Maksymilian Rose (1883-1937) / Adam Opalski.

Maksymilian Rose
(1883—1937)
Dnia 30 listopada 1937 r. zmarł nagle w Wilnie profesor Uniwersytetu
Wileńskiego dr Maksymilian Rose, znakomity uczony, jeden z nielicznych
znawców i w y t r a w n y c h specjalistów cytoarchitektoniki na świecie, a jedyny bodaj w Polsce. Urodzony w Przemyślu w 1883 r., skończył gimnazjum w Wadowicach, a następnie uzyskał doktorat na Uniwersytecie
Jagiellońskim w 1908 r. eximia cum laude. Jako lekarz od razu wytyczył
sobie kierunek drogi naukowej i pragnąc pogłębić swą wiedzę, koleino
pracował w Klinice Neuropsychiatrycznej krakowskiej, w Berlinie u Ziehena i Oppenheima, w Reinau w Szwajcarii, u Gauppa w Tübingen, gdzie
zetknął się z najznakomitszym bodaj wówczas cytoarchitektonikiem Brodmannem.
Po powrocie do k r a j u właśnie pod jego w p ł y w e m zwrócił się do b a d a ń
cytoarchitektonicznych, pracując w Zakładzie Anatomii Opisowej Uniw.
Jagiellońskiego pod kierunkiem Bochenka. W czasie pierwszej wojny
światowej był lekarzem wojskowym. W 1926 r. uzyskał doktorat niemiecki i został współredaktorem pisma „Journal f ü r Psychologie und Neurologie", a w 1927 r. jedynym jego redaktorem. W 1928 r. habilitował się
w zakresie neurologii na Uniwersytecie Warszawskim. W tym też r o k u
powołany został na Dyrektora Polskiego Instytutu Badań Mózgu w Warszawie. Ód kwietnia Í931 r. objął stanowisko dyrektora Kliniki Psychiatrycznej Uniw. Wileńskiego i zatrzymał nadal stanowisko dyrektora Polskiego Instytutu Badań Mózgu, który przeniósł do Wilna. Był to podówczas obok Wiednia i Berlina trzeci instytut w Europie, w którym przeprowadzano badania cytoarchitektoniczne.
W 1929 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, a w 1934 r. członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego W a r szawskiego.
Jako badacz prof. Rose był przede wszystkim znakomitym cytoarchitektonikiem. Pierwsza jego praca tego rodzaju miała tytuł: Histologische
Lokalisation
der Grosshirnrinde
bei kleinen Säugetieren.
Opisał on tu
cytoarchitektonikę kory mózgowej myszy, nietoperza, morskiej świnki,
kretomyszy i kreta. Następnie w pracach dalszych zbadał budowę przodomóżdża ptaków, płazów. Dzięki tym pracom Rose stworzył sobie skalę
porównawczą cytoarchitektoniki u rozmaitych zwierząt i wyciągnął wiele cennych wniosków, które dotyczyły czynności rozmaitych okolic mózgu. Wprowadzając studia porównawcze embriologiczne, doszedł do wniosku, że prążkowie jest właściwie jednoznaczne co do swego pochodzenia
z korą mózgową, tylko że zatrzymuje się w swoim rozwoju i nie ulega przeobrażeniom, jakich doznaje kora mózgowa. Równie cenną zdobyczą tych
badań było stwierdzenie, że ani płazy, ani gady nie posiadają kory sześciowarstwowej, którą dopiero spotyka się u ssaków i która stanowi najwyższy
stopień w organizowaniu, wiążący się również z coraz bardziej złożoną
czynnością kory mózgowej. Te właśnie badania były przygotowaniem do
najważniejszej syntezy naukowej w życiu Rosego, którą zamknął w swej
pracy Über das hist o genetische Prinzip der Einteilung der
Grosshirnrinde.
Ogłosił ją drukiem w 1926 r. w „Journal f. Psychologie und Neurologie".
239
Podział Rosego pozwolił dopiero zrozumieć na zasadzie rozwoju ontoi filogenetycznego znaczenie i hierarchię czynnościową kory, połączył
wyraz morfologiczny ze znaczeniem fizjologicznym, wreszcie uzasadnił
wiele zjawisk morfologicznych, jak np. pochodzenie tzw. lamina dissecans
w korze entorhinalnej (hippokampalnej), która jest linią demarkacyjną
między dwoma oddzielnymi pasmami kory, powstającymi z dwóch oddzielnych warstw kory pierwotnej.
Rose podzielił korę w zależności od tego, czy tworzy się z części warstwy macierzystej, czy z całości, na korę połowiczą — cortex semiparietinus lub semicortex oraz na korę całkowitą — cortex totoparietinus lub
c. pallialis. W tym ostatnim wypadku kora zużywa na swe powstanie cały przekrój wtórnego pęcherzyka.
Do cortex semiparietinus zalicza regio praepyriformis,
tuberculum
olfactorium, regio periamygdalaris, area diagonalis, septum pellucidum.
Kora ta nazywa się również cortex striatalis ponieważ z pozostałej części
tej warstwy macierzystej wytwarza się prążkowie (striatum). Toteż korę
tę spotyka się w sąsiedztwie prążkowia lub praprążkowia.
Cortex totoparietinus dzieli Rose na dwa główne typy. Jeden typ
rozwija się z jednej pierwotnej warstwy korowej (protoptyx), jest to cortex holoprotoptychos.
Pierwotna warstwa kory może nie ulegać podziałowi, skutkiem tego w korze takiej oprócz warstwy drobinowej zewnętrznej
mamy tylko jedną warstwę komórkową, a zatem jest to cortex holoprotoptychos, bistratificatus, np. kora amonalna, subiculum, taenia tecta,
fascia dentata. W innych typach powstają cztery warstwy z kory pierwotnej, czyli wraz z warstwą molekularną będzie to pięć warstw (area limbica anterior, area retrosplenialis granulans et agranularis). Jest to cortex holoprotoptychos quinquestratifacatus. Wreszcie bywa i siedmio warstwowa kora typu cortex h. septemstratificatus (kora homogenetyczna Brodmanna). Niektóre typy kory powstają z dwóch warstw korowych pierwotnych, jest to cortex schizoprotoptychos. I tu znów tylko mogą pozostawać
te dwie zasadnicze warstwy: cortex schizoprotoptychos parum stratificatus (area praesubicularis, area parasubicularis, area perirhinalis) lub też
każda z warstw pierwotnych może ulegać rozwarstwieniu i wtedy powstaje c. schizoprotoptychos
multis tafiticatus (kora hippokampa).
Wreszcie może powstać kora z warstwy macierzystej półkul, a także
z warstwy macierzystej .prążkowia, jak to jest w korze wyspy Reila
i przedmurza. Jest to tzw. cortex palliostriatalis seu bigenitus
(bicortex).
Całkowicie nowego i szczegółowego opracowania architektoniki dokonał Rose w dwóch obszarach: w korze hippokampa (regio entorhinalis)
i korze wyspy. Wobec jego opracowania wszystkie poprzednie okazały się
niedostatecznymi i zbyt uproszczonymi. W korze hippokampa znalazł Rose
u człowieka 23 pola, a więc 3 razy tyle, co u najlepszego węchowca, jakim
jest pies, ponadto znalazł tu pola wyłącznie właściwe tylko rodzajowi
ludzkiemu. Wyprowadza więc wniosek, że kora ta przynajmniej w dużej
części u człowieka musi służyć innym czynnościom niż węchowym, jak to
dotychczas uważano. Tylko fascia dentata ma znaczenie węchowe. W wyspie Rose wydzielił 2 zasadnicze typy kory: regio agranularis i granulans.
240
W tej drugiej subregio propeagranularis i subregio tenuigranularis są
właściwe tylko człowiekowi i przez ich podobieństwo do kory wieczkowej
czołowej Rose przypuszcza, że służą one czynności mowy.
Rose napisał przeszło 60 prac, które dotyczyły wielu innych okolic
mózgowia u różnych zwierząt (wzgórze u małpy, międzymóżdże u królika,
okolice zawoju obręczy itd.). Zestawił kilka atlasów cytoarchitektonicznych: myszy, królika, które stały się cenną podstawą dla badań na tym
polu.
Wielka wytrwałość w pracy, umiejętność stawiania sobie zagadnień,
ogromne znawstwo terenu, który opracowywał, pozwoliły mu stworzyć
dzieło wielkiej wartości i postawiły go w rzędzie najlepszych znawców
cyto-architektoniki mózgu na świecie. Prof. Rose dobrze zasłużył się nauce
polskiej.
Adam Opalski
Wacław Roszkowski
(1886—1944)
Profesor dr Wacław Roszkowski został zamordowany przez hitlerowców w dniu 3 sierpnia 1944 r. w czasie ewakuacji domu profesorskiego na
Nowym Zjeździe w Warszawie.
Urodził się 1 października 1886 r. w Broszkowie na Podlasiu. Gimnazjum ukończył w Warszawie w 1907 r. po przerwie w nauce wywołanej
strajkiem szkolnym. Studia uniwersyteckie odbywał w Krakowie, Fryburgu i Lozannie, gdzie w 1913 r. otrzymał tytuł doktora nauk na-podstawie gruntownej rozprawy: Contribution à l'étude des Limnées du lac
Léman. W pracy ogłoszonej w 1914 r. w Genewie przeprowadził subtelną
analizę anatomiczno-kochyliologiczną, na podstawie której udowodnił pochodzenie głębinowych form błotniarek od gatunków przybrzeżnych, zgodnie z teorią F. A. Forela, którego był uczniem.
Jesienią 1913 r. powrócił do kraju i został asystentem Doświadczalnej
Stacji Rybnej w Rudzie Malenieckiej. W 1914 r. przeniósł się na stanowisko asystenta Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
I wojna światowa zastała go w Warszawie. Od 1915 r. przebywał na
terenie Rosji, gdzie przez pierwsze dwa lata zajmował stanowisko asystenta Psychoneurologicznego Instytutu przy katedrach biologii ogólnej, zoologii dla medyków, zoologii dla farmaceutów i anatomii porównawczej kręgowców w Piotrogrodzie. W 1915 r. z ramienia Akademii Nauk wyjechał
na Stację Biologiczną na Murmaniu, a w 1916 r. Muzeum Zoologiczne tejże
Akademii wysłało go w celach kolekcjonerskich na Krym oraz w 1917 r.
do Japonii. W tymże roku zajmował na krótko stanowisko kustosza Muzeum Kaukaskiego w Tyflisie.
W 1918 r. wrócił do. Warszawy na dawne stanowisko asystenta Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1919 r.
zostaje starszym asystentem przy katedrze anatomii porównawczej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1922 r. objął kierownictwo Zakładu Anatomii Opisowej Zwierząt Domowych na Wydziale Weterynaryjnym U. W.,
16— Rocznik T. N. W.
241