Współpraca i przepływ informacji pomiędzy lekarzem medycyny
advertisement
„ Stres w miejscu pracy ” Lek. med. Bożenna Telec Specjalista medycyny przemysłowej Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Medycyny Pracy Dyrektor WOMP w Zielonej Górze Definicja stresu • Wg Sely’ego – stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. • Reakcja organizmu w postaci mobilizacji energii potrzebnej do pokonywania różnorodnych przeszkód, wymagań, bez względu na to, czy towarzyszą jej przyjemne, czy przykre odczucia; jest to reakcja niespecyficzna, tzn. jej rodzaj nie zależy od rodzaju czynnika, jaki ją wywołuje. 2 Czynniki psychospołeczne związane z pracą a ich uwarunkowania zdrowotne: 1. 2. Czynnik psychospołeczny (definicja) – każda cecha pracy, która w wyniku subiektywnych odczuć pracownika wywołuje w nim i podtrzymuje nadmierne napięcie w układzie nerwowym Brak jest odpowiednich regulacji prawnych jak i zainteresowania pracodawców tą problematyką. Nie są uważane za czynnik sprawczy chorób zawodowych Mogą powodować wiele schorzeń, które wpływają na zdolność wykonywania pracy 3 Fakty • Ekonomiczne skutki stresu w Stanach Zjednoczonych: - całkowity koszt roczny - 64 mld $ - leczenie związanych z nim zaburzeń psychicznych – 240 mln $ - koszty związane z innymi chorobami „odstresowymi” – 150 mln $ • Stres związany z pracą zawodową jest, po bólach pleców, drugą przyczyną abstynencji chorobowej w krajach Unii. Wg danych z 2000r. dotyczył 28% zatrudnionych, a jego koszty finansowe ocenia się na ok. 20 mld Euro rocznie. 4 • Trudności związane z oceną cz. psychospołecznych: - subiektywizm w ocenie – trudny pomiar nie można oddzielić skutków stresu w pracy i w domu brak regulacji prawnych brak przygotowania służb medycznych do zagadnienia pomocy w radzeniu sobie ze stresem • W polskiej rzeczywistości ważnym źródłem stresu związanego z pracą jest jej brak. Samym stresem nie można tłumaczyć wszystkich patologii w stosunkach pracy, jednak jego zauważenie, jako poważnego problemu, dostrzeżenie złego klimatu w pracy daje szansę na poprawienie wzajemnych relacji. 5 Typy stresu • Nadmiar wymagań wobec siebie, otrzymywanie zbyt dużej ilości informacji; • Niedobór wymagań lub otrzymywanych informacji (typ niekorzystny – nuda, frustracja); • Stres tzw. pozytywny, mobilizuje do aktywności psychofizycznej, pobudza do osiągnięcia celu; • Stres tzw. negatywny, wywołuje reakcję obronną z mobilizacją, aktywność typu „uciekaj lub walcz”; • Średni stopień pobudzenia stresu daje największą wydajność. 6 Sytuacje stresowe 1. Śmierć współmałżonka 100 pkt 2. Rozwód 3. Pobyt w więzieniu 4. Choroba, wypadek 75 pkt 63 pkt 53 pkt 5. 6. 7. 8. 9. 38 pkt 47 pkt 45 pkt 35 pkt 23 pkt Zmiana sytuacji finansowej Wyrzucenie z pracy Przejście na emeryturę Kłótnia małżeńska Kłopoty z szefem 7 Osobowość podatna na stres 1. 2. 3. 4. 5. 6. Skłonność do rywalizacji Agresywność Skrytość, chroniczna złość Niecierpliwość, skłonność do dominacji Perfekcyjność Potrzeba aprobaty ze strony innych 8 Objawy stresu • Somatyczne pocenie się, zasłabnięcia, uczucie gorąca, ból głowy, zgaga, biegunka, suchość w ustach, choroby: wrzodowa, wieńcowa (zawał), alergie, zmiany skórne • Psychologiczne • Behawioralne 9 Zdrowotne skutki stresu Choroby układu krążenia Zaburzenia przemiany materii Choroby układu pokarmowego Zaburzenia psychiczne i choroby układu nerwowego Zaburzenia w układzie immunologicznym Nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, udar mózgu Cukrzyca, otyłość Wrzody żołądka i dwunastnicy, zespół jelita drażliwego, zaparcia, biegunki Depresja, nerwice lękowe, zaburzenia snu i zachowania, korzeniowe zespoły bólowe Alergie, choroby infekcyjne, choroby nowotworowe + nieprawidłowe funkcjonowanie zawodowe 10 Objawy psychologiczne stresu • • • • • • • • • Odczuwanie lęku, Niepokój, Bezradność, Uzależnienie od innych, Zaburzenia snu, Zaburzenia pamięci, Trudności w koncentracji, Trudności w podejmowaniu decyzji, Choroby: depresja, anoreksja, bulimia, nikotynizm, alkoholizm. 11 Objawy behawioralne stresu • Ucieczka z trudnej sytuacji, • Trudności z odpowiedzią, z podejmowaniem decyzji, • Pochopne działanie, • Podniesiony głos, szept. 12 Mechanizm reakcji na stres • Ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy • Układ wewnątrzwydzielniczy Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza Hormony, neuroprzekaźniki, neuromodulatory ACTH, betaendorfiny, adrenalina, kortyzol, dopamina, HbA1C Wzrost tętna, RR, zaburzenia snu, bóle głowy, zmiany zachowania 13 Główne przyczyny stresu zawodowego (czynniki psychospołeczne w środowisku pracy) Przeciążenie pracą (nadmierne wymagania ) Niedostateczne obciążenie pracą (monotonia i charakter pracy pozostający znacznie poniżej potencjalnych kompetencji pracownika) Niezadowolenie z pracy Naruszenie rytmu biologicznego (praca zmianowa) Czynniki związane z migracją Stres wynikający z pełnienia funkcji kierowniczych 1. 2. 3. 4. 5. 6. - 7. nadmiar sytuacji konfliktowych konieczność podejmowania trudnych decyzji zły dobór pracowników złe stosunki międzyludzkie Wysoka odpowiedzialność za życie i bezpieczeństwo ludzkie 14 8. 9. 10. 11. 12. 13. Ograniczenie kontroli w pracy rozumianej jako autonomia (samodzielność) pracownika oraz jako uczestnictwo w podejmowaniu decyzji Niejasność roli zawodowej, czyli brak precyzyjnego określenia wymagań wobec pracownika i zakresu jego odpowiedzialności Niepewność pracy – nieuchronne w dobie wysokiego bezrobocia poczucie niepewności co d dalszego zatrudnienia Brak wsparcia społecznego, np. charakterystyczny dla polskiej rzeczywistości zanik solidarności w zespole, przejawiający się wszechobecną rywalizacją albo narastającą obojętnością pracowników wobec siebie. Przemoc fizyczna (molestowanie fizyczne lub seksualne) Przemoc psychiczna (zastraszanie, pogróżki, szantaż, dyskryminacja rasowa, drażnienie słowne, wrogie zachowania - krzyk, publiczna nagana) Agresja w miejscu pracy (definicja) – wszystkie sytuacje, w których pracownik jest obrażany, zastraszany 15 Potencjalne stresory w środowisku pracy Kategorie cech Stresory • • Cechy związane z • treścią pracy, zadaniem • • wykonywanym na • stanowisku • • Stała koncentracja uwagi, Monotonia, Zadanie trudne umysłowo, Wysiłek fizyczny, Praca precyzyjna, „co chwilę coś nowego”, Równoległe wykonywanie różnych czynności, Zmienność zadań Cechy wynikające z organizacji pracy • • • • • • Narzucanie tempa pracy, Sztywne godziny pracy, Pośpiech, Zrywy w pracy, Wystawienie stanowiska na obserwacją przełożonych, Wieloznaczność i konflikt roli Społeczne cechy pracy wynikające z konieczności interakcji z ludźmi • • • • • Konieczność rywalizacji, Izolacja społeczna, Konieczność kooperacji, kompromisów, Udzielanie pomocy, Konflikty z osobami z zewnątrz 16 Potencjalne stresory w środowisku pracy – c.d. Kategorie cech Stresory Psychologiczne cechy pracy wynikające z ich relacji do potrzeb i preferencji pracownika • • • • • • • Niski prestiż społeczny, Wyzwanie prowokujące ambicję, Odpowiedzialność za ludzi, Odpowiedzialność materialna, Świadomość ryzyka zdrowotnego i psychicznego, Brak kontroli nad pracą, Dylematy moralne Cechy pracy wynikające z zaburzeń w relacji praca-dom • • • • Dyspozycyjność, Nieobecność w domu, System zatrudnienia (zmianowy), Zabieranie pracy do domu Uciążliwe warunki pracy • • • • Niekorzystne warunki mikroklimatyczne, Niekorzystne oświetlenie, hałas, wibracja, Wymuszona pozycja ciała, Czynniki powodujące nieprzyjemne odczucia węchowe, estetyczne 17 Rodzaje prac stresujących: • • • • • • • Praca na wysokości, na wiaduktach,mostach Piloci, kontrolerzy ruchu lotniczego, morskiego Kierowcy autobusów, TIR-ów Lekarze, nauczyciele Dyrektorzy przedsiębiorstw Kaskaderzy, żołnierze, stewardesy Operatorzy suwnic, żurawi wieżowych, samojezdnych ... 18 Wykaz rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (na podst. Rozporządzenia MPiPS z dnia 28 maja 1996r. , Dz.U. Nr 62, poz.287) : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych Prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych Prace przy obsłudze układnic magazynowych Prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych Prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych Prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych związanych z czynnościami wyburzeniowymi Prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych wielozadaniowych Prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych przy wprowadzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi ręcznych ... 36. Prace treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych 19 Strategie walki ze stresem 1. Eliminowanie lub łagodzenie stresorów w środowisku pracy 2. Podwyższanie indywidualnego poziomu odporności na stres pracownika 20 Zwalczanie negatywnego stresu związanego z pracą Na poziomie indywidualnym •Prewencja pierwotna (redukowanie stresora, kształtowanie pozytywnego myślenia), •Prewencja wtórna (rozładowanie stresu przez aktywność fizyczną, wyładowanie emocjonalne, trening oddechowy), •Prewencja trzeciorzędowa (usuwanie odległych skutków stresu, zaburzeń behawioralnych i psychicznych, oraz chorób psychosomatycznych, współpraca lekarza z psychologiem) organizacyjnym • Rozpoznanie warunków pracy, • Zwiększyć motywację do pracy, • Pobudzać inicjatywę pracowników, • Przeanalizowanie roli przydzielonej pracownikom systemowym • Propozycje ustaw, • Narodowe i regionalne programy ochrony zdrowia, • System organizacji w ramach służb odpowiedzialnych za ochronę zdrowia 21 STRES ZAWODOWY Rozumiem się dobrze z moim szefem TAK NIE Mam za mało albo za dużo pracy NIE TAK W moim zawodzie pomyłka może być powodem kłopotów NIE TAK Czuję się niedoceniona zawodowo NIE TAK Mam dużo pracy terminowej i muszę się śpieszyć w pracy NIE TAK Mam dobre stosunki z kolegami TAK NIE Mam perspektywy TAK NIE Mam stosunkowo dobrą pensję TAK NIE Moja praca wpływa na moje życie prywatne NIE TAK Mój mąż/żona jest dobrze nastawiony do mojej pracy TAK NIE Często przynoszę prace do domu NIE TAK Jestem odpowiedzialna za innych w pracy NIE TAK Miejsce pracy jest terenem rozgrywek personalnych NIE TAK Nie mam wpływu na większość zdarzeń w pracy NIE TAK Moje poglądy są sprzeczne z poglądami firmy NIE TAK Mam dobre stosunki z podwładnymi TAK NIE Niewiele spraw omawia się, konsultuje w mojej pracy NIE TAK Mam dokładnie określone obowiązki TAK NIE Im więcej Twoich twierdzących odpowiedzi znajduje się w prawej kolumnie, tym bardziej stresująca jest praca. Powinnaś spróbować w najbliższym czasie coś z tym zrobić. 22 Stres w miejscu pracy – wskazówki praktyczne • • • • • Rywalizuj ze sobą, nie z innymi; Wyodrębnij się z grupy; Czy masz szansę pracować „u siebie”? „Trzymaj fason”, gdy nic się nie udaje; Realizuj to, co jest potrzebne, a nie tylko to co jest wymagane; • Pracuj sumiennie, gdy nie ma szefa; • Dbaj o dobro własne i firmy. Czego nie powinieneś robić ? • • • • • Nadużywać alkoholu, tytoniu i innych używek; Szukać winnych wokół siebie; Przyjmować na siebie zbyt dużo obowiązków; Przyjmować leków uspokajających bez kontroli lekarskiej; Udawać, że się nic nie stało. 23 Sposoby radzenia sobie ze stresem 1. Nieefektywne (niekiedy likwidują skutki stresu, nie likwidują jednak przyczyny): kawa, alkohol, papierosy, narkotyki, lekarstwa uspokajające, nadmierne jedzenie lub niejedzenie. 2. Efektywne: zdrowy styl życia, gimnastyka, sport, dieta z dużą ilością witamin i mikroelementów, wyrobienie sobie filozoficznego spojrzenia na rzeczywistość (dystans do siebie i świata), zwalczanie stresu stresem (uodpornienie na stres – szkoły przetrwania itp.), stosowaniem różnych technik redukujących napięcie. 24 Sposoby radzenia sobie ze stresem – c.d. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Rozpoznanie sytuacji stresujących i przerwanie długotrwałego stresu, Poczucie humoru może być wbudowanym w nas środkiem uspokajającym, Bądź blisko z drugim człowiekiem, Unikaj toksycznych ludzi i toksycznych sytuacji, Zaakceptuj siebie i myśl pozytywnie, Czas to stresor (planuj swoją pracę, wykonuj zadania najważniejsze, a później kolejno mniej ważne), Poznaj ograniczenia (trzeba, abyśmy pogodzili się z tym, że nie możemy zrobić wszystkiego) Oddzielaj pracę i wypoczynek, Zwolnij tempo – działaj z rozwagą, Oddychaj głęboko i powoli przez minutę, Stosuj różne formy wysiłku fizycznego (pływanie, jogging ...) – to zbawienne, Pójdź na spacer, weź gorącą kąpiel, słuchaj relaksującej muzyki ... Policz do dziesięciu (spróbuj nie reagować na stresor natychmiast), Jedz witaminy „antystresowe” i mikroelementy (wit. z grupy B, wit. C, Mg, Cr, Zn, Li), Nie martw się na zapas, Zwierzaj się przyjaciołom lub zasięgaj porady psychoterapeuty. ... 25 Jeszcze o wpływie przeżyć traumatycznych na psychikę pracownika ( trauma w pracy ) Stres może mieć także charakter urazowy. W przypadku, gdy pracownik był świadkiem, uczestnikiem, sprawcą lub ofiarą wydarzenia traumatycznego, zależnie od indywidualnych predyspozycji psychologicznych, może u niego rozwinąć się zespół zaburzeń po stresie traumatycznym ( PTSD – posttraumatic stress disorder ). Może on prowadzić do poważnych zaburzeń psychosomatycznych, wymagających specjalistycznej terapii (np. techniki debriefing’owe). 26 Mobbing - definicja Systematyczne i uporczywe nękanie, obrażanie, społeczne izolowanie kogoś lub negatywne oddziaływanie na wykonywane przez niego obowiązki zawodowe w czasie nie krótszym niż 6 miesięcy. Przemoc psychiczna w miejscu pracy 27 Mobbing – Kodeks Pracy Art.94 § 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. § 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika. 28 Mobbing – reakcje ofiar • Bierne – 68% osób doświadczających mobbingu – gniew i złość – 53% – bezradność i bezsilność – 42% – ignorowanie lub unikanie – 25% – akceptacja – 10% – odejście z organizacji – 10% • Aktywne – 31% – otwarta konfrontacja z mobberem – 25% – wystąpienie po pomoc do organizacji społecznych np. związków zawod., stowarzyszeń antymobbingowych – 7% – działania na drodze prawnej – 1% 29 Stres - podsumowanie • Stres jest nieodzownym aspektem życia • Stres jest pozytywny jeżeli motywuje do pracy i na krótko pobudza do aktywności • Stres jest negatywny wtedy, gdy trwa zbyt długo 30 http://www.womp.zgora.pl 31
