ub
l
Es i c
to
n
Au i a
st
ria
Po
la
nd
Ita
Be l y
lg
G iu m
er
m
a
N ny
or
w
Sl ay
ov
en
Po ia
rtu
g
G al
re
ec
Fr e
an
ce
Lu Sp
xe a i
m n
bo
ur
Tu g
rk
ey
U
(materiały)
Wskaźnik EPL dla krajów OECD w 2008 r.
6
zatrudnienie na czas nieokreślony
zatrudnienie na czas określony
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD
zwolnienia zbiorowe
5
4
3
2
1
0
10
EPL w Polsce (materiały)
Ogólny poziom EPL w Polsce jest nieco
wyższy niż średnia OECD (2,41 wobec
2,25). W ostatnich latach indeks w Polsce
rósł, gdy średnia dla OECD malała.
 Relatywnie ponadprzeciętne restrykcje
dotyczą umów czasowych i zwłaszcza
zwolnień grupowych, a mniejsze niż w
OECD – umów stałych.

11
2. Pozapłacowe
koszty pracy - klin
podatkowy
12
Pozapłacowe koszty pracy
- klin podatkowy

Klin podatkowy…
13
13
Wpływ klina podatkowego na
konkurencyjny rynek pracy (materiały)
14
Źródło: K. Polarczyk, Klin podatkowy w Polsce, Infos, BAS.
14
Wpływ klina podatkowego na
konkurencyjny rynek pracy


Obniżenie podaży pracy: płaca netto jest zbyt
niska by skłonić do aktywności zawodowej
Obniżenie popytu na pracę: koszty pracy są
większe niż produktywność pracownika. Dlatego
wysoki klin podatkowy wywiera silniejszy
negatywny wpływ na zatrudnienie osób nisko
wykwalifikowanych (np. młodzieży).
 Obniżenie zatrudnienia, wzrost bezrobocia i
pracy nierejestrowanej
 W warunkach konkurencji doskonałej
optymalny jest zerowy poziom opodatkowania
15
Badania empiryczne - wpływ na rynek
pracy o niedoskonałej konkurencji
(materiały)
 Popyt na pracę:


Podaż pracy:




W dłuższym okresie opodatkowanie pracy wpływa negatywnie
na zatrudnienie tylko wtedy, gdy ciężar podatków nie może być
przeniesiony na pracowników w formie niższych płac.
aktywność zawodowa mężczyzn pozostaje raczej niewrażliwa na
stawki opodatkowania. Większa wrażliwość dotyczy kobiet;
bardziej wrażliwe są osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych
oraz młodzież;
duże znaczenie ma struktura klina: wysoki udział składki
emerytalnej może wpływać korzystnie, gdy są one postrzegane
jako oszczędności, a nie podatek.
Różnice w opodatkowaniu wyjaśniają tylko niewielką
cześć różnic na rynku pracy. Większość tłumaczy się
istnieniem innych instytucji
16
Struktura całkowitych kosztów pracy
dla płacy minimalnej (1750 brutto)
(materiały)
Płaca netto
44,63
88
135,91
Ubezpieczenia:
emerytalne,
rentowe, chorobowe
i wypadkowe
Ubezpieczenie
zdrowotne
558,25
1 286,16
Składka na FP i
FGŚP
Zaliczka na PIT
Źródło: obliczenia własne
Pozapłacowe koszty pracy: 39,1%17
Annual change 2011/10 (in percentage points)
Country2
Total Tax wedge
2011
Tax wedge
Income tax
Employee SSC
Employer SSC
Belgium
55,5
0,16
0,04
-0,01
0,13
Germany
49,8
0,59
0,04
0,28
0,28
Hungary
49,4
2,77
2,39
0,39
0,00
France
49,4
0,03
0,04
-0,01
0,00
Austria
48,4
0,24
0,24
0,00
0,00
Italy
47,6
0,44
0,44
0,00
0,00
Sweden
42,8
0,04
0,05
0,00
0,00
Finland
42,7
0,24
0,08
0,03
0,13
Slovenia
42,6
0,11
0,11
0,00
0,00
Czech Republic
42,5
0,38
0,38
0,00
0,00
Estonia
40,1
0,09
0,09
0,00
0,00
Spain
39,9
0,14
0,14
0,00
0,00
Portugal
39,0
1,38
1,38
0,00
0,00
Slovak Republic
38,9
0,95
0,95
0,00
0,00
Denmark
38,4
0,09
0,08
0,00
0,00
Netherlands
37,8
-0,34
-0,14
0,01
-0,21
Poland
34,3
0,12
0,12
0,00
0,00
United Kingdom
32,5
-0,08
-0,56
0,25
0,23
Canada
30,8
0,33
0,19
0,00
0,14
Japan
30,8
0,58
-0,09
0,33
0,34
United States
29,5
-0,93
0,93
-1,82
-0,04
Ireland
26,8
0,95
3,82
-2,87
0,00
Switzerland
21,0
0,27
0,10
0,09
0,09
18
(materiały)
19
19
Koszty pracy w Polsce i Europie (materiały)
Źródło:
Gazeta
Wyborcza.
20
20
Klin podatkowy – porównanie
międzynarodowe (materiały)
• Klin podatkowy w Polsce jest nieznacznie niższy od
średniej OECD
(W 2011 r: PL – 34,3%, OECD - 35,3%).
• Klin podatkowy w Polsce jest płaski: Wskaźniki klina
w Polsce dla najniżej i najwyżej zarabiających są
prawie tak samo wysokie. Wyższe obciążenia dotyczą
też rodzin z dziećmi.
• Całkowite koszty pracy (płaca netto + pozapłacowe
koszty pracy) w Polsce są niskie na tle UE.
21
Czy niższy wiek emerytalny
spowodowałby zwiększenie liczby
miejsc pracy dla młodych???
22
3. Związki zawodowe i
negocjacje zbiorowe
23
Związki zawodowe a rynek pracy

Na poziomie przedsiębiorstwa lub branży/grupy
zawodowej:

Na poziomie krajowym:
Jakie mogą być pozytywne, a jakie negatywne
skutki działalności związków zawodowych?
24
Związki zawodowe a rynek pracy
Negatywny wpływ związków na rynek
pracy ma miejsce wtedy, gdy zmuszają
one pracodawców do wzrostu płac
powyżej poziomu uzasadnionego
wydajnością pracy.

Siła związków zawodowych zależy od:



zakresu uprawnień związków gwarantowanych
ustawowo;
stopnia uzwiązkowienia pracowników;
udziału pracowników objętych układami zbiorowymi;
25
Związki zawodowe w Polsce –
ustalenia empiryczne (materiały)






Związki zawodowe w Polsce na tle UE są słabe. Na początku lat 1990’
wskaźnik uzwiązkowienia (WU – relacja członków związków do
pracujących ogółem) przekraczał 30%, teraz jest to tylko ok. 15 – 16 %.
W większości krajów UE WU jest wyższy, w krajach skandynawskich
przekracza nawet 70%.
Związki zawodowe dominują w sektorze publicznym (WU: 62%),
natomiast są mniej popularne w sektorze prywatnym (WU: 37% w
podmiotach z kapitałem zagranicznym i 8% z kapitałem polskim)
Strajki występują najczęściej na poziomie przedsiębiorstw. Strajki na
poziomie branżowym dotyczą niemal wyłącznie sektora publicznego.
Najsilniej uzwiązkowionymi branżami w Polsce są edukacja (związki
istnieją w ponad 90% podmiotach) i górnictwo (ponad 75% zakładów).
Związki są natomiast bardzo słabe w usługach rynkowych i budownictwie.
Wskaźnik objęcia pracowników układami zbiorowymi jest również
niski na tle UE i nie przekracza 25%.
W Polsce dominują negocjacje na poziomie przedsiębiorstw. W
sektorze publicznym negocjacje płacowe są nieco bardziej
scentralizowane niż w prywatnym
26
Związki zawodowe w Polsce
(materiały)
Źródło: Gardawski, J., Mrozowicki, A., Czarzasty, J., Country report: trade unions in Poland. Report 123. Brussels, ETUI
27
(materiały)
Źródło: Gardawski, J.,
Mrozowicki, A., Czarzasty,
J., Country report: trade
unions in Poland. Report
123. Brussels, ETUI
28
KGHM…
29
4. Płaca minimalna
30
Płaca minimalna na doskonale
konkurencyjnym rynku pracy (materiały)
31
Płaca minimalna na doskonale
konkurencyjnym rynku pracy

PM a popyt na pracę: przy założeniu, że pracownicy są
opłacani adekwatnie do swojej produktywności, wysoka
PM powoduje …

PM a podaż pracy: wzrost PM może…

Oba efekty powodują…
32
Płaca minimalna na niedoskonale
konkurencyjnym rynku pracy –
(materiały)



Gdy pracodawcy dysponują przewagą nad pracownikami
(monopson lub kartel pracodawców), ich wybór
maksymalizujący zysk wiąże się z niższym
zatrudnieniem i niższymi płacami niż na konkurencyjnym
rynku pracy
Na takim rynku wzrost płacy minimalnej nie musi
prowadzić do obniżenia zatrudnienia i wzrostu
bezrobocia.
W praktyce wielu pracodawców dysponuje „siłą
monopsonistyczną” wynikającą z tego że zmiana pracy
jest kosztowna, a informacja o wakatach – niedoskonała.
33
Zatrudnienie w warunkach
doskonałej konkurencji i monopsonu
(materiały)
Zob. więcej: T. Boeri, Ekonomia niedoskonałych rynków pracy, Wolters Kluwer,
Warszawa 2011, s. 64-69.
34
Płaca minimalna a rynek pracy ustalenia empiryczne (materiały)


Badania empiryczne generalnie prowadza do
konkluzji, że - o ile nie jest bardzo wysoka nie stanowi szczególnej bariery dla wzrostu
zatrudnienia, natomiast zmniejsza dyspersję
płac.
Badania dla państw OECD wskazują także, że
wysokość płacy minimalnej może mieć pewien
negatywny wpływ na zatrudnienie osób
młodych, natomiast nie wywiera wpływu na
zatrudnienie osób w prime–age.
35
Płaca minimalna w Polsce
(materiały)
Wysokość PM brutto: 2013 – 1600 zł; 2014 – 1680 zł
 W Polsce wynagrodzenie pracownika w pierwszym roku
pracy może być obniżone do 80% płacy minimalnej.
 Zgodnie z zaleceniami MOP, PM powinna stanowić 50%
płacy przeciętnej. W 2013 roku w Polsce było to 44%
(płaca przeciętna w I-III kw. 2013: 3667 zł)
 Problemem może być silne regionalne zróżnicowanie
wynagrodzeń, przy jednakowej PM dla całego kraju
 Odsetek zatrudnionych pobierających płacę minimalną w
Polsce jest niewielki (3,9 % w 2010).
 W praktyce gospodarczej alternatywą dla pracodawcy jest
zatrudnianie na umowach cywilnoprawnych.
 Wpływ PM na bezrobocie wydaje się znikomy.
36

36
Płaca minimalna i przeciętne miesięczne wynagrodzenie w
Polsce w latach 2002-2013
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
stawka minimalna brutto
przecietne wynagrodzenie brutto
37
38
5. Pasywna polityka
rynku pracy
39
Regulacje dotyczące zasiłków
dla bezrobotnych - teoria


Pozytywny wpływ zasiłków na rynek pracy:
Negatywny wpływ na rynek pracy mają:

Nadmierna wysokość zasiłków i innych form wsparcia względem
dochodów z pracy

Nadmierna długość okresu otrzymywania świadczeń

Zbyt liberalne warunki uzyskiwania zasiłków

Różnice w wysokości zasiłków wyjaśniają znaczną cześć trwałych
różnic w zatrudnieniu i bezrobociu między poszczególnymi krajami.
40
Zasiłek dla bezrobotnych w Polsce
(materiały)
Zasiłek dla bezrobotnych a płac w Polsce (2013 r.)
przeciętne miesięczne wynagrodzenie
płaca minimalna
4000
zasiłek dla bezrobotnych - do 3 mscy (100%)
3667
zasiłek dla bezrobotnych - po 3 mscach (100%)
3000
2621,47
2000
1600
1181,38
1000
823,6
646,7
711,48
0
brutto
netto
568,5
41
Zasiłki dla bezrobotnych w Polsce
(materiały)





Bezrobotny w Polsce ma prawo do zasiłku, gdy:
 nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, stażu itp;
 pracował przez okres co najmniej 365 dni w okresie ostatnich
18 miesięcy.
Bezrobotni z prawem do zasiłku stanowili w grudniu 2013 roku
14,8 % bezrobotnych ogółem (ok. 300 tys. osób na 2,15 mln
bezrobotnych).
W zależności od stażu pracy bezrobotnemu przysługuje 80%,
100% lub 120% zasiłku.
Długość pobierania zasiłku wynosi 6 lub 12 mscy, w zależności
od stopy bezrobocia w powiecie oraz wieku, stażu pracy i
sytuacji rodzinnej bezrobotnego.
Czy zasiłki w Polsce przyczyniają się do wysokiego
bezrobocia???
42
Bezrobocie a zasiłki w Polsce
(materiały)




Około 1/3 bezrobotnych zarejestrowanych nie jest
zainteresowana podjęciem zatrudnienia. („Diagnoza
społeczna”). Ich głównym celem jest uzyskanie
bezpłatnego ubezpieczenia zdrowotnego
Kolizja: świadczenie – praca może częściej
dotyczyć innych świadczeń: renty rodzinnej,
inwalidzkiej czy socjalnej, bądź świadczenia
alimentacyjnego.
Ze względu na bardzo niską wysokość, świadczenia
rodzinne czy z pomocy społecznej w mniejszym
stopniu osłabiają bodźce do pracy.
W okresie 2007-2011 tylko 3,1% osób bez pracy
wskazywało jako przyczynę korzystanie ze
świadczeń społecznych („Diagnoza Społeczna”) 43
5 – c.d.
Aktywna polityka
rynku pracy (APRP)
44
APRP – aspekty teoretyczne
Rodzaje instrumentów APRP (klasyfikacja OECD):





Publiczne usługi zatrudnienia i administracja;
Szkolenia zawodowe;
Subsydiowanie zatrudnienia: płatności dla przedsiębiorstw
zatrudniających bezrobotnego, środki na rozpoczęcie działalności
gospodarczej, bezpośrednie tworzenie miejsc pracy w sektorze
publicznym;
Środki skierowane do młodzieży: szkolenia, tworzenie miejsc prac
oraz praktyki i staże;
Programy dla osób niepełnosprawnych.
Rola APRP  poprawa efektywności rynku pracy:



pozwalają na szybsze znalezienie zatrudnienia (pośrednictwo pracy);
pozwalają na zdobycie kwalifikacji i przezwyciężenie niedopasowań
strukturalnych (szkolenia, subsydia);
zwiększają szanse na znalezienie pracy osobom z „grup
problemowych” na rynku pracy, zwiększają konkurencję na rynku
pracy.
45
APRP w Polsce
Główne instrumenty
 Skala i zasięg pomocy
 Efekty APRP
 APRP w latach 2011-2012
 APRP w Polsce na tle UE

(M. Kabaj, Aktywna polityka…)
46
Efektywność APRP – badania
empiryczne

Badania efektywności APRP wskazują na:
 wysoką
skuteczność usług pośrednictwa pracy,
 nieefektywność bezpośredniego tworzenia miejsc
pracy (zwł. w sektorze publicznym)
 niejednoznaczny wpływ szkoleń i subsydiowania
zatrudnienia na bezrobocie. Skuteczność zależy od
konstrukcji tych instrumentów (dopasowanie szkoleń
do popytu na pracę, ograniczenie subsydiowania do
grup problemowych, dopasowanie instrumentów do
postaw bezrobotnych)
47
6. Regulacje rynku
produktów
48
Regulacje rynku produktów

czynniki instytucjonalne niezwiązane bezpośrednio z
rynkiem pracy, które warunkują rozwój
przedsiębiorczości i konkurencji rynkowej, jak np..:








rozpoczęcie i zakończenie działalności gospodarczej,
rejestracja nieruchomości, uzyskiwanie pozwolenia na budowę,
rozstrzyganie sporów gospodarczych,
postępowanie upadłościowe,
realizacja zobowiązań podatkowych,
pozyskiwanie kredytu,
dostęp do energii elektrycznej,
itd….
49
Doing Business 2013
Topic Rankings
Doing Business
2013 Rank
Doing
Business
2012 Rank
Change in Rank
55
74
19
DB 2013
DB 2012
Change in Rank
Starting a Business
124
129
5
Dealing with
Construction Permits
161
157
-4
Getting Electricity
137
130
-7
Registering Property
62
87
25
Getting Credit
4
4
No change
Protecting Investors
49
46
-3
Paying Taxes
114
124
10
Trading Across Borders
50
49
-1
Enforcing Contracts
56
84
28
Resolving Insolvency
37
91
54
http://www.doingbusiness.org
50