AAC – Wyjaśnienia terminologiczne
advertisement
Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się dzieci niepełnosprawnych AAC (ang. Augmentative and Alternative Communication) – Wyjaśnienia terminologiczne • Wspomagające sposoby porozumiewania się – obszar praktyki klinicznej, mającej na celu kompensowanie – okresowo lub na stałe – różnego stopnia trudności w porozumiewaniu się, czyli odbieraniu lub/i ekspresji wypowiedzi • System AAC zintegrowana grupa elementów, zawierająca symbole, pomoce, strategie i techniki wykorzystywane przez użytkownika AAC do wspomagania porozumiewania się • Technologia wspomagająca odnosi się do szerokiej gamy urządzeń, usług i praktyk, stworzonych i stosowanych w celu złagodzenia lub przezwyciężenia problemów, przed jakimi stają osoby z niepełnosprawnością • Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowania gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio, twarzą w twarz, inaczej niż za pomocą mowy np. w oparciu o znaki manualne, znaki graficzne, kod Morse’a, pismo • Komunikacja wspomagająca - oznacza komunikację uzupełniającą lub wspierającą. Ma wzmacniać i uzupełniać mowę, pomagać w rozwoju mowy i języka oraz gwarantować zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić • Komunikacja wspomagana – obejmuje wszystkie formy porozumiewania się, których ekspresja dokonuje się poprzez selekcję znaków istniejących w fizycznej formie poza użytkownikiem: tablice do wskazywania, syntezatory mowy, komputery, inne pomoce komunikacyjne • Komunikacja niewspomagana (naturalna) – występuje gdy niepełnosprawne osoby dokonują aktu ekspresji językowej samodzielnie, produkując znaki: znaki manualne, kod Morse’a, gesty, ruchy • Komunikacja zależna – zachodzi wtedy, gdy osoba niepełnosprawna jest zależna od drugiej osoby, której zadaniem jest przetłumaczenie lub ułożeniem w całość treści przekazu: tablice z literami, słowami, znakami graficznymi, znaki manualne Rodzaje znaków I. Znaki manualne 1.Gesty naturalne 2.Znaki manualne- Makaton 3.Alfabet palcowy (daktylografia) 4.Język migowy II. Znaki graficzne 1.Pictogramy 2.PCS-Picture Communication Symbols 3.System symboli BLISS 4.Znaki graficzne Makaton 5.Rysunki 6.Litery, sylaby, wyrazy,TUK III. Znaki przestrzenno – dotykowe 1.System symboli jednoznacznych 2.Alfabet punktowy dłoni DIAGNOZA Specjalistyczna medyczna, pedagogiczna Funkcjonalna motoryka duża, mała, percepcja wzrokowa, słuchowa, poziom rozwoju języka, zachowania nietypowe, umiejętność porozumiewania się, preferencje dziecka Umiejętności komunikacyjnych nawiązywanie kontaktu, motywacja dziecka, rodzaje komunikatów i forma przekazu, umiejętności społeczne GOTOWOŚĆ DZIECKA DO WPROWADZANIA AAC • • • • • • • • • • • Zauważa odbiorcę komunikatu Ma intencję komunikacyjną Działa celowo, wpływa na otoczenie Rozumie, że rzeczy mają nazwy Doświadcza stałości przedmiotu, Antycypuje Akceptuje naprzemienność działań Rozumie znaczenie symbolu Koncentruje wzrok, słuch na pomocy do komunikacji Wskazuje pożądane przedmioty, osoby Rozumie konsekwencję wyboru znaku I. Znaki manualne Gesty naturalne - gesty są naturalnym, bardzo łatwym sposobem porozumiewania się. Dopełniają naszą mowę, sprawiają, że jest bardziej emocjonalna i wyrazista, a niekiedy wręcz zastępują słowa. Niemal każda grupa zawodowa dysponuje odpowiednim zestawem gestów, które ułatwiają jej porozumiewanie się bez słow. I chyba każdy tego doświadczył, że niekiedy jeden gest może powiedzieć więcej aniżeli wiele słów i zdań. Gesty stanowią więc samodzielny, pełnowartościowy język, a rozumienie i władanie tym językiem jest niesłychanie ważnym czynnikiem komunikacji międzyludzkiej. Ucząc dziecko podstawowych gestów warto jednocześnie pokazywać przedmioty do których się odnosimy, zdjęcia, obrazki i symbole. Powinniśmy stwarzać jak najwięcej sytuacji sprzyjających pojawianiu się spontanicznych gestów dziecka. Mówimy więc spokojnie, wolno, używając zrozumiałych, prostych konstrukcyjnie zdań. Warto też gromadzić obrazki w albumie dziecka (specjalnie dla niego tworzonej książce do porozumiewania się) - od początku segregując symbole obrazkowe tematami, np. rodzina, czynności (czasowniki), żywność: owoce, warzywa, napoje i inne pokarmy, zwroty grzecznościowe, itd. ZAPAMIĘTAJ, że mówią nie tylko nasze usta - ciało również. Zwracajmy zatem większą uwagę na mowę ciała, bo prawidłowo odczytana mowa ciała jest częścią praktycznej znajomości człowieka. Nie można z niej rezygnować, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. ZAPAMIĘTAJ też zasadę 10x30x60 dot. skuteczność naszego przekazu: • w 10% zależy od tego co mówimy • w 30% jest konsekwencją tego jak mówimy (ton głosu, sposób artykułowania, precyzja wypowiedzi) • w 60% zależy od mowy ciała, a więc zachowań towarzyszących rozmowie i sygnalizujących nasze nastawienie psychiczne. Makaton Makaton- to metoda wspomagająca porozumiewanie się osób z zaburzeniami mowy i języka. To program wykorzystujący znaki manualne (gesty) i/lub znaki graficzne (symbole) przy pomocy, których osoby z trudnościami komunikacyjnymi mogą porozumiewać się z otoczeniem. Gest i/lub symbol+ mowa= MAKATON Makaton nie odkrywa czegoś nowego, ale wykorzystuje to, co dziecko już zna proste gesty. Gesty są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się (komunikacja totalna lub symultaniczna), służą jako dodatkowy środek, który wzmacniający przekazywany dziecku komunikat. Gestom zawsze towarzyszy normalna, gramatyczna mowa! W Makatonie oprócz znaków manualnych wykorzystywane są również symbole graficzne, z których korzystają osoby, które nie są w stanie wykonac gestu, wskazują wówczas na symbol i w ten sposób sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania. Pojęcia, pogrupowane są w poziomy, tworząc rdzeń metody zwany słownictwem podstawowym (350 pojęć) lub tematycznie –np. zwierzęta, transport, kuchnia, higiena, rodzina, etc - tworząc słownictwo dodatkowe (7000 pojęć). Makaton dla wielu dzieci i dorosłych z poważnymi zaburzeniami mowy i języka, służy jako ”głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w codziennym życiu. CEL: -podstawowa komunikacja -pomoc w rozumieniu komunikatów -rozwój umiejętności językowych -ułatwienie interakcji społecznych -pomoc w budowaniu relacji Najczęściej ten system kojarzony jest z osobami z zespołem Downa, jednak znajduje on zastosowanie dla wielu osób z upośledzeniem umysłowym lub afazją. Połączenie symbolu i gestu jest skutecznym sposobem uruchomienia różnych obszarów w mózgu odpowiadających za komunikację. W początkowym okresie rozwoju mowy u małego dziecka z Zespołem Downa, zastosowanie gestów i symboli Makatona wpływa bardzo stymulująco na późniejszy rozwój mowy. W przypadku osób z afazją, które utraciły możliwość mówienia, bądź została ona bardzo ograniczona, wspomaganie się gestami pozwala nie tylko być lepiej rozumianym, ale pomaga przywracać utracone funkcje mowy. II. Znaki graficzne Piktogramy- to graficzny system komunikacyjny. Zasadą konstrukcji znaków tego systemu jest: czarne tło i biała figura. Każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu określającego treść znaku. Zestaw zawiera cały zakres słownictwa języka: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, zaimki, przyimki. Mogą być stosowane w pojedynczej formie jak i w postaci tabeli tematycznych, rozkładów dnia, lub w formie zdań. Piktogramy mogą również służyć jako ćwiczenia w zakresie: klasyfikacji, dopasowywaniu według zasady tożsamości itp. Przeznaczone dla osób niepełnosprawnych umysłowo i fizycznie oraz dla osób z poważnymi problemami w zakresie rozumienia języka i posługiwania się mową dźwiękową. Obecnie system zawiera ok. 1000 piktogramów, symboli i w takiej postaci rozpowszechniany jest na świecie. Każdy ze znaków jest podpisany w górnej części piktogramu. System został stworzony w Kanadzie, w latach osiemdziesiątych został przetłumaczony na szwedzki. Do Polski trafił poprzez Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie. System PIC ma dość szerokie zastosowanie. Dla osób niemówiących, jest sposobem komunikowania się. Dla osób mówiących np. autystów, jest bodźcem do komunikacji. Problemem także mówiącego autysty jest ekspresja, nawiązanie kontaktu, werbalizacja potrzeb. Możliwość pokazania symbolu tworzy swoisty pomost pomiędzy trudnością w werbalizacji a jej wykonaniem. Oszczędna graficznie i kolorystycznie forma piktogramów jest ich największą zaletą sprawiającą, że są wykorzystywane najczęściej przez osoby z autyzmem. Picture Communication Symbols (PCS) Jest to jeden z najczęściej używanych systemów i symboli na świecie. Jest określany jako jeden z najbardziej przejrzystych i zrozumiałych. Jego atutem są walory estetyczne, elastyczność oraz spójność. Każdy symbol przedstawia graficznie znaczenie słowa, zwyczajowo używanej frazy, zdania, czy zwrotu grzecznościowego. Niektóre symbole (np. pojemniki, kształty twarzy, budynki) zostały przygotowane w wielu wariantach tak, by użytkownik mógł wybrać odpowiedni dla siebie. Wiele symboli przedstawionych jest w dwóch wersjach: mniej i bardziej abstrakcyjnej, co zapewnia użyteczność systemu dla osób będących na różnym poziomie rozumienia. WPROWADZANIE ZNAKU: • Znak wprowadzać w zabawie, w konkretnej sytuacji (np. mycie rąk i symbol mycia rąk) • Wybór z 2 konkretów (zabawki) • Wybór konkretu z przyczepionym symbolem • Wybór między dwoma symbolami • Wybór między czterema symbolami • Tablice wyboru • Etykietowanie przedmiotów, miejsc w szkole, w domu, • Przygotowanie planów dnia, planów pracy celem wskazania kolejności wykonywanych czynności, • Tworzenie list zakupów • Książki komunikacyjne PECS – Picture Exchange Communication System • Komunikacja polega na fizycznym przekazywaniu symboli miedzy dzieckiem a terapeutą • Oferuje natychmiastowe wzmocnienie zachowania , fizyczna wymiana zwiększa zaangażowanie dziecka w akt komunikacji (samo wskazywanie tak nie angażuje) • Nie ma jednego systemu symboli ( wykorzystuje PCS, PIC, ilustracje, zdjęcia, odręczne rysunki), • Sześć etapów nauki ( I - Fizyczna wymiana, II Działanie spontaniczne, III – Odróżnianie, IV – Struktura zdania, V – Co chcesz?, VI - Komentowanie • Początkowy etap wymaga 2-óch terapeutów, nie jest konieczny gest wskazywania Tworzenie słownika z symbolami Jako pierwsze wprowadzamy znaki czytelnie odpowiadające desygnatom. Początkowo symbole oznaczają rzeczy z najbliższego otoczenia (np ulubione zabawki, jedzenie, ubrania, wyposażenie pokoju bądź klasy). Najlepiej, aby były to przedmioty codzienne, szczególnie dla dziecka ważne, takie o które chętnie zechce się upomnieć używając symbolu. Budowanie słownika oznacza długi proces dostarczania kolejnych symboli potrzebnych do porozumiewania się i nauki. Wprowadzając nowy symbol należy tak zorganizować zajęcia, by uczniowie mogli poznać otaczający przedmiot, używając wszystkich zmysłów. 1.Hierarchia wprowadzania -realne przedmioty -obrazki/zdjęcia -symbole graficzne 2.Etykietowanie otoczenia 3.Wymiana symboli na przedmiot (daję dziecku przedmiot a ono podaje mi w zamian symbol graficzny obrazujący ten przedmiot). Układ symboli w pomocach komunikacyjnych Wg kodu kolorów - rzeczowniki- żółty - czasowniki- zielony - przymiotniki i przysłówki- niebieski - osoby bądź zaimki os.- pomarańczowy - zwroty konwersacyjne i pytania- różowy - określenie czasu, stosunku przestrzennych biały Każda z metod AAC powinna być dobrana indywidualnie do potrzeb dziecka. Wiele spośród nich jest kompatybilna i możliwa do łączenia w różne kombinacje mające zapewnić najskuteczniejszą komunikację. KILKA UZASADNIEŃ DLA AAC: Wszyscy specjaliści wykorzystujący w pracy metody alternatywne i wspomagające potwierdzają, że użycie tych metod przynosi dzieciom wyłącznie korzyści i są często przyczynkiem do rozwinięcia się mowy. Dodatkowe korzyści z posługiwania się AAC to: poprawa koncentracji uwagi, poprawa percepcji wzrokowej i słuchowej, powiększenie zasobu słownictwa i pojęć, wspomaganie nauki czytania i wiele innych. Jeśli mimo wszelkich starań mowa się nie rozwija, dziecko zaspokaja jedną z najważniejszych potrzeb – komunikuje się. AAC jest często łatwiejsze dla dziecka niż mowa i podtrzymuje w nim chęć komunikowania się. Bez gotowości komunikowania się, nie ma żadnej komunikacji w tym werbalnej. Posługiwanie się piktogramami lub gestami wiąże się z ruchem. Procesy mózgowe odpowiedzialne za ruch i mowę wzajemnie się wspierają i każdy z nich lepiej funkcjonuje. W prawidłowo prowadzonej terapii z użyciem AAC mowa jest zawsze obecna. Mowa nie pojawia się w rozwoju nagle sama z siebie jako nowa czynność, ale jest kolejnym etapem wcześniej rozpoczętych procesów poznawczych. Metody AAC mogą doprowadzić do rozwoju mowy, ponieważ na żadnym etapie nie pomijamy werbalizacji. Mowa jest ustawicznie obecna podczas posługiwania się metodami AAC. Co nam daje AAC ? Dziecko czuje się bezpiecznie – antycypując zdarzenia, może wyrazić swój komfort lub dyskomfort w danej sytuacji. Może być zrozumiane przez inne osoby niż tylko rodziców lub najbliższe otoczenie Bierze czynny udział w życiu rodzinnym, towarzyskim i społecznym
