Chirurgia - Pielęgniarstwo Specjalistyczne
advertisement
PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Nr 3(6) Wydawnictwo „DUX” ISSN: 2300-4444 Grudzień 2014 PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH CHIRURGIA www.pielegniarstwospecjalistyczne.pl OD REDAKCJI SZANOWNI PAŃSTWO, Chirurgia , szósty numer „Pielęgniarstwa Specjalistycznego”, który oddajemy do Państwa rąk został przygotowany z niewielkim opóźnieniem. Wszyscy zajęci byliśmy organizacją I Międzynarodowej Konferencji, która w naszej, a przede wszystkim w opinii uczestników zakończyła się sukcesem. Podpisaliśmy dwie umowy o wzajemnej współpracy z pielęgniarkami ukraińskimi reprezentowanymi przez dr Natalię Shygońską z Uniwersytetu w Żytomierzu oraz słowackimi reprezentowanymi przez dr Lukasa Kobera. Mamy nadzieje, że wspólne cele, które określiliśmy na konferencji będziemy mogli wspólnie realizować i wzajemnie się wspierać oraz wymieniać doświadczeniami w codziennej praktyce zawodowej. Jesteśmy w trakcie ustalania formy spotkania na przyszły rok i czekamy na Państwa sugestie, potrzeby oraz dziedziny pielęgniarstwa i położnictwa, w których chcieli by Państwo prezentować swoje prace. W związku z tym, że jest to ostatni numer przed Nowym Rokiem składam Państwu w imieniu całej Redakcji dobrych Świąt Bożego Narodzenia, dobrego Nowego Roku, mądrych decyzji i rozwoju zawodowego. Z pozdrowieniami Ewa Molka Redaktor Naczelna RADA NAUKOWA Redaktor Naczelna dr n. med. Ewa Molka Zespół Redakcyjny mgr Renata Mroczkowska mgr Ewa Rogula mgr Anna Wais mgr Lucyna Plewa PhD. Natalia Shygonska Rada Naukowa dr n. med. Ewa Molka dr n. med. Grażyna Franek dr n. med. Beata Naworska dr n. med. Sylwia Krzeminska dr n. med. Katarzyna Łagoda dr n. med Izabella Uchmanowicz dr n. hum. Urszula Marcinkowska dr n. med. Dorota Dobrzyn -Matusiak PARTNERZY Zespół Tłumaczy mgr Wojciech Nyklewicz mgr Agnieszka Wypych-Zych dr n. med. Beata Jankowska -Polanska dr n o zdr. Wioletta Pollok -Waksmanska dr hab. Joanna Rosinczuk -Tonderys Bc. Tomáš Válek (Czechy) PhDr. Milan Laurinc, dipl. s.(Słowacja) PhDr. Lukas Kober, PhD (Słowacja) mgr Ivana Harvanova PhD (Słowacja) PhD. Natalia Shygonska (Ukraina) SPIS TREŚCI 1. ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE 2. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM.......................................... 5 3. PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK...................................................11 4. WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM...........................20 5. WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH – ROLA ZESPOŁU MEDYCZNEGO W ASPEKCIE DIAGNOSTYKI, PRZECIWDZIAŁANIA I LECZENIA TYPOWYCH ZAGROŻEŃ POZABIEGOWYCH.......................................25 6. JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ – PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK.........................32 7. STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH...............................................................38 Wydawca: Wydawnictwo „DUX” Robert Sczendzina ul. Karola Miarki 11/1 41-902 Bytom Dane kontaktowe: tel.: 503-066-297 fax: (32) 79-79-122 adres email: [email protected] SPIS TREŚCI, ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE „Pielęgniarstwo Specjalistyczne” INFORMACJE OGÓLNE Wymagania etyczne Badania prowadzone na ludziach, muszą być przeprowadzone zgodnie z wymogami Deklaracji Helsińskiej, co należy zaznaczyć w opisie metodyki. Na przeprowadzenie takich prac Autorzy muszą uzyskać zgodę Terenowej Komisji Nadzoru nad Dokonywaniem Badań na Ludziach (Komisji Etycznej). Odpowiedzialność cywilna Redakcja stara się czuwać nad merytoryczną stroną pisma, jednak za treść artykułu odpowiada jego Autor. Wydawca ani Rada Programowa nie ponoszą odpowiedzialności za skutki ewentualnych nierzetelności. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE - ZGŁASZANIE PRAC DO DRUKU Przesłanie prac do redakcji Przesłanie prac do redakcji jest równoznaczne z oświadczeniem, że praca nie była dotychczas publikowana w innych czasopismach oraz nie była wcześniej złożona w innej Redakcji. Oddanie pracy do druku jest jednoznaczne ze zgodą wszystkich autorów na jej publikację i oświadczeniem, że Autorzy mieli pełny dostęp do wszystkich danych w badaniu i biorą pełną odpowiedzialność za całość danych i dokładność ich analizy. Dopuszcza się druk prac już opublikowanych ze względów ważnych dla czytelników, ale z adnotacją, iż jest to przedruki z jakiego źródła. Wersja elektroniczna prac: 1. Redakcja wymaga nadsyłania prac wyłącznie w formie elektro-nicznej na adres e-mail [email protected]. 2. Prace powinny być napisane w edytorze tekstu Word co najmniej „6”, Czcionka Times New Roman o wielkości „12”. Objętość prac oryginalnych i poglądowych nie powinna być większa niż 16 stron, a kazuistycznych 12 stron maszynopisu, łącznie z piśmiennictwem, rycinami, tabelami i streszczeniami (standardowa strona -1800 znaków). 3. Prace powinny być pisane w formacie A-4 z zachowaniem podwójnego odstępu, z lewej strony należy zachować margines 2 cm, a z prawej margines szerokości 3 cm. 4. Propozycje wyróżnień należy zaznaczyć w tekście pismem półgrubym (bold). 5. Na pierwszej stronie należy podać: * tytuł pracy w języku polskim i angielskim; * pełne imię i nazwisko Autora (Autorów) pracy. Przy pracach wieloośrodkowych prosimy o przypisanie Autorów do ośrodków, z których pochodzą; * pełną nazwę ośrodka (ośrodków), z którego pochodzi praca (w wersji oficjalnie ustalonej); * wskazać Autora do korespondencji oraz adres na jaki Autor życzy sobie otrzymać korespondencję ( służbowy lub prywatny) wraz z tytułem naukowym, pełnym imieniem i nazwiskiem oraz z numerem telefonu i adresem poczty elektronicznej. Jednocześnie Autor wyraża zgodę na publikację przedstawionych danych adresowych (jeśli Autor wyrazi takie życzenie, numer telefonu nie będzie publikowany); * słowa kluczowe w języku polskim i angielskim, zgodne z aktualną listą Medical Subject Heading (MeSH) – nie więcej niż 5. Na drugiej stronie pracy powinny być opisane wszelkie możliwe konflikty interesów oraz informacje o źródłach finansowania pracy (grant, sponsor), podziękowania, ewentualnie powinna się tutaj pojawić nazwa kongresu na którym praca została ogłoszona oraz zgoda pacjenta na publikację jeśli jest wymagana. 3 Streszczenie i słowa kluczowe Do artykułu następnie należy dołączyć streszczenie, jednobrzmiące zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Streszczenie prac oryginalnych powinno zawierać do 200 słów i powinno składać się z czterech wyodrębnionych części, oznaczonych kolejno następującymi tytułami: Cel pracy, Materiał i metodyka, Wyniki. Wnioski/Podsumowanie. Wszystkie skróty zastosowane w streszczeniu powinny być wyjaśnione. Streszczenia prac poglądowych i kazuistycznych powinno zawierać do 200 słów i zawierać cel pracy oraz podstawowe założenia. Po streszczeniu należy umieścić nie więcej niż pięć słów kluczowych w języku polskim i angielskim, zgodnych z aktualną listą Medical Subject Reading (MeSH). Jeżeli odpowiednie terminy MeSH nie są jeszcze dostępne dla ostatnio wprowadzonych pojęć, można stosować ogólnie używanych określeń. Układ pracy Układ pracy powinien obejmować wyodrębnione części: Wprowadzenie, Cel pracy, Materiał i metodyka, (w ramach części metodyka - Informacja o stanowisku Komisji Bioetycznej) Wyniki badań, Omówienie/Dyskusja, Wnioski/Podsumowanie, Piśmiennictwo, Tabele, Ryciny. Materiał i metodyka musi szczegółowo wyjaśniać wszystkie zastosowane metody badawcze, które są uwzględnione w wynikach. Należy podać nazwy metod statystycznych i oprogramowania zastosowanych do opracowania wyników. Tabele Tabele należy nadesłać w dwóch egzemplarzach, jedna wersja w tekście druga tabela w oddzielnym pliku. Tytuły tabel oraz ich zawartość powinny być wykonane w języku polskim. Wszystkie użyte w tabelach skróty powinny być wyjaśnione pod tabelą. Tabele powinny być opisane nad tabelą i ponumerowane cyframi arabskimi. Ryciny Ryciny należy nadsyłać w dwóch egzemplarzach, jedna wersja w tekście druga tabela w oddzielnym pliku. Ryciny należy opisać pod ryciną i ponumerować cyframi arabskimi. Wszystkie użyte pod ryciną skróty powinny być wyjaśnione pod ryciną. Skróty i symbole Należy Używać tylko standardowych skrótów i symboli. Pełne wyjaśnienie pojęcia lub symbolu powinno poprzedzać pierwsze użycie jego skrótu w tekście, a także występować w legendzie do każdej ryciny i tabeli, w której jest stosowany. Piśmiennictwo Piśmiennictwo powinno być ułożone zgodnie z kolejnością cytowania prac w tekście, tabelach, rycinach (w przypadku pozycji cytowanych tylko w tabelach i rycinach obowiązuje kolej- 4 ność zgodna z pierwszym odnośnikiem do tabeli lub ryciny w tekście). Liczba cytowanych prac w przypadku prac oryginalnych, poglądowych nie powinna przekraczać 20 pozycji, w przypadku prac kazuistycznych - 10 pozycji. Piśmiennictwo powinno zawierać wyłącznie pozycje opublikowane. Przy opisach bibliograficznych artykułów z czasopism należy podać: nazwisko autora wraz z inicjałem imienia (przy większej niż 4 liczbie autorów podaje się tylko pierwszych trzech i adnotację „et al” w pracach w języku angielskim oraz „i wsp.” w pracach w języku polskim) tytuł pracy, skrót tytułu czasopisma (zgodny z aktualną listą czasopism indeksowanych w Index Medicus, dostępnym m.in. pod adresem: ftp://nlmpubs.nlm.nih. gov/online/journals/ljiweb.pdf, rok wydania, numer tomu (rocznika) oraz numery stron, na których zaczyna i kończy się artykuł, np.: Szulc W, Niewiadomska WE. Etnopielęgniarstwo. Piel. 2000. 1999;2 (43): 34-6. Opisy wydawnictw zwartych (książki) powinny zawierać: nazwisko (a) Autora(ów) wraz z inicjałem imienia, tytuł, ew. numer kolejnego wydania, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania; przy pracach zbiorowych nazwisko(a) Redaktora (ów) odpowiedzialnego podaje się podtytule ksiązki i skrócie „(red.)”, a przy opisach rozdziałów książek należy podać: Autora (ów) rozdziału, tytuł rozdziału, następnie po oznaczeniu „[w:]” tytuł całości, Autora(ów) (Redaktora/ów) całości, oznaczenie części wydawniczej, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania oraz numery stron, na których zaczyna się i kończy utwór, np.: • Kulik TB, Wrońska I. red. Koncepcja zdrowia w medycynie i naukach społecznych. Stalowa Wola: Wyd. Wydz. Nauk Społ. KUL; 2000. • Piątkowski W. Zdrowie w socjologii. [w:] Kulik TB, Wrońska I, red. Koncepcja zdrowia w medycynie i naukach społecznych. Stalowa Wola: Wyd. Wydz. Nauk Społ. KUL; 2000.s.128-159. Konieczne jest używanie interpunkcji ściśle według powyższych przykładów opisu bibliograficznego. Odnośniki do publikacji internetowych są dopuszczalne jedynie w sytuacji braku adekwatnych danych w literaturze opublikowanej drukiem. W przypadku korzystania ze źródeł informacji elektronicznej wymagany jest pełny adres strony internetowej wraz z datą korzystania z niej. Prawa i obowiązki autorskie Jeśli Autorzy nie zastrzegają inaczej w momencie zgłaszania pracy, Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw autorskich do wydrukowanych (w tym prawo do wydawania drukiem, na nośnikach elektronicznych, CD i innych oraz w Internecie). Bez zgody Wydawcy dopuszcza się jedynie drukowanie streszczeń. Autorzy otrzymują 1 egzemplarz czasopisma. Tytułem powyższego wykorzystania utworów, Autorom nie są wypłacane honoraria. Po akceptacji pracy do druku autor zostanie poinformowany droga elektroniczną. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM Danuta Kolberg WSTĘP Urazy w tym urazy czaszkowo-mózgowe, stają się obecnie ważnym problemem socjomedycznym, a jednocześnie jedną z poważniejszych przyczyn zagrożenia życia i zdrowia współczesnego człowieka. Rozległe i ciężkie urazy są związane z wysoką śmiertelnością. W większości krajów, w tym także w Polsce, urazy są trzecią co do częstości przyczyną zgonów zaraz po chorobach naczyniowych i nowotworowych. Aktualnie na świecie notowanych jest rocznie 180220 przypadków urazów czaszkowo-mózgowych na 100 tys. ludności, przy czym ok. 10% stanowią urazy śmiertelne. Niepokojący jest fakt, że to zjawisko dotyczy w znacznej mierze ludzi młodych i czynnych zawodowo. Dlatego prawidłowo prowadzone postępowanie diagnostyczno-lecznicze, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne warunkuje szybki powrót do zdrowia i czynnego życia zawodowego. U schyłku XX stulecia dokonał się ogromny postęp w metodach postępowania z chorymi po urazach głowy. Określono czynniki odpowiedzialne za niekorzystne wyniki leczenia i pielęgnowania, a zapobieganie wtórnemu uszkodzeniu mózgu stało się podstawowym zadaniem postępowania we wczesnej fazie urazu. Następstwa urazu w dużym stopniu zależą od budowy głowy. Czaszka pełni funkcję zamkniętej nieelastycznej puszki, w której zamknięty jest mózg. Puszka ta ma stałą objętość. Przemieszczenia struktur mózgowych, które następują w skutek urazów są przyczyną powstania dodatkowych objętości w czaszce i stanowią ważną cechę urazów czaszkowo-mózgowych. W czasie występowania urazu czaszka przemieszcza się zgodnie z kierunkiem działania siły znacznie szybciej niż jej zawartość. Przesunięcia wewnątrzczaszkowe sprawiają, że uszkodzeniu ulegają nie tylko te miejsca, gdzie bezpośrednio działała siła urazu, ale i całkiem odległe. Głównym „ujściem” z wnętrza czaszki jest otwór potyliczny wielki, który w chwili urazu odgrywa ogromną rolę. Gradient ciśnień, który powstaje w czasie urazu przenosi się w stronę otworu i może powoduje naprężenie pnia mózgu, co skutkuje wstrząśnieniem lub jego stłuczeniem. Poza urazem jaki powstaje po stronie działania siły, uszkodzenia mózgu występują także po stronie przeciwnej. Takie obrażenia wywołane względnym przesunięciem się mózgu w stosunku do kości czaszki. Mechanizm ten dotyczy głównie urazu płatów czołowych, skroniowych i potylicznych. W chwili urazu dochodzi do względnego przesunięcia mózgu, co skutkuje wzrostem ciśnienia śródczaszkowego w miejscu urazu i ujemnego ciśnienia na przeciwnym biegunie. Pomiędzy sklepieniem czaszki a powierzchnią mózgu powstaje próżnia ssąca. Wysokie ujemne ciśnienie uwalnia pęcherzyki gazu i naczyń włosowatych kory mózgowej, co prowadzi do rozrywania naczyń i tkanki mózgowej. Dwa rodzaje przyspieszenia liniowe i rotacyjne - odpowiedzialne są za stłuczenie pnia mózgu i wstrząśnienie mózgu, a także za uszkodzenie rozległe aksonów istoty białej mózgu. Przyspieszenie lub opóźnienie w chwili urazu może być duże i bezpośrednio może prowadzić do śmierci [4]. Inną odmianą urazu czaszkowo-mózgowego o typie przyspieszenia lub opóźnienia jest uraz biczowy. Najczęściej występuje w wypadkach komunikacyjnych po najechaniu samochodu od tyłu albo po zderzeniu czołowym. Ruch głowy podczas urazu często doprowadza do utraty przytomności. CEL PRACY Celem pracy jest analiza stanu chorych leczonych w warunkach oddziału chirurgicznego po przebytych urazach czaszkowo-mózgowych oraz ocena roli pielęgniarek w tym zakresie. MATERIAŁ I METODY BADAŃ. Badaną grupę stanowiło 40 dorosłych pacjentów w wieku od 18 do 69 lat, obojga płci, leczonych w Oddziale Chirurgicznym w Szpitalu Powiatowym w Tczewie z powodu urazów czaszkowo-mózgowych. Badanie rozpoczęto w listopadzie 2011 r. i trwało ono do lutego 2012 r. W grupie ankietowanych było 12 kobiet i 28 mężczyzn. Wszystkie badania przeprowadzono w porozumieniu oraz za zgodą władz szpitala, w którym przeprowadzono badania. Metody badań. Kompleksowa oraz adekwatna do potrzeb i stanu zdrowia pacjenta pielęgnacja stanowi priorytet w pracy zawodowej pielęgniarek. Aby poznać PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 5 opinię pacjentów po urazach czaszkowomózgowych na ten temat pielęgnacji zastosowano sondaż diagnostyczny jako metodę badawczą. Narzędzie badawcze stanowi kwestionariusz ankiety skonstruowanej na potrzeby badania opinii pacjentów. Ankieta konstrukcji własnej daje możliwość zastosowania pytań ukierunkowanych na problemy i cel badania. Pytania dotyczące płci, wieku, objawów, zdarzenia oraz długości hospitalizacji wskazują na stan ogólny pacjentów, pozostałe pytania mają związek z celem pracy. W ankiecie wykorzystano pytania zamknięte. W kwestionariuszu ankiety zawarto informację o celu badania naukowego oraz zapewnienie o anonimowości i ochronie uzyskanych informacji. Zebrane dane zostały zapisane i poddane analizie przy pomocy arkusza kalkulacyjnego Open Office. Do analizy i prezentacji wyników wykorzystano metodę opisową i graficzną. WYNIKI BADAŃ Charakterystyka badanych W badanej grupie pacjentów po urazie głowy przebywających oddziale chirurgicznym najwięcej było mężczyzn - 28 osób na 40 badanych. Pozostałą część, czyli 12 stanowiły kobiety. W grupie pacjentów badanych w oddziale chirurgicznym w przedziale wiekowym 18-29 lat było 6 kobiet i 11 mężczyzn, w wieku 30-39 lat były 2 kobiety i 6 mężczyzn. Następny przedział 40-49 lat liczył 1 kobietę i 5 mężczyzn, kolejna grupa wiekowa 50-59 lat 4 mężczyzn, kobiet nie było. Ostatnia grupa to pacjenci w wieku 60-69 lat, w tej grupie były 3 kobiety i 2 mężczyzn. Ryc. 1. Urazy po spożyciu alkoholu. Pacjenci, którzy doznali urazu pod wpływem alkoholu w tej grupie badanych, to głównie mężczyźni, było ich 6 spośród 28 , kobiety pod wpływem alkoholu to tylko 1 pacjentka z 12 ankietowanych kobiet. Tabela 3. Występowanie ran głowy. Czy uraz spowodował przerwanie ciągłości skóry (ranę)? Kobiety Mężczyźni Tak 2 7 Nie 10 21 Tabela 1. Okoliczności urazu. Urazu doznałam(em) w wyniki Kobiety Mężczyźni Wypadku komunikacyjnego 6 10 Wypadku w domu 2 3 Uprawiania sportu 4 6 Pobicia 0 6 Wypadku w pracy 0 3 Największą grupę stanowią ankietowani, którzy doznali urazu w wyniku wypadku komunikacyjnego, jest to 6 kobiet i 10 mężczyzn, wypadkom w domu uległy 2 kobiety i 3 mężczyzn, podczas uprawiania sportu urazom uległy 4 kobiety i 6 mężczyzn, 6 mężczyzn zostało pobitych i w tej grupie nie ma kobiet .Ostatnią grupę stanowią pacjenci, którzy ulegli wypadkom w pracy, tj. 3 mężczyzn, kobiet nie było. Tabela 2. Urazy po spożyciu alkoholu. W chwili wypadku byłam(em) pod wpływem alkoholu? Kobiety Mężczyźni Tak 1 6 Nie 11 22 6 Ryc. 2. Występowanie ran głowy. Wśród ankietowanych 40 pacjentów ran po urazie doznały 2 kobiety i 7 mężczyzn, u pozostałych pacjentów nie doszło do przerwania ciągłości skóry. Tabela 4. Utrata przytomności. Czy wystąpiła utrata przytomności? Kobiety Mężczyźni Tak 7 11 Nie 5 17 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Ryc.3. Utrata przytomności. Ryc. 5. Bóle głowy. W grupie 40 osób ankietowanych, do szpitala po utracie przytomności trafiło 7 kobiet i 11 mężczyzn. W grupie 40 ankietowanych na bóle głowy po urazie cierpiało 10 kobiet i 21 mężczyzn, pozostali pacjenci dolegliwości bólowych nie podawali. Tabela 5. Utrata pamięci. Tabela 7. Nudności i wymioty. Czy pamiętam okoliczności wypadku? Kobiety Mężczyźni Czy wystąpiły nudności i wymioty? Kobiety Mężczyźni Tak 7 13 Tak 5 8 Nie 5 15 Nie 7 20 Ryc. 4. Utrata pamięci. Wśród badanych 40 pacjentów na zaburzenia cierpiało 7 kobiet i 13 mężczyzn. Tabela 6. Bóle głowy. Czy po urazie wystąpiły bóle głowy? Kobiety Mężczyźni Tak 10 21 Nie 2 7 Wśród ankietowanych u 5 kobiet na 12 wystąpiły nudności i wymioty, oraz 8 mężczyzn na 28 podawało nudności i wymioty. Tylko 1 kobieta i 5 mężczyzn na 40 pacjentów ankietowanych zaobserwowali wyciek płynu mózgowordzeniowego z ucha. Wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa zaobserwowało 8 mężczyzn i na ogólną liczbę 40 ankietowanych. Na zaburzenia równowagi wśród 40 pacjentów ankietowanych skarżyły się 2 kobiety i 6 mężczyzn. Na zaburzenia widzenia skarżyła się 1 kobieta i 5 mężczyzn w grupie 40 osób ankietowanych. Ankietowani do szpitala trafili karetką pogotowia – w ten sposób odpowiedziało 7 kobiet i 11 mężczyzn, oraz zgłosili się sami – tak odpowiedziało 5 kobiet i 17 mężczyzn z grupy 40 badanych. Z grupy 40 ankietowanych do 3 dni w oddziale chirurgicznym przebywało 6 kobiet i 20 mężczyzn, od 4 do 7 dni przebywały 4 kobiety i 4 mężczyzn, od 8 do 14 dni 2 kobiety i 4 mężczyzn. W grupie 40 ankietowanych pacjentów toaletę ciała wykonano u 7 kobiet i 16 mężczyzn. Pozostali pacjenci, czyli 5 kobiet i 12 mężczyzn nie zgłaszało takiej potrzeby. Wśród 40 pacjentów poddanych ankiecie 2 kobiety i 8 mężczyzn korzystało toalety przeciwodleżynowej, u pozostałych 10 kobiet i 20 mężczyzn nie było takiej potrzeby. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 7 Tabela 8. Spożywanie posiłków. Jak pomagano Pani(Panu) w spożywaniu posiłków? Kobiety Mężczyźni Przygotowywano gotowe porcje 4 5 Karmiono mnie 1 1 Byłam(em) żywiona(y) pozajelitowo 0 0 Żywiono mnie przez zgłębnik 0 0 Nie zachodziła taka konieczność 7 22 Grupa 4 kobiet i 5 mężczyzn miała przygotowywane porcje, karmiono 1 kobietę i 1 mężczyznę, pacjentów żywionych pozajelitowo nie było, u pozostałych 7 kobiet i 22 mężczyzn nie zachodziła taka konieczność. Tabela 8. Nauka chodzenia. Jak mobilizowano Panią(Pana) w okresie zdrowienia do poruszania się? Kobiety Mężczyźni Stosowano udogodnienia ( wózek, chodzik, balkonik) 4 10 Personel pomagał mi w poruszaniu się 8 18 Na 40 ankietowanych pacjentów udogodnienia stosowały 4 kobiety i 10 mężczyzn, personel pomagał w poruszaniu się grupie 8 kobiet i 18 mężczyzn. Tabela 9. Rehabilitacja pacjentów. Czy podczas hospitalizacji była prowadzona rehabilitacja? Kobiety Mężczyźni Czynna 1 4 Bierna 0 1 Nie była prowadzona 11 23 Rehabilitacja czynna prowadzona była u 1 kobiety i 4 mężczyzn, biernej poddano tylko 1 mężczyznę, u pozostałych 11 kobiet i 23 mężczyzn nie zachodziła taka potrzeba. DYSKUSJA Pielęgnowanie pacjentów stanowi bardzo ważny element procesu terapeutycznego pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych. Podczas przeprowadzonych badań na grupie 40 dorosłych pacjentów zauważono, że urazom głowy najczęściej ulegają młodzi mężczyźni, jest to grupa wiekowa 18-29 lat w liczbie 11 na 28 badanych mężczyzn. Główną przyczyną urazów są wypadki komunikacyjne i w tej grupie przodują młodzi mężczyźni, 10 na 28 badanych mężczyzn. W grupie kobiet wypadki komunikacyjne są także na pierwszym miejscu, jest to 6 na 12 badanych, czyli połowa. W świetle wyników badań własnych należy zgodzić się z tezą Klukowskiego i wsp., że powyższe zjawis- 8 ko dotyczy ludzi młodych i czynnych zawodowo. Kolejne miejsce, biorąc pod uwagę liczbę są urazy związane z uprawianiem sportu. W tej grupie znalazły się 4 z 12 ankietowanych kobiet, oraz mężczyźni liczbie 6 na 28 badanych. Analizując dane z kwestionariuszy ankiet zauważono dużą liczbę wśród mężczyzn, bo aż 6 na 28 ankietowanych stanowiły urazy głowy w wyniku pobicia. Wypadki w domu stanowią niewielką liczbę dwóch kobiet i trzech mężczyzn ankietowanych. Znacznie mniejsza podobnie jak u Kwolka jest także liczba pacjentów będących pod wpływem alkoholu, tylko jedna kobieta i sześciu mężczyzn wśród 40 pacjentów poddanych ankiecie. W świetle wyników badań własnych zwrócono uwagę na fakt, że tylko 7 mężczyzn i 2 kobiety po urazie doznały przerwania ciągłości skóry. Utratę przytomności w kwestionariuszu ankiety podało 7 kobiet i 11 mężczyzn, natomiast niepamięć zgłaszało tylko 2 mężczyzn więcej. Większość pacjentów po urazach zgłaszało bóle głowy, aż 10 kobiet na 12 ankietowanych i 21 mężczyzn na 28 ankietowanych. Tylko nieliczna grupa badanych zgłaszała nudności, wymioty, wyciek z ucha lub nosa. Analizując uzyskane wyniki ankiet i podane przez pacjentów objawy można stwierdzić , że prawdopodobnie nikt z ankietowanych nie doznał ciężkiego urazu głowy a pacjenci byli w stanie dobrym stabilnym karetką pogotowia do szpitala przywieziono 7 kobiet i 11 mężczyzn, pozostali pacjenci do szpitala zgłosili się sami. Według Kruszyny około 10% urazów głowy, są to urazy ciężkie, które kończą się śmiercią, lecz w tej grupie badanych pacjentów w stanie ciężkim nie odnotowano. Duża grupa badanych, bo aż 6 kobiet i 20 mężczyzn w szpitalu przebywało tylko do 3 dni, co oznacza, że po przeprowadzeniu badań i konsultacji specjalistycznych mogli opuścić Oddział Chirurgiczny. Dłuższy pobyt 8-14dni podają tylko 2 kobiety i 4 mężczyzn, co może świadczyć o tym, że ci pacjenci wymagali nie tylko badań i obserwacji, ale także leczenia. Podobnie jak u Pędziwiatr ankietowani zgłaszali duże zapotrzebowanie na wykonanie czynności higienicznych takich jak toaleta ciała, jest to grupa 7 kobiet i 16 mężczyzn, co może mieć związek występującymi dolegliwościami bólowymi. Chorzy boją się nowej sytuacji, wyrwani ze swojego środowiska nie potrafią się dostosować do nowego miejsca. Często towarzyszące urazowi dolegliwości hamują pacjentów przed jakąkolwiek aktywnością. Tylko 8 mężczyzn i 2 kobiety wśród 40 badanych wymagało wykonania toalety przeciwodleżynowej. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Te badania mają raczej związek z tym, że pacjenci mieli narzucony „reżim łóżkowy”, tzn. nie mogli swobodnie poruszać się po oddziale. Według Adamczyk w Oddziale Chirurgicznym przebywają także pacjenci obciążeni chorobami układu krążenia i innymi chorobami współistniejącymi i to właśnie oni wymagają od początku profilaktyki przeciwodleżynowej. Jarosz także w swojej pracy zauważył, że pacjenci w szpitalach są niedożywieni. Posiłki są nieodpowiedniej jakości lub ich droga podania jest niewłaściwa. Tak się złożyło, że poddana ankiecie grupa nie wymagała żywienia inną drogą niż doustna, zatem posiłki były przygotowane i pacjenci zjadali je samodzielnie. W grupie badanej tylko 1 kobieta i 1 mężczyzna wymagali karmienia. Podobnie jak u Jabłońskiej zaskakująco duża jest liczba pacjentów, którzy potrzebowali pomocy pielęgniarki w poruszaniu się, z tej grupy 40 chorych ankietowanych takiej pomocy potrzebowało 8 na 12 kobiet i 18 na 28 badanych mężczyzn. Prawdopodobnie wiąże się to z poczuciem bezpieczeństwa i dużym zaufanie jakim darzą pacjenci pielęgniarki. Sprzęt może być zawodny. Zjawisko to może świadczyć o tym, że prawdopodobnie pacjenci mając do wyboru korzystanie ze sprzętu pomocniczego chętniej wybierają pomoc personelu pielęgniarskiego. Podczas pobytu w szpitalu, rehabilitacji była poddana niewielka grupa ankietowanych pacjentów, ale arkusz ankiety nie wskazuje na to, czy rehabilitacja potrzebna była z powodu urazu głowy czy z powodu urazów współistniejących. Mowa tu o liczbie 4 mężczyzn i 1 kobiecie z grona 40 ankietowanych. Należy zgodzić się z Kinalskim, że rehabilitacja po urazach głowy powinna być wprowadzona jak najszybciej. Takie postępowanie zapobiega późniejszym powikłaniom, przykurczom lub nawet niepełnosprawności. Pielęgnacja jest nieodzownym elementem leczenia. Uzyskane wyniki mogą dowodzić, że pacjenci po urazach czaszkowo-mózgowych bez względu na stan ogólny zdrowia wymagają pielęgnacji, opieki lub chociaż pomocy w wykonywaniu podstawowych czynności i tej pomocy oczekują niemal wszyscy pacjenci . WNIOSKI Uzyskane wyniki badań przeprowadzone w Szpitalu Powiatowym na Oddziale Chirurgicznym pozwoliły sformułować następujące wnioski: 1. Największą grupę chorych stanowili ludzie młodzi, do 29 roku życia. 2. Najczęstszą przyczyną urazów głowy były wypadki komunikacyjne. 3. Większość pacjentów była w stanie ogólnym dobrym, bez utraty przytomności i ubytków neurologicznych, ich pobyt w szpitalu był krótki. 4. Najwięcej pacjentów wykazywało zapotrzebowanie na pomoc w wykonywaniu czynności higienicznych. 5. Mając do dyspozycji sprzęt pomocniczy ankietowani najczęściej wybierali pomoc pielęgniarki. STRESZCZENIE Opieka nad pacjentem po urazie czaszkowo-mózgowym jest zadaniem trudnym i interdyscyplinarnym. Odpowiednio dobrana pielęgnacja zapobiega powikłaniom i skraca pobyt chorego w szpitalu. Celem pracy była analiza stanu chorych leczonych w warunkach oddziału chirurgicznego po przebytych urazach czaszkowo-mózgowych oraz ocena roli pielęgniarek w tym zakresie. Badaniem objęto grupę 40 dorosłych pacjentów tego szpitala. Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji. Badanie rozpoczęto w listopadzie 2011 roku, a zakończono w lutym 2012 roku. Analiza wyników przeprowadzonych badań pozwoliła na wysunięcie następujących wniosków: największą grupę chorych stanowili ludzie młodzi-do 29 roku życia; najczęstszą przyczyną urazów głowy były wypadki komunikacyjne; większość pacjentów była w stanie ogólnym dobrym, bez utraty przytomności i ubytków neurologicznych, ich pobyt w szpitalu był krótki; najwięcej pacjentów wykazywało zapotrzebowanie na pomoc w wyko-nywaniu czynności higienicznych, mając do dyspozycji sprzęt pomocniczy ankietowani najczęściej wybierali pomoc pielęgniarki. ABSTRACT Taking care of a patient with a brain-skull injury is a difficult and an interdisciplinary task. Properly chosen nursing shortens time which patient has to spend in hospital and prevents from complications. The aim of the thesis was the analysis of condition of patients who were treated in surgery ward after their brain-skull injuries and the role of nurses during the process. The research was conducted on a group of 40 adult patients of the hospital. In the work was used poll method and self-constructed questionnaire. The research started in November 2011 and finished in February 2012. After the analysis of the research can be drawn such conclusions as: the biggest group was created by people who were 29 years old and younger; the most common cause of injuries were communication accidents; majority of patients were in good condition, without fainting and neurological damages and their time spent in hospital was short; majority of patients needed help in hygienic activities – having to choose hel-ping equipment they most often chose nurse’s help. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 9 BIBLIOGRAFIA 01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 18. 10 Adamczyk K.: Pielęgniarstwo neurochirurgiczne. Wydawnictwo Czelej. Lublin 2000. Adams M. M.,Hicks A. L.: Spasticity afterspinal cord injury. Spinal Cord. 2005. Charzewska J.: Identyfikacja niewłaściwego stanu odżywienia. Nowiny Lekarskie.2005 Czernicki Z.: Leczenie urazów czaszkowo-mózgowych w oddziałach chirurgicznych. Chirurgia po Dyplomie. Tom 2. nr 1. 2007. Ferber J. i inni: Zasady postępowania w początkowej fazie leczenia ciężkich urazów czaszkowo-mózgowych. Medycyna Intensywna i Ratunkowa. Tom 1. 2001. Ferber J. (red.): Wytyczne leczenia zachowawczego ciężkich urazów czaszkowo-mózgowych u dorosłych. Urban & Partner. Wrocław. 2003. Fontera J.A.: Stany zagrożenia życia w neurologi klinicznej. PZWL. 2011. Głowacki J., Marek Z.: Urazy czaszki i mózgu. Krakowskie Wydawnictwo Medyczne. Kraków. 2000. Jabłońska R. i inni: Postępowanie pielęgniarskie nad chorym po urazie czaszkowo-mózgowym na wszystkich etapach leczenia szpitalnego. [w:] http/www.neurocentrum.pl/ biblioteka Jarosz M.(red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ. Warszawa. 2010. Jarosz M.(red.): Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa. 2011. Kapała W.: Pielęgniarstwo w chirurgii. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006. Kaczmarczyk R.: Urazy czaszkowo-mózgowe. Część 1: Medycyna Rodzinna. 2001. Kinalski R.: Kompendium rehabilitacji i fizjoterapii. Urban & Partner. Wrocław 2002. Klukowski K., Talar J., Domaniecki J.:Rehabilitacja po urazach głowy. Zagadnienia wybrane. AWF. Warszawa. 2009. Kozubski W., Liberki P. (red.): Choroby układu nerwowego. PZWL. Warszawa 2004. 17. Kwolek A.: Rehabilitacja medyczna. Urban & Partner. Wrocław 2003. Kwolek A. i wsp.: Postępowanie rehabilitacyjne u chorych po urazach czaszkowo-mózgowych. (w:) Postępy w Rehabilitacji. Tom XVIII. 2004. 19. Lee J.: Common stoma problems: a brief for community nurses. Community Nurs. New York. 2001. 20. Lennon S., Stokes M.[red. wyd. pol.] Kwolek A.: Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Urban&Partner. Wrocław. 2009. 21. Lewko J i inni: Problemy odleżyn w praktyce pielęgniarskiej. (w:) Dermatologia Kliniczna. 2004. 22. Łojek E, Bolewska A.: Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej. Scholar. Warszawa. 2008. 23. Mazur R. (red.): Neurologia kliniczna. Via medica, Gdańsk 2005. 24. Pąchalska M., Neuropsychologia kliniczna.: Urazy mózgu. Tom 2. Procesy komunikacyjne i powrót do społeczeństwa. PWN. Warszawa. 2007. 25. Pąchalska M.: Terapia chorego z afazją. Logopedia. Tom 2. Opole. 2003. 26. Pędziwiatr A.: Koncepcja teoretyczna dotycząca satysfakcji pacjenta. Pielęgniarstwo Polskie.2005. 27. Pertkiewicz M.: Niedożywienie i jego następstwa. Post. Żyw. Klin. 2008. 28. Rosińczuk-Tonderys J.,Uchmanowicz I., Krzemińska S.: Pielęgnowanie i rehabilitacja osób po urazach czaszkowo-mózgowych. Annales UMCS. Lublin 2005. 29. Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002. 30. Sopota M., Łuczak J.: Odleżyny – profilaktyka i leczenie. Przewodnik Lekarza. 2001. 31. Stępień A.:Bóle głowy – diagnostyka i leczenie. Biblioteka Neurologii Praktycznej. Wyd. Czelej. Lublin. 2004. 32. Szmidt J.: Podstawy chirurgii. Tom 1. Medycyna Praktyczna, Kraków 2003. 33. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Tom II. Wybrane działania pielęgniarskie. Czelej. Lublin.2004. 34. Ślusarz R., Kruszyna K., Beuth W.: Pielęgniarstwo w neurochirurgii. Borgis Wydawnictwo Medyczne. Warszawa. 2006. 35. Ślusarz R: Wybrane standardy i procedury w pielęgniarstwie neurochirurgicznym. Wydawnictwo: Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych. Warszawa. 2007. 36. Talar J.: Urazy pnia mózgu. Kompleksowa diagnostyka i terapia. Bydgoszcz: Kat. Klin. Rehab,.2002. 37. Woźniacki M., Kołodziej J.:Rehabilitacja w chirurgii. Wydawnictwo Lekarskie. PZWL. Warszawa. 2006. 38. Zahradniczek K.: Wprowadzenie do pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 2000. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK ILONA FERTAŁA ZAŁOŻENIA I CEL PRACY Przeszczep to szansa na życie i droga do jego ocalenia. Każdy człowiek otrzymuje jedno życie od rodziców w chwili poczęcia. Wśród nas żyją jednak ludzie, którzy dzięki drugiemu człowiekowi rodzą się na nowo. Dla nich przeszczep staje się początkiem nowego, lepszego życia. Wprawdzie u osób po transplantacji występują pewne niedogodności związane z przyjmowaniem leków immunosupresyjnych, regularnym wykonywaniem badań kontrolnych i pewnymi ograniczeniami w życiu codziennym, to jednak przeszczep daje im możliwość korzystania z uroków życia w taki sposób, o jakim kiedyś marzyli. Celem pracy jest próba przedstawienia problemów zdrowotnych pacjentów po transplantacji nerek w zakresie: - identyfikacji problemów pacjentów i ich roli w czasie oczekiwania na przeszczep i po jego wykonaniu - określenia poziomu wiedzy chorego na temat powikłań po przeszczepie nerki, leczeniu immunosupresyjnym i samoopieki w warunkach domowych - ocena jakości życia po transplantacji z punktu widzenia pacjenta TEREN I ORGANIZACJA BADAŃ Badaniem objęto 80 osób po transplantacji nerki. W grupie tej znajdowało się 29 kobiet i 51 mężczyzn w wieku powyżej 21 lat. Badanie przeprowadzono w Poradni Transplantacyjnej i na Oddziale Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w terminie od 06.09.2010r do 21.03.2011 r. Podstawowym kryterium włączenia do badania była zgoda i chęć wypełnienia ankiety oraz wykonana transplantacja nerki. Z badania zostali wyłączeni pacjenci po jednoczasowym przeszczepie nerki i trzustki oraz chorzy, którzy nie wyrazili zgody na udział w badaniu. METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE Do badania wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, z użyciem autorskiego kwestionariusza ankiety. PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK Metoda sondażu diagnostycznego - umożliwia poznanie opinii określonej populacji. Grupa do badania zostaje dobrana do badania w taki sposób, aby stanowić wierne odbicie danej populacji – wszystkich jej struktur, cech i elementów. Kwestionariusz ankiety – to obok wywiadu najczęściej stosowana technika sondażu diagnostycznego. Polega na zadawaniu pytań respondentom i prosi o udzielenie odpowiedzi. W ankiecie ważne jest poprawne formułowanie pytań oraz poprzedzająca je instrukcja odpowiedzi [61]. Pacjenci wypełnili kwestionariusz złożony z instrukcji i 53 pytań (załącznik nr 1). Większość pytań miała charakter zamknięty, kilka półotwarty, a 5 było otwartych. W instrukcji zamieszczono informację o celu badania i zapewnieniu anonimowości. Pytania pozwoliły przedstawić sytuację zdrowotną pacjentów przed i po przeszczepie nerki. Kwestionariusz podzielono na dwie części: - W pierwszej części uwzględniono choroby przyczyniające się przeprowadzenia transplantacji, choroby współistniejące, przeżycia związane z przygotowaniem do przeszczepu, czynniki wpływające na samopoczucie po transplantacji (min. powikłania) oraz przygotowanie do samoopieki. Pacjenci, odpowiadając na pytania pokazali, jak przeszczep wpłynął na poprawę jakości ich życia. - W drugiej części kwestionariusza zapisano informacje dotyczące danych demograficznych pacjentów: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, stan cywilny, ilość posiadanych dzieci, wykształcenie, aktywność zawodową, źródło utrzymania, pacjenci ocenili swoją sytuacje materialną. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA BADANYCH Wśród pacjentów po przeszczepie nerki, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu było 36,3% kobiet i 63,8% mężczyzn. Największą grupę pacjentów po przeszczepie nerki stanowili chorzy w wieku powyżej 50 lat - 37,5%, najmniej liczna była grupa chorych w wieku 21-30 lat-10%. 11 Ankietowani po przeszczepie nerki, jako swoje miejsce zamieszkania podali w 68,8% miasto, w 31,3% wieś. Najczęściej ankietowani, jako stan cywilny podawali mężatka/żonaty 75%, w 25% udzielili odpowiedzi panna/kawaler. W odpowiedzi na pytanie ankietowe dotyczące posiadania dzieci - 68,8% odpowiedziało – posiada, natomiast 31,3% respondentów udzieliło odpowiedzi – nie posiada. Wszyscy respondenci posiadający dzieci mieli możliwość odpowiedzi na pytanie –ile? Największa grupa pacjentów posiada dwoje dzieci (32 osoby), natomiast jedna osoba ma ich pięcioro i jedna czworo. Wykształcenie średnie w grupie badanych w kwestionariuszu ankiety podało 36,25% respondentów, zawodowe – 31,3%, wyższe – 22,5%, podstawowe – 10%. Znaczna część respondentów nie pracuje zawodowo – 67,5%. Chorzy, którzy podjęli pracę po przeszczepie nerki to 32,5% badanych. Wśród wykonywanych zawodów respondenci podali min.: nauczyciel, przedstawiciel handlowy, kierowca, wykładowca uniwersytetu, sprzedawca, informatyk, sprzedawca, pracownik biurowy. Głównym źródłem utrzymania chorych po tansplantacji nerki jest renta – dotyczy 55% badanych. Jako ,,inne’’ źródło utrzymania 2,5% ankietowanych podało, że jest na utrzymaniu męża. Znaczna część respondentów oceniła swoją sytuację materialną jako ,,dobra’’ (67,5%). Osoby te stanowią ponad połowę populacji badanej. Zła sytuacja materialna dotyczy 26,3% badanych. WYNIKI Wyniki z kwestionariusza ankiety: ,,Problemy zdrowotne pacjentów po transplantacji nerek’’. Badaniem za pomocą kwestionariusza ankiety objęto 80 respondentów (n=80) po przeszczepie nerki. Wśród badanych znajdowało się 29 kobiet i 51 mężczyzn. Sytuacja zdrowotna pacjentów przed transplantacją nerki Pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek rozważani są, jako potencjalni biorcy przeszczepu nerkowego. Do uszkodzenia nerek może dojść w przebiegu wielu chorób, przede wszystkim kłębuszkowego zapalenia nerek, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i wielotorbielowatości nerek. U większości chorych występują choroby układu sercowo–naczyniowego. Prawie wszyscy chorzy, przed wykonaniem przeszczepu leczeni są hemodializami i dializami otrzewnowymi. 12 W kwestionariuszu ankiety, jako główną chorobę, która przyczyniła się do przeszczepu nerki respondenci podali kłębuszkowe zapalenie nerek – 53,8%, na drugim miejscu podali nadciśnienie tętnicze – 25%. Jedna osoba odpowiedziała, że było to układowe zapalenie naczyń. Wśród chorób współistniejących respondenci wymienili w największej ilości nadciśnienie tętnicze – 81%, później kolejno: nadwagę-28,8%, cukrzycę22,5%, podwyższony poziom cholesterolu- 22,5%, otyłość-7,5%. Na pytanie o dodatni HBS i HCV odpowiedziały tylko 22 osoby. 15 % ankietowanych odpowiedziało, że ma dodatni HBS, a 12,5% pacjentów ma dodatni HCV. Przed wykonaniem przeszczepu 98,8% chorych była poddawana dializie, tylko jedna osoba miała wykonany przeszczep wyprzedzający. Wśród pacjentów dializowanych przed transplantacją nerki 90% pacjentów była hemodializowana, a tylko 10% respondentów było dializowanych otrzewnowo. Przed rozpoczęciem dializ na listę oczekujących na przeszczep zostało wpisanych 3,8% respondentów, natomiast podczas leczenia dializami 96,3%. Przed wykonaniem przeszczepu respondenci byli poddawani dializie. W 32,5% chorzy byli dializowani w okresie 13-24 miesięcy. Jedna osoba podała, że dializowała się 16 lat. O możliwości przeszczepienia nerki ankietowani zostali poinformowani w 87,5% przez lekarza nefrologa. Jeden pacjent uzyskał informacje o możliwości przeszczepu z literatury. Ankietowanym w okresie rozwiania się choroby towarzyszyły następujące przeżycia: stres wystąpił u 46,3% ankietowanych, niepokój - 38,8%, złość38,8%, lęk-26,3%, bezradność -21,3%, bunt -15%, napięcie -13,8%, osamotnienie – 8,8%, izolacja – 3,8%, żadne z wymienionych odpowiedziało-21,3%, jedna osoba napisała, że towarzyszył jej strach przed śmiercią. Sytuacja zdrowotna chorych po prze-szczepie nerki – powikłania Przeszczepienie nerki to nie tylko zabieg operacyjny, ale również leczenie immunosupresyjne i wspomagające. Zarówno sam zabieg jak i terapia immunosupresyjna obarczone są możliwością wystąpienia wielu powikłań zarówno we wczesnym jak i późnym okresie po transplantacji. Czas oczekiwania ankietowanych na przeszczep mieścił się w przedziale czasowym od 1 miesiąca do 10 lat. Największa liczba respondentów 33,8% oczekiwała na przeszczep w przedziale czasowym 0-6 miesięcy, 5% chorych oczekiwało na przeszczep 5-10 lat. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Wśród ankietowanych 88,8% ma za sobą jeden przeszczep, a 6,3% miało wykonaną transplantację nerki dwa razy. Czas, który minął od przeszczepu wśród ankietowanych mieści się w przedziale od 1 miesiąca do 16 lat. Największa liczba chorych – 17,5%, jest 4 lata po przeszczepie, natomiast jedna osoba 16 lat. Ankietowani zapytani o czynniki, które miały wpływ na ich samopoczucie w pierwszych dniach po przeszczepie napisali, że było to poczucie bezradności i niemożność wpłynięcia na swój los (45% chorych). Dwie osoby w odpowiedzi innenapisały: niepokój o powodzenie przeszczepu i zaplecze sanitarne. Po zabiegu operacyjnym ankietowani najbardziej liczyli na troskliwą opiekę pielęgniarki – 62,5%, najmniejszą pomocą służyli psycholodzy – 6,3%. Zapytano respondentów, czy bezpośrednio po zabiegu wystąpiły powikłania i jakie? 60% pacjentów napisało – nie, 40% - tak. Ankietowani wśród powikłań wymienili min.: zwężenie moczowodu (2,5%), limfocele (5%), zakażenia i infekcje dróg moczowych (8,8%), krwiaki(5%), podwyższenie poziomu cukru (5%), ostry odrzut (7,5%), zwężenie tętnicy nerkowej (2,5%), wyciek moczu (2,5%), peknięcie przewodu moczowego (1,3%), zatrzymanie moczu (1,3%), zawał serca (1,3%), zapalenie płuc (1,3%). Ankietowani na pytanie o częstość występowania infekcji bakteryjnych i wirusowych zaznaczyli w 57,5% odpowiedź bardzo rzadko. Cukrzyca potransplantacyjna wystąpiła u 32,5% ankietowanych. Najczęściej wymieniane przez pacjentów zaburzenia żołądkowo-jelitowe, które wystąpiły po transplantacji to: wzmożony apetyt – 36,3%, biegunki26,3% i zgaga - 23,8%. Zaburzenia ze strony układu moczowego w postaci zmniejszenia ilości oddawanego moczu wystąpiło 13,8% respondentów. Jedna osoba napisała, że odczuwa pieczenie przy oddawaniu moczu. Zmiany grzybicze występujące u ankietowanych to: zmiany okolicy płytek paznokciowych rąk i nóg – 13,8%, zmiany śluzówki jamy ustnej- 8,8%, u jednej osoby powstała grzybica w pachwinach. Do leków immunosupresyjnych najczęściej stosowanych po transplantacji nerki przez ankietowanych należą: Cell-Cept (43,8%), Neoral (42,5%), Advagraf (37,5%), oraz Encorton (28,8%). Zapytano respondentów, czy przyjmują leki immunosupresyjne regularnie, zgodnie ze zleceniem lekarza. Prawie wszyscy ankietowani odpowiedzieli – tak, i tylko jedna osoba napisała, że czasem zapomina. Wśród objawów ubocznych stosowania leków immunosupresyjnych chorzy najczęściej wymiePROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK niali: drżenie rąk - 42,5%, nadmierny porost włosów – 41,3%, nadmierny apetyt – 36,3% oraz nadmierny przyrost wagi ciała – 33,8%. Przygotowanie biorcy do samoopieki i samokontroli w warunkach domowych Pierwsze dni i tygodnie po przeszczepieniu są okresem zmiany charakteru opieki nad pacjentem ze szpitalnej na ambulatoryjną. Ważne jest, aby w tym czasie przygotować chorego do samoopieki i samopielęgnacji. Trzeba zapoznać go z nazwami i dawkami leków, oraz potencjalnymi działaniami ubocznymi i możliwościami interakcyjnymi z innymi lekami. Należy omówić z chorym zalecenia dietetyczne, możliwość wykonywania ćwiczeń fizycznych, zwrócić uwagę na aspekty związane z pielęgnacją ciała. Pacjenci powinni być poinformowani jak rozpoznawać objawy zakażenia oraz odrzucenia nerki przeszczepionej. Należy nauczyć pacjenta jak i dlaczego należy prowadzić dzienniczek samokontroli. Poinformować o konieczności zgłaszania się na wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej. Zarówno chory jak i rodzina stopniowo powinni nauczyć się zasad opieki i rozwiązywania problemów w warunkach domowych. Na pytanie ankietowanych, czy byli przygotowani do samokontroli i samoopieki w warunkach domowych 63,8% respondentów napisała – tak, a 26,3% - raczej tak. Zapytano respondentów, jaka jest według nich wiedza na temat powikłań po transplantacji. W 36,3% ankietowanych odpowiedziało, że wystarczająca i tylko 6,3% chorych napisało, że tak nie jest. Wiedza na temat powikłań po przeszczepie według 52,3 % ankietowanych została przekazana przez lekarza prowadzącego, 11,3% chorych uzyskało ją od innego pacjenta. Aby sprawdzić wiedzę ankietowanych na temat powikłań, poproszono o zaznaczenie tych, które mogą wystąpić po transplantacji. Większość chorych zaznaczyła: podwyższenie poziomu cukru - 45%, zakażenie układu moczowego-42,5%, wzrost masy ciała-41,3%, infekcje i zakażenia rany-36,3%. Najmniejsza liczba respondentów (1%), podała krwawienia i odleżyny. Respondenci w 43,8% odpowiedzieli, że w ich opinii wiedza na temat powikłań jest wystarczająca, 11,3% ankietowanych napisało – nie i 10% raczej nie. W opinii pacjentów przygotowanie do zabiegu i do tego, co będzie po transplantacji było w: 31,3% bardzo dobre, 58,8% dobre, 10% odpowiedziało, że złe. Z ankiet wypełnionych przez chorych po transplantacji nerki dowiadujemy się, że 10% z nich wymaga 13 pomocy w opiece: pomoc przy chodzeniu (jedna osoba), w pracach domowych (dwie osoby), trzech chorych napisało, że wymaga pomocy, lecz nie określiło, w czym. Dla dwóch ankietowanych największym problemem jest wzrok, spadek ciśnienia i spadek poziomu cukru. Największą pomocą w opiece chorym po transplantacji służą: mąż/żona -62,5% oraz rodzice: 21,3%. Respondenci na wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej w 97,5% zgłaszają się regularnie i tylko 2,5% napisało, że czasem zapomina. Na wizyty kontrolne u stomatologa 1 raz na rok zgłasza się 36,3% ankietowanych, 1 raz na pół roku - 35%, rzadziej niż co rok - 20%, w ogóle-8,7%. Każdy pacjent po przeszczepie nerki informowany jest o konieczności prowadzenia dzienniczka pomiaru min.: ciśnienia, masy ciała, ilości wydalanego moczu, stężenia poziomu cukru we krwi, przyjmowanych leków. Respondenci w 62,5% kontrolują ciśnienie krwi, 40% sprawdza masę ciała. Wśród pacjentów 47,5% nie stosuje w swojej diecie suplementów witaminowo-mineralnych, 26,3% ankietowanych zażywa witaminy i minerały stale. Jakość życia po przeszczepie w opinii ankietowanych Do transplantacji nerki kwalifikują się chorzy w końcowym stadium niewydolności nerek, u których nie stwierdzono bezwzględnych przeciwwskazań do przeszczepu. Przeszczep nerki oferuje im lepszą jakość życia niż dializoterapia. W opinii 81,3% ankietowanych samopoczucie po przeszczepie poprawiło się, w opinii 3,8% pogorszyło się. Samoocena po transplantacji nerki w opinii 65% respondentów poprawiła się, jedna osoba powiedziała, że pogorszyła się, a dla 33,75% transplantacja nie miała na nią wpływu. Życie towarzyskie po przeszczepie u 55% chorych poprawiło się, u 2,5% pogorszyło się. U 67,5% ankietowanych transplantacja wpłynęła na poprawę sprawności fizycznej, u 18,8% nie miała na nią wpływu. W opinii 63,8% respondentów transplantacja nie miała wpływu na zmianę kontaktów społecznych z rodziną i znajomymi, u 2,5% ankietowanych kontakty pogorszyły się. Grono przyjaciół i znajomych u 82,5% chorych po transplantacji pozostało bez zmian, a 11,3% ankietowanych zwiększyło się. Transplantacja nerki pozwoliła 48,8% ankietowanych spełnić swoje plany życiowe dotyczące nauki i pracy, a u 13,8% chorych przyczyniła się do spełnienia marzeń o macierzyń-stwie i rodzicielstwie. Jakość życia po przeszczepie nerki: 73,8% opiniodawców porównuje ją, z jakością życia osoby zdrowej, 20% twierdzi, że jest bez zmian a 6,3% respondentów jest rozczarowana. Prawie wszyscy chorzy po transplantacji nerki w ankiecie napisali, że 14 o swój stan zdrowia dbają dobrze- 72,5% i bardzo dobrze – 16,3%. OMÓWIENIE WYNIKÓW Do uszkodzenia nerek dochodzi w przebiegu wielu chorób. W konsekwencji zachodzi konieczność wprowadzenia terapii zastępczej – dializy lub transplantacji. Dializa, to metoda powszechna i dostępna, lecz najlepszym sposobem leczenia niewydolności nerek jest jej przeszczepienie - przedłuża życie chorego i poprawia jego jakość [51]. Przeprowadzone badania ukazały wybrane problemy zdrowotne pacjentów przed i po transplantacji nerek. Populacja badawcza była zróżnicowana, dominowali pacjenci w wieku powyżej 50 lat (37,5% ankietowanych). Zaobserwowano brak zależności pomiędzy wykształceniem, stanem cywilnym, miejscem zamieszkania a wystąpieniem choroby. Większość ankietowanych (53,8%) uczestniczących w badaniu podała, że chorobą, która przyczyniła się do rozwoju niewydolności nerek było kłębuszkowe zapalenie nerek. Również literatura podaje, iż jest to jednostka chorobowa, która w ok. 25% wszystkich przypadków prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek [47]. Antoszkiewicz K., Czerwiński J. w Biuletynie Informacyjnym Poltransplantu podali, że w 2010 roku, podobnie jak w latach poprzednich główną przyczyną niewydolności nerek było również kłębuszkowe zapalenie nerek [1]. Wśród chorób współistniejących na pierwszym miejscu respondenci wymienili nadciśnienie tętnicze (81%), później nadwagę (28,8%), podwyższony poziom cholesterolu (22,5%) i cukrzycę (22,5%). Dodatni HBS miało 15% respondentów, a dodatni HCV – 12,5%. Spośród wszystkich badanych 98,8% była dializowana: w 90 % przypadków była to hemodializa, a w 10% pacjenci byli dializowani otrzewnowo. Pacjenci przygotowujący się do transplantacji muszą przejść kwalifikację, której celem jest wykluczenie przeciwwskazań. Dlatego też wpisanie chorego na listę oczekujących na transplantację uzależnione jest nie tylko od istnienia dawcy, lecz także od stanu zdrowia biorcy. Wśród badanych: 96,3% została wpisana na listę oczekujących podczas leczenia dializami, a tylko 3,8% przed rozpoczęciem dializ. Natomiast okres czasu, który upłynął od rozpoczęcia dializ do przeszczepu u badanych chorych był bardzo zróżnicowany: od 1 miesiąca do 16 lat. Największa liczba osób mieściła się w przedziale 1324 miesiąca ( 32,5%). Lewandowska D. i wsp. podali, PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej iż w roku 2010, podobnie jak w trzech poprzednich latach czas dializoterapii przed transplantacją wynosił średnio 2 lata i 10 miesięcy [60]. Informację o możliwości przeszczepienia nerki respondenci w 87,5% uzyskali od lekarza nefrologa. Czas rozwijania się choroby to bardzo trudny okres w życiu każdego człowieka. Wśród przeżyć, które towarzyszyły w trakcie jej rozwoju ankietowani wymienili: stres – 46,3%, niepokój – 38,8%, złość -38,8%, lęk – 26,3%, oraz bezradność – 21,3%. Zabieg operacyjny, leczenie immunosupresyjne, występowanie i leczenie chorób współistniejących wiąże się z wystąpieniem wielu powikłań po transplantacji. Zabieg operacyjny to dla wielu chorych sytuacja stresowa i wymagająca zainteresowania ze strony personelu medycznego i rodziny. Większa część ankietowanych po zabiegu operacyjnym najbardziej liczyła na opiekę lekarską – 62,5% i troskliwą opiekę pielęgniarki – 58,8%. Bezpośrednio po zabiegu powikłania wystąpiły u 40% respondentów. Do najczęściej wymienianych przez badanych należy: cukrzyca potransplantacyjna, która bezpośrednio po zabiegu wystąpiła u 6,3% osób, a w późniejszym okresie ujawniła się u 32,5% ankietowanych. Podobny wynik uzyskała Żywiec J. i wsp. w badaniach przeprowadzonych w Klinice chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. Grupę badanych stanowiło 83 pacjentów 31 kobiet i 52 mężczyzn) – cukrzycę stwierdzono u 27% pacjentów [58]. Powikłania chirurgiczne, które wystąpiły po przeszczepie u ankietowanych to: limfocele (5%), krwiaki (5%), zwężenie tętnicy nerkowej (2,5%), rozejście rany (1,3%). Przegląd prac na temat powikłań chirurgicznych po transplantacji nerki pozwala stwierdzić fakt, że wymieniane przez badanych limfocele i krwiaki występują dość często po tego rodzaju zabiegach [28]. W amerykańskim czasopiśmie Nephrology Hurst F.P. i wsp. napisali, że zwężenie tętnicy nerkowej jest powikłaniem, które jest niekorzystne dla chorego, w istotny sposób wpływa na wyniki przeszczepu i strategie leczenia. Stwierdzenie to zostało poparte badaniami przeprowadzonymi u chorych, którzy mieli wykonany przeszczep nerki w latach 20002005. Grupa badawcza była bardzo duża - liczyła 41.867 osób, z czego w 823 przypadkach stwierdzono zwężenie tętnicy nerkowej. [62] Kolejnym problemem transplantacji są zaburzenia ze strony układu moczowego. Z przeprowadzonego badania wynika, że dotyczą one 21,3% ankietowanych. Najczęściej wymienianym przez chorych powikłaniem (13,8 %) było zmniejszenie ilości wydalanego moczu. Biorcy wymienili również: zakażenie dróg moczowych PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK (8,8%), wyciek moczu (2,5%), zwężenie moczowodu (2,5%), zatrzymanie moczu (1,3%) i pękniecie przewodu moczowego (1,3%). Dla porównania - Nie Z. L. i wsp. w Klinice Urologii i Chirurgii Daping Hospital w Honkongu w Chinach przeprowadzili badania retrospektywne dotyczące powikłań urologicznych u 1223 biorców nerek. Powikłania te wystąpiły u 92 osób (7,5%). Wśród powikłań dotyczących układu moczowego wymieniono: wyciek moczu – dot.43,35%, niedrożność moczowodu – 35,29%, odpływy pęcherzowo-moczowe – 14,11% ogólnej liczby zaburzeń urologicznych [63]. Wśród zaburzeń żołądkowo – jelitowych badani wymienili: wzmożony apetyt – 36,25%, zgagę – 23,75%, biegunki – 26,25%, zaparcia – 11,25%, bóle w nadbrzuszu – 6,25%, brak apetytu- 3,75%, wymioty- 3,75% oraz nudności – 2,5%. Objawy te w większości przypadków mają związek z zastosowanym leczeniem immunosupresyjnym. Infekcje bakteryjne i wirusowe mogą przyczynić się do niepowodzeń transplantacji. Wśród ankietowanych 10% podaje, że infekcje te występują często, a 16,3% częściej niż 2 razy w roku. Zakażenia grzybicze występują głównie u osób z upośledzona odpornością. Każdy chory po przeszczepie nerki ma osłabiony układ immunologiczny, dlatego możliwość wystąpienia grzybicy jest zdecydowanie wyższa. Z analizy ankiety wynika, że schorzenie to wystąpiło u 23,3% badanych. Zmiany na śluzówkach jamy ustnej wystąpiły u 2,5%, badanych, zmiany w okolicy płytek paznokciowych rąk i stóp u 13,8%, jedna osoba podała, że zmiany grzybicze wystąpiły w pachwinach. Nieco inne wyniki uzyskała w swoich badaniach Trzmiel D. i wsp. Przeprowadzili oni badania w kierunku grzybicy skóry, stóp i płytek paznokciowych u 300 osób po przeszczepie nerki. Badanie to zostało przeprowadzone w Przyklinicznej Poradni Leczenia Immunosupresyjnego Katedry i Kliniki Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii w Katowicach. Wykazało ono, że grzybica pojawiła się u 11,3% biorców nerek, z czego grzybica płytek paznokciowych wystąpiła u 3,6% badanych [44]. Stosowanie leków immunosupresyjnych z jednej strony wpływa na przeżycie przeszczepionego narządu z drugiej strony - leki tej grupy mają wiele działań ubocznych. Wśród leków najczęściej stosowanych przez ankietowanych należy wymienić: Cell-Cept -43,8%, Neoral-42,5%, Advagraf37,5% i Encorton -28,8%. Głównym problem zdrowotnym stosowania terapii immunosupresyjnej wśród respondentów było: drżenie rąk – 42,5%, nadmierny porost włosów – 41,3%, nadmierny apetyt – 36,3% oraz wzrost ciśnienia tętniczego – 26,3%. Aby zapobiec utracie narządu ważne jest regularne zażywanie leków immunosupresyjnych. W grupie badanej prawie wszyscy chorzy (98,8%) potwierdzili regularne przyjmowanie leków. 15 Niedobór składników mineralnych i witamin to kolejny problem, który dotyczy biorców nerek i jest spowodowany przede wszystkim skutkami ubocznym stosowania leków immusupresyjnych. Ankietowani w 26,3% stosują w swej diecie suplementację preparatami witaminowo – mineralnymi. Lepszy wynik w swych badaniach uzyskała Duda G. i wsp., gdzie wśród 101 pacjentów Poradni Transplantacyjnej Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu, 49,5% chorych uzupełniało dietę składnikami mineralnymi i witaminami [53] Zdyscyplinowanie, przestrzeganie zaleceń lekarskich i dietetycznych, umiejętność odróżniania poważnych objawów od nieistotnych, szybka konsultacja z lekarzem znacznie zmniejszają ryzyko pojawienia się groźnych powikłań. Ilość mogących wystąpić po transplantacji powikłań może być różna, dlatego ankietowani mieli możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi. Do najczęściej wymienianych można zaliczyć: podwyższenie poziomu cukru – 45%, zakażenia układu moczowego-42,5%, infekcje i zakażenia rany – 36,3%, wzrost ciśnienia tętniczego – 26,3%, utrudniony odpływ moczu – 17,5%, zwężenie tętnicy nerkowej – 7,5%. Odpowiednia ilość wiedzy na temat powikłań może świadczyć o zaangażowaniu personelu medycznego w edukację pacjenta oraz duże zainteresowanie jednostką chorobową. Zapytano ankietowanych czy byli przygotowani do samoopieki i samokontroli w warunkach domowych. Większość chorych – 63,8% odpowiedziała, że była przygotowana, a wiedzę tą uzyskała w 52,3% od lekarza prowadzącego i 35% od nefrologa. 31,3% biorców nerki ocenia bardzo dobrze swoje przygotowanie do zabiegu i do tego, co będzie później. Ankietowana grupa w 36,3% potwierdziła, że ma wystarczającą wiedzę na temat powikłań. W profilaktyce odrzucenia przeszczepu bardzo ważne są wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej. Aż 97,3% chorych regularnie zgłasza się na badania. Z kolei na wizyty kontrolne do stomatologa, co pół roku idzie tylko 35% ankietowanych. W samokontroli po przeszczepie bardzo ważne jest prowadzenie dzienniczka kontroli min. ciśnienia, poziomu cukru, masy ciała itp. Spośród 100% ankietowanych 62,5% kontroluje ciśnienie krwi, 40% masę ciała, 15% ilość wydalanego moczu, 21,3% - sprawdza poziom cukru we krwi, a 23,8% prowadzi stałą kontrolę przyjmowanych leków. Transplantacja nerki – to ważny moment w życiu chorego, to początek nowego, lepszego życia. W opinii ankietowanych, jakość życia po przeszczepie ulega znacznej poprawie - 73,8% respondentów porównuje je, z jakością życia osoby zdrowej, natomiast u 20% chorych przeszczep nie wpłynął na poprawę funkcjonowania w życiu. Nieco 16 inny wynik uzyskano w badaniu Wójcickiej M. i wsp., gdzie objęto badaniami grupę 67 pacjentów po przeszczepie nerki, którzy oceniali swoją jakość życia przed zabiegiem i po jego wykonaniu. W badaniu tym u około 2/3 chorych funkcjonowanie po przeszczepie uległo poprawie [51]. Samopoczucie poprawiło się u 81,3% respondentów, samoocena u 65%, sprawność fizyczna poprawiła się u 67,5% biorców. Również życie towarzyskie u ponad połowy chorych (55%) poprawiło się, a 48,8% respondentom przeszczep dał szansę na spełnienie planów życiowych dotyczących nauki i pracy. Kontakty z rodziną i znajomymi uległy poprawie u 33,8% badanych. Reasumując - transplantacja nerki daje chorym możliwość życia bez dializ. WNIOSKI W oparciu o uzyskane wyniki badań nasuwają się następujące wnioski: 1. Niewydolność nerek to choroba przewlekła prowadząca do pogorszenia stanu zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Leczenie nerkozastępcze – hemodializa, dializa otrzewnowa, a także transplantacja stanowią obciążenie dla zdrowia i tym samym są przyczyną wielu problemów zdrowotnych badanych pacjentów. 2. Większość ankietowanych pacjentów posiada wystarczająca wiedzę na temat własnej choroby. Są świadomi tego, że poziom ich wiedzy na temat: powikłań po transplantacji nerki, leczenia immunosupresyjnego i samoopieki ma wpływ na odległą czynność przeszczepionej nerki. 3 W opinii badanych przeszczep nerki wpłynął w znaczący sposób na poprawę jakości ich życia: fizycznego, psychicznego i funkcjonowania społecznego. Dał możliwość swobodnego dysponowania czasem mimo konieczności rygorystycznego przestrzegania zasad obowiązujących ich do końca życia. STRESZCZENIE Pod pojęciem transplantacja nerki należy rozumieć nie tylko wykonanie zbiegu operacyjnego, lecz także leczenie immunosupresyjne i wspomagające, oraz możliwość wystąpienia powikłań. Jest to również długotrwała i odpowiednia współpraca między lekarzem i pacjentem oraz konieczność dostosowania się do nowej rzeczywistości związanej z przyjmowaniem leków, stosowaniem diety i odbywaniem regularnych wizyt w Poradni Transplantacyjnej. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Celem badania była próba przedstawienia problemów zdrowotnych po transplantacji nerki. Przedmiotem badania była populacja 80 pacjentów Poradni Transplantacyjnej i Oddziału Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej w Katowicach. Badanie to zostało przeprowadzone za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety. W pierwszej części uwzględniono sytuację zdrowotną chorych przed i po transplantacji nerki oraz przygotowanie do samoopieki. Drugą część ankiety stanowiły dane demograficzne biorców. Uzyskane od respondentów informacje poddano analizie i przedstawiono w postaci tabel i wykresów. Z powyższych badań dowiadujemy się, że przeszczep w znaczący sposób wpłynął na poprawę jakości życia. Transplantacja była nagłym zwrotem w życiu chorych i pomimo pewnych ograniczeń dała większą swobodę i niezależność. ABSTRACT The term kidney transplantation should be understood not only as the performance of the operation, but also immunosuppressive and supportive therapy, as well as the possibility of complications. It is also a long-term and good cooperation between doctor and patient, and the need to adapt to the new realities associated with the intake of medications, use of diet and regular visits to the Transplant Clinic. The aim of the study was to provide health problems after kidney transplantation. The object of the study was a population of 80 patients in Transplant Clinic and the Department of General Surgery, Vascular and Transplantation in Katowice. This study was conducted using a proprietary questionnaire. The first part takes into account the health situation of patients before and after renal transplantation and preparation for self-care. The second part of the survey were demographic data of the recipients. Information obtained from the respondents were analyzed and presented in the form of tables and graphs. From these studies, we learn that the transplant significantly contributed to the improvement of quality of life. Transplantation was a sudden turn in the life of patients and despite certain limitations it given them more freedom and independence. BIBLIOGRAFIA 1. 2. Rudzki S. Podstawy transplantologii.[W:] Głuszek S. (red.) Chirurgia – podręcznik dla studentów wydziałów nauk o zdrowiu. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o. 2008: Szmidt J, Durlik M. Przeszczepianie nerek. [W:] Rowiński PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; 313-339. 3. Antoszkiwicz K, Czerwiński J. Pobieranie i przeszczepianie narządów w Polsce w 2010 roku. Biuletyn Informacyjny Poltransplantu 2011; 1(19): 3-13 4. Rowiński W. Wprowadzenie. Historia medycyny transplantacyjnej. [W:] Rowiński W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; 21-23. 5. Brzeziński T. Historia medycyny. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 1995: 381-382. 6. Rowiński W, Wałaszewski J, Lao M. Przeszczepienie nerek. Jednoczesne przeszczepienie nerki i trzustki. [W:] Noszczyk W. (red.) O chirurgii Polskiej końca XX wieku. Warszawa: Fundacja Polski Przegląd Chirurgiczny; 2001; 407-419. 7. Moszkowska G, Dębska-Ślizeń A, Durlik M. Kryteria ogólne doboru potencjalnego biorcy (typowanie tkankowe, dane kliniczne). [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; 159-165. 8. Milecka A, Wujtewicz M, Moszkowska G. Problemy związane z kwalifikacją doborem dawcy nerki. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp.z o.o. VM Group sp.k.; 2008; 354-358. 9. Durlik M, Klinger M. Chory dializowany jako biorca przeszczepu. For. Nefrol. 2010; 3(3):201-211. 10. Dębska-Ślizeń A, Durlik M, Boratyńska M. Przygotowanie i zgłoszenie biorcy do przeszczepienia nerki lub/i trzustki. [W:] Rutkowski B, Czekalski S. (red.) Rozpoznawanie i leczenie chorób nerek – wytyczne, zalecenia i standardy postępowania. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2008; 255-268. 11. Cecka J.M, Reed E.F. Oznaczenie antygenów zgodności tkankowej, cross-match oraz allokacja przeszczepów nerkowych. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; 29-48. 12. Kendrick E, Singer J, Gritsch H.A, Rosenthal J.T. Internistyczne i chirurgiczne aspekty pobierania nerek do przeszczepienia. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.; 2006; 93-110. 13. Pączek L, Ciszek M. Następstwa kliniczne pobrania nerki do przeszczepienia. Probl. Lek. 2006; 45 (3):232-236. 14. Jankowski Z, Milecka A,Raszeja S. Prawne podstawy przeszczepiania narządów. [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; 12-23. 15. Skrzypek-Mikulska A, Matych J. Prawne zagadnienia transplantacji nerek. Prz. Urol. 2009; 10 (4):28-31. 16. Wujtewicz M, Skowroński R, Dylczyk-Sommer A, Bohatyrewicz R. Postępowanie z dawcą od momentu stwierdzenia zgonu do pobrania narządów. [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; 120-129. 17. Durlik Magdalena. Aktualne problemy przeszczepiania nerek. Terapia i Leki 2007; 56 (4):9-13. 18. Singer J, Gritsch A, Rosenthal J.T. Operacja przeszczepienia nerki i powikłania chirurgiczne. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L,Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; 131-158. 19. Łukieńczuk T. Transplantologia szczegółowa. [W:] Łukieńczuk T. (red.) Pielęgniarstwo operacyjne. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2010; 753-754. 20. Białobrzeska B, Dębska –Ślizień A, Zadrożny D. Opieka 17 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 18 pielęgniarska nad pacjentem po przeszczepieniu nerki. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp. z o.o. VM Group sp.k.; 2008; 360-374. Pączek L. [Komentarz do artykułu pt. Opieka po przeszczepieniu nerki. Ścisłe monitorowanie poprawia wyniki leczenia]. Med. Dypl. 2003; 12 (3):131-141. Durlik M, Dębska-Ślizeń A, Pączek L. Postępowanie z pacjentem po przeszczepieniu nerki. . [W:] Rutkowski B, Czekalski S. (red.) Rozpoznawanie i leczenie chorób nerek – wytyczne, zalecenia i standardy postępowania. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2008; 349-390. Olczak-Kowalczyk D, Pawłowska J, Śmirska E, Syczewska M, Grenda R. Ocena stanu dziąseł u pacjentów leczonych cylosporyną A lub takrolimusem po przeszczepieniu nerki lub wątroby. Czas. Stomatol. 2009; 62 (1): 49-62. Durlik M, Dębska –Ślizień A, Bukowska B. Najczęściej stosowane protokoły immunosupresyjne. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp.z o.o. VM Group sp.k.; 2008; 375-381. Danovith G.M. Leki i protokoły immunosupresyjne w przeszczepianiu nerek. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; 51-69. Kłoda K, Pabisiak K, Domański L, Pawlik A. Nowe trendy w leczeniu immunosupresyjnym pacjentów po przeszczepieniu nerki. Probl.Ter.Monitor. 2008; 19 (2): 157-164. Serwańska-Świętek M, Rydzewski A. Powikłania gastroenterologiczne po transplantacji nerki. Prz.Gastroenerol.2006; 1 (4):208-213. Zadrożny D. Powikłania chirurgiczne przeszczepienia nerek. Forum Nefrol. 2010; 3 (1):18-24. Wiśniewska-Goryń J, Gorczyca-Wiśniewska E, Goryń T, Andziak P, Durlik M. Leczenie powikłań naczyniowych po przeszczepieniu nerek. Pol. Prz. Chir. 2008; 80 (3): 235-245. Zimermman P, Ragavendra N, Schiepers Ch. Diagnostyka obrazowa w transplantacji nerek. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.) Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.; 2006; 247-250. Sahadevan M, Kasiske B.L. Długotrwała opieka potransplantacyjna i powikłania. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; 161-187. Wyzgał A, Grabowski M. Występowanie powikłań sercowo- naczyniowych po przeszczepie nerek – przegląd piśmiennictwa. Pol. Prz. Kardiol. 2009; 11 (2): 133-134. Małyszko J, Bachórzewska-Gajewska H. Choroby układu sercowo-naczyniowego u pacjentów po zabiegu transplantacji nerki. For. Nefrol. 2010; 3(4):260-271. Dębska- Ślizień A, Rutkowski B. Przeszczepienie nerek u osób w podeszłym wieku. For. Nefrol. 2008; 1(2):70-78. Junik R, Brzezińska B. Leczenie i monitorowanie cukrzycy potransplantacyjnej u pacjentów po przeszczepie nerki. Diabetol. Prakt. 2008; 9 (3/4:152-156. Dudziak A, Czekalski S. Cukrzyca ujawniająca się po przeszczepieniu nerki (cukrzyca potransplantacyjna) – doświadczenie jednego ośrodka transplantacyjnego. Część III. Leczenie cukrzycy ujawniającej się po przeszczepieniu nerki. Nefrol. Pol. 2009; 13 (3):119-122. Brzezińska B, Junik R, Włodarczyk Z, Adamowicz A. Patogeneza, czynniki ryzyka i następstwa kliniczne cukrzycy po przeszczepieniu nerki. Diabetol. Prakt. 2007; 8 (2):64-69. Żywiec J, Skubala A, Simońska E, Krauchuk A, Gumprecht J, Grzeszczyk W. Wyniki leczenia chorych na cukrzycę potransplantacyjną po zabiegu przeszczepienia nerki – obserwacje własne. Diabet. Dośw. i Klin. 2005; 5(2): 138-144. Rutkowski B, Więcek A, Durlik M z Grupą Ekspertów. Stanowisko Zespołu Ekspertów dotycząca aktualnych 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. problemów diagnostyki i terapii zaburzeń Układu czerwonokrwinkowego u pacjentów po przeszczepieniu nerki. For.Nefr. 2010; 3(4):326-330. Serwacka A, Rydzewski A. Nowotwory przewodu pokarmowego u pacjentów po transplantacji nerki. Prz. Gastroenterol. 2006; 1 (4):197-201. Klinger M, Rutkowski B, Durlik M, Hyla-Klekot L, Kokot F. Nefrologia – postępy 2009. Med.Prakt. 2010;7-8:53-65. Bruzda-Zwiech A, Wochna-Sobańska M, Kacprzyk F, Zwiech R. nawyki higieniczne, a wskaźniki stanu zdrowia jamy ustnej po przeszczepie nerki. Nowa Stomatol. 2010; 1: (15-17). Skrzypek A, Matych J. Powikłania infekcyjne po przeszczepieniu nerki. Prz. Urol. 2007; 8 (1):41-45. Trzmiel D, Krauze E, Wyględowska-Kania M, Więcek A, Brzezińska-Wcisło L. Zakażenia grzybicze i drożdżakowate skóry u chorych po przeszczepie nerki. Dermatol. Klin. 2005; 7 (4):195-197. Korzeniewska A, Dyła T, Kosacka M, Jankowska R. Gruźlica po przeszczepieniu nerki. Pneumonol. Alergol. Pol. 2009; 77(1):61-65. Durli M, Meszaros J. Zakażenia po przeszczepieniu narządu lub szpiku. [W:] Rowiński W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; 233-260. Grenda R. Nawrót glomerulopatii po przeszczepie nerki. For. Nefrol. 2009; 2(4):227-231. Trzcińska M, Włodarczyk Z. Zastosowanie technik poznawczo-behawioralnych w pracy terapeutycznej w pacjentami po przeszczepieniu nerki w świetle doświadczeń własnych. Psychoterapia 2007; (2):57-70. Kapała A. Specyfika pielęgniarskiej opieki pooperacyjnej nad chorym we wczesnym okresie po przeszczepie nerki. Pielęg. Chir. Angiol. 2009; 3 (2):53-59. Bulzacka M. Opieka pielęgniarska nad osobami po przeszczepach. [W:] Talarska D, Zozulińska – Ziółkiewicz D. (red.) Pielęgniarstwo internistyczne. Podręcznik dla studiów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2009; 330-339. Wójcicka M, Korabiewska I, Tylka J. Jakość życia pacjentów po przeszczepieniu nerki. Fizjoter. Pol. 2007; 7 (4):409-418. Kozłowska L. Uwarunkowania postępowania dietetycznego u osób po transplantacji nerek. Probl. Lek. 2006; 45 (3):270-272. Duda G, Chrzanowska M, Kamińska J, Głyda M. Suplementacja diety chorych po przeszczepie nerek pre-paratami witaminowo- mineralnymi - uwarunkowania społecznoekonomiczne. Żyw. Człow. 2009; 36 (1): 141-145. Murdzek K, Chmura A. Sport chorych dializowanych i po przeszczepieniu narządów. Pobl. Lek.2006; 45(3): 259 Korabiewska I, Lewandowska M, Juskowa J, Białoszewski D, Grzegorzewska J, Gotlib J. Wpływ ćwiczeń fizycznych na jakość życia pacjentów po przeszczepieniu alogenicznej nerki. Fizjoterapia 2006; 14(3):3-9. Korabiewska I, Lewandowska M, Białoszewski D, Juskowa J. Zastosowanie ćwiczeń usprawniających w procesie leczenia nerkozastępczego przeszczepem alogenicznej nerki. Balneol.Pol.Tom50 2008; 1(111):35-41. Baranowicz-Gąszczyk I, Jóźwiak L,Bednarek-Skublewska A, Pietura R, Książek A. Współistnienie kilku powikłań u pacjentki w szóstym miesiącu po przeszczepie. Nefrol.Dial.Pol.2009; 13 (2): 86-90. Kazimierczak K, Kazimierczak I, Weyde W, Zmonarski S, Gryboś M, Klinger M Leczenie immunosupresyjne kobiet ciężarnych z przeszczepioną nerką. Ginekol. Pol. 2005; 76 (7):586-592. Pazik J, Durlik M. Planowanie ciąży u biorczyni nerki. For. Nefrol. 2008; 1(1):22-26. Lewandowska D, Krajowa lista oczekujących na przeszczepienie w 2010 roku. Biuletyn Informacyjny Poltransplantu 2011; 1(19):14-23. Lenartowicz H, Kózka M. Metodologia badań w pielęgniarstwie. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2009, 97-107. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej 62. Hurst F.P, Abbott K. C, Neff R.T, Elster E.A, Falta E.M, Lentine K.L, Agodoa L.Y, Jindal R.M. Incidence, Predictors and Outcomes of Transplant Renal Artery Stenosis after Kidney Transplantation: Analysis of USRDS. Am.J.Nephrol PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK 2009;30:459-467. 63. Nie Z.L, Zhang K.Q, Li Q.S, Jin F.S, Zhu F.Q, Huo W.Q. Urological Complications in 1,223 Kidney Transplantations. Urol.Int. 2009; 83:337-341 19 WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM Lucyna Graf1 - Centrum Edukacji i Warunków Rozwoju w Przyszowicach Mariola Śleziona - Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Spółka MEGREZ w Tychach WSTĘP W podeszłym wieku wzrasta ilość schorzeń wymagających leczenia i przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Do najczęstszych zabiegów operacyjnych przeprowadzanych u osób starszych należą: operacja niedrożności jelit i woreczka żółciowego, stawu biodrowego (endoproteza), amputacja kończyn z powodu niedokrwienia i miażdżycy, wymiana zastawek, wczepienie rozrusznika serca, bybassów, zaćma, a ze względów onkologicznych usunięcia fragmentu lub całości jelita grubego, pęcherza moczowego, żołądka, płuc, gruczołu piersiowego. U ludzi w podeszłym wieku rekomenduje się operacje małoinwazyjne i wideochirurgiczne takie jak laparoskopia, torakoskopia. Podeszły wiek pacjentów ma wpływ na wybór optymalnego czasu wykonania operacji, ale nie oznacza odstępstwa od operacji czy dyskwalifikacji chorego od operacji. Leczenie i postępowanie chirurgiczne u chorych w podeszłym wieku stanowi duże wyzwanie. Większość chorych w podeszłym wieku należy traktować jako krytycznie chorych, gdyż często jest on niedożywiony, a poziom białka witamin i pierwiastków jest obniżony, upośledzone są czynności poszczególnych narządów co sprzyja rozwojowi chorób współistniejących, występują również zaburzenia metaboliczne. Starszy pacjent jest szczególnie narażony na zakażenia, niedotlenienie, hipowolemię. W wieku podeszłym upośledzone jest gojenie się ran i zespoleń jelitowych, reakcja ogólnoustrojowa na chorobę i operację staje się wolniejsza i mniej gwałtowna, zmniejszone jest odczuwanie bólu. Nietypowe objawy, często małe i skąpe są bardzo istotne. Czynniki te decydują o powikłaniach i śmiertelności okołooperacyjnej, o czym dowodzą doniesienia Bieleckiego i Kaniewskiej. Każde pogorszenie stanu ogólnego starszego pacjenta po zabiegu operacyjnym jest wskazaniem do przeniesienia go na oddział intensywnej terapii. Pacjent w wieku podeszłym wymaga kompleksowej i dokładnej przedoperacyjnej oceny stanu ogólnego oraz wielospecjalistycznej opieki pooperacyjnej, która powinna obejmować: leczenie żywieniowe, rehabilitacje ruchową, oddechową, profilaktykę odleżynową, wczesne rozpoznanie i le- 20 czenie niewydolności narządowej oraz leczenie chorób współistniejących. Zarówno przed zabiegiem operacyjnym jak i po interwencji chirurgicznej niezbędna jest opieka pielęgniarska. W opiece nad starszym pacjentem od pielęgniarek wymaga się wielodyscyplinowej wiedzy, zapewnienia holistycznej opieki, a także zapewnienia indywidualnych świadczeń zdrowotnych. Wiedza i umiejętności pielęgniarek konieczna jest, aby dokonywać właściwej interpretacji funkcji życiowych chorego oraz, aby rozpoznawać potencjalne problemy pooperacyjne. Znajomość złożonego procesu starzenia się i problemów z niego wynikających powinna być przedmiotem zainteresowań pielęgniarek na każdym oddziale, zwłaszcza zabiegowym, a opieka sprawowana nad osobą starszą w okresie przed i pooperacyjnym powinna być prowadzona na podstawie metody procesu pielęgnowania. Opieka pielęgniarska wobec starszych pacjentów ma szczególne znaczenie i wpływa na wyniki procesu leczenia, powinna być wysoce profesjonalna i uwzględniać realne potrzeby i oczekiwania zdrowotne podopiecznych, wymaga od personelu medycznego większej opiekuńczości i troskliwości oraz dbania o bezpieczeństwo pacjenta. CEL PRACY Celem pracy była analiza publikacji dotyczących sprawowania opieki przed i pooperacyjnej nad pacjentami w podeszłym wieku. Poznanie problemów i trudności związanych z opieką przed i pooperacyjną u starszych pacjentów oraz możliwości wystąpienia zagrożeń wynikających z wieku. Poprzez uzyskane informacje umożliwienie poprawy jakości opieki nad seniorami przebywającymi na oddziałach zabiegowych. OPIEKA W OKRESIE PRZEDOPERACYJNYM Oczekiwanie na zabieg operacyjny jest trudną sytuacją dla większości pacjentów, zwłaszcza dla osób starszych, a sam zabieg operacyjny powoduje poczucie lęku i obawy o własne zdrowie i życie. Dlatego ważne jest wsparcie pacjentów oraz fachowa opieka przed i pooperacyjna. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Osoby starsze potrzebują pomocy w przejściu przez trudny dla nich okres. Najczęściej w sytuacjach kryzysowych chorego wspiera rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, grupy pomocy, organizacje, lekarz, pielęgniarka, nauczyciele, duchowni. Udzielane przez nich wsparcie powinno załagadzać negatywne emocje i obawy, które najczęściej dotyczą znieczulenia, ewentualnego okaleczenia, możliwości wystąpienia powikłań oraz śmierci. Doniesienia Łapęckiej-Klusek i wsp. dowodzą o istnieniu dużego lęku w okresie przed i pooperacyjnym. Wsparcie emocjonalne, informacyjne, wartościujące i instrumentalne pomaga choremu przygotować się psychicznie do zabiegu operacyjnego, oraz pomaga mu zaadoptować się w warunkach szpitalnych do nowej sytuacji, jak również pomaga podjąć prawidłową współpracę z personelem medycznym. Poprzez udzielone wsparcie, według doniesień Dygi-Konarskiej, zmniejsza się ilość powikłań pooperacyjnych, zaś proces rekonwalescencji jest korzystny, co znów przyczynia się do skrócenia pobytu w szpitalu. Brak wsparcia społecznego powoduje większą bezradność pacjentów, zaś okazane wsparcie sprawia, że chory mobilizuje się i walczy z chorobą. Opieka przed i pooperacyjna wymaga od pielęgniarek znajomości z dziedziny chirurgii, geriatrii, gerontologii, socjologii i psychologii, dlatego też pielęgniarki są bardzo dobrze przygotowane do pełnienia funkcji wspierająco-edukacyjnej w opiece nad chorym. Fakt ten potwierdza badanie przeprowadzone przez Zielińską-Więczkowską i wsp., które wskazuje, że pielęgniarki są wysoko ocenianym źródłem wsparcia w opiece nad osobami w podeszłym wieku poddającym się zabiegowi operacyjnemu. Przed zabiegiem operacyjnym pielęgniarki udzielają najczęściej wsparcia informacyjnego. Badania Mijały i Kapały donoszą, że największe zapotrzebowanie pacjentów chirurgicznych jest w zakresie wsparcia informacyjnego i dotyczy stanu zdrowia, zalecanych sposobów postępowania i umiejętności radzenia sobie z problemami, które wynikają z choroby i zabiegu operacyjnego. Badania wielu autorów dowodzą, że chorzy, którzy zgłaszają się do szpitala na zabieg operacyjny chcą mieć poczucie bezpieczeństwa, potrzebują informacji w wielu ważnych kwestiach związanych z chorobą i zabiegiem oraz z samym pobytem w szpitalu. Należy zwrócić uwagę, że najczęściej to pacjenci w wieku podeszłym chcą czuć się bezpiecznie, w związku z tym potrzebują większego wsparcia emocjonalnego oraz dobrej komunikacji z personelem terapeutyczno-opiekuńczym. Ważnym priorytetem terapeutycznym u osób w podeszłym wieku powinno być rozpoznanie i zapobieganie lękom i skutkom depresji, które mogą występować przed zabiegiem operacyjnym. Wysoka jakość świadczeń diagnostyczno-leczniczych, pielęgnacyjnych, profilaktycznych i edukacyjnych zależy od świadomości personelu medycznego co do oczekiwań i potrzeb zdrowotnych w grupie starszych osób. Natomiast właściwa diagnoza pielęgniarska pozwala określić zakres i rodzaj interwencji, dobranie specyficznych metod i technik pracy z pacjentem oraz jego rodziną. Zabieg operacyjny u każdego chorego stwarza ryzyko wystąpienia powikłań oraz zagrożeń życia, ryzyko to jest znacznie większe u chorych w podeszłym wieku, dlatego w opiece przedoperacyjnej pielęgniarki oceniają stan biopsychospołeczny pacjenta oraz określają jego potrzeby zdrowotne. Według badań przeprowadzonych przez Cebulską i Koźlak diagnoza pielęgniarska pozwala: - ocenić stan pacjenta w zakresie aktywności fizycznej i samoobsługi - ocenić funkcjonowanie poszczególnych narządów i układów, co jest pomocne w rozpoznaniu ewentualnych problemów pooperacyjnych - ocenić potrzeby pacjenta w zakresie edukacji dotyczącej postępowania pooperacyjnego OPIEKA POOPERACYJNA W okresie przed i pooperacyjnym u pacjentów w wieku podeszłym możliwe jest wystąpienie wielu zagrożeń zdrowotnych, które zwiększają ryzyko uzyskania właściwych efektów terapeutycznych i są one związane z współistnieniem zaburzeń takich jak: - zespoły otępienne i zaburzenia świadomości - złożone problemy kardiologiczne - stany po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego - przewlekła niewydolność oddechowa - zaburzenia motoryki - zaburzenia przewodu pokarmowego - zaburzenia odżywiania - odwodnienie i dyselektrolitemia. W opiece pooperacyjnej istotne jest posiadanie fachowej wiedzy i umiejętności przez personel medyczny, pozwala to na właściwe interpretowanie funkcji życiowych chorego i rozpoznanie potencjalnych powikłań pooperacyjnych. Poniżej przedstawione są najważniejsze aspekty, według doniesień Cebulskiej i Koźlak, w działaniach personelu medycznego sprawującego opiekę pooperacyjną nad pacjentem- seniorem: 1. Na oddziale chirurgicznym zarówno pielęgniarka jak i lekarz powinni oceniać pacjenta w wieku podeszłym pod względem: - stanu świadomości, gdyż mogą występować zaburzenia, które świadczą o udarze mózgu, czy też zaburzenia świadczące o przedłużającym się działaniu leków znieczulających WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM 21 - podstawowych funkcji życiowych, gdyż mogą występować zaburzenia rytmu serca, objawy niewydolności krążenia i zaburzenia w wentylacji płuc - diurezy, gdyż mogą występować objawy rozwijającej się niewydolności nerek - zabarwienia powłok skórnych, co może świadczyć o objawach wstrząsu - obserwacji opatrunku na ranie pooperacyjnej, gdyż mogą występować objawy krwotoku lub zaburzenia w krzepliwości krwi. 2. U pacjentów geriatrycznych w opiece pooperacyjnej konieczne jest prowadzenie intensywnego nadzoru, poprzez częste pomiary funkcji życiowych, co pozwala na rozpoznanie: - współistnienia innych chorób, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań w układzie oddechowym i krążenia - nagłego obniżenia ciśnienia tętniczego - zaburzenia w wentylacji i spłycenie oddechu wynikające z bólu pooperacyjnego - zalegania wydzieliny w drzewie oskrzelowym - wychłodzenie organizmu objawiające się dreszczami. 3. W opiece pooperacyjnej nad pacjentem w wieku podeszłym ważne są również czynności pielęgnacyjno-opiekuńcze, które dotyczą: - rozpoznawania zaburzeń układu oddechowego i układu krążenia - obserwacji pod względem ewentualnych powikłań, takich jak krwotok czy wstrząs - zapobiegania lub niwelowania bólu pooperacyjnego i uporczywych wymiotów - pielęgnowania całego ciała i jamy ustnej, w szczególności prowadzenia profilaktyki odleżyn, pomoc w zaspakajaniu potrzeb biologicznych - zapewnienia komfortu fizycznego i psychicznego. POWIKŁANIA POOPERACYJNE Pacjenci w wieku podeszłym narażeni są na wystąpienie wielu powikłań po zabiegowych, między innymi zaliczamy do nich powikłania płucne, należą do nich: zapalenie płuc i zapalenie oskrzeli. Po przeprowadzonym zabiegu operacyjnym, który był w znieczuleniu ogólnym, możliwe jest wystąpienie zalegania plwociny oraz ogniska niedodmy, co może być przyczyną wystąpienia odczynu zapalnego w płucach czy oskrzelach. W opiece pooperacyjnej problem powikłań płucnych jest bardzo istotny, w związku z tym ważna jest profilaktyka, zwłaszcza u starszych pacjentów. Do działań profilaktycznych zaliczamy: - gimnastykę oddechową 22 - podawanie leków przeciwzakrzepowych - oklepywanie klatki piersiowej i pleców. Pacjenci w wieku podeszłym częściej niż inni pacjenci narażeni są na powikłania związane ze zbyt późnym uruchamianiem po zabiegu operacyjnym. Do powikłań tych zaliczamy: - odleżyny - powikłania zatorowo-zakrzepowe - zaparcia. Profilaktyka przeciwodleżynowa powinna być stosowana już od pierwszych godzin po zabiegu operacyjnym, poprzez zmiany pozycji pacjenta, masaż narażonych miejsc, oklepywanie, a także stosowanie materaców przeciwodleżynowych. Największym zagrożeniem w okresie rekonwalescencji jest trwałe pozostanie chorego w łóżku. W wieku podeszłym ruch jest bardzo istotny, nawet niewielka aktywność pobudza układ krążenia, zapobiega zakrzepicy, poprawia gospodarkę węglowodanową i metaboliczną. Ruch korzystnie wpływa na psychikę osób starszych. Należy więc dążyć do jak najwcześniejszego uruchamiania chorych. Istotnym problemem jest żywienie pooperacyjne. Według badań u ok. 30-50% pacjentów po leczeniu operacyjnym stwierdza się różnego stopnia niedożywienie. Ważne jest więc, aby stosować odpowiednie odżywianie chorego, poprzez dostarczenie do jego organizmu wystarczającej ilości białka i energii, gdyż w przeciwnym razie zły stan odżywienia pogłębia się, zwiększa się ryzyko powikłań pooperacyjnych a okres powrotu do zdrowia wydłuża się. W niektórych sytuacjach bezpośrednio po zabiegu chory może wymagać podawania żywienia przez sondę lub drogą dożylną, wówczas należy zadbać o pielęgnację zgłębnika i kaniuli. Pacjent po zabiegu chirurgicznym może mieć problemy z przyjmowaniem pokarmów z powodu: - braku apetytu, - zaburzeń smaku i zapachu, - trudności z gryzieniem, - problemów w połykaniu, - biegunek, - wymiotów, - nudności, - bóli brzucha, - niemożności samodzielnego jedzenia (ze względu na osłabienie organizmu). Pielęgniarki na oddziałach chirurgicznych mając pod swoją opieką starszych pacjentów, u których była interwencja chirurgiczna, powinny zaplanować swoją pracę, założyć problemy, z którymi mogą mieć do czynienia. Potencjalne problemy są zindywidualizowane, mogą się pojawiać i mijać lub z powodu zmieniającej się kondycji fizycznej i psychicznej pacjenta mogą się też nasilać. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej PROBLEMY ZDROWOTNE OSÓB STARSZYCH W OKRESIE POOPERACYJNYM Problemem zdrowotnym osób starszych w okresie pooperacyjnym jest: - ograniczona sprawność ruchowa, - zaburzenia psychiczne, - brak orientacji w otoczeniu, - samotność - zależność od pomocy innych osób. W tym trudnym dla pacjenta okresie, problemy te, mają wpływ na uzyskanie większego komfortu fizycznego i psychicznego. W związku z tym należy zapewnić pacjentowi poczucie bezpieczeństwa oraz wesprzeć go emocjonalnie. DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNO-EDUKACYJNE Do zadań pielęgniarki w opiece pooperacyjnej należy również przygotowanie pacjenta do samoopieki i samopielęgnacji jeszcze przed wypisaniem chorego do domu. Formą przygotowania pacjenta do samoopieki powinna być indywidualna praca poprzez wsparcie emocjonalne, rozmowę, konsultacje, doradztwo oraz wsparcie informacyjne polegające na dostarczaniu materiałów edukacyjnych pomocnych do samokształcenia, przekazywanie umiejętności korzystania ze sprzętu i udogodnień. W prowadzeniu działań profilaktyczno-edukacyjnych z chorym w podeszłym wieku mogą wystąpić trudności wynikające z problemu nawiązania kontaktu słownego, z istniejących obciążeń będących skutkiem zabiegów diagnostyczno-terapeutycznych, z powodu zaburzeń w sprawności intelektualnej chorego, a także ze względu na zbyt małą ilość pielęgniarek na dyżurze w stosunku do zapotrzebowania przypadającego na opiekę nad chorym. Według Cebulskiej i Koźlak w praktyce działania profilaktyczno-edukacyjne okazują się być najtrudniejsze. TRUDNOŚCI W SPRAWOWANIU OPIEKI POOPERACYJNEJ Pielęgniarki pracujące na oddziałach zabiegowych spotykają się z problemami dotyczącymi udzielania świadczeń pielęgnacyjnych, edukacyjnych, profilaktycznych, diagnostycznych i leczniczych, które wynikają z niepełnosprawności fizycznej i psychicznej oraz społecznej sytuacji starszych pacjentów. Największe trudności dla pielęgniarek jakie mogą wystąpić w planowaniu i realizowaniu opieki pooperacyjnej są kłopoty z uruchamianiem pacjenta oraz ich zależność od pomocy innych, stały nadzór nad chorym z powodu występujących zaburzeń intelektualnych oraz trudność z porozumiewaniem się wynikająca z zaburzeń w komunikowaniu się. Komunikacja zaś jest utrudniona bardzo często z powodu zaburzeń narządu wzroku i słuchu. Warto wspomnieć, że ewentualne problemy w sprawowaniu opieki nad chorym uzależnione są również od współpracy rodziny/opiekunów. Zatem wskazane jest rozbudzanie świadomości personelu pielęgniarskiego w zakresie geriatrii; zagrożeń, potrzeb, oczekiwań zdrowotnych pacjentów w podeszłym wieku, gdyż wiedza ta może znacząco wpływać na podnoszenie jakości udzielanych świadczeń pielęgnacyjnych, profilaktycznych, edukacyjnych i diagnostyczno-leczniczych. WNIOSKI 1. W opiece przed operacyjnej istotne jest wsparcie pacjentów emocjonalne, informacyjne, wartościujące i instrumentalne 2. W opiece przed i pooperacyjnej istotna jest wielodyscyplinowa wiedza i umiejętności pielęgniarek 3. Opieka w okresie przed i pooperacyjnym musi być prowadzona na podstawie metody procesu pielęgnowania 4. Po zabiegu operacyjnym pielęgnowanie powinno dotyczyć działań o charakterze diagnostyczno-terapeutycznym 5. Przyczyną utrudnień w opiece pooperacyjnej są zaburzenia w sprawności ruchowej i w sferze psychicznej 6. W pracy pielęgniarek chirurgicznych najtrudniejsze do realizacji są działania profilaktycznoedukacyjne STRESZCZENIE W podeszłym wieku wzrasta ilość schorzeń wymagających leczenia i przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Do najczęstszych zabiegów operacyjnych przeprowadzanych u osób starszych należą: operacja niedrożności jelit i woreczka żółciowego, stawu biodrowego (endoproteza), amputacja kończyn z powodu niedokrwienia i miażdżycy, wymiana zastawek, wczepienie rozrusznika serca, by-bassów, zaćma, a ze względów onkologicznych usunięcia fragmentu lub całości jelita grubego, pęcherza moczowego, żołądka, płuc, gruczołu piersiowego. Zarówno przed zabiegiem operacyjnym jak i po interwencji chirurgicznej niezbędna jest opieka pielęgniarska. W opiece nad starszym pacjentem od pielęgniarek wymaga się wielodyscyplinowej wiedzy, zapewnienia holistycznej opieki, a także zapewnienia indywidualnych świadczeń zdrowotnych. Wiedza i umiejętności pielęgniarek konieczna jest, aby dokonywać właściwej interpretacji WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM 23 funkcji życiowych chorego oraz, aby rozpoznawać potencjalne problemy pooperacyjne. Znajomość złożonego procesu starzenia się i problemów z niego wynikających powinna być przedmiotem zainteresowań pielęgniarek na każdym oddziale, zwłaszcza zabiegowym, a opieka sprawowana nad osobą starszą w okresie przed i pooperacyjnym powinna być prowadzona na podstawie metody procesu pielęgnowania. Opieka pielęgniarska wobec starszych pacjentów ma szczególne znaczenie i wpływa na wyniki procesu leczenia, powinna być wysoce profesjonalna i uwzględniać realne potrzeby i oczekiwania zdrowotne podopiecznych, wymaga od personelu medycznego większej opiekuńczości i troskliwości oraz dbania o bezpieczeństwo pacjenta. Cel pracy Celem pracy była analiza publikacji dotyczących sprawowania opieki przed i pooperacyjnej nad pacjentami w podeszłym wieku. Poznanie problemów i trudności związanych z opieką przed i pooperacyjną u starszych pacjentów oraz możliwości wystąpienia zagrożeń wynikających z wieku. Poprzez uzyskane informacje umożliwienie poprawy jakości opieki nad seniorami przebywającymi na oddziałach zabiegowych. Wnioski 1. W opiece przed operacyjnej istotne jest wsparcie pacjentów emocjonalne, informacyjne, wartościujące i instrumentalne 2. W opiece przed i pooperacyjnej istotna jest wielodyscyplinowa wiedza i umiejętności pielęgniarek 3. Opieka w okresie przed i pooperacyjnym musi być prowadzona na podstawie metody procesu pielęgnowania 4. Po zabiegu operacyjnym pielęgnowanie powinno dotyczyć działań o charakterze diagnostyczno-terapeutycznym 5. Przyczyną utrudnień w opiece pooperacyjnej są zaburzenia w sprawności ruchowej i w sferze psychicznej 6. W pracy pielęgniarek chirurgicznych najtrudniejsze do realizacji są działania profilaktycznoedukacyjne to ischemia and atherosclerosis, valve replacement, a pacemaker implantation, heart by- bass, cataracts, and oncological reasons to remove a fragment or all of the colon, bladder, stomach, lung, breast. Nursing care both before and after surgical intervention is very important. Care of older patients require multidisciplinary expertise and holistic nursing care. The knowledge and skills of nurses is needed to make the correct interpretation of the vital functions of the patient and to identify potential problems after surgery. Arising problems of the complex process of aging should be of interest to nurses in each ward, especially operating theatre. Care exercised over the older person in the period before and after surgery should be carried out on the basis of the method of the nursing process. Nursing care of older patients is of particular importance and affects the results of the treatment process therefore it should be highly professional and take into account the real needs and expectations of health changes. It requires the medical staff of more welfare and solicitude and care for the safety of the patient. BIBLIOGRAFIA 1. 2. 3. 4. 5. C. Łapęcka-Klusek, A. Pilewska-Kozak, K. Syty, G. Jakiel. Potrzeba wsparcia psychicznego kobiet w okresie oczekiwania na operacje ginekologiczną. Przegląd Menopauzalny 2010;5: 309-314 H. Zielińska-Więczkowska, K. Pryka, M. Muszalik, K. Kędziora-Kornatowska. Wsparcie w opiece pielęgniarskiej pacjentów w podeszłym wieku przed zabiegiem operacyjnym – na tle czynników socjo – demograficznych. Psychoterapia polska 2012;9(2): 61-68 V. Cebulska, V. Koźlak. Specyfikacja i odrębności sprawowania przed – i pooperacyjnej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem geriatrycznym. Via Medica problemy Pielęgniarstwa 2009; 17(3); 184-189 K. Bielecki, A. Kaniewska. Wiek jako czynnik leczenia chirurgicznego chorych w podeszłym wieku. Postępy Nauk Medycznych11/2008; 708-711 W. Kapała. Pielęgniarstwo w chirurgii. Wybrane problemy z praktyki pielęgniarskiej oddziałów chirurgii ogólnej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006: 78-81 Słowa kluczowe: opieka przed i pooperacyjna, pacjent w wieku podeszłym, powikłania po zabiegowe ABSTRACT In the elderly the number of conditions requiring treatment including surgery increases. The most common surgical procedures performed in the elderly include bowel obstruction surgery and gall bladder, hip joint (prosthesis), limb amputation due 24 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH – ROLA ZESPOŁU MEDYCZNEGO W ASPEKCIE DIAGNOSTYKI, PRZECIWDZIAŁANIA I LECZENIA TYPOWYCH ZAGROŻEŃ POZABIEGOWYCH mgr Maria Chytkiewicz WPROWADZENIE W ciągu ostatnich dziesięcioleci, a szczególnie ostatnich lat, dokonał się olbrzymi postęp w kardiochirurgii, który umożliwia operowanie zarówno coraz starszych i bardziej obciążonych chorych, jak i coraz młodszych pacjentów, przy jednoczesnej redukcji śmiertelności okołooperacyjnej i liczby powikłań pozabiegowych. Postęp ten dotyczy nie tylko samej techniki operacyjnej czy oprzyrządowania zabiegowego. Oddziały pooperacyjne wyposażone są w nowoczesną aparaturę monitorującą i różnego rodzaju urządzenia wspomagające. Postęp w dziedzinie farmakologii oraz dostępność najnowocześniejszych leków, w połączeniu z corazlepiej wykwalifikowaną kadrą zespołów medycznych, pozwala na skuteczną walkę z większością powikłań pooperacyjnych. Prowadzenie pooperacyjne chorego po zabiegu kardiochirurgicznym stanowi istotny element leczenia. To właśnie w tym wczesnym okresie pacjent jest najbardziej narażony na różnego rodzaju powikłania zagrażające życiu. Opieka pooperacyjna wymaga od całego zespołu pilnej uwagi, czujności, starannego analizowania badań i parametrów monitorowania hemodynamicznego. Właściwe postępowanie pooperacyjne z pewnością przyczynia się do poprawy wyników leczenia chorych po operacjach kardiochirurgicznych. Należy podkreślić, że postępy w zakresie samych technik zabiegowych nie miałyby takiego znaczenia, gdyby nie nowoczesna anestezja i prowadzenie pooperacyjne chorego po zabiegu kardiochirurgicznym. Stworzenie procedur kardioanestezjologicznychznacząco rozszerzyło graniczny zakres wieku pacjenta kwalifikowanego do zabiegu kardiochirurgicznego. W opiece pooperacyjnej zmniejszyło to również ryzyko wystąpienia pooperacyjnych dysfunkcji poznawczych, tym samym wystąpienia innych powikłań. Sam zabieg operacyjny należy w tym kontekście traktować jako jeden z elementów całego procesu leczenia. Prowadzenie skutecznej,pooperacyjnej terapii pacjenta,należy postrzegać jako ciąg profesjonalnie przeprowadzonych działań medycznych, począwszy od wnikliwego wywiadu i związanego z nim przygotowania do zabiegu, poprzez znieczulenie i sprawne przeprowadzenie samej operacji,zakończone przetransportowaniem pacjenta w maksymalnie komfortowych warunkach na oddział pooperacyjny. Elementem niezbędnym dla dalszej, prawidłowej terapii, jest przekazanie obszernej bazy danych o przebiegu operacji. Dokonuje tego anestezjolog i zespół operujący asystujący w transporcie pacjenta na oddział pooperacyjny. Zakres ustawienia sprzętu wspomagającego funkcje życiowe pacjenta określa lekarz anestezjolog. Istotnym jest by stanowisko na oddziale pooperacyjnym był należycie przygotowane na przyjęcie pacjenta, jeszcze przed zakończeniem operacji.Okres pooperacyjny, a zwłaszcza pierwsza doba po zabiegu, to czas bardzo intensywnej pracy zespołu medycznego nad chorym. Jest to okres, w którym należy stabilizować układ krążenia, sprawdzać parametry funkcjonowania poszczególnych narządów chorego, obserwować u niego okres powrotu świadomości po znieczuleniu ogólnym oraz walczyć ze skutkami zespołu uogólnionego zapalenia (SIRS) i działać przeciwbólowo. Opieka pooperacyjna jest więc kluczowym elementem leczenia chorych kierowanych na zabieg kardiochirurgiczny. Jest to okres zapobiegania negatywnym skutkom szeroko pojętego urazu operacyjnego. ZAGROŻENIA POOPERACYJNE Każdy pacjent po zabiegu kardiochirurgicznym trafia na oddział pooperacyjny. Czas pobytu uzależniony jest od wielu czynników. Pacjenci przyjęci w dobrym stanie, po wykonanych rutynowych zabiegach, przebywają z reguły 1–2 doby. Czas pobytu pacjenta na oddziale pooperacyjnym w przypadku transplantacji i podobnie skomplikowanych zabiegach operacyjnych oraz często gdy pacjent obciążony jest dodatkowymi dolegliwościami, ulega zwykle znacznemu wydłużeniu. Niezbędne warunki wypisu pacjenta z tego oddziału to: własny wydolny oddech, stabilność hemodynamiczna bez konieczności stosowania amin presyjnych oraz ustabilizowane krwawienie pooperacyjne. Istotnymi elementami opieki pooperacyjnej są: monitoring chorego, walka z bólem, zapobieganie zakażeniom, WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH 25 zapobieganie i leczenie powikłań pooperacyjnych. Rozległe pole operacyjne i związane z nim rany, jakie zawsze są związane z zabiegiem kardiochirurgicznym, wymagają w procesie gojenia olbrzymich nakładów energetycznych organizmu. Są również źródłem dużego bólu i związanego z tym stresu oraz stałej stymulacji adrenergicznej, co prowadzi do tachykardii, wzrostuciśnienia tętniczego oraz konieczności stosowania silnych leków przeciwbólowych. Jednak największym źródłem niekorzystnego oddziaływania zabiegu kardiochirurgicznego na organizm pacjenta jest krążenie pozaustrojowe. Można powiedzieć nawet, że większość powikłań po operacjach serca jest związana bezpośrednio lub pośrednio właśnie z koniecznością użycia sztucznego płucoserca. Urządzenie to jest obecnie w większości przypadków niezbędnym elementem zabiegu na otwartym sercu i niemożna go wyeliminować. Dotyczy to w szczególności przeszczepów serca oraz bardziej skomplikowanych zabiegów, zwłaszcza w kardiochirurgii dziecięcej. Powszechnym zjawiskiem wszystkich zabiegów kardiochirurgicznych w krążeniu pozaustrojowym jest zespół uogólnionego zapalenia (SIRS) jako wynik: - kontaktu krwi z materiałami sztucznymi płucoserca, - niedokrwienia narządów, a w szczególności serca, - przetoczeń, - zadanych ran operacyjnych. W reakcji tej bierze udział wiele czynników odpowiedzi zapalnej, a zwłaszcza układ dopełniacza, neutrofile, monocyty, komórki śródbłonka oraz płytki krwi — w wyniku aktywacji tych elementów do krwioobiegu dostaje się wiele typowych substancji zapalnych (anafilatoksyny dopełniacza, cytokiny itp.), których działanie ujawnia się klinicznie w postaci wielu niekorzystnych reakcji.Substancje te zaburzają funkcję śródbłonka i powodują wzrost jego przepuszczalności, co jest powodem obrzęków narządowych, a zwłaszcza nerek, wątroby, płuc i OUN oraz ucieczki płynu do przestrzeni pozanaczyniowej, wahania oporu obwodowego oraz depresyjne działanie na serce doprowadzają do niestabilności hemodynamicznej oraz niewydolności serca, zwłaszcza w pierwszej dobie pooperacyjnej.Reakcja SIRS występuje u wszystkich chorych po operacjach serca, jednak o bardzo zmiennym natężeniu.Typowymi jej objawami, które należy monitorować, są: - wzrost akcji serca (tachykardia), - zwiększenie częstości oddychania (tachypnoe), - wzrost temperatury ciała, - obrzęki obwodowe, - niestabilne ciśnienie krwi. W badaniach dodatkowych zwykle obserwuje się wzrost OB, leukocytozy oraz stężenia CRP, istotne jest też monitorowanie poziomu laktatów. SIRS 26 z reguły wygasa po paru dniach od zabiegu, natomiast jej niekorzystne skutki wymagają monitorowania i leczenia w okresie pooperacyjnym. Okres pooperacyjny jest więc w istocie czasem bardzo intensywnej opieki nad chorym i walki ze skutkami urazu operacyjnego. Intensywna obserwacja chorego oraz kontrola podstawowych parametrów fizycznych i biochemicznych w okresie pozabiegowym, a w szczególności w pierwszej dobie, ma kluczowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa pacjenta w trakcie pobytu na oddziale pooperacyjnym, jak również determinuje przebieg dalszej rekonwalescencji. Wymaga to indywidualnego podejścia do pacjenta z pełnym zaangażowaniem i koncentracją oraz zgrania we współdziałaniu zespołu dyżurnego zarówno pielęgniarskiego, jak i lekarskiego. Chory po operacji kardiochirurgicznej wymaga monitorowania podstawowych parametrów życiowych oraz biochemicznych w celu oceny stanu i funkcji poszczególnych narządów oraz wczesnego wykrywania zagrożeń i powikłań. Ocena ta ma charakter ciągły, poszczególne parametry są analizowane na bieżąco, a opiekujący się chorym zespół pielęgniarski ma praktycznie stały kontakt wzrokowy z pacjentem. Chorzy z niewydolnością serca, z powodu obniżonej frakcji wyrzutowej lewej komory, wymagają rozszerzonego monitorowania hemodynamicznego. Rutynowo stosowany cewnik Swanna-Ganza dostarcza dodatkowych informacji o stanie układu krążenia, takich jak: - saturacja mieszanej krwi żylnej, - opór obwodowy, - opór płucny, - ciśnienie zaklinowania, - rzut serca (CO), - indeks rzutu serca (CI). Właściwe leczenie niewydolności serca wymaga bezwzględnie znajomości wyżej wymienionych parametrów. Należy jednak zaznaczyć, że z uwagi na rozmiary cewnika Swanna-Ganza, nie stosuje się go u małych dzieci. W tym przypadku jedynym wykładnikiem niskiego oporu naczyniowego jest ocena ciepłoty dłoni i stóp. Oceny tej dokonuje członek zespołu pielęgniarskiego, co wymaga posiadania odpowiedniego doświadczenia w diagnostyce organoleptycznej. Ból jest niemal stałym elementem w przebiegu pooperacyjnym. Stanowi źródło dodatkowego stresu, stymuluje układ współczulny oraz uniemożliwia prawidłowe oddychanie i oczyszczanie drzewa oskrzelowego poprzez odruch kaszlowy. Jego wynikiem jest wzrost akcji serca (tachykardia), wzrost ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca. Ponadto zła toaleta drzewa oskrzelowego sprzyjająca infekcjom płucnym powoduje ogólny dyskomfort i cierpienie pacjenta. Postępowanie PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej przeciwbólowe stanowi istotny element leczenia pooperacyjnego. W sytuacjach znacznego nasilenia odczynu bólowego podaje się morfinę lub leki pochodne. Stosowanie specjalnych kamizelek ściskających klatkę piersiową w istotny sposób zmniejsza odczyn bólowy związany z ruchami klatki piersiowej oraz w pewnym stopniu zapobiega powikłaniom w postaci niestabilności mostka. Należy zauważyć, że w przypadku pacjentów pediatrycznych, konieczne jest podawanie leków przeciwbólowych wraz z lekami uspokajanymi we wlewie ciągłym, co zapobiega występowaniu nasilonego bólu. Ważna jest obserwacja efektu leczenia, komasowanie zabiegów pielęgnacyjnych, w celu zminimalizowania bólu. Chory po operacji kardiochirurgicznej jest bardzo podatny na zakażenia. Dotyczy to zwłaszcza infekcji płucnych, zakażeń ran pooperacyjnych oraz posocznicy. Szczególnie zagrożeni są pacjenci wyniszczeni wskutek chorób przewlekłych, w podeszłym wieku, po długich wielogodzinnych zabiegach, wymagający długotrwałego oddechu wspomaganego. Zakażeniom sprzyja, spowodowane urazem operacyjnym, osłabienie sił obronnych organizmu, liczne wkłucia, cewniki i rany, które mogą być miejscem przeniknięcia bakterii oraz zaburzenia funkcji śródbłonka jelit i translokacja bakterii do krwiobiegu. Natomiast infekcjom płucnym sprzyja upośledzony w wyniku ogólnego osłabienia, oraz bólu odruch kaszlowy, a także przedłużony oddech zastępczy. Im dłuższy, wynikający z powikłań, pobyt chorego na oddziale pooperacyjnym, tym większe niebezpieczeństwo infekcji. W celu prewencji przeciw zakażeniom chory rutynowo otrzymuje przed zabiegiem i potem przez kolejne doby antybiotyk. Po operacji warto jak najszybciej usunąć wszelkie wkłucia dożylne, dotętnicze, cewnik moczowy. Tak szybko, jak to możliwe, należy odłączyć chorego od respiratora i wdrożyć rehabilitację oddechową. Ważne jest również jak najszybsze przeniesienie chorego z oddziału pooperacyjnego i wdrożenie rehabilitacji do pełnego uruchomienia. Pacjenci dłużej pozostający na oddziale pooperacyjnym wymagają kontynuowania antybiotykoterapii osłonowej. W przypadku podejrzenia zakażenia wykonuje się liczne posiewy krwi oraz wymazy ze skóry, nosa, gardła, odbytu, drzewa oskrzelowego, ran pooperacyjnych i odleżyn w celu wdrożenia antybiotykoterapii celowanej. Wykonywana rutynowo raz na dobę leukocytoza oraz pomiar stężenia CRP doskonale odzwierciedlają skuteczność terapii przeciw zakażeniom. Badaniem pomocnym jest również badanie prokalcytoniny. Stan wydolności układu krążenia wymaga pilnej uwagi, zwłaszcza w pierwszej dobie pooperacyjnej. Ze względu na wahania oporu obwodowego oraz depresyjne działanie mediatorów zapalnych na serce, często obserwuje się niestabilność para- metrów oceny hemodynamicznej. Wymaga to modyfikowania dawek amin presyjnych i wazodylatatoróww zależności od sytuacji — czasem nawet z minuty na minutę. W takim wypadku niezbędna jest pełna absorbcja czasu i uwagi przez zespół lekarsko-pielęgniarski do czasu ustabilizowania się stanu pacjenta. Z chwilą stwierdzenia stanu jawnej niewydolności serca należy jak najszybciej podjąć działania wyjaśniające przyczynę takiego stanu. Przyczyny usuwalne, takie jak tamponada serca, dysfunkcja pomostu powodująca niedokrwienie i spadek frakcji wyrzutowej czy dysfunkcja wszczepionej protezy, powinny być jak najszybciej usunięte. W celu rozpoznania przyczyny niewydolności serca wykonuje się standardowo badanie echokardiograficzne i RTG klatki piersiowej, w wybranych przypadkach, aby rozpoznać dysfunkcję pomostu, wykonuje się koronarografię. Najczęstszą z usuwalnych przyczyn niewydolności serca jest tamponada spowodowana nadmiernym krwawieniem pooperacyjnym i niedostatecznym drenażem, rzadziej jej przyczyną jest duży skrzep w osierdziu czy obrzęk pooperacyjny serca. Spośród nieusuwalnych przyczyn niewydolności serca najczęściej występują zespół ogłuszenia serca oraz zawał śródoperacyjny. Obowiązuje wówczas leczenie objawowe z pełnym nadzorem hemodynamicznym za pomocą cewnika SwannaGanza. Na podstawie uzyskanych w ten sposób danych można poprzez odpowiednie dawkowanie amin, leków wazodylatacyjnych, płynów i diuretyków optymalnie dobrać parametry wypełnienia obu komór oraz parametry oporu obwodowego i płucnego. Ważnym parametrem monitorowania pracy serca jest CI oraz saturacja mieszanej krwi żylnej, której wartość poniżej 60% świadczy o niedostatecznym przepływie obwodowym. Brak poprawy stanu krążenia po zoptymalizowaniu powyższych parametrów jest wskazaniem do jego mechanicznego wspomagania. W pierwszej dobie po zabiegu chorego odłącza się od respiratora. Proces ten przebiega zwykle 6–12 godzin. W pierwszych godzinach w wyniku zmian w tkance płucnej spowodowanych SIRS wymiana gazowa jest zazwyczaj upośledzona. Z reguły wymaga to stosowania wyższych stężeń tlenu w mieszaninie oddechowej, w celu utrzymania właściwej prężności tlenu w krwi tętniczej. Wymiana gazowa zazwyczaj poprawia się w ciągu kolejnych godzin,pacjent wybudza się z narkozy i podejmuje własny oddech. Po minimum 30-minutowej obserwacji parametrów oddechowych można go pozostawić na własnym oddechu. Po usunięciu rurki intubacyjnej natychmiast wdraża się rehabilitację oddechową w postaci oklepywania, zmuszania do kaszlu oraz jałowego dmuchania przez wężyk. Trudności z odłączeniem chorego od respiratora należy się spodziewać u pacjentów w zaawansowanym wieku, z przewlekłą obtura- WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH 27 cyjną chorobą płuc, u osób znacznie otyłych, oraz u osób palących tytoń. W takich wypadkach zalecane przeciwdziałanie polega na: - doborze odpowiednich parametrów nastawienia respiratora, - toalecie drzewa oskrzelowego, - codziennym wykonywaniu badań RTG, - dążeniu do uzyskania ujemnego bilansu płynów (odwodnieniu), - stosowaniu osłonowo antybiotyków. Uzyskanie poprawy może trwać od jednego do nawet kilkunastu dni. Po operacji kardiochirurgicznej zazwyczaj forsuje się diurezę i dąży do osiągnięcia ujemnego bilansu płynów. Ma to związek z działaniem SIRS i przesunięciami płynów do przestrzeni trzeciej oraz tendencją do obrzęków narządowych. Godzinowa kontrola diurezy oraz nadzorowanie podaży płynów to standardy postępowania. Pooperacyjna niewydolność nerek występuje najczęściej u osób w podeszłym wieku, z chorobą nerek, u pacjentów z cukrzycą, po długich operacjach kardiochirurgicznych, oraz u chorych z niewydolnością serca. Zazwyczaj występuje pod postacią wzrostu parametrów nerkowych z zachowaniem diurezy. Stan ten dobrze rokuje i zazwyczaj ustępuje w ciągu paru dni w wyniku typowego leczenia. Z powodu zaburzeń krzepnięcia spowodowanych działaniem krążenia pozaustrojowego oraz heparyny,krwawienie pooperacyjne powinno być bacznie obserwowane po zabiegu. Intensywność drenażu monitoruje się co godzinę lub częściej, jeśli jest taka potrzeba, a stężenia hematokrytu i hemoglobiny zwykle co 3–6 godzin, w pierwszej dobie. Nadmierny drenaż pooperacyjny może być spowodowany zarówno przyczyną chirurgiczną, jak i hematologiczną. W pierwszym przypadku chory wymaga pilnego powtórnego zabiegu i zaopatrzenia krwawienia, w drugim przypadku wdraża się leczenie przeciwkrzepliwe. Należy jednak pamiętać, że w przypadku transportowania pacjenta z bloku operacyjnego z zablokowanymi (zaklemowanymi) drenami, należy liczyć się z ze zwiększaniem się ilości wydrenowanej krwi z chwilą udrożnienia przewodów drenujących. Należy również liczyć się z ewentualnym uwolnieniem się krwi z worka osierdziowego. Należy obserwować dynamikę krwawienia, kontrolować zawartość drenu po jego przepasażowaniuoraz obserwować temperaturę krwi w drenie. Niepokojącym objawem jest wypełnianie się drenu krwią zgodnie z rytmem serca. W większości przypadków postępowanie ma w dużej mierze charakter intuicyjny. Najgroźniejszym powikłaniem nadmiernego krwawienia pooperacyjnego jest tamponada serca oraz wstrząs krwotoczny,będący wynikiemkrwawienia do opłucnych. Sytuacje te wymagają natychmiastowej interwencji chirurgicznej. W przypadkach niepowikłanych nadmiernym 28 krwawieniem pooperacyjnym dreny są zwykle usuwane w drugiej dobie. Wszystkim chorym podaje się preparaty heparyny drobnocząsteczkowej w celu prewencji powikłań zakrzepowo-zatorowych. Obowiązuje obserwacja miejsca operowanego pod kątem przesiąkania. Skórę wokół opatrunku obserwuje się pod kątem zaczerwienienia i obrzęku. Zmiany opatrunku należy wykonywać zgodnie z potrzebą, zwykle wykonywana jest w drugiej dobie po zabiegu. Przyczyną różnych zaburzeń rytmu serca może być zarówno choroba podstawowa, jak i czynniki związane z samym zabiegiem operacyjnym. W pierwszych dwóch dobach pooperacyjnych chory wymaga stałego monitorowania krzywej EKG i jest stale podłączony do monitora; stężenie jonów bada się kilkakrotnie w ciągu doby i uzupełnia na bieżąco. Groźne komorowe zaburzenia rytmu na szczęście występują rzadko i z reguły towarzyszą zawałom okołooperacyjnym. Najczęstszą arytmią po zabiegach kardiochirurgicznych jest migotanie przedsionków, szczególnie po operacjach zastawkowych. Arytmia ta pojawia się najczęściej w 2.–4. dobie. Rzadko konieczna jest kardiowersja elektryczna.Większość migotań przedsionków umiarawia się jeszcze przed wypisaniem chorego z kliniki. Powikłania brzuszne po zabiegach kardiochirurgicznych występują stosunkowo rzadko. W wyniku stresu operacyjnego, działania SIRS i zaburzeń ukrwienia może dojść do powstania owrzodzeń stresowych śluzówki żołądka, zaburzeń czynności wątroby, zapalenia trzustki oraz krwawienia z przewodu pokarmowego. Standardowa prewencja powikłań brzusznych polega na stosowaniu leków osłonowych przez cały czas pobytu, założeniu sondy żołądkowej i obserwacji treści w pierwszej dobie, jak najszybszym wdrożeniu żywienia dojelitowego oraz obserwacji jamy brzusznej pod kątem obecności perystaltyki i występowania objawów otrzewnowych. Powikłania neurologiczne w postaci udarów, najczęściej niedokrwiennych, rzadziej krwotocznych, występują stosunkowo rzadko. Standardowe przesiewowe badanie neurologiczne chorych po zabiegu polega na obserwacji źrenic, obecności objawu Babińskiego, badaniu napięcia mięśniowego, ruchów kończyn oraz stanu budzenia się chorego. W razie nieprawidłowości przypadek jest konsultowany przez neurologa. Znacznie częściej zdarzają się powikłania neuropsychiatryczne pod postacią różnie wyrażonej, zwykle łagodnej, psychozy pooperacyjnej. Zaobserwowano, że powikłanie to występuje zwykle w 2–4 dobie i z reguły ustępuje całkowicie w ciągu paru dni. Postępowanie z takimi pacjentami wymaga wiele cierpliwości i właściwego podejścia personelu dyżurnego; zazwyczaj podaje się PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej łagodne leki sedatywne, rzadziej chory wymaga fizycznego unieruchomienia w łóżku. U pacjentów pediatrycznych istnieje możliwość wystąpienia zaburzeń behawioralnych i poznawczych wynikających z hospitalizacji, która objawia się negatywizmem, płaczem. Ważne jest zapobieganie negatywnym emocjom takim jak: lęk, niepokój, apatia.Pomocna terapią jest zapewnienie dostępu do ulubionej zabawki, smoczka, itp. Niezbędne jest zapewnienie opieki pedagogicznej. Należy odpowiednio dozować aktywność fizyczną, w celu redukowania bodźców bólowych. Stosowaniu ogólnie pojętej terapeutyki psychologicznej jest elementem nieodzownym w rehabilitacji pooperacyjnej małych dzieci. Uważa się, że brak poczucia więzi i kontaktu z rodziną ma negatywny wpływ na przebieg leczenia. Zobowiązuje to zespół opieki medycznej do szczególnej opieki nad pacjentami pediatrycznymi. WYPOSAŻENIE DIAGNOSTYCZNE I WSPOMAGAJĄCE FUNKCJE ŻYCIOWE PACJENTA Obecnie nawet najlepsze kwalifikacje zawodowe oraz determinacja zespołu opieki medycznej nie zapewnią sukcesu w walce o zdrowie pacjenta bez wsparcia odpowiedniego zaplecza technicznego i farmakologicznego. W swojej pracy tandem lekarzzespół pielęgniarski muszą polegać na wskazaniach i pracy aparatury medycznej. Im większa jakość, zakres wskazań i niezawodność tej aparatury, tym większa szansa na pełny powrót do zdrowia pacjenta. Należy podkreślić, że w ciągu ostatnich lat w naszym kraju, następuje stały wzrost jakościowy w tym zakresie nie tylko w wiodących klinikach ale również w ośrodkach regionalnych. Przekłada się to na coraz lepsze wyniki w zakresie diagnostyki, opieki i rehabilitacji pacjentów na oddziałach pooperacyjnych po zabiegach kardiochirurgicznych. Stanowisko dla pacjenta oddziału pooperacyjnego kardiochirurgii powinno być zaopatrzone w komplet aparatury monitorującej i wspomagającej funkcje życiowe: - kardiomonitor, - respirator, - pompy infuzyjne, - sprzęt do utrzymania higieny drzewa oskrzelowego Podstawowym i zarazem niezbędnym urządzeniem diagnostycznym, stosowanym w opiece pooperacyjnej jest wielofunkcyjny kardiomonitor z możliwością zatrzymania obrazu i zmiany odprowadzeń zapisu elektrycznej czynności serca. Dla prawidłowej obserwacji stanu pacjenta niezbędne jest ciągle monitorowanie bezpośredniego, krwawego pomiaru ciśnienia tętniczego i ośrodkowego ciśnienia żylnego krwi. Niezbędna jest możliwość stałej obserwacji na ekranie monitora, nie tylko bezwzględnej wartości ciśnień lecz także wykresu krzywej ciśnienia tętniczego. Wizualna analiza krzywej dostarcza informacji o pracy lewej komory, a jej ocena umożliwia natychmiastowe wykrycie błędów pomiaru, związanych z technicznymi nieprawidłowościami funkcjonowania linii tętniczej i przetwornika elektromechanicznego. Monitorowanie ciśnienia tętniczego metodą bezkrwawą należy traktować jako wskaźnik pomocniczy ze względu na niedokładność pomiaru uzależnioną od ułożenia kończyny, interwały czasowe pomiaru i jego zależność od fali tętna rejestrowanej przez układ pomiarowy. Stanowisko monitorujące musi posiadać możliwość badania temperatury w systemie ciągłym, sam czujnik umieszczamy na kończynie górnej lub dolnej. Nieinwazyjny pomiar saturacji metodą pulsoksymetrii jest bardzo pomocny w ocenie stanu utlenowania krwi i ewentualnych zaburzeń w wentylacji. Przy ocenie wartości saturacji należy zawsze sprawdzić czy akcja serca mierzona przez pulsoksymetr zgadza się z wartością rzeczywistą i czy krzywa pulsu jest zgodna z krzywa ciśnienia tętniczego. Nieprawidłowo założony czujnik może zawyżać lub znacznie zaniżać wartości saturacji, a nieroztropna interwencja przy błędnym pomiarze może skutkować pogorszeniem stanu pacjenta, sprowokowaniem barotraumy lub niedotlenienia. Pomiar ten zawsze należy porównać z saturacją oznaczoną w krwi tętniczej. Częstość oddechów odczytywana jest na podstawie zmiany oporności elektrycznej skóry w czasie wdechu i wydechu, rejestrowanej pomiędzy elektrodami EKG. Nie jest to pomiar niezbędny, stanowi formę monitorowania uzupełniającego. Ułatwia obserwację pacjenta po ekstubacji. Respirator powinien posiadać możliwość płynnego przechodzenia z wentylacji mechanicznej na oddech własny pacjenta, prowadzony i kontrolowany przez układ respiratora. Ważna jest możliwość stosowania wentylacji ze wspomaganiem oddechu własnego, a także możliwość regulacji stosunku wdechu do wydechu. Niezwykle istotnymi właściwościami respiratora są alarmy ciśnień, wentylacji, a także systemy zabezpieczające przed przekroczeniem zaprogramowanych parametrów. Konieczne jest stosowanie u pacjentów pediatrycznych układów do respiratora z komorą do nawilżacza, takiej która umożliwia podłączenie czujnika temperatury jak również posiada zabezpieczenie przed przedostaniem się wody do układu oddechowego. Pompy infuzyjne są stosowane do precyzyjnego dawkowania leku ze ściśle określonym przepływem w jednostce czasu. Ilość pomp przypadająca na stanowisko wacha się od 5 do 10 w zależności od stanu zdrowia pacjenta. WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH 29 Ważnym elementem wyposażenia stanowiska jest układ do odsysania wydzieliny z drzewa oskrzelowego jak również worek samorozprężalny AMBU wraz z maseczką twarzową odpowiednią do wielkości pacjenta. Pomocnym wyposażeniem jest łóżko w pełni napędzane i sterowane elektrycznie z regulacją wysokości położenia poszczególnych segmentów ciała: pleców, uda, podudzia, funkcji Trendelenburga i antyTrendelenburga oraz funkcji przechyłów bocznych dokonywanych za pomocą panelu centralnego, wyposażone w barierki boczne. Ostrożne pozycjonowanie pacjenta, zmniejszenie ucisku na tkanki dzięki stosowaniu materacy zmiennociśnieniowych, są kluczowymi aspektami w zapobieganiu odleżynom. U pacjentów pediatrycznych zwłaszcza noworodków i niemowląt stosuje się inkubatory otwarte z podgrzewanym materacem i gąbką przeciwodleżynową. Należy zauważyć, że aparatura i sprzęt stosowana na stanowisku do bezpośredniej opieki nad pacjentem nie wyczerpuje w pełni tematu. Oddział musi być ponadto wyposażony w: - aparat do badania laboratoryjnego krwi umożliwiający rozpoznanie i monitorowanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i wymiany gazowej organizmu. - defibrylator - aparat do EKG - aparat do RTG - system do próżniowych opatrunków VAC - sprzęt do dializy otrzewnowej stosowanej u małych pacjentów i hemodiafiltracji u pacjentów dorosłych, w celu prowadzenia terapii nerkozastępczej. PODSUMOWANIE Opiekę pooperacyjną po zabiegach kardiochirurgicznych można rozpatrywać jedynie w kategorii uogólnionych wskazówek postępowania. Różny wiek i stan pacjenta kwalifikowanego do zabiegu, konieczność wykonania operacji w trybie nagłym bez odpowiedniego przygotowania i wywiadu, różnorodność wykonywanych zabiegów kardiochirurgicznych, czy chociażby różnice w odporności psychicznej chorego na stres związany z chorobą i samym zabiegiem, to czynniki zmienne mające wpływ na możliwość wystąpienia powikłań pooperacyjnych oraz na przebieg rekonwalescencji. Wymaga to indywidualnego podejścia zespołu opieki medycznej do każdego pacjenta oddziału pooperacyjnego. Zespół pielęgniarski musi być przygotowany do natychmiastowego przejścia z wykonywanych rutynowo czynności monitorujących i diagnostycznych do dynamicznego działania w przypadku nagłego pogorszenia się stanu zdrowia chorego. 30 W takich momentach przyjęta norma opieki jednej pielęgniarki na dwóch pacjentów oddziału pooperacyjnego staje się niewystarczająca. Konieczność obserwowania zmiennych wskazań uzyskiwanych z aparatury monitorującej, wykonywanie zleceń wydawanych na bieżąco przez lekarza, napełnianie strzykawek i ciągła regulacja pomp infuzyjnych, przygotowywanie zalecanych środków farmakologicznych, uzupełnianie ubytków wynikłych z krwawienia pooperacyjnego, wymaga najwyższej koncentracji i całego dostępnego czasu. W podobnych przypadkach tandem lekarz-pielęgniarka w praktyce mogą nie odstępować pacjenta przez wiele godzin. Zajmowanie się innym pacjentem przestaje być możliwe. W sposób automatyczny pozostali członkowie zespołu pielęgniarskiego przejmują obowiązki opieki nad drugim z pacjentów zajętej pielęgniarki oraz udziela jej innej niezbędnej pomocy.W przypadku nagłego pogorszenia się stanu pacjenta zwykle nie ma czasu na przekazanie wszystkich niezbędnych informacji o innym chorym. Powoduje to konieczność posiadania podstawowych informacji o stanie wszystkich pacjentów przez każdego z członków zespołu opieki medycznej już z chwilą obejmowania dyżuru. Wymaga to od całego zespołu nie tylko samej wiedzy zawodowej ale również odpowiedniej umiejętności współdziałania oraz przedkładania zespołowości ponad cele indywidualne. Odpowiedni pod tym względem dobór personalny zespołu oraz kierowanie nim, umożliwiają utrzymanie dobrej atmosfery, co nie pozostaje bez wpływu na proces leczenia chorych.Poczucie odpowiedzialności, świadomość konsekwencji związanych z możliwością popełnieniem błędu, utrzymywanie pełnej koncentracji częstokroć przez cały dyżur, to elementy stresogenne mające wpływ na poziom zmęczenia personelu. Postęp techniczny i farmakologiczny wymaga od całego zespołu opieki medycznej ciągłego doskonalenia swojej wiedzy. Pamiętać należy, że każdy z członków zespołu medycznego obarczony jest obowiązkami związanymi z prowadzeniem dokumentacji medycznej. Uwzględniając zakres i intensywność opieki medycznej na oddziałach opieki pooperacyjnej, każdorazowy wzrost tych obowiązków jest tu szczególnie odczuwalny. Należy jednak zauważyć, że w niektórych ośrodkach kardiochirurgicznych zespół opieki medycznej może liczyć na pomoc takich pracowników jak sanitariusze czy opiekunowie medyczni. Ich udział w procesie rehabilitacji pacjentów, częstokroć pomijana, stanowi istotny element odciążający podstawowy zespół opieki medycznej. Odrębnym zagadnieniem jest problem związany z odpowiednim przekazem informacji o stanie zdrowia i przebiegu procesu leczenia, rodzinie pacjenta. Umiejętny i rzetelny przekaz tych informacji ma często niebagatelny wpływ na kondycję psychiczną chorego, co zwykle ma wpływ na proces leczenia. Stanowi to dodatkowy obowiązek dla zespołu lekarskiego.Wymaga to od PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej lekarza rozwagi i cierpliwości, by uspokoić, w pierwszym okresie zaniepokojoną rodzinę chorego, a w drugim samego pacjenta. Szczególnie odczuwalne jest to w przypadkach pacjentów pediatrycznych. Należy zauważyć, że skuteczny proces rehabilitacji pacjenta po zabiegach kardiochirurgicznych to składowa wysiłku kilku zespołów medycznych i lekarzy specjalistów konsultujących pacjentów tego wymagających. SUMMARY Over the past decades, especially in recent years, enormous progress has been made in cardiac surgery. That allows to operate both, older and more complicated patients, as well as very young patients, while reducing perioperative mortality and the number of post-operative complications. Progress applies not only to the surgical technique and surgical instrumentation. Postoperative units are equipped with modern monitoring equipment and various types of assistive devices. Progress in the field of pharmacology and the availability of the latest drugs, combined with better-qualified medical teams, allows you to effectively combat the majority of post-operative complications. Postoperative care after cardiac surgery is an important part of the treatment, during this early period the patient is most vulnerable to all kinds of lifethreatening complications. Postoperative care requires urgent attention, vigilance, careful analysis of the hemodynamic parameters from the whole team . Proper postoperative care certainly helps to improve the results of treatment in patients after cardiac surgery. BIBLIOGRAFIA 1. 2. 3. Kardiochirurgia dziecięca Janusz Skalski, Zbigniew Religa Katowice 2003 Ostra niewydolność nerek wymagająca terapii nerkozastępczej jako powikłanie operacji serca [w] wiadomości lekarskie 2007, LX, 1–2Ewa KucewiczCzech, Maciej Oliwa, Jacek Puzio, Piotr Knapik, Grzegorz Włoczka, Tomasz Szary, Bronisław Czech, JacekWojarski, Jan Borzymowski Opieka pooperacyjna po zabiegach kardiochirurgicznych [w] Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 3 Jan Rogowski, Krzysztof Jarmoszewicz, Piotr Siondalski, Rafał Pawlaczyk WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH 31 JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ – PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK Hanna Chrapkiewicz, Marta Wleklik2, Beata Jankowska-Polańska2, Izabella Uchmanowicz2 1 Studenckie Koło Naukowe Pielęgniarstwa Internistycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu 2 Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego, Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu WPROWADZENIE MATERIAŁ I METODYKA Według World Health Organization (WHO) zaćma jest główną przyczyną pogarszania się widzenia i ślepoty u ludzi w skali całego świata[1]. Każdego roku wraz ze starzeniem się populacji, rośnie odsetek osób, które na skutek zmętnień soczewki tracą zdolność widzenia. Ocenia się, że z powodu zaćmy ponad 60 milionów ludzi na świecie cierpi na odwracalną ślepotę [2]. W Polsce natomiast liczba osób narażonych na wywołane przez nią zaburzenia wzroku ma wynieść w 2035 roku, aż 1,3 miliona[3]. Najczęściej spotykaną postacią jest zaćma starcza, z tego powodu koszty ekonomiczne jej leczenia są największe. W miejscach, gdzie istnieją warunki w postaci rozbudowanej sieci placówek medycznych, zaćmę wykrywa się stosunkowo łatwo, a dzięki ogromnemu postępowi w medycynie w przeciągu ostatnich dziesięcioleci, równie łatwo leczy. Mimo tego nadal pozostaje istotnym problemem społecznym, gdyż utrata widzenia lub jego znaczne osłabienie w negatywny sposób oddziałuje na jakość życia chorych[4]. Leczenie operacyjne jest jedyną skuteczną metodą postępowania w przypadku zmętnień soczewki upośledzających widzenie. Z tego powodu stale zwiększa się zapotrzebowanie na zabiegi wszczepiania sztucznej soczewki, dzięki którym pacjenci zyskują nową jakość widzenia. W okresie ostatnich pięćdziesięciu lat chirurgia zaćmy uległa rewolucyjnym zmianom, dzisiejsze techniki operacyjne pozwalają na przeprowadzenie zabiegu usunięcia zaćmy w warunkach chirurgii jednego dnia, bez długotrwałego procesu rekonwalescencji i prawie bez skutków ubocznych. Natychmiastowa poprawa widzenia po fakoemulsyfikacji połączonej z implantacją sztucznej soczewki, która jest obecnie metodą z wyboru w leczeniu zaćmy , powinna zatem znacznie poprawiać jakość życia chorych. Badanie przeprowadzono wśród 116 pacjentów Ośrodka Okulistycznego „SPEKTRUM” we Wrocławiu, zakwalifikowanych do zabiegu usunięcia zaćmy z wszczepieniem sztucznej soczewki, w okresie od czerwca do grudnia 2012 r. W 103 przypadkach był to pierwszy zabieg (pierwsze oko), u 9 osób było to drugie oko. Badanie polegało na dwukrotnym ankietowaniu każdej osoby: przed zabiegiem i około 1 miesiąca po zabiegu. Do celów niniejszej pracy jako wzorcowe narzędzie wybrano polską wersję językową NEI VFQ-25 (ang. National Eye Institute Vizual Function Questionnaire 25) – standaryzowanego kwestionariusza do badania funkcji widzenia stworzonego w Narodowym Instytucie Oka [5]. Narzędzie badawcze zawiera 25 pytań, odnoszących się do trzech kwestii: ogólnego stanu zdrowia i widzenia – 4 pytania, trudności przy wykonywanych czynnościach – 12 pytań, reakcji osobistych na problemy z widzeniem – 9 pytań. Przydatność kwestionariusza została potwierdzona w wielu pracach na temat jakości życia związanej z widzeniem. Na potrzeby niniejszego badania wprowadzono własny układ tabelaryczny pytań i ich modyfikacje językowe, jednak z zachowaniem oryginalnego klucza, czyli punktacji za poszczególne odpowiedzi. Do każdej odpowiedzi przypisana jest punktacja z zakresu od 0 do 100. Wyższa punktacja oznacza wyższą jakość życia. Opracowanie wyników polega na zsumowaniu punktów za wszystkie odpowiedzi. Jeżeli sumę podzieli się przez liczbę odpowiedzi otrzymuje się uśrednioną wartość, która procentowo wyraża jakość życia. Można osobno analizować punktację dotyczącą wybranych pytań i każdą sumę cząstkową dzielić przez liczbę pytań, których ta suma dotyczy. W tej pracy nie jest podawana wartość procentowa lecz bezwzględna liczba punktów, gdyż oddaje to proporcje wyników cząstkowych. Wybór, jakie dane cząstkowe są godne zainteresowania zależy od celów badania i spodziewanych korelacji. W tej pracy wstępna analiza polegała na wytypowaniu istotnego podziału całej próby CEL PRACY Uchwycenie zmian w jakości życia pacjentów poddających się zabiegowi usunięcia zaćmy. 32 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej badanych osób na grupy według informacji socjologiczno-demograficznych, a następnie szukaniu zróżnicowania tych grup w wynikach badań kwestionariuszem. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetyki przy Akademii Medycznej we Wrocławiu Nr KB-465/2012. WYNIKI BADAŃ W badaniu wzięło udział 116 osób w wieku od 32 – 95 lat. Charakterystykę socjodemograficzną grupy badawczej, a zarazem czynniki mogące oddziaływać na subiektywne odczucie jakości życia, związanej z widzeniem przedstawiono w tabeli 1. W grupie badawczej przeważały kobiety (69%), osoby z wykształceniem średnim (46%) i wyższym (49%). 65% badanych to emeryci, 75% osób mieszka z rodziną, z partnerem życiowym bądź innymi współlokatorami, 25% osób mieszka samotnie. U 50% badanych zaćmę zdiagnozowano w okresie od 1 roku do 5 lat wcześniej. Charakterystykę wieku w badanej próbie przedstawia rycina 1. Rozkład statystyczny wieku w całej grupie charakteryzował się dwoma zagęszczeniami przy wartościach 60 lat i 80 lat. W celu zidentyfikowania grup różniących się uprzywilejowanym wiekiem, przeprowadzono analizę rozkładu wieku dla grup podzielonych ze względu na czynniki socjodemograficzne z tabeli 1. Płeć, wykształcenie, współzamieszkiwanie i długotrwałość schorzenia nie były kryteriami różnicującymi rozkład wieku. Poszukiwanym kryterium okazała się aktywność zawodowa, co zilustrowano na rycinie 2. Oznacza to, że osoby pracujące były poddawane zabiegowi usunięcia zaćmy najczęściej w wieku ok. 60 lat, a kolejna motywacja do zabiegu pojawiała się dopiero w wieku ok. 80 lat. Średnia punktacja z kwestionariusza dla całej badanej grupy wynosiła przed zabiegiem 1585 a średni przyrost punktacji w wyniku zabiegu wynosił 264. Maksymalna możliwa punktacja w kwestionariuszu wynosi 2600. Ze względu na liczność grupy kobiet emerytów ich wynik ma znaczny wpływ na wynik całej grupy. U około 25 % osób punktacja z kwestionariusza po zabiegu była niższa niż przed zabiegiem. Osoby z niższą punktacją początkową miały zazwyczaj wysoki wzrost punktacji w wyniku zabiegu, ale i tak ich końcowy wynik jest niższy niż u osób które startowały z wyższego poziomu. Jest to o tyle zrozumiałe, że istnieje górna granica punktacji i wynik, który przed zabiegiem jest stosunkowo bliski tej granicy, niewiele już może się poprawić. U osób, które przed zabiegiem miały wynik prawie maksymalny, zabieg nie powodował więc pozytywnego efektu - wynik mógł się jedynie pogorszyć lub pozostać bez zmiany (Ryc. 3.). Kolejnym etapem analizy wyników było wyznaczenie rozkładu jakości życia w zależności od wieku. Na rycinie 4 przedstawiono jakościowo częstość występowania poszczególnych wartości punktacji w poszczególnych przedziałach wieku. Nałożenie na siebie obrazów przed i po zabiegu daje pogląd na zmianę jakości życia w wyniku zabiegu w całej badanej grupie. Szacunkową zależność punktacji od wieku wyznaczono na wykresie punktowym (ryc. 5a, 5b) kreśląc trendy liniowe rozkładu punktów. Linia trendu przed zabiegiem na wykresie jest prawie pozioma i położona na poziomie nieco ponad 1500 punktów. Na wykresie widać, że po zabiegu linia trendu przesunęła się w górę zwłaszcza w obszarze niższego wieku. Rozdzielanie całej próby osób na grupy według kryteriów współzamieszkiwania lub wykształcenia lub długotrwałości choroby nie przyniosło w tym badaniu zauważalnego rozróżnienia w wartościach punktacji przed i po zabiegu. Zróżnicowane wyniki zauważono jednak przy podziale próby na: mężczyzn pracujących, mężczyzn emerytów, kobiety pracujące, kobiety emerytki (Rycina 6a, 6b). Ogólnie kobiety osiągają niższą punktację od mężczyzn zarówno przed zabiegiem, jak i po zabiegu. Szczególnie zauważalny jest znacznie niższy poziom wyników u kobiet emerytek. W statystycznym rozkładzie punktacji dla kobiet emerytek dostrzeżono różnice, pozwalające na wyodrębnienie dwóch grup. Grupa A to kobiety, których wyniki nie odbiegały istotnie od kobiet pracujących, co prawdopodobnie związane było z ich stosunkowo dobrym zdrowiem i aktywną rolą społeczną. Grupa B to osoby o złym samopoczuciu. Ich początkowe wyniki były dużo niższe, a efekty zabiegu bardziej nieprzewidywalne niż u pozostałych osób (Rycina 7). Charakter wyników mężczyzn emerytów w zależności od wieku nie odbiegał zbytnio od mężczyzn pracujących i objęto je wspólnym trendem. Podobnie kobiety pracujące i emerytki z grupy A. Zobrazowane za pomocą tych trendów uśrednione wyniki wskazywały, że im wyższy wiek, tym efekt zabiegu (w postaci podwyższenia punktacji) jest mniejszy (Rycina 8). Dotyczyło to w jednakowym stopniu mężczyzn i kobiet, ale jednocześnie w całym zakresie wieku punktacja kobiet była niższa. Uściślając: punktacja kobiet po zabiegu była praktycznie taka jak u mężczyzn przed zabiegiem. Linie trendów dla grupy B charakteryzowały się niskim samopoczuciem i odczuciem jakości życia oraz dużą nieprzewidywalnością efektów zabiegu (rozrzutem wyników), chociaż średnio poprawa była stosunkowo duża. W pozostałej grupie kobiet zauważono większą regularność wyników. Dla obu płci odczuwany efekt zabiegu był stosunkowo wysoki w młodszym wieku i malał stopniowo wraz z wiekiem(Rycina 8). JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ – PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK 33 Uśrednione wyniki punktacji dla poszczególnych wytypowanych grup zobrazowano na rycinie 9. Pozwalają one w przybliżeniu przewidzieć jeszcze przed zabiegiem, w jakim stopniu zabieg usunięcia zaćmy może poprawić jakość życia pacjenta, jeżeli wcześniej zakwalifikujemy tego pacjenta do jednej z wytypowanych grup. Należy jednak uwzględnić fakt, że rozrzut wyników, z których obliczono średnią był stosunkowo wysoki. Dla mężczyzn wyniki były bardziej powtarzalne niż dla kobiet, a największym rozrzutem charakteryzowały się wyniki dla grupy B emerytek OMÓWIENIE W niniejszym badaniu podjęto próbę uchwycenia zmian, zachodzących w samocenie jakości życia u chorych, poddających się zabiegowi usunięcia zaćmy w ramach chirurgii jednego dnia. W wielu krajach rozwiniętych operacja usunięcia zaćmy jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych u ludzi dorosłych[6]. W badaniu własnym wykazano, że największą motywację do zabiegu miały osoby ok. 60 roku życia, pracujące. Należy przy tym zaznaczyć, że starcza postać zaćmy ujawnia się najczęściej ok. 50 – 60 roku życia[4], u osób w wieku przedemerytalnym, aktywnych zawodowo, gdzie zaburzenia widzenia, utrudniając funkcjonowanie codzienne mogą być najbardziej dotkliwe dla jakości życia. Po przejściu na emeryturę ilość osób poddających się zabiegowi maleje, zwiększając się ponownie ok. 80 roku życia, co prawdopodobnie wiąże się z postępem choroby. U osób w tym wieku obserwuje się ponadto 6 – krotny wzrost hospitalizacji z powodów okulistycznych u [7]. Zaćma i zaburzenia widzenia z nią związane obniżają jakość życia chorych[8]. W badaniu Kalinowskiego i wsp. 37% badanych oceniło swoją jakość życia przed operacją jako przeciętną, 32% jako złą, a 9 jako bardzo złą, po operacji natomiast większość badanych (87%) odczuło znaczną poprawę w zakresie samodzielności w życiu codziennym[4]. Poprawę funkcjonowania fizycznego i jakości życia odnotowano także w analizie Cabezaz – Leon i wsp.[9]. W badaniu własnym pomimo tendencji do poprawy jakości życia, 25 % osób po miesiącu od zabiegu gorzej oceniło swoją jakość życia. Przyczynę osiągnięcia takich wyników mogą stanowić: medyczne komplikacje po zabiegu, zbyt krótki czas od zabiegu do wypełnienia drugiej ankiety, pogorszenie komfortu wskutek znacznej różnicy widzenia w każdym oku. Cabezaz przeprowadzał swoją obserwację po upływie 6 i 18 miesięcy od zabiegu usunięcia zaćmy. Ocena jakości życia po dłuższym okresie rekonwalescencji i po powrocie do czynności dnia codziennego może wpływać na osiąganie lepszych wyników jakości życia. W badaniu Kalińskiej stwierdzono istotną statystycznie zależność pomiędzy powrotem do zamierzonej aktywności po zabiegu , a wiekiem respondentów[4]. Poprawa nastąpiła w każdym przedziale 34 wiekowym. W badaniu własnym potwierdzono tendencję do mniejszej poprawy jakości życia u osób starszych. Kurowska w swoim badaniu pisze, że osoby starsze mogą mieć mniejsze oczekiwania, co do poprawy komfortu życia, aniżeli młodsze[10]. Odnotowuje także, nieznacznie wyższe wyniki w jakości życia mężczyzn. Podobnie w niniejszej analizie mężczyźni osiągają lepsze wyniki. Szczególnie niska jest jakość życia kobiet emerytek. Dokładniej punktacja u kobiet po zabiegu jest praktycznie taka jak u mężczyzn przed zabiegiem. W tym badaniu trudno rozstrzygnąć czy nie jest to wynikiem właściwość samego kwestionariusza, polegającym na tym, że pytania są bardziej „męskie”. W literaturze jednak raportowane są podobne wyniki w badaniu innych schorzeń [11]. WNIOSKI 1. Kobiety gorzej oceniają swoją jakość życia zarówno przed jak i po zabiegu od mężczyzn. 2. Im wyższy wiek tym mniejsza poprawa jakości życia po zabiegu. 3. U ok. 25% osób jakość życia mierzona kwestionariuszem NEI VFQ-25 była niższa przed zabiegiem, niż po zabiegu. STRESZCZENIE Słowa kluczowe: jakość życia, zaćma Cel pracy: Ocena zmian w jakości życia pacjentów po zabiegu usunięcia zaćmy. Materiał i metodyka: Badanie przeprowadzono wśród 116 pacjentów. Zastosowano standaryzowane narzędzie badawcze do badania funkcji widzenia NEI VFQ-25. Kwestio-nariusz zawierał 25 pytań, odnoszących się do: ogólnego stanu zdrowia i widzenia, trudności przy wykonywanych czynnościach, reakcji osobistych na problemy z widzeniem. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetyki przy Akademii Medycznej we Wrocławiu Wyniki: W badaniu wzięło udział 116 osób w wieku od 32 – 95 lat. W grupie badawczej przeważały kobiety (69%) oraz emeryci (65%). Największa liczba osób poddawała się zabiegowi w wieku 60 i 80 lat. Średnia punktacja z kwestionariusza dla całej badanej grupy wynosiła przed zabiegiem 1585 a średni przyrost punktacji w wyniku zabiegu wynosił 264. U około 25 % osób punktacja z kwestionariusza po zabiegu była niższa niż przed zabiegiem. Ogólnie kobiety osiągnęły niższą punktację w zakresie jakości życia od mężczyzn, zarówno przed zabiegiem, jak i po zabiegu. Szczególnie zauważalny jest znacznie PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej niższy poziom wyników u kobiet emerytek. Dla obu płci odczuwany efekt zabiegu był stosunkowo wysoki w młodszym wieku i malał stopniowo wraz z wiekiem. 5. 6. Wnioski: 1 Zabiegowi najczęściej poddają się osoby starsze. 2) Kobiety gorzej oceniają swoją jakość życia od mężczyzn. 3) Im wyższy wiek tym mniejsza poprawa jakości życia po zabiegu 4) 25% osób ocenia swoją jakość życia po zabiegu gorzej, aniżeli przed zabiegiem. 7. 8. 9. 10. ABSTRACT Key words: quality of life, cataract, Aim: To assess changes in the quality of life of patients after cataract surgery. Material and Methods: The study was conducted among 116 patients. Used standardized research tool to study the function of vision NEI VFQ-25. The questionnaire contained 25 questions relating to general health and vision, difficulty with the activities undertaken, personal response to vision problems. At the study was approved by the Bioethics Committee of the Medical University of Wroclaw Results: The study involved 116 people aged between 32 - 95 years. The research group was dominated by women (69%) and retired (65%). The largest number of people give up surgery at the age of 60 and 80 years old. The average score of the questionnaire for the entire cohort was before the surgery in 1585 and the average increase in scoring as a result of surgery was 264 in about 25% of the score of the questionnaire after surgery was lower than before the surgery. Women generally achieved lower scores in quality of life of women, both before treatment and after treatment. Particularly noticeable is the much lower level of performance in women pensioners. For both sexes felt the effect of the treatment was relatively high at a younger age and decreased gradually with age. Conclusions: 1) The treatment most often succumb to the elderly. 2) Women assess their quality of life than men. 3) The higher the age, the lower the quality of life after treatment 4) 25% of their quality of life is assessed after treatment worse than before the surgery. 11. w prwatnej klinice okulistycznej. Problemy pielęgniarstwa. 2013; 21(2):164 -172. Jurkowska – Liput J. Ocena jakości życia u pacjentów z jaskrą. Praca Doktorska. Akademia Medyczna Wrocław; 2007. Steinberg EP. Javitt JC. Sharkey PD. et al. The content and cost of cataract surgery. Arch. Ophthalmol. 1993;111: 1041-1049. Strzałka A. Choroby okulistyczne wymagające hospitalizacji u pacjentów w podeszłym wieku. Gerontom. Pol. 2006;14(3):125-129. Płachecka E. Malukiewicz G. Ocena jakości życia pacjentów przed operacją zaćmy i po operacji zaćmy. Klin. Oczna. 2009;111(7-9):212-216. Cabezas – Leon M. Garcia – Caballero J. Morente – Matas P. Impact of cataract surgery on visual acuity and quality of life. Arch. Soc. Esp. Oftalmol.2008;83:237-248. Kurowska K. Celmer – Ozdowska I. Depresyjność a jakość życia osób z rozpoznaną zaćmą. Hygeia Public Health. 2014; 49(3): 554-559. Kołtuniuk A. Nowak K. Leśkiewicz M. Wybrane aspekty jakości życia na astmę oskrzelową [w:]. Rosińczuk – Tonderys J. Uchmanowicz I, red. Elemety opieki nad chorym przewlekle. Wrocław: MedPharm; 2012:293 Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna grupy badawczej. Cecha socjodemograficzna Płeć Wykształcenie Aktywność zawodowa Z kim zamieszkuje Czas od zdiagnozowania % Kobiety 69 Mężczyźni 31 Podstawowe 8 Średnie 46 Wyższe 46 Pracujący 30 Pracujący w domu 2 Niepracujący 3 Emeryci 65 Z rodzną 33 Z partnerem życiowym 41 Z współlokatorami 1 samotnie 25 < 1 miesiąca 3 Do 1 roku 26 Do 5 lat 50 > 5 lat 21 Rycina 1. Rozkład statystyczny wieku w badanej grupie osób. BIBLIOGRAFIA 1. 2. 3. 4. Flanagan JC. Measurement of quality of life: current state of the art. Arch. Phys Med Rehabil. 1982;2(63): 56-59. Fryczkowski A. Zaćma – schorzenie pogarszające przejrzystość soczewki oka. Akad. Swiętokrz. 2004;2:183–189. Szmurło D, Fundament T, Kopeć G. i in. Dostęp do opieki okulistycznej w Polsce. Podejście systemowe. Najważniejsze problemy związane z dostępem doświadczeń okulistycznych. CEESTAHC;2012. Kalinowski P. Bojakowska U. Ocena satysfakcji z wyników leczenia wśród pacjentów po operacji usunięcia zaćmy z wszczepieniem soczewki wewnątrzgałkowej JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ – PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK 35 Rycina 2. Rozkład statystyczny wieku w badanej próbie z uwzględnieniem podziału na osoby pracujące i emerytów. Rycina 3. Zmiana punktacji po zabiegu w zależności od punktacji przed zabiegiem. Rycina 5a. Poziomy uśrednionej wartości punktacji przed zabiegiem w zależności od wieku w całej badanej próbie. Rycina 5b. Poziomy uśrednionej wartości punktacji po zabiegu w zależności od wieku w całej badanej próbie. Rycina 6a. Punktacja przed zabiegiem w zależności od wieku przy uwzględnieniu podziału całej na próby na kobiety emerytki i pracujące oraz mężczyzn emerytów i pracujących. Rycina 4. Rozkład jakości życia w badanej próbie w zależności od wieku. Rycina 6b. Punktacja po zabiegu w zależności od wieku przy uwzględnieniu podziału całej na próby na kobiety emerytki i pracujące oraz mężczyzn emerytów i pracujących. 36 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Rycina 7. Porównanie rozkładu punktacji dla kobiet emerytek z grup A i B przed i po zabiegu. Ryc. 9. Porównanie jakości życia przed i po zabiegu usunięcia zaćmy dla wytypowanych grup uczestników badania. Rycina 8. Rozkład punktacji i trendy przy podziale całej próby na mężczyzn kobiety i grupę B. JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ – PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK 37 STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH mgr Mariola Śleziona Oddział Obserwacyjno-Zakaźny Szpital Wojewódzki w Tychach Spółka MEGREZ mgr Lucyna Graf Wojewódzki Zakład Opieki Zdrowotnej Tychy WPROWADZENIE Na świecie na cukrzycę choruje 246 mln ludzi, co stanowi 5,9% całej populacji. 4 mln osób w ciągu roku ma rozpoznane owrzodzenie stopy, a u 25% z nich rocznie zachodzi konieczność dokonania amputacji kończyny dolnej. U chorych z cukrzycą obserwuje się 40-60% nieurazowych amputacji kończyny dolnej, a u 85% z nich amputację poprzedza owrzodzenie stopy. Ponad 1/3 chorych na cukrzycę ma neuropatię i/lub chorobę naczyniową nóg, które są głównymi czynnikami ryzyka zespo -łu stopy cukrzycowej. Najczęstszą konsekwencją tego zespołu są owrzodzenia, infekcje i amputacje. U chorych z owrzodzeniami nawrót w ciągu 5 lat oceniono na 50-70%, a średni czas leczenia wynosi 11-14 tygodni. [1] Dane uzyskane w badaniach statystycznych wskazują, iż zespół zmian chorobowych stóp dotyczy w Polsce od 0,5-2% chorych z cukrzycą typu 1 oraz 12-18% pacjentów z cukrzycą typu 2. Liczby te dowodzą, że szczególnie ważne jest zadbanie o właściwą skuteczna pielęgnację trudno gojących się i przewlekłych ran w przebiegu stopy cukrzycowej. [2] Właściwe leczenie i pielęgnacja zmian powstałych w przebiegu stopy cukrzycowej to jeden z najtrudniejszych, generujących wysokie koszty społecznoekonomiczne problemów diagnostyczno-terapeutycznych współczesnej diabetologii. [3] CEL PRACY Celem pracy była analiza publikacji medycznych, dotyczących stosowania opatrunków w przypadku leczenia stopy cukrzycowej. Informacje uzyskane tą drogą na temat celowości opatrunków, ich rodzajów, sposobu stosowania i ich oddziaływania na różnego typu zmiany skórne, pozwolą na opracowanie najskuteczniejszego działania w zakresie leczenia ran. STOPA CUKRZYCOWA – POWIKŁANIE CUKRZYCY Stopa cukrzycowa - definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) - stopą cukrzycową nazywa 38 infekcję z owrzodzeniem i/lub destrukcją tkanek głębokich w połączeniu z zaburzeniami neurologicznymi oraz chorobami naczyń obwodowych w różnym stopniu zaawansowania w kończynach dolnych. [4] W rozwoju zespołu stopy cukrzycowej podstawową rolę odgrywają neuropatia cukrzycowa i miażdżyca tętnic kończyn dolnych. Głównym czynnikiem etiologicznym jest hiperglikemia, która powoduje uszkodzenie nerwów obwodowych oraz przyczynia się do przyspieszenia miażdżycy tętnic. Ponadto rozwojowi miażdżycy sprzyjają takie czynniki jak: insulinooporność, nadkrzepliwość, zaburzenia lipidowe i postępująca dysfunkcja śródbłonka. [1] Przyczyny wystąpienia objawów zespołu stopy cukrzycowej można podzielić na trzy grupy: - Niedokrwienie zależne od miażdżycy i mikroangio-patii - Neuropatia stopy - Wpływ zakażenia Dla celów klinicznych zespół stopy cukrzycowej można podzielić odpowiednio na trzy rodzaje: - Zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej - Zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej - Zespół stopy cukrzycowej mieszanej [5] SPOSOBY PIELĘGNACJI I LECZENIA ZMIAN SKÓRNYCH W STOPIE CUKRZYCOWEJ U pacjentów z cukrzycą rozwijają się różne rodzaje ran stóp. Każda z nich może stać się zakażona. Zakażenie powinno być diagnozowane na podstawie obecności ropnej wydzieliny lub przynajmniej dwóch z podstawowych objawów zapalenia (zaczerwienienie, ból, ocieplenie, obrzęk, tkliwość uciskowa). Nie wszystkie owrzodzenia są zakażone. Leczenie zakażenia często prowadzi, chociaż nie w każdym przypadku, do wyleczenia owrzodzenia. Postępowanie z zakażeniem stopy cukrzycowej obejmuje ocenę stopnia ciężkości infekcji jako podstawy do podjęcia właściwego leczenia. Zapalenie szpiku kostnego jest szczególnym stanem i wymaga odrębnego postępowania. Ocena zakażenia powinna być dokonywana w trzech płaszczyznach: pacjenta jako całości, zajętej procesem choroboPIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Tabela 1. Kliniczna klasyfikacja stopy cukrzycowej. Objawy zakażenia Stopień zakażenia Skala PEDIS Brak zakażenia 1 Obecność ≥2 cech zapalenia (ropienie, zaczerwienienie, ból, ocieplenie, obrzęk, tkliwość uciskowa). Zapalenie tkanki podskórnej/zaczerwienienie obejmujące ≤ 2cm wokół owrzodzenia. Infekcja ograniczona do skóry lub powierzchniowych warstw tkanki podskórnej. Brak innych miejscowych lub ogólnoustrojowych powikłań. Zakażenie łagodne 2 Objawy jak w zakażeniu łagodnym u pacjenta z ≥ 1 spośród następujących cech: zapalenie tkanki podskórnej. Obejmujące ≥ 2cm; naciek limfatyczny; rozprzestrzenienie zakażenia podpowięziowo; ropnie tkanek głębokich; zgorzel; zajęcie mięśni, ścięgien, stawów I kości. Zakażenie umiarkowane 3 Zakażenie u pacjenta z toksemią lub z zaburzeniami metabolicznymi (gorączka, dreszcze, tachykardia, hipotonia, splątanie, wymioty, leukocytoza, kwasica, ciężka hiperglikemia lub azotemia). Zakażenie ciężkie 4 Nieropiejąca rana. Obecność jakiejkolwiek cechy zapalenia. Źródło: Lipsky B., Joseph W. Profilaktyka i leczenie zakażeń stopy cukrzycowej. Klinika zakażeń, Zakażenia 4/2005, 66. wym kończyny i zakażenia rany. Celem jest określenie stopnia klinicznego i patogenu wywołującego zakażenie, patogenezy powstania rany oraz wpływu zmienionej biomechaniki stopy na powstanie rany, a także obecności zaburzeń naczyniowych (szczególnie w zakresie układu tętniczego) i jakichkolwiek układowych konsekwencji zakażenia. Kluczową kwestia w kwalifikacji zakażeń powinna być ocena głębokości rany oraz tkanek zajętych procesem chorobotwórczym, a także obecność niedokrwienia lub zakażenia stopy. [6] OPATRUNKI STOSOWANE W PIELĘGNACJI I LECZENIU STOPY CUKRZYCOWEJ A. Cele stosowania opatrunków Wyróżnia się następujące cele stosowania nowoczesnych opatrunków: - Fizyczne zamknięcie rany - Prawidłowa termoregulacja - Pochłanianie wysięku - Ochrona przed nadkażeniem - Hipoalergiczność - Prawidłowa wymiana gazów - Optymalne pH - Łatwość aplikacji B. Zasady stosowania opatrunków Wszystkie czynności przy pacjencie powinno się wykonywać w warunkach aseptycznych, personel musi być ubrany w jednorazowe fartuchy i rękawiczki, a materiały biologiczne uzyskane w przebiegu przeprowadzonych działań powinny być traktowane jako zakaźne i we właściwy sposób utylizowane. Należy zwrócić uwagę na wygląd opatrunku (czy nie jest ściśle zabandażowany, czy końcówka bandaża jest prawidłowo zabezpieczona plastrem, czy opatrunek jest przesiąknięty). Opatrunek powinno się zdejmować bardzo ostrożnie, tak aby nie podrażnić rany i tym samym zaburzyć dokonujących się procesów naprawczych . Gdy opatrunek przylega do rany, należy zwilżyć powierzchnię materiału zabezpieczającego uszkodzone miejsce 0,9% NaCl. Po zdjęciu opatrunku trzeba dokładnie ocenić ranę pod kątem obecności obrzęku, ucieplenia stopy, zaczerwienienia, koloru rany, zapachu, ilości i rodzaju wydzieliny. Jeśli obserwuje się cechy infekcji należy pobrać materiał na posiew, zawsze po uprzednim opracowaniu chirurgicznym rany, czyli po usunięciu martwiczych i zakażonych tkanek. Kolejnym krokiem jest odkażenie rany polegające na zastosowaniu środków antyseptycznych typu Povidone – 10% roztwór wodny lub Octanisept (środek jest preparatem bezbarwnym i nie utrudnia oceny wizualnej obszaru, na którym jest stosowany). Częstość zmiany opatrunku i jego kontrola powinna się odbywać przynajmniej raz dziennie, a w przypadku rozległej infekcji, dużej ilości wydzieliny ropnej, zagrożenia amputacją opatrunek trzeba zmieniać przynajmniej dwa razy dziennie. Zawsze należy zwrócić uwagę, by jego powierzchnia i materiał mocujący nie miał fałd i zagięć. Opatrunek trzeba dostosować indywidualnie do każdego chorego (przy wyborze należy się kierować wskazaniami do jego zastosowania oraz możliwościami finansowymi pacjenta). Należy unikać opatrunków samoprzylepnych, niejałowych, zmniejszających parowanie z powierzchni rany i dostęp powietrza. Opatrunki powinny być umocowane taśmą przylepną lub opaską dzianą. Nie powinno się używać taśmy przylepnej na wrażliwą i niedokrwioną skórę, ponieważ usuwanie plastra może spowodować jej uszkodzenie. Wskazane jest wówczas zastosowanie opaski dzianej, zwracając uwagę, żeby nie była ona zbyt ciasno założona. STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH 39 Nie wolno owijać taśmy dookoła palca lub stopy, ponieważ może to spowodować utrudniony odpływ krwi. [7] C. Rodzaje opatrunków W przypadku ran przewlekłych upadł pogląd, że rana musi być sucha. Udowodniono, że wilgotne środowisko sprzyja optymalnemu gojeniu się rany na wszystkich etapach. Obecne standardy leczenia ran przewlekłych przewidują stosowanie gamy opatrunków dobieranych indywidualnie do przypadku w zależności od rodzaju rany i etapu leczenia (fazy gojenia się rany). [8] W zależności od rodzaju rany dobieramy odpowiedni opatrunek z szerokiej gamy dostępnych na rynku środków, do których należą: Preparaty zawierające sole srebra Opatrunek łączy właściwości absorpcyjne z działaniem przeciwbakteryjnym. Zastosowanie systemu hydrofiber pozwala na znaczna absorpcję wysięku, a bakterie ulegają wchłonięciu i unieszkodliwieniu oraz zostają w opatrunku. Można je stosować w każdej fazie gojenia rany. Uaktywniają się po nasyceniu roztworem o odpowiednim składzie (0,9% NaCl, płyn Ringera). Opatrunki zawierające preparaty srebra to: Arglaes, Maersk, Actisorb Silver 220 (Johnson & Johnson), Acticoat (Smith & Nephew), Avance (SSL), Contreet (Coloplast), Aquacel Ag (ConvaTec), Textus Bioactiv (Pharmix). [7] Rycina 1 i 2. Opatrunki z Aquacel Ag. Źródło: http://sklep.medicatrend.pl/pl/51 -aquacel-ag-10-x-10cm.html (data wejścia: 17.05.2014 r.) Rycina 3 i 4. Opatrunki z Textus Bioactivu. Źródło: http://images.medpex.de/medias/ jOjcySSUrh0GqdO0wI4Mfa-30.jpg (data wejścia: 17.05.2014 r.) Rycina 5 i 6. Opatrunki z Acticoatu. Źródło: http://www.woundsource.com/ files/woundsource/productimages/Acticoat-7-antimicrobialdressings-smith-nephew.jpg (data wejścia: 17.05.2014 r.) 40 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Środki zawierające preparatu jodu Preparaty jodu są skuteczne w zakażeniach o szerokim spektrum bakterii. Występują w postaci roztworu, a czasami impregnowanych opatrunków. Obecnie dostępne na rynku preparaty to: Povidone-iodine oraz cadexomeriodine (Braunol, Inadine). [7] Rycina 7 i 8. Opatrunki z Braunolu. Źródło: http://www.mercatum.be/files/ uploads/images/Unknown%284%29% 281%29%281%29.jpeg (data wejścia: 4.05.2014 r.) Rycina 9 i 10. Opatrunki z Inadine. Źródło: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/ images?q=tbn:ANd9GcR9Bm9AyninHo BesAR_M2miCQ5_VK_hwe3LWPDlrDo dvjrXvoqgTg (data wejścia: 4.05.2014 r.) Błony poliuretanowe Błony poliuretanowe to cienkie, przezroczyste błony lub gąbki poliuretanowe, które chronią ranę przed zakażeniem i utrzymują w niej odpowiednią wilgotność. Są przepuszczalne dla wody i gazów, a nie przepuszczalne dla innych płynów. Stosuje się je do ran powierzchownych. Opatrunki z tej grupy to : Opsite, Tagederm, Biooclusive, Hydrofilm. [7] Rycina 11 i 12. Opatrunki z Opsite. Źródło: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/ images?q=tbn:ANd9GcRPI-LQBYeWJD r7d4OI_3yFrQBto8FkUjw7Hi9QyCyJ9E6TA-I (data wejścia : 4.05.2014r.) STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH 41 Rycina 13 i 14. Opatrunki z Hydrofilmu. Źródło: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/ images?q=tbn:ANd9GcTtqMv8uetQk XPdpwE_Xbws3cN2qIMlBwM1Sfb8EA o3Uo-Pp43f9g (data wejścia: 4.05.2014r.) Optrunki hydrożelowe Hydrożele są zbudowane z nierozpuszczalnych polimerów wchłaniających wodę. Ich rola to wchłanianie wydzieliny, ochrona rany przed zakażeniem, utrzymanie wilgotności. Oczyszczają ranę z tkanek martwiczych przez nawodnienie zapoczątkowanie autolizy. Do grupy tych opatrunków należą: Aqua-gel, Intrasite-gel, Granugel, NU gel – zawierający alginiany. [7] Rycina 15 i 16. Opatrunki z Aqua-Gelu. Źródło: http://imgx.doz.pl/image/ preparaty_zdjecie/28163 (data wejścia: 30.04.2014r.) Rycina 17 i 18. Opatrunki z Intrasite-gelu. Źródło: http://imgx.doz.pl/image/ preparaty_zdjecie/44712 (data wejścia: 30.04.2014r.) Opatrunki hydrokoloidowe Opatrunki te obniżają pH rany, hamując wzrost bakterii. Wiążą amoniak wytwarzany przez bakterie, wykazują działanie fibrynolityczne. Utrzymują temperaturę rany, jej wilgotność, stymulują procesy autolizy i ziarninowania. Najskuteczniejsze są w ra- 42 nach średnio krwawiących w fazie oczyszczania, ziarninowania i naskórkowania rany. Do grupy tej należą: Hydrocoll, Granuflex, Tegasorb, Hydrasorb. [7] PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Rycina 19 i 20. Opatrunki z Granuflexu. Źródło: http://www.stomik.pl/img/ packshot_granuflex.jpg (data wejścia: 4.05.2014r.) Rycina 21 i 22. Opatrunki z Hydrocollu. Źródło: http://www.hartmann.com.au/images/ hydrocoll_concave_250_2394.jpg (data wejścia: 4.05.2014r.) Opatrunki alginianowe Opatrunki alginianowe wytwarza się ze sprasowanych włókien morskich wodorostów. Najskuteczniejsze są w ranach płytkich, silnie krwawiących, pokrytych włóknikiem, ropą lub niewielką ilością tkanek martwiczych. Natomiast bezwzględnie przeciwwskazane są w ranach wysuszonych i zawierających fragmenty zaawansowanych zmian martwiczych. [9] Do grupy tej należą: Kaltostat, Sorbalgon, Sorbsan. [7] Rycina 23 i 24. Opatrunki z Sorbalgonu. Źródło: http://www.e-medest.pl/images/ 51izal.jpg?osCsid=wkeqjdasxav (data wejścia: 17.05.2014r.) Rycina 25 i 26. Opatrunki z Sorbsanu. Źródło: https://www.ahns.com.au/images/ Sorbsan.jpg (data wejścia: 17.05.2014r.) STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH 43 Opatrunki absorpcyjne z węglem Opatrunki z węglem stosowane są w dużych owrzodzeniach ze współistniejącym wysiękiem oraz ranach zakażonych grzybami. Dobrze chłoną przykry zapach. Wykazują dużą skuteczność w infe- kcji grzybiczej. Nie zaleca się ich stosowania w przypadku suchej, czarnej martwicy. [9] Do opatrunków tego rodzaju należą: Actisorb plus, Lyofoam C. [7] Rycina 27 i 28. Opatrunki z Actisorb plus. Źródło: http://www.legmed.ru/catalogue/ data/images/actisorb_howtouse2_ emea_2.gif (data wejścia: 4.05.2014r.) Rycina 29 i 30. Opatrunki z Lyofoam C. Źródło: https://encrypted-tbn3.gstatic.com/ images?q=tbn:ANd9GcREUBp5YwD0 QQkUioO4NOXGKyRuZdVurgl9CQsEa KSyPSMEAChnGA (data wejścia: 4.05.2014r.) Opatrunki z larwami muchy argentyńskiej To wciąż kontrowersyjna metoda leczenia polegająca na stosowaniu opatrunków (siateczek) z larwami much. Usuwają wyłącznie tkanki martwicze, nie powodując uszkodzeń ziarniny. Niszczą wszystkie szczepy bakterii, łącznie z metycylino-opornymi szczepami gronkowca. [9] Jest to metoda z zastosowaniem larwy Lucilia Sericota. Poprzez wydzielane enzymy proteolityczne dochodzi do usuwania zarówno zmian nekrotycznych, jak i nieprzyjemnego zapachu. Larwy te produkują wydzielinę antybakteryjną przeciw bakteriom Gram-dodatnim, w tym przeciw gronkowcowi MRSA. Zastosowanie tej metody wymaga przeszkolenia personelu i zgody pacjenta. Działania niepożądane tej procedury leczniczej to infekcje i podrażnienia skóry. [7] Rycina 31 i 32. Opatrunki z larwami muchy argentyńskiej. Źródło: http://www.stopacukrzycowa.com/ zdjecie_larwoterapia_gronkowiec_ zlocisty.jpg (data wejścia: 17.05.2014r.) 44 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Opatrunki - metoda vac (vaccum-assisted closure) System VAC jest aplikowany do rany jako opatrunek wraz z drenem, co pozwala na wytworzenie podciśnienia. W wyniku tego leczenia uzyskuje się: - Drenaż wysięku z rany, jej mechaniczne oczyszczanie - Zmniejszenie obrzęku - Poprawę ukrwienia - Przyspieszenie formowania ziarniny - Utrzymanie wilgotnego środowiska rany [7] Rycina 33 i 34. System VAC wraz z opatrunkiem. Źródło: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/ images?q=tbn:ANd9GcQZ2vAXtxNYA mQumgs_1GNmdKGX507Yswaq83c7s SQMJ-JEctPY (data wejścia: 4.05.2014r.) NOWATORSKIE METODY I KIERUNKI W PIELĘGNACJI I LECZENIU ZMIAN SKÓRNYCH W STOPIE CUKRZYCOWEJ Ze względu na trudności w gojeniu się ran u chorych na cukrzycę, niezadawalające rezultaty leczenia oraz odmienność ran u tych pacjentów wciąż poszukiwane są nowe sposoby postępowania oraz nowe preparaty i technologie. Do nich należy zaliczyć opatrunki zawierające czynniki wzrostu (np. PDGF – płytkopochodny czynnik wzrostu), opatrunki zawierające inhibitory metaloproteina, opatrunki hydroselektywne (wykazują wzajemną reakcję z płynem rany, utrzymują wilgotne środowisko, przyspieszają epitelizację), preparaty skóry otrzymywane metodą bioinżynierii genetycznej (np. dermagraft, apligraf), technologie podciśnieniowego leczenia ran czy tlenem hiperbarycznym. Innym sposobem są zabiegi z użyciem mieszanki tlenowoozonowej metodą wewnętrzną i zewnętrzną. Terapia wewnętrzna polega na podawaniu 500 ml ozonowanej soli fizjologicznej, natomiast zewnętrzna – na kąpieli w mieszance gazowej 95% tlenu i 5% ozonu. Metody te są stosunkowo rzadko stosowane, a wyniki leczenia ocenia się jako średnie. [2] Mimo stosowania różnych przedstawionych powyżej metod nieznaczny odsetek ran pozostaje niezagojonych, a wiele ran podlega zbyt długiemu, kosztownemu procesowi leczenia. Poszukuje się zatem nowych metod terapii. Proponowane kierunki to głównie: terapia genowa, dla procesu gojenia; nowe leki przeciwzapalne; stosowanie agonistów adenozyny II; wdrażanie inhibitorów czynnika martwicy nowotworów α – przeciwciała monoklonalne; stosowanie nicotine gel ATG-2; włączanie peptydu trąbiny; zastosowanie komórek pnia szpiku kostnego. [7] PODSUMOWANIE Jednym z powikłań źle kontrolowanej lub długo trwającej cukrzycy są zaburzenia naczyniowe i neurologiczne określane mianem zespołu stopy cukrzycowej. Ich rozwój wpływa na pogorszenie jakości życia chorych, może stać się też przyczyną amputacji stopy. Obecnie celem wielokierunkowej terapii jest nie tylko zbliżenie się do normoglikemii, ale przede wszystkim profilaktyka powikłań naczyniowych, wydłużenie i poprawa jakości życia chorych zmuszonych podporządkować swoją dotychczasową aktywność chorobie i jej powikłaniom, w tym uszkodzeniu stopy i konsekwencjom owrzodzenia. Podstawą działań pielęgniarskich jest budowanie zaufania i partnerstwa oraz rozbudzanie w chorym chęci wzięcia odpowiedzialności za samego siebie i aktywnego uczestniczenia w procesie pielęgnacji zmian skórnych. Szczególną uwagę powinno zwrócić się na promowanie niezależności i samowystarczalności chorych z cukrzycą, a także wyposażenie ich w niezbędną wiedzę i umiejętności umożliwiające samodzielne funkcjonowanie i uniezależnienie się od profesjonalnej opieki medycznej. U chorych ZSC na czoło działań wysuwa się nauka pielęgnacji, kontroli stanu stóp oraz samodzielnego rozpoznawania pojawiających się zagrożeń. Chory powinien posiadać wiedzę o czynnikach ryzyka, przebiegu zaburzeń i metodach rozpoznawania i leczenia ZSC. Powinien nabyć umiejętności samoobserwacji, tj. oceny i wykrywania niepokojących zmian w obrębie stopy. Tylko tak zaplanowana i przeprowadzona opieka, przy zespołowych strategiach personelu medycznego, pacjenta i rodziny, wsparta szeroką gamą nowoczesnych opatrunków i sposobów leczenia, może dać gwarancję optymalnych efektów pielęgnacyjnych. [10] STOPA CUKRZYCOWA – METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH 45 WNIOSKI - Na rynku medycznym aktualnie znajduje się szeroki asortyment opatrunków służących do pielęgnacji i leczenia ran. - Znajomość zasad stosowania i doboru odpowiednich opatrunków przyspiesza proces gojenia ran. - Właściwe leczenie ran spowodowanych zaawansowaną cukrzycą, może uchronić chorego przed koniecznością amputacji kończyny. - Opatrunki są częścią składową strategii leczenia stopy cukrzycowej wraz z farmakologią, dietą, samokontrolą i właściwym trybem życia. STRESZCZENIE Wprowadzenie Na świecie na cukrzycę choruje 246 mln ludzi, co stanowi 5,9% całej populacji. 4 mln osób w ciągu roku ma rozpoznane owrzodzenie stopy, a u 25% z nich rocznie zachodzi konieczność dokonania amputacji kończyny dolnej. Właściwe leczenie i pielęgnacja zmian powstałych w przebiegu stopy cukrzycowej to jeden z najtrudniejszych, generujących wysokie koszty społeczno-ekonomiczne problemów diagnostyczno-terapeutycznych współczesnej diabetologii. Cel pracy Celem pracy była analiza publikacji medycznych, dotyczących stosowania opatrunków w przypadku leczenia stopy cukrzycowej. Informacje uzyskane tą drogą na temat celowości opatrunków, ich rodzajów, sposobu stosowania i ich oddziaływania na różnego typu zmiany skórne, pozwolą na opracowanie najskuteczniejszego działania w zakresie leczenia ran. Wnioski - Na rynku medycznym aktualnie znajduje się szeroki asortyment opatrunków służących do pielęgnacji i leczenia ran. - Znajomość zasad stosowania i doboru odpowiednich opatrunków przyspiesza proces gojenia ran. - Właściwe leczenie ran spowodowanych zaawansowaną cukrzycą, może uchronić chorego przed koniecznością amputacji kończyny. - Opatrunki są częścią składową strategii leczenia stopy cukrzycowej wraz z farmakologią, dietą, samokontrolą i właściwym trybem życia. Słowa kluczowe Stopa cukrzycowa, opatrunki, leczenie. SUMMARY Introduction There is around 246 million people suffering from 46 diabetes in the world, which is representing 5.9% of the population. 4 million people per year are diagnosed with foot ulcers in 25% of them per year is necessary to make a leg amputation. Appropriate treatment and care of changes arising in the diabetic foot is one of the most difficult, generating high costs of socio-economic problems of modern diagnostic and therapeutic treatment of diabetes. Aims The aim of the study was to analyse and evaluate existing medical publications on the use of dressings for the treatment of diabetic foot. The information obtained in this way on the advisability of dressings, their types, method of application and their impact on different types of skin lesions, will allow for the development of the most effective measures for the treatment of wounds. Conclusion - The medical market currently offers a wide range of dressings used for the care and treatment of wounds. - Knowledge of the use and selection of appropriate dressings accelerates the healing process. - Proper wound healing due to advanced diabetes, can prevent the patient from having to limb amputation. - Dressings are part of a treatment strategy for diabetic foot with pharmacology, diet, selfcontrol and proper lifestyle. Key words Diabetic foot, dressings, treatment. BIBLIOGRAFIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Karnafel W. Zespół stopy cukrzycowej – patogeneza i leczenie. Diabetologia KLINIKA, Lekarz 11/2009, 27. Burda K., Metelska J., Nowakowska E., Czubak A., Kus K. Pielęgnacja ran przewlekłych i trudno gojących się w stopie cukrzycowej. Antyseptyka, Zakażenia 4/2009, 62 i 70. Koziarska-Rościszewska M. Cukrzyca. Zespół stopy cukrzycowej, 2008 Warszawa, wyd. lek. PZWL, 86. Michałek-Kowalczyk M., Szewczyk M. Stan wiedzy chorych z zespołem stopy cukrzycowej. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 1/2007, 29. Wyleżoł E., Kurzbauer R. Stopa cukrzycowa. wyd. CONTINUO 2008 Wrocław, 69. Lipsky B., Joseph W. Profilaktyka i leczenie zakażeń stopy cukrzycowej. Klinika zakażeń, Zakażenia 4/2005, 63 - 66. Tęcza S. Zespół stopy cukrzycowej. Aspekty pielęgnacyjne, podiatryczne, profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej. Wyd. VIA MEDICA 2008 Gdańsk, 166-185. www.biomedical.pl - Leczenie i rodzaje ran, opatrunki na rany. (data wejścia: 10.08.14r.) Gniadek-Olejniczak K. Leczenie zespołu stopy cukrzycowej. Menager Apteki 2007, nr 10, 9-10. Cwajda J., Szewczyk M., Cierzniakowska K. Specjalistyczna opieka pielęgniarska nad chorym z zespołem stopy cukrzycowej. Pielęgniarstwo Polskie 2-3(24-25), 2007, 239-241. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Informujemy o naborze do szwajcarskiego programu szkoleniowo-stażowego umożliwiającego podjęcie pracy w SZPITALACH W SZWAJCARII na stanowisku PIELĘGNIARKA, PIELĘGNIARZ (SZWAJCARIA) To doskonały pomysł na rozwój kariery zawodowej i uzyskanie atrakcyjnej pracy w jednym z najlepszych systemów ochrony zdrowia na świecie! Najważniejsze zalety programu: - nauka języka niemieckiego od podstaw (w tym dialekt szwajcarski), - wykształcenie na najwyższym światowym poziomie (teoria i praktyka), - stypendium, wyżywienie i komfortowe zakwaterowanie w czasie nauki, - stała opieka polskojęzycznych koordynatorów programu, - pomoc doradcy zawodowego planującego indywidualną ścieżkę kariery pielęgniarskiej, - uznanie kwalifikacji zawodowych przez Szwajcarski Czerwony Krzyż, - staż i możliwość podjęcia stałej pracy na wybranym oddziale w szpitalu w Szwajcarii. Wymagania: - wykształcenie pielęgniarskie (licencjat, magister), - doświadczenie zawodowe w pracy w szpitalu, - gotowość do wzięcia udziału w trzyletnim programie szkoleniowo-stażowym, - gotowość do zmiany miejsca zamieszkania (Warszawa, Berlin, Lucerna), - chęć intensywnej nauki języka niemieckiego, - entuzjastyczne i pozytywne nastawienie, odporność na stres. Dowiedz się więcej! Zamów bezpłatny katalog informacyjny! ONTOS – partner CURASWISS w Polsce tel. 58 781 93 81, 502 154 951 e-mail: [email protected] www.pielegniarki-szwajcaria.pl
