AAC – Wyjaśnienia terminologiczne

advertisement
Alternatywne i wspomagające
sposoby porozumiewania się
dzieci niepełnosprawnych
AAC (ang. Augmentative and Alternative Communication) –
Wyjaśnienia terminologiczne
• Wspomagające sposoby porozumiewania się – obszar praktyki
klinicznej, mającej na celu kompensowanie – okresowo lub na stałe
– różnego stopnia trudności w porozumiewaniu się, czyli odbieraniu
lub/i ekspresji wypowiedzi
• System AAC zintegrowana grupa elementów, zawierająca symbole,
pomoce, strategie i techniki wykorzystywane przez użytkownika
AAC do wspomagania porozumiewania się
• Technologia wspomagająca odnosi się do szerokiej gamy
urządzeń, usług i praktyk, stworzonych i stosowanych w celu
złagodzenia lub przezwyciężenia problemów, przed jakimi stają
osoby z niepełnosprawnością
• Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowania gdy osoba
porozumiewa się bezpośrednio, twarzą w twarz, inaczej niż za
pomocą mowy np. w oparciu o znaki manualne, znaki graficzne, kod
Morse’a, pismo
• Komunikacja wspomagająca - oznacza komunikację
uzupełniającą lub wspierającą. Ma wzmacniać i uzupełniać mowę,
pomagać w rozwoju mowy i języka oraz gwarantować zastępczy
sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić
• Komunikacja wspomagana – obejmuje wszystkie formy
porozumiewania się, których ekspresja dokonuje się poprzez
selekcję znaków istniejących w fizycznej formie poza
użytkownikiem: tablice do wskazywania, syntezatory mowy,
komputery, inne pomoce komunikacyjne
• Komunikacja niewspomagana (naturalna) – występuje gdy
niepełnosprawne osoby dokonują aktu ekspresji językowej
samodzielnie, produkując znaki: znaki manualne, kod Morse’a,
gesty, ruchy
• Komunikacja zależna – zachodzi wtedy, gdy osoba
niepełnosprawna jest zależna od drugiej osoby, której zadaniem jest
przetłumaczenie lub ułożeniem w całość treści przekazu: tablice
z literami, słowami, znakami graficznymi, znaki manualne
Rodzaje znaków
I. Znaki manualne
1.Gesty naturalne
2.Znaki manualne- Makaton
3.Alfabet palcowy (daktylografia)
4.Język migowy
II. Znaki graficzne
1.Pictogramy
2.PCS-Picture Communication Symbols
3.System symboli BLISS
4.Znaki graficzne Makaton
5.Rysunki
6.Litery, sylaby, wyrazy,TUK
III. Znaki przestrzenno – dotykowe
1.System symboli jednoznacznych
2.Alfabet punktowy dłoni
DIAGNOZA Specjalistyczna medyczna, pedagogiczna
Funkcjonalna
motoryka duża, mała, percepcja wzrokowa, słuchowa,
poziom rozwoju języka, zachowania nietypowe,
umiejętność porozumiewania się, preferencje dziecka
Umiejętności komunikacyjnych nawiązywanie kontaktu,
motywacja dziecka, rodzaje komunikatów i forma
przekazu, umiejętności społeczne
GOTOWOŚĆ DZIECKA DO WPROWADZANIA AAC
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zauważa odbiorcę komunikatu
Ma intencję komunikacyjną
Działa celowo, wpływa na otoczenie
Rozumie, że rzeczy mają nazwy
Doświadcza stałości przedmiotu,
Antycypuje
Akceptuje naprzemienność działań
Rozumie znaczenie symbolu
Koncentruje wzrok, słuch na pomocy do komunikacji
Wskazuje pożądane przedmioty, osoby
Rozumie konsekwencję wyboru znaku
I. Znaki manualne
Gesty naturalne - gesty są naturalnym, bardzo łatwym
sposobem porozumiewania się. Dopełniają naszą mowę,
sprawiają, że jest bardziej emocjonalna i wyrazista, a
niekiedy wręcz zastępują słowa. Niemal każda grupa
zawodowa dysponuje odpowiednim zestawem gestów,
które ułatwiają jej porozumiewanie się bez słow. I chyba
każdy tego doświadczył, że niekiedy jeden gest może
powiedzieć więcej aniżeli wiele słów i zdań.
Gesty stanowią więc samodzielny, pełnowartościowy
język, a rozumienie i władanie tym językiem jest
niesłychanie ważnym czynnikiem komunikacji
międzyludzkiej. Ucząc dziecko podstawowych gestów
warto jednocześnie pokazywać przedmioty do których
się odnosimy, zdjęcia, obrazki i symbole. Powinniśmy
stwarzać jak najwięcej sytuacji sprzyjających pojawianiu
się spontanicznych gestów dziecka.
Mówimy więc spokojnie, wolno, używając zrozumiałych,
prostych konstrukcyjnie zdań. Warto też gromadzić obrazki
w albumie dziecka (specjalnie dla niego tworzonej książce do
porozumiewania się) - od początku segregując symbole
obrazkowe tematami, np. rodzina, czynności (czasowniki),
żywność: owoce, warzywa, napoje i inne pokarmy, zwroty
grzecznościowe, itd.
ZAPAMIĘTAJ, że mówią nie tylko nasze usta - ciało również.
Zwracajmy zatem większą uwagę na mowę ciała, bo
prawidłowo odczytana mowa ciała jest częścią praktycznej
znajomości człowieka. Nie można z niej rezygnować, zarówno
w życiu prywatnym, jak i zawodowym.
ZAPAMIĘTAJ też zasadę 10x30x60 dot. skuteczność naszego
przekazu:
• w 10% zależy od tego co mówimy
• w 30% jest konsekwencją tego jak mówimy (ton głosu,
sposób artykułowania, precyzja wypowiedzi)
• w 60% zależy od mowy ciała, a więc zachowań
towarzyszących rozmowie i sygnalizujących nasze
nastawienie psychiczne.
Makaton
Makaton- to metoda wspomagająca porozumiewanie się osób
z zaburzeniami mowy i języka. To program wykorzystujący
znaki manualne (gesty) i/lub znaki graficzne (symbole) przy
pomocy, których osoby z trudnościami komunikacyjnymi
mogą porozumiewać się z otoczeniem.
Gest i/lub symbol+ mowa= MAKATON
Makaton nie odkrywa czegoś nowego, ale wykorzystuje to,
co dziecko już zna proste gesty. Gesty są formami
wspomagającymi słowne porozumiewanie się (komunikacja
totalna lub symultaniczna), służą jako dodatkowy środek,
który wzmacniający przekazywany dziecku komunikat.
Gestom zawsze towarzyszy normalna, gramatyczna mowa!
W Makatonie oprócz znaków manualnych wykorzystywane są
również symbole graficzne, z których korzystają osoby, które
nie są w stanie wykonac gestu, wskazują wówczas na symbol
i w ten sposób sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania.
Pojęcia, pogrupowane są w poziomy, tworząc rdzeń metody zwany
słownictwem podstawowym (350 pojęć) lub tematycznie –np.
zwierzęta, transport, kuchnia, higiena, rodzina, etc - tworząc
słownictwo dodatkowe (7000 pojęć).
Makaton dla wielu dzieci i dorosłych z poważnymi zaburzeniami
mowy i języka, służy jako ”głos” umożliwiający kontakt z innymi
ludźmi oraz uczestniczenie w codziennym życiu.
CEL:
-podstawowa komunikacja
-pomoc w rozumieniu komunikatów
-rozwój umiejętności językowych
-ułatwienie interakcji społecznych
-pomoc w budowaniu relacji
Najczęściej ten system kojarzony jest z osobami z zespołem
Downa, jednak znajduje on zastosowanie dla wielu osób
z upośledzeniem umysłowym lub afazją. Połączenie symbolu
i gestu jest skutecznym sposobem uruchomienia różnych
obszarów w mózgu odpowiadających za komunikację.
W początkowym okresie rozwoju mowy u małego dziecka
z Zespołem Downa, zastosowanie gestów i symboli Makatona
wpływa bardzo stymulująco na późniejszy rozwój mowy.
W przypadku osób z afazją, które utraciły możliwość
mówienia, bądź została ona bardzo ograniczona,
wspomaganie się gestami pozwala nie tylko być lepiej
rozumianym, ale pomaga przywracać utracone funkcje mowy.
II. Znaki graficzne
Piktogramy- to graficzny system komunikacyjny. Zasadą
konstrukcji znaków tego systemu jest: czarne tło i biała figura.
Każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu
określającego treść znaku. Zestaw zawiera cały zakres
słownictwa języka: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki,
zaimki, przyimki. Mogą być stosowane w pojedynczej formie jak
i w postaci tabeli tematycznych, rozkładów dnia, lub w formie
zdań.
Piktogramy mogą również służyć jako ćwiczenia w zakresie:
klasyfikacji, dopasowywaniu według zasady tożsamości itp.
Przeznaczone dla osób niepełnosprawnych umysłowo i
fizycznie oraz dla osób z poważnymi problemami
w zakresie rozumienia języka i posługiwania się mową
dźwiękową.
Obecnie system zawiera ok. 1000 piktogramów, symboli i
w takiej postaci rozpowszechniany jest na świecie. Każdy ze
znaków jest podpisany w górnej części piktogramu. System
został stworzony w Kanadzie, w latach osiemdziesiątych
został przetłumaczony na szwedzki. Do Polski trafił poprzez
Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie.
System PIC ma dość szerokie zastosowanie. Dla osób
niemówiących, jest sposobem komunikowania się. Dla osób
mówiących np. autystów, jest bodźcem do komunikacji.
Problemem także mówiącego autysty jest ekspresja,
nawiązanie kontaktu, werbalizacja potrzeb. Możliwość
pokazania symbolu tworzy swoisty pomost pomiędzy
trudnością w werbalizacji a jej wykonaniem. Oszczędna
graficznie i kolorystycznie forma piktogramów jest ich
największą zaletą sprawiającą, że są wykorzystywane
najczęściej przez osoby z autyzmem.
Picture Communication Symbols (PCS)
Jest to jeden z najczęściej używanych systemów i symboli
na świecie. Jest określany jako jeden z najbardziej
przejrzystych i zrozumiałych. Jego atutem są walory
estetyczne, elastyczność oraz spójność. Każdy symbol
przedstawia graficznie znaczenie słowa, zwyczajowo
używanej frazy, zdania, czy zwrotu grzecznościowego.
Niektóre symbole (np. pojemniki, kształty twarzy, budynki)
zostały przygotowane w wielu wariantach tak, by
użytkownik mógł wybrać odpowiedni dla siebie. Wiele
symboli przedstawionych jest w dwóch wersjach: mniej i
bardziej abstrakcyjnej, co zapewnia użyteczność systemu
dla osób będących na różnym poziomie rozumienia.
WPROWADZANIE ZNAKU:
• Znak wprowadzać w zabawie, w konkretnej sytuacji (np.
mycie rąk i symbol mycia rąk)
• Wybór z 2 konkretów (zabawki)
• Wybór konkretu z przyczepionym symbolem
• Wybór między dwoma symbolami
• Wybór między czterema symbolami
• Tablice wyboru
• Etykietowanie przedmiotów, miejsc w szkole, w domu,
• Przygotowanie planów dnia, planów pracy celem
wskazania kolejności wykonywanych czynności,
• Tworzenie list zakupów
• Książki komunikacyjne
PECS – Picture Exchange
Communication System
• Komunikacja polega na fizycznym przekazywaniu
symboli miedzy dzieckiem a terapeutą
• Oferuje natychmiastowe wzmocnienie zachowania ,
fizyczna wymiana zwiększa zaangażowanie dziecka
w akt komunikacji (samo wskazywanie tak nie
angażuje)
• Nie ma jednego systemu symboli ( wykorzystuje PCS,
PIC, ilustracje, zdjęcia, odręczne rysunki),
• Sześć etapów nauki ( I - Fizyczna wymiana, II Działanie spontaniczne, III – Odróżnianie, IV –
Struktura zdania, V – Co chcesz?, VI - Komentowanie
• Początkowy etap wymaga 2-óch terapeutów, nie jest
konieczny gest wskazywania
Tworzenie słownika z symbolami
Jako pierwsze wprowadzamy znaki czytelnie odpowiadające
desygnatom. Początkowo symbole oznaczają rzeczy z
najbliższego otoczenia (np ulubione zabawki, jedzenie, ubrania,
wyposażenie pokoju bądź klasy). Najlepiej, aby były to przedmioty
codzienne, szczególnie dla dziecka ważne, takie o które chętnie
zechce się upomnieć używając symbolu. Budowanie słownika
oznacza długi proces dostarczania kolejnych symboli potrzebnych
do porozumiewania się i nauki. Wprowadzając nowy symbol należy
tak zorganizować zajęcia, by uczniowie mogli poznać otaczający
przedmiot, używając wszystkich zmysłów.
1.Hierarchia wprowadzania
-realne przedmioty
-obrazki/zdjęcia
-symbole graficzne
2.Etykietowanie otoczenia
3.Wymiana symboli na przedmiot (daję dziecku przedmiot a ono
podaje mi w zamian symbol graficzny obrazujący ten przedmiot).
Układ symboli w pomocach
komunikacyjnych
Wg kodu kolorów
- rzeczowniki- żółty
- czasowniki- zielony
- przymiotniki i przysłówki- niebieski
- osoby bądź zaimki os.- pomarańczowy
- zwroty konwersacyjne i pytania- różowy
- określenie czasu, stosunku przestrzennych
biały
Każda z metod AAC powinna być dobrana indywidualnie do
potrzeb dziecka. Wiele spośród nich jest kompatybilna i
możliwa do łączenia w różne kombinacje mające zapewnić
najskuteczniejszą komunikację.
KILKA UZASADNIEŃ DLA AAC:
Wszyscy specjaliści wykorzystujący w pracy metody
alternatywne i wspomagające potwierdzają, że użycie tych
metod przynosi dzieciom wyłącznie korzyści i są często
przyczynkiem do rozwinięcia się mowy.
Dodatkowe korzyści z posługiwania się AAC to: poprawa
koncentracji uwagi, poprawa percepcji wzrokowej i słuchowej,
powiększenie zasobu słownictwa i pojęć, wspomaganie nauki
czytania i wiele innych.
Jeśli mimo wszelkich starań mowa się nie rozwija, dziecko
zaspokaja jedną z najważniejszych potrzeb – komunikuje się.
AAC jest często łatwiejsze dla dziecka niż mowa i
podtrzymuje
w nim chęć komunikowania się. Bez gotowości
komunikowania się, nie ma żadnej komunikacji w tym
werbalnej.
Posługiwanie się piktogramami lub gestami wiąże się z ruchem.
Procesy mózgowe odpowiedzialne za ruch i mowę wzajemnie się
wspierają i każdy z nich lepiej funkcjonuje.
W prawidłowo prowadzonej terapii z użyciem AAC mowa jest
zawsze obecna. Mowa nie pojawia się w rozwoju nagle sama
z siebie jako nowa czynność, ale jest kolejnym etapem wcześniej
rozpoczętych procesów poznawczych. Metody AAC mogą
doprowadzić do rozwoju mowy, ponieważ na żadnym etapie nie
pomijamy werbalizacji. Mowa jest ustawicznie obecna podczas
posługiwania się metodami AAC.
Co nam daje AAC ?
Dziecko czuje się bezpiecznie – antycypując zdarzenia, może
wyrazić swój komfort lub dyskomfort w danej sytuacji.
Może być zrozumiane przez inne osoby niż tylko rodziców lub
najbliższe otoczenie
Bierze czynny udział w życiu rodzinnym, towarzyskim i społecznym
Download