Tematem IV Konferencji Interdyscyplinarnej postanowiliśmy uczynić:

Katedra Teorii Literatury oraz Katedra Teorii Teatru i Filmu
Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW
Katedra Matematyki Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UKSW
mają zaszczyt zaprosić do udziału w
IV Konferencji Interdyscyplinarnej
Byt – nicość – nihilizm
Warszawa, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
24-26 kwietnia 2014 roku
Konferencja jest częścią interdyscyplinarnego programu badawczego, realizowanego w Uniwersytecie
Kardynała Stefana Wyszyńskiego, we współpracy z innymi podmiotami. Istotą projektu jest
poszukiwanie kategorii, które są wspólne różnym dyscyplinom wiedzy ludzkiej, a także różnym
czynnościom poznawczym i działaniu człowieka w sztuce. Rozważania nasze budują stopniowo
refleksję w czterech obszarach: konstrukcji wspólnego obrazu świata (widzianego poprzez pryzmat
wspólnych kategorii), metodologii nauk, teorii języka i teorii umysłu.
Kategorie bytu i nicości bezpośrednio łączą się z kategoriami nieskończoności (rozważanej w 2012
roku) oraz różnicy, tożsamości i zmiany (rozpatrywanymi podczas konferencji w 2013 roku).
Kategoria nihilizmu ma inny status, oznacza światopogląd lub postawę, jednak nie może być
pominięta przy rozpatrywaniu bytu i nicości, ponieważ wyraża relację człowieka względem istnienia i
nieistnienia.
Tak jak podczas poprzednich naszych spotkań, proponujemy rozpatrywanie kategorii bytu i nicości we
wszystkich dziedzinach aktywności ludzkiej. Sformułowanie "byt i nicość" przywodzi na myśl przede
wszystkim słynną książkę Jeana Paula Sartre'a L'etre et le neant i wiedzie namysł tak ku filozofii
współczesnej, jak i ku żywej tradycji filozoficznej: ku Parmenidesowi, Heraklitowi, Platonowi,
Plotynowi, Spinozie, Leibnizowi i wielu innym. Jest to również bardzo ważny problem teologiczny
(sposób istnienia Boga, stworzenie świata, zagadnienie istnienia bytów duchowych). Ale równie
naturalnym obszarem naszych badań jest kosmologia, która także bada zagadnienie powstania
Wszechświata (przejście od nicości do bytu), a także jego możliwe przejście od bytu do nicości.
Refleksję nad kategorią bytu można przeprowadzić także na gruncie fizyki (np. istnienie różnych
obiektów postrzeganych i niepostrzeganych zmysłowo, zagadnienie natury światła, sposób istnienia
cząstek elementarnych) i nauk biologicznych. Choć kategorii życia i śmierci chcemy poświęcić
odrębną konferencję, warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż organizmy żywe są zdolne do
reprodukcji – czyli do produkcji bytów podobnych sobie. Inne rezultaty przyniesie namysł nad bytem i
nicością w obszarze matematyki (np. zbiór pusty, liczba 0, aproksymacja do 0) i logiki.
Ale nasza refleksja nie będzie się ograniczać tylko do teologii, filozofii, matematyki i nauk
przyrodniczych. Bardzo ważnym obszarem zainteresowania, objętym przez socjologię, antropologię i
kulturoznawstwo, chcemy uczynić działalność człowieka – jako powołującego różnego typu byty
społeczne (rodzinę, naród, państwo), jako tworzącego różnego rodzaju wspólnoty, jako powołującego
do istnienia i przekształcającego różne instytucje: prawo, moralność, obyczaj, jako budującego
samemu sobie środowisko inne niż przyrodnicze, które nazywamy kulturą. Przedmiotem naszych
badań staje się zatem także kultura jako konstrukcja człowieka i sam człowiek jako kreator różnego
rodzaju bytów. Szczególne mogą nas zainteresować dzieła sztuki, których status ontologiczny, granice
i zasada organizacji jest współcześnie tematem ostrych sporów w dziedzinie estetyki, teorii literatury i
krytyki sztuki. Odrębną ciekawą kwestią, należącą do teorii literatury, teorii języka i ontologii jest
zagadnienie istnienia tworów fikcjonalnych (o różnym stopniu fikcjonalności).
Bardzo ważnym obszarem badań okaże się antropologia – a w niej zagadnienie podmiotu ludzkiego
jako bytu, który sam częściowo się konstytuuje jako podmiot (choć to wielkie zagadnienie
podmiotowości i świadomości szykujemy się rozważyć osobno).
Problem bytu można także rozpatrzyć na gruncie refleksji o języku. Można się zastanowić nad tym,
jaki jest status ontologiczny kategorii wskazywanych przez różne wyrażenia językowe – zagadnienie,
które dawniej pojawiało się na przykład w obrębie sporu o uniwersalia. Można podnieść problem,
jakie typy i cechy bytów są wyróżniane przez język polski – i w różnych innych językach, co można
rozpatrzyć na tle lingwistyki porównawczej i na tle kognitywistyki.
Jako ważny problem może pojawić się sposób używania właśnie kategorii bytu i nicości (lub
analogicznych) w różnych kulturach – jako zagadnienie refleksji międzykulturowej.
Sferą, w której zawsze ujawnia się refleksja człowieka o najważniejszych zjawiskach naszego świata,
jest sztuka – stąd w literaturze, malarstwie, filmie i innych sztukach można oszukać ślady refleksji o
bycie i nicości.
Byt i nicość od zawsze są źródłem namysłu człowieka, zaś zagrożenie nieistnieniem (bytu, duszy,
Boga, wartości), a także zainteresowanie siłami destruującymi byt i wartość bywają punktem
krystalizacji nihilizmu. W niektórych swych odmianach nihilizm przybiera postać światopoglądu (w
dziedzinie ontologii, epistemologii lub aksjologii), ale objawia się także jako typ światoodczucia, jako
rodzaj postawy, ogniskując się w pewnego rodzaju woli – aprobującej negatywne siły pracujące
wewnątrz bytu – lub przeciwstawiającej się im. Nihilizm może przejawiać się w negatywności
afirmowanej, a także jako bardziej lub mnie uświadamiane zagrożenie negatywnością. Interesują nas
zarówno podstawy filozoficzne, jak i przejawy nihilizmu i konstrukcje przeciwstawiające się
nihilizmowi w kulturze (poglądy, postawy, ideologie, założenia metodologiczne, założenia różnych
dyskursów, styl życia). Proponujemy rozwinięcie i poszerzenie refleksji nad tymi zjawiskami, która
znalazła już odzwierciedlenie w wielu opracowaniach, ostatnio między innymi w pracy Mateusza
Wernera Wokół nihilizmu (Warszawa 2009) oraz w pracy zbiorowej: Nihilizm i historia: studia z
literatury XIX i XX wieku (red. M. Sokołowski, J. Ławski, Białystok 2009), w numerze tematycznym
kwartalnika "Kronos" (2011/1) oraz w książce: Nihilizm i nowoczesność (red. W. Partyga, M.
Januszkiewicz, Warszawa 2012).
Przewidujemy odrębny dział naszych obrad poświęcony refleksji kulturoznawczej i specjalny dział
poświęcony nihilizmowi.
Serdecznie Państwa zapraszamy do refleksji nad kategoriami bytu i nicości w uprawianych przez
Państwa dyscyplinach – w naszkicowanym przez nas obszarze problemów i poza nim: w obszarze
objętym przez Państwa poszukiwania badawcze. Zależy nam zarówno na przypomnieniu i
uporządkowaniu znanej problematyki (np. różne ujęcia ontologiczne, spór o istnienie świata, różne
koncepcje kosmogoniczne, spory aksjologiczne, spory estetyczne, spór o uniwersalia), jak i
artykulacje problemu w mniej zbadanych obszarach (np. sposób istnienia narodów, państw i różnych
tworów kultury) oraz o przebadanie różnych oczywistych i nieoczywistych przejawów nihilizmu oraz
postaw przeciwstawiających się nihilizmowi.
Na wstępne zgłoszenia udziału w konferencji czekamy do 15 lutego 2014, o określenie tematu
prosimy do dnia 15 marca 2014 roku.
Liczymy na odzew ze strony stałych uczestników naszego programu badawczego i zachęcamy do
włączenia się w nasze prace innych osób zainteresowanych badaniami interdyscyplinarnymi,
mającymi na celu przede wszystkim poszukiwanie wspólnych kategorii różnych dziedzin działalności
człowieka oraz namysł nad możliwością zbudowania wspólnego obrazu świata – na tle pogłębionej
refleksji metodologicznej o sposobach konstrukcji i używania pojęć.
Komitet Organizacyjny: dr hab. Magdalena Saganiak (WNH UKSW), dr hab. Marek Kowalski (WMP
UKSW), dr Anna Kozłowska (WNH UKSW), dr Mateusz Werner (WNH UKSW), dr Dominik Sulej
(WNH UKSW, sekretarz naukowy konferencji)
Rada Programowa: prof. dr hab. Teresa Dobrzyńska (IBL PAN), prof. dr hab. Bogusław Dopart (WP
UJ), dr Anna Kozłowska (WNH UKSW), dr Corinne Fournier Kiss (Uniwersytet w Bernie), dr hab.
Jacek Kopciński (WNH UKSW), prof. dr hab. Wiesław Macek (WMP UKSW), dr hab. Marcin Poręba
(IF UW), dr hab. Magdalena Saganiak (WNH UKSW), prof. dr hab. Marek Szydłowski (UJ), dr Paweł
Tambor (UJK, Kielce), dr hab. Marian Turzański (WMP UKSW); prof. dr hab. Zofia Zarębianka (WP
UJ).