Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Do

Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
Do najczęściej spotykanych uogólnionych objawów zaburzeń dynamiki procesów nerwowych należy
nadpobudliwość psychoruchowa dziecka, mająca swój początek zwykle w ciągu pierwszych 5 lat życia dziecka.
W okresie przedszkolnym trudno ją jednak rozpoznać. Większość zachowań podobnych do nadpobudliwości
mieści się bowiem w normie rozwojowej.
Nadpobudliwość należy do zaburzeń zachowania i emocji. Nadpobudliwość psychoruchowa jest
„zespołem (syndromem) powiązanych ze sobą objawów, przy czym zdarza się, że jedna grupa objawów staje się
dominująca, przy innych mniej nasilonych”( H. Nartowska, 1976, s.26 ). Rodzaj objawów dominujących zależy od
okresu rozwojowego dziecka i sytuacji zewnętrznej, w której się dziecko znajduje.
Wyraźną cechą nadpobudliwości jest przewaga procesu pobudzania nad hamowaniem. Jeżeli w fazie
największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby
połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy dojrzewania. To właśnie może wpłynąć na
zaburzenie dynamiki procesów nerwowych a tym samym opóźnić kształtowanie się mowy, pisania, czytania oraz
myślenia.
Inną cechą układu nerwowego predysponującą do zachowań nadpobudliwych jest wzmożona ruchliwość
procesów nerwowych. Polega ona na szybkim przechodzeniu od stanu pobudzenia w stan hamowania i
odwrotnie (T. Opolska, E. Potempska, 1999, s.17 ).
Do przyczyn nadpobudliwości od strony biologicznej można zaliczyć różne czynniki uszkadzające OUN
w okresie płodowym, okołoporodowym jak i później.
Mogą to być:
- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (narkotyki, alkohol itp.);
- choroby zakaźne lub inne w okresie ciąży;
- zatrucia ciąży i niewłaściwe odżywianie się ciężarnej;
- urazy mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu;
- poważne choroby lub urazy mechaniczne w wieku dziecięcym.
Kolejną przyczyną powstawania nadpobudliwości stanowią błędy wychowawcze i nerwowy tryb życia
dziecka.
Mianem nadpobudliwości psychoruchowej określa się zazwyczaj „zespół objawów występujących w
jednej, dwóch lub we wszystkich sferach funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej” (T.
Opolska, E. Potempska, 1999, s.11 ).
Do typowych objawów nadpobudliwości w sferze ruchowej zaliczamy wzmożoną ekspansję ruchową i
niepokój ruchowy. Wyraża się ona w ciągłym niepokoju ruchowym dziecka. Dzieci te biegają, krzyczą, wyrywają
się do odpowiedzi na lekcji, machają rękami, kręcą się, podskakują. Szukają okazji, aby wyżyć się ruchowo.
1
Zazwyczaj powoli i nieudolnie wykonują wszelkie czynności samoobsługowe, nie potrafią się sprawnie ubrać, czy
spakować swoich rzeczy. Są chętne wykonać każde polecenie związane z ruchem. Gorzej jest, gdy mają coś
wykonać na miejscu w skupieniu. Nie mogą wówczas zapanować nad własnym pobudzeniem nerwowym. Przy
większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, niezborność, brak
dokładności i precyzji w wykonywaniu działań. Dzieci te ciągle coś tłuką, łamią, zrzucają, potykają i ulegają
wypadkom.
Niepokój ruchowy objawia się w drobnych, niepotrzebnych ruchach np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają
ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Ich nadpobudliwość skupia się też wokół
własnego ciała: skubią lub ogryzają paznokcie, zdrapują sobie naskórek, wyrywają włosy itp.
U dzieci tych obserwuje się również serie wyładowań mimowolnych czyli tiki np. zaciskanie powiek,
ruchy mięśni warg, mruganie powiekami itp. Tikami nazywamy „szybkie, krótko trwające skurcze poszczególnych
mięśni lub całych grup mięśniowych” ( H. Spionek, 1969, s.106 ).
Nieraz na skutek tików dziecko wydaje różne dźwięki nieartykułowane zbliżone do szczekania,
mlaskania, chrząkania, oraz artykułowane mimowolnie wypowiadane sylaby czy słowa.
Istotnym objawem obserwowanym u dzieci nadpobudliwych są zaburzenia snu przejawiające się w
opóźnionym zasypianiu, przedwczesnym budzeniu się, spłyceniu snu oraz przerwach we śnie ( T. Opolska, E.
Potempska, 1999, s.107 ).
Wzrost emocjonalnego napięcia czy też surowa dyscyplina mogą doprowadzić do jąkania, nerwicy, czy
ruchów mimowolnych.
Objawy nadpobudliwości psychoruchowej przejawiają się inaczej w sferze poznawczej. „Wyrażają się
one przede wszystkim trudnościami w skupieniu uwagi, wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz pochopnością
i pobieżnością myślenia” ( T. Opolska, E. Potempska, 1999, s.19 ). Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się
na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy
wynikające z roztargnienia i chaotyczności. Często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zabawach i grach,
wydaje się nie słuchać, co się do niego mówi. Odwraca się, rozmawia z kolegami, zwraca uwagę na każdy szmer,
głośno go komentuje. Ma problem z zastosowaniem się do instrukcji, często z jednej czynności przechodzi do
drugiej nie kończąc poprzedniej. Nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego
wysiłku umysłowego – jak nauka szkolna lub odrabianie zadań domowych. Gubi zabawki, przybory szkolne,
ołówki itp., zapomina o różnych codziennych sprawach.
Czasem nadpobudliwość poznawcza może przejawiać się zaburzeniami procesu myślenia przy
stosunkowo dobrej koncentracji uwagi, wtedy dziecko pochopnie wnioskuje, brak jest przemyśleń i zastanowienia.
Przy powstawaniu napięć emocjonalnych np. przed klasówką czy odpowiedzią może wzrastać u tych dzieci
również zaburzenie koncentracji uwagi.
Nadpobudliwość może się także przejawiać we wzmożonej wyobraźni. Zaczyna wtedy dominować świat
fantazji nad światem rzeczywistym. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami porusza
ustami, robi miny. Na lekcji nie śledzi toku zajęć lub włącza się na krótką chwilę, aby znów prędzej czy później
uciec od rzeczywistości.
Objawy nadpobudliwości psychoruchowej w sferze emocjonalno – uczuciowej są wielorakie. H. Spionek
definiuje nadpobudliwość emocjonalną jako „wzmożoną wrażliwość przejawiającą się w łatwym powstawaniu
2
reakcji emocjonalnych i dużej ich sile” ( H. Spionek, 1973, s. 241 ). U dzieci tych występują intensywniejsze
reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Mają słabą zdolność do kontroli swego zachowania, dlatego
też formy ekspresji ich przeżyć są bardzo żywe. Są dzieci, u których nadwrażliwość w zakresie emocji prostych
prowadzi do silnych, ale krótkotrwałych wybuchów afektu. Dzieci te bardzo szybko i z błahych powodów gniewają
się, obrażają, płaczą. Są konfliktowe, mają trudności z przystosowaniem się do wymagań szkolnych: są
agresywne, zaczepne, czują się dotknięte każdą uwagą. Gwałtownymi wybuchami agresji zrażają do siebie
rówieśników. Łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu.
U innych dzieci nadpobudliwość wyraża się wzmożoną lękliwością przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza
szkolnymi np. dziecko wywołane do odpowiedzi czerwieni się lub blednie, poci się, nie jest w stanie wypowiedzieć
ani jednego słowa.
Wśród dzieci z zaburzoną sferą emocjonalną są takie, u których nadpobudliwość zaznacza się przede
wszystkim w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci te łatwo wzruszają się czyjąś krzywdą,
zamartwiają się, płaczą. Silniej od innych przeżywają konflikty między rodzicami, łatwiej poddają się emocjonalnej
atmosferze. Są egocentryczne – wrażliwe na własną krzywdę i niesprawiedliwość która ich dotyczy.
H. Spionek jest zdania, że „zakłócenia dynamiki procesów nerwowych mogą zdecydować o sile, czy też
formie wyrażania przeżyć emocjonalnych, nigdy jednak nie przesądzają treści tych reakcji” ( T. Opolska, E.
Potempska, 1999, s. 243 ). Dlatego też zaburzenia życia emocjonalno – uczuciowego dziecka są powiązane z
jego doświadczeniami społecznymi, a te z kolei zależą od warunków środowiska, w którym dziecko funkcjonuje i
procesu wychowawczego, któremu jest poddawane.
Opracowała : Agnieszka Kielbowicz
Bibliografia:
1.
H. Nartowska: Wychowanie dziecka nadpobudliwego. NK. Warszawa. 1976.
2.
H. Nartowska: Wychowanie dziecka nadpobudliwego. NK. Warszawa. 1986.
3.
T. Opolska, E. Potempska: Dziecko Nadpobudliwe. CMPPP. MEN. Warszawa. 1999.
4.
H. Spionek: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. PWN Warszawa 1969.
5.
H. Spionek: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. PZWS. Warszawa. 1970.
6.
H. Spionek: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN. Warszawa. 1973.
3