Hartowanie i uodparnianie czynne dzieci i młodzieży

Hartowanie i uodparnianie
czynne dzieci i młodzieży
dr n. med. Hubert Rokossowski
WSSE w Poznaniu
HARTOWAĆ
„W odniesieniu do istot i organizmów
żywych:
czynić
niewrażliwym,
wpływy
bardziej
odpornym
zewnętrze,
atmosferyczne”
(Słownik języka polskiego, PWN 1978r.)
wytrzymałym,
fizycznie
na
zwłaszcza
„Hartowanie organizmu to zespół zabiegów
i ćwiczeń fizycznych, mających na celu
usprawnienie mechanizmów termoregulacji
oraz zwiększenie odporności na zimno
i zmiany temperatury otoczenia.”
(„Profilaktyka w pediatrii” red. B. Woynarowska, Wyd.
Lekarskie PZWL 1998r.)
ODPORNOŚĆ
„Zdolność przeciwstawiania się czemuś,
niepoddawania
wpływowi
itp.,
się
jakiemuś
niewrażliwość
działaniu,
na
coś;
wytrzymałość” np. odporność organizmu na
choroby, na zimno.
(Słownik języka polskiego, PWN 1978r.)
ODPORNOŚĆ na ZAKAŻENIA
Typ odporności
Przykłady
odporność nieswoista (wrodzona,
naturalna)
fagocytoza, naturalne bariery
anatomiczne, gorączka, hartowanie
przebycie zakażenia
naturalna
czynna
odporność
swoista
sztuczna
uodpornienie za pomocą
szczepionek
naturalna
przeciwciała IgG w surowicy
noworodka
bierna
sztuczna
podanie surowicy odpornosciowej
np. przeciwtężcowej,
przeciwbotulinowej, HBIG
Hartowanie uzasadniają:
- zbyt krótkie i rzadkie działanie na
organizm zmiennych bodźców
termicznych,
- mała aktywność fizyczna dzieci, zwłaszcza
na powietrzu,
- powszechne przegrzewanie dzieci.
W konsekwencji następuje:
- osłabiebienie mechanizmów
termoregulacyjnych
- zwiększona zapadalność na choroby dróg
oddechowych o podłożu
przeziębieniowym.
Hartowanie polega na poddaniu
organizmu
działaniom
zmiennych,
naturalnych
bodźców
termicznych
(wody o zmiennej temperaturze,
powietrza i jego ruchowi, słońca) w
połączeniu z ćwiczeniami fizycznymi.
Działania
te
wywołują
reakcje
fizjologiczne miejscowe i ogólne.
Miejscowe reakcje w skórze
pod wpływem zimna:
w I fazie – skurcz naczyń krwionośnych
w II fazie – ich rozszerzenie (tzw. odczyn
naczynioruchowy),
pod wpływem ciepła:
czynne przekrwienie skóry
Reakcje ogólne
- odruchowe reakcje naczynioruchowe w narządach
wewnętrznych antagonistyczne w stosunku do światła
naczyń skóry,
- zmiany objętości krwi krążącej – zmniejszenie podczas
działania zimna, zwiększenie podczas działania ciepła,
- zmiany szybkości przepływu krwi, oporu naczyniowego i
ciśnienia tętniczego krwi.
Podstawowe zasady hartowania
Systematyczność (codziennie lub co drugi dzień).
Długotrwałość (przez całe życie).
Stopniowe zwiększanie natężenia bodźca (obniżanie
temperatury, zwiększanie czasu trwania zabiegu,
powierzchni ciała poddawanej zabiegowi) unikając
bodźców bardzo silnych.
Stosowanie różnorodnych zabiegów hartujących (wodne,
kąpiele powietrzne, słoneczne, ćwiczenia fizyczne).
Podstawowe zasady hartowania
Zabiegi należy rozpoczynać w ciepłej porze roku u dziecka
w dobrym ogólnym stanie zdrowia. Zabiegi przerwać w
okresie ostrych chorób i zaostrzenia choroby
przewlekłej.
Uwzględniać indywidualne właściwości dziecka np. budowę
ciała (szczupłe – większa wrażliwość na oziębienie),
nastawienie do zabiegów (motywacja), przykład ze
strony rodziców.
Metody hartowania
zabiegi wodne,
kąpiele powietrzne,
kąpiele słoneczne,
ćwiczenia fizyczne na powietrzu (zajęcia sportowe, gry itp.)
Zabiegi wodne – zasady ogólne
Nie oziębiać dziecka przed zabiegiem. Temperatura w
pomieszczeniu – ok. 200C
Zabieg wykonuje się w dwie godziny po posiłku i po
oddaniu moczu.
Im chłodniejsza woda tym krótszy czas jej kontaktu ze
skórą i mniejsza powierzchnia ciała na którą działa.
W czasie zabiegu obserwować zabarwienie skóry. jeżeli po
oziębieniu nie ulega zaczerwienieniu, przyśpieszyć
odczyn naczyniowy przez wykonywanie ćwiczeń lub
stosowanie ciepłej wody.
Zabiegi wodne – zasady ogólne
W
przypadku zabiegów zmiennocieplnych zabieg
zakończyć zimna wodą i energicznymi ruchami kończyn
przez 5 – 10 min.
Po zakończeniu zabiegu zimnego:
- osuszyć odkryte części ciała, z pozostałych części
strząsnąć krople wody
- nałożyć suchą, ciepłą koszulę i skarpety,
- przez 5 do 10 minut ćwiczenia fizyczne lub marsz.
W
razie przerwy między zabiegami rozpocząć od
temperatury o 2 – 30C wyższej od stosowanej przed
przerwą i skucić o ¼ czas jego trwania
Zabiegi wodne – przykłady
Nacieranie dziecka rozebranego zmoczoną w
wodzie tkaniną frotté lub gąbką każdej części
ciała. Po natarciu danej części, naciera sie całe
ciało suchy m ręcznikiem, od obwodu w kierunku
dośrodkowym. Początkowa temperatura wody –
300C,
dla
niemowląt
32-330C.
Co
2-3
dni
temperaturę wody obniża się o 10C do temperatury
pokojowej.
Zabiegi wodne – przykłady
Natryski – początkowa temperatura wody 28 –
310C, czas trwania zabiegu 30sek. Wydłużanie
czasu
trwania
natrysku
codziennie
uzyskania 1,5 – 2 min. w temp. do 150C.
aż
do
Zabiegi wodne – przykłady
Zmienno cieplne kąpiele stóp – zanurzenie stóp na
1 – 2 min. w wodzie o temp. 38 – 400C, następnie
przełożenie ich na 1 – 2sek. do naczynia z wodą o
temp. 28 – 300C. Zmianę wykonuje się trzykrotnie,
kończąc
zabieg
zimna
wodą.
Codziennie
temperaturę wody obniża się o 1 – 20C, aby po
około 10 dniach dojść do temperatury 150C i czasu
trzymania nóg w zimnej wodzie do 30 sek.
Powietrze i ćwiczenia fizyczne
Np. chodzenie boso po rosie, brodzenie po
wodzie, kamieniach, zimnej posadzce, a u osób
juz zahartowanych – puszystym śniegu.
Dla małych dzieci – sen na powietrzu we
wszystkich porach roku.
Kąpiele słoneczne
Rozpoczyna się od 4 min. (po jednej minucie w ułożeniu na
plecach, brzuchu, obu bokach). Po każdych dwóch
kąpielach dodaje się po jednej minucie na każdą stronę, do
osiągnięcia 20 minut ogólnego czasu nasłonecznienia (30
minut u dzieci starszych).
Najlepszą porą na kąpiele
słoneczne są godziny od 8 – 10.
Uwaga! Unikać nadmiernego nasłonecznienia.
Kąpiel słoneczną kończy się polewaniem lub kąpielą
wodną, którą rozpoczyna się wodą 26 – 280C.
Korzyści z hartowania
„Gimnastyka
naczyniowa”
czy
też
„gra
naczyniowa” w organiźmie usprawnia reakcje
odruchowe na bodźce zewnętrzne (głównie
zimno) działające na skórę.
Dzieci zahartowane rzadziej chorują na infekcje
układu oddechowego.
Uodparnianie czynne dzieci i
młodzieży
W Polsce jest realizowane zgodnie z
Programem Szczepień Ochronnych (PSO).
podlega
aktualizacji.
on
okresowej,
corocznej
Tryb aktualizacji PSO
- punktem wyjścia jest obowiązujący PSO,
- forum dyskusyjne dot. proponowanych
zmian PSO na rok następny to:
- Komisja Epidemiologii Chorób Zakaźnych i
Bioterroryzmu Rady SanitarnoEpidemiologicznej oraz
- Pediatryczny Zespół Ekspertów ds. PSO.
Tryb aktualizacji PSO
Propozycje zmian w PSO na rok następny wiążą
się:
- ze zmianami w sytuacji epidemiologicznej,
- ze zdobyczami nauki w zakresie nowych
szczepionek (bardziej skutecznych, mniej
odczynowych, bardziej skojarzonych), a także
sposobem ich stosowania,
- z propozycjami uproszczenia PSO, zmniejszenia
liczby wizyt u lekarza, zmniejszenia liczby
injekcji itp.
Tryb aktualizacji PSO
- Sprawozdanie z dyskusji wraz z wnioskami dot.
aktualizacji PSO jest przekazywany Głównemu
Inspektorowi Sanitarnemu (GIS)
- W Głównym Inspektoracie Sanitarnym
dokonywana jest analiza skutków
ekonomicznych proponowanych zmian
- Przyjęcie kompromisu pomiędzy argumentami
merytorycznymi, a możliwościami
ekonomicznymi.
- Ogłoszenie „nowego” PSO w formie Komunikatu
GIS.
Różyczka wrodzona w Polsce
Rok
Liczba przypadków
Zapadalność na
100tys. urodzeń
żywych
1997
5
1,2
1998
4
1,0
1999
1
0,26
2000
1
0,26
2001
3
0,81
2002
2
0,57
2003
-
-
2004
-
-
Struktura PSO
Część I Szczepienia obowiązkowe (tzw. kalendarz
szczepień)
A. Szczepienia obowiązkowe dzieci i
młodzieży wg wieku.
B. Szczepienia obowiązkowe osób
narażonych w sposób szczególny na
zakażenie.
Struktura PSO
Część II Szczepienia zalecane (nie finansowane ze
środków budżetowych Ministra Zdrowia)
Część III Informacje uzupełniające.
Uwaga: Szczepienia określone w części
pierwszej i drugiej są zlecone przez
Ministra Zdrowia do wykonania NFZ.
Podziały szczepionek
W zależności od postaci antygenu:
- szczepionki żywe, atenuowane, odzjadliwione,
- szczepionki inaktywowane, zabite,
- szczepionki rekombinowane,
- szczepionki podjednostkowe,
- szczepionki polisacharydowe,
- anatoksyny, toksoidy.
Podziały szczepionek
W zależności od swoistości
- szczepionki pojedyncze
- szczepionki skojarzone,
- szczepionki monowalentne,
- szczepionki poliwalentne,
Podziały szczepionek
W zależności od postaci:
- szczepionki płynne, w postaci gotowej do
podania,
- nieadsorbowane,
- adsorbowane (np. na wodorotlenku glinu),
- szczepionki liofilizowane (wysuszone) w postaci
proszku, który przed szczepieniem należy
rozpuścić w dołączonym rozpuszczalniku
- szczepionki monowalentne,
- szczepionki poliwalentne,
Podziały szczepionek
W zależności od drogi podania:
- szczepionki śródskórne,
- szczepionki podskórne,
- szczepionki domięśniowe,
- szczepionki doustne.
Cykle szczepień a odporność
Źródło: „Profilaktyka w pediatrii” red. B. Woynarowska Wyd. Lek. PZWL W-wa 1998r.
Czego oczekujemy od
szczepionek?
Bezpieczeństwa i
skuteczności
Monitorowanie bezpieczeństwa
szczepionek
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP)
jest to medyczny objaw czasowo związany
ze
szczepieniem,
który
może
spowodowany różnymi przyczynami.
być
Monitorowanie NOP
- spontaniczne, bierne,
- aktywne, czynne,
- badania porejestracyjne,
- dane z piśmiennictwa,
- badania kliniczne
W Polsce prowadzone jest monitorowanie bierne
Monitorowanie skuteczności
szczepień
- skuteczność
swoistych
serologiczna
poszczepiennych
(obecność
przeciwciał
ochronnych),
- skuteczność kliniczna (zależna od zasięgu
PSO i stopnia jego realizacji).
Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej
na potrzeby szczepień ochronnych.
Zjawisko presji selekcyjnej szczepień powoduje
zmiany genetyczne wśród drobnoustrojów. Może
to
obniżać
skuteczność
szczepień
poprzez
powstawanie mutantów opornych na szczepienia.
Wymagane są wówczas zmiany w PSO np.
wycofanie lub wprowadzenie nowych szczepionek,
modyfikacje
szczepień.
istniejących,
zmiana
schematu
Odporność zbiorowiskowa, gromadna
Dotyczy tylko szczepień przeciw chorobom, dla
których rezerwuarem zarazka jest człowiek. Duży
odsetek zaszczepionych (na ogół powyżej 80%, w
odrze powyżej 95%) zmniejsza liczbę aktywnych
źródeł zakażenia i zmniejsza krążenie zarazka. W
ten
sposób
dochodzi
do
ochrony
przed
zakażeniem również osób, które nie zostały
zaszczepione.
W populacjach krajów
rozwiniętych zanikanie wielu
chorób w wyniku szczepień
paradoksalnie zmniejsza
zainteresowanie szczepieniami
stwarzając podatny grunt dla
ruchów antyszczepionkowych.
WNIOSKI
1. Hartowanie
zwiększając
potencjał
zdrowia
powinno być jednym z celów promocji zdrowia.
2. Uodparnianie
czynne
wchodząc
w
zakres
profilaktyki swoistej I fazy (pierwszorzędowej,
pierwotnej)
odznacza
się
bardzo
wysoką
efektywnością osobniczą i zbiorowiskową, pod
warunkiem utrzymania odpowiedniego poziomu
wyszczepialności w populacji.