Skrypt – mniejszości narodowe – dr Anita Adamczyk DEFINICJE
advertisement
Skrypt – mniejszości narodowe – dr Anita Adamczyk DEFINICJE: Mniejszość narodowa – grupy posiadające macierzyste państwo, charakteryzujące się ojczystym językiem, losem historycznym, obyczajami, kulturą itp. W Polsce to: Niemcy, Ukraińcy, Ormianie, Litwini, Białorusini, Czesi, Słowacy, Żydzi (muszą zamieszkiwać minimum 100 lat!) Mniejszość etniczna – grupy nie posiadające własnego państwa, charakteryzujące się cechami w/w. W Polsce to: Łemkowie, Romowie, Tatarzy, Karaimowie. I Mniejszości narodowe w polskiej myśli politycznej: - Obóz nacjonalistyczny (Narodowa Demokracja): a) Podstawowe cele i charakter - stworzenie państwa narodowego, wzmocnienie narodu, troska o jego tożsamość, zwrócenie uwagi na zagrożenia dla narodu polskiego, utrzymanie integralności i suwerenności. Chęć redukcji praw mniejszości, walka z separatyzmem, dominacja języka polskiego, likwidacja szkolnictwa mniejszościowego, ograniczenia kościołów i samorządów. Polska jako kraj sprawiedliwy dla wszystkich obywateli i opiekujący się mniejszościami narodowymi. Stąd dychotomiczny charakter nurtu (antagonizmy narodowe były nieuchronne): - Siły narodowe – przywiązanie do tradycji, religii - Siły antynarodowe – przeciwstawne do w/w b) Stosunek do mniejszości: - Ukraińcy i Białorusini – traktowane jako masa etnograficzna skazana na zasymilowanie przez Polskę lub Rosję, grupy słabsze (wymagają opieki, pomocy). Endecja opowiadała się za programem naturalnej ekspansji na wschód, prawem do kultywowania odrębności językowej. Liczyła na łatwą asymilację Białorusinów, trudności z Ukraińcami. - Mniejszość niemiecka – główni wrogowie, kwestie mniejszościowe jako fragment rywalizacji polsko-niemieckiej. Duża i zwarta mniejszość (silne powiązanie z macierzą), pozycja ekonomiczna, duża świadomość narodowa jedynym sposobem na poprawę kontaktów – wyrzeczenie się przez nich Śląska, Pomorza, Wielkopolski. Popierano ich wyjazdy po I wojnie światowej, likwidacja ich własności, ograniczenie roli ludności w polityce, odniemczanie terenów przygranicznych. W okresie zbliżenia – polityka wzajemności na podłożu szkolnictwa, prasy, działalności organizacji politycznych i społecznych (uzależnienie polityki wobec Niemiec od sytuacji mniejszości polskiej na terenie III Rzeszy), retorsje wobec ludności (wyraz determinacji i siły państwa polskiego) - Żydzi – czynnik destrukcyjny dla kraju, polonizacja miast, przemysłu, handlu, limit liczby studentów, potępienie współpracy z nimi, swoboda w organizacji getta (odrzucono asymilację), starano się doprowadzić do ich ekspansji, ekspulsji, obrzydzanie im życia w Polsce. Postulaty utworzenia państwa żydowskiego w Afryce lub Ameryce Południowej, izolacja Żydów – rugowanie ich z stanowisk, pozbawienie części praw obywatelskich (modyfikacja systemu wyborczego na kurialny). W połowie lat 30-tych terror, przemoc fizyczna. W czasie II Wojny Światowej – koncepcja państwa narodowego, przymusowa emigracja i przesiedlenia, wymiana ludności i wspieranie elementu polskiego 1942r. – Rada Narodowa uchwaliła rezolucje o tendencjach emigracyjnych do Palestyny 24 lutego 1942r. – deklaracja (popierano tylko tych, którzy wypełniali obowiązki wobec Polski) c) Partie: - Polska Wspólnota Narodowa – Polskie Stronnictwo Narodowe realizacja interesów i potrzeb całego narodu, najważniejsze wartości to Bóg, Naród i Rodzina, Wspólnota wytwórcza. Opowiadali się za silnym i niezależnym państwem narodowym, rozwijającym odrębną kulturę. Polska wyłącznie własności narodu polskiego. Żydzi negatywnym zjawiskiem, dążą do rozkładu i zabierania własności. - Stronnictwo Narodowe – naród ma służyć obywatelom i innym narodowościom – jeśli przestrzegają rację stanu. Rozwiązanie kwestii mniejszościowych w układach bilateralnych poprzez zasadę wzajemności, zainteresowanie mniejszościami słowiańskimi. Diaspora żydowska istotnym elementem kształtującym opinię międzynarodową. 2. Ruch ludowy: a) Podstawowe cele i charakter - zainteresowanie mniejszościami słowiańskimi poprzez losy historyczne, bliskość geograficzna, chłopski charakter. b) Stosunek do mniejszości: - Niemcy – odwieczny wróg, naród ekspansywny i zaborczy, stosowanie zasady wzajemności, wzmacnianie polskości na pograniczu - Żydzi - reformy poprawiające rozwój polskiej przedsiębiorczości, przeciwko gwałtom wobec tej mniejszości, rozwiązanie sporów - dobrowolna emigracja c) Partie: - PSL Wyzwolenie – optuje za autonomią terytorialną, obsadzaniem stanowisk na terenach mieszanych przez osoby należące do mniejszości, rozwój oświaty w języku narodowym i samorządów równouprawnienie wszystkich wyznań. - PSL Piast – ograniczenie praw obywatelskich niektórym mniejszościom zarzucając działalność antypolską, działania wzmacniające żywioł polski na kresach, krytyka zakładania szkół z językiem wykładowym mniejszości. - Stronnictwo ludowe – potrzeba głębokich reform na kresach, współdziałanie partii chłopskich bez względu na narodowość, stworzenie unii państw słowiańskich. W czasie II Wojny Światowej przestrzeganie zasad równości wobec prawa bez względu na rasę, religię, narodowość (tylko nie wobec Niemców). 3. Ruch socjalistyczny (Polska Partia Socjalistyczna): a) Podstawowe cele i charakter – wspomaganie ich rozwoju narodowego, aby szukały oparcia w państwie osiedlenia, usprawnić administrację terenową, wymiana skorumpowanych urzędników, rozwój szkolnictwa, realizacja ustawy o reformie rolnej, uregulowanie stosunków z Cerkwią prawosławną. Odrzucenie polityki „silnej ręki”, krytyka niezgodnych z prawem zachowań członków mniejszości. W końcowym etapie wojny opowiedzieli się za wysiedleniem Niemców, wymianą ludności z ZSRR, przeciwko polityce asymilacji. b) Stosunek do mniejszości: - Mniejszości terytorialne (Ukraińcy i Białorusini) – duża liczebność, zwartość skupisk i występujące wśród nich tendencje nacjonalistyczne. Przychylność do utworzenia niepodległej Ukrainy i Białorusi, przyznanie tej ludności autonomii do czasu utworzenia państw, spełnienie postulatów odnośnie używania języka, tworzenia szkolnictwa. - Mniejszości eksterytorialne (Niemcy i Żydzi) – postulaty zagwarantowania konstytucyjnych praw, wolności i równości do programu autonomii narodowo-kulturalnej. Równouprawnienie i przyznanie im praw językowych. Wspólna walka mas pracujących (współpraca z niemieckimi i żydowskimi partiami socjalistycznymi). Negatywne stanowisko wobec antysemityzmu (odmiana nacjonalizmu) 4. Obóz piłsudczyków: a) Podstawowe cele i charakter – „konsolidacja państwowa” – prymat państwa, lojalność wobec niego oraz solidaryzm społeczny. Negacja państwa przez mniejszości to okres przejściowy, władze mają dążyć do zawarcia z nimi zgody i współżycia, zwalczanie nacjonalizmu – czynnik dezintegrujący. Realizacja koncepcji służyć miała asymilacji państwowej oraz indywidualizacji, selektywności, regionalizacji, każda mniejszość traktowana odrębnie. Po śmierci Piłsudskiego - „konsolidacja narodowa” – przejmowanie elementów ideologii endeckiej. Nacjonalizm twórczy i pozytywny w stosunku do organizacji państwa, łącznik dla wszystkich Polaków, tolerancja wobec mniejszości – wyrzeczenie się szowinizmu, opieka nad ludźmi zamieszkującymi tereny mieszane. Totalizacja życia społecznego, zespolenie wokół armii, stworzyć jedną organizację skupiającą cały naród. Poparcie katolicyzmu, realizacja hasła „Poddanie wyznawców wyznań pod asymilacyjny wpływ polskiej w duchu państwowym (celem polonizacja Cerkwi i kościołów ewangelickich). Rozpoczął się proces umacniania Polskości, odejście od idei ugody polsko-ukraińskiej. Wzrost rangi zagadnień żydowskich, położenie na nacisk na emigrację, izolacja społeczności żydowskiej, redukcja jej wpływów w państwie b) Stosunek do mniejszości: - Ukraińcy – tworzenie warunków, aby szukali oparcia w Polsce, a nie w ZSRR, Niemczech, Czechosłowacji – „Akcja prometejska” – nakierowanie do oderwania od ZSRR obszarów zamieszkałych przez narody nierosyjskie, utworzenie państw demokratycznych (Henryk Józewski „Program wołyński”). - Białorusini – niska świadomość narodowa, neutralizacja wpływów ZSRR poprzez koncesje w sferze gospodarczej i szkolnej, represje (rozwiązanie Hromad w 1927 roku) - Mniejszość niemiecka – rządy sprawiedliwe, ale mocne, potrzeba „silnej ręki”, niechęć z powodu narzuconej polityki międzynarodowej wobec mniejszości (Michał Grażyński). - Żydzi – nie są mniejszością narodową, tylko grupą wyznaniową, nie dostrzegano czynnika antypaństwowego (rozproszenie, brak państwa macierzystego), pełna asymilacja państwowa i narodowa, przeciwstawianie się antysemityzmowi. 5. Ruch komunistyczny: a) Podstawowe cele i charakter – nikłe zainteresowanie tematyką mniejszości, kwestie mają być rozwiązywane na podstawie zasady suwerenności, równości narodów, prawa do samostanowienia, likwidacji przywilejów, dyskryminacji, swobody rozwoju odrębności. b) Partie: - Komunistyczna Partia Robotnicza Polski – nie traktowała mniejszości pozbawionych niepodległości i suwerenności za czynnik mogący przyśpieszyć wybuch rewolucji. Nie przyjęli postulatów bolszewików – samostanowienie narodu. Negatywne stanowisko wobec plebiscytów Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu, traktatu ryskiego, przyłączenia Polski do Litwy Środkowej. 1923r. – opowiedzenie się za samookreślenia narodów, uznanie mniejszości narodowych za sojusznika osłabiającego „polski imperializm”, separatyzm Ukraińców i Białorusinów obiektywnie rewolucyjny, który rozsadza państwo polskie. Potępienie dyskryminacji i antysemityzmu. - Komunistyczna Partia Polski – mniejszości jako czynnik umożliwiający przejęcie władzy, siła destrukcyjna, wspierali niepokoje na terenach mieszanych, popierali bojkot podatkowy i szkolny, sabotaże. Po zwycięstwie faszyzmu mówiono o polonizacji i germanizacji. II Polityka władz polskich wobec mniejszości narodowych: 1. W okresie rządów parlamentarnych (1921-1926) – wpływ wywierały uwarunkowania międzynarodowe i prawno międzynarodowe. Konieczność wyjaśnienia obywatelstwa, opcji i statusu Galicji Wschodniej, Śląska i części Prus Wschodnich, likwidacji mienia niemieckiego oraz parcelacji i realizacji reformy rolnej. Sprawy mniejszościowe w cieniu likwidacji skutków wojny, walki o granice. Mała stabilność władzy, każda kolejna władza ograniczała się do kompromisów, nie było podmiotu w państwie zajmującego się kwestią mniejszości. - Luty 1919r. – dekret Naczelnika Państwa – gminy żydowskie jako instytucje wyznaniowe. - Styczeń 1922r. – stosunek władz państwowych do Kościoła prawosławnego, skutkiem zerwanie stosunków z cerkwią moskiewską. - Wrzesień 1922r. – ustawa „O zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego” (z powodu braku przepisów wykonawczych nie była realizowana). - 1922r. – Blok Mniejszości Narodowych w wyborach parlamentarnych – 89 osób w Sejmie, 27 w Senacie – popierali prezydenturę Narutowicza, po jego zabójstwie Wojciechowskiego. - Rząd Sikorskiego – problem osadnictwa wojskowego na kresach oraz usprawnienie administracji polskiej, relacja między państwem a kościołami mniejszościowymi, przyśpieszenie likwidacji własności niemieckiej. - 1923r. – Chjeno-Piast – Wincenty Witos – Pakt Lanckoroński – ograniczenie uprawnień i stanu posiadania mniejszości, wzmacnianie pozycji ludności polskiej zamieszkujących tereny mieszane, rozszerzanie uprawnień Kościoła Katolickiego. Zwalczanie antypolskich działań, akceptowanie represyjności administracji lokalnej, sądy doraźne na kresach wschodnich. Przygotowania ustawy o języku, działania wobec Żydów – utrudnianie reemigracji. - 1923-1925 – Grabski – kompromis w sferze narodowościowej – asymilacja poprzez koncesje na rzecz mniejszości lojalnych wobec państwa polskiego, podjęcie spraw szkolnictwa, języka, kościołów. Zła sytuacja na wschodzie – antypolski charakter – utworzenie Korpusu Ochrony Pogranicza. Poparcie żydowskich ugrupowań – zniesienie przymusu świętowania w niedzielę, koncesje szkolne, równouprawnienie w dziedzinie kredytów. - 1924r. – utworzenie Komisji Czterech (przygotowywała projekty ustaw o szkolnictwie i języku) oraz Sekcji Komitetu Politycznego Rady Ministrów, powołanie ministra bez teki Thugutta – zajmował się sprawami kresów wschodnich i mniejszości narodowych. 2. Lata 1926-1935 - poparcie przewrotu majowego przez mniejszości (akt przeciwko nacjonalistycznej prawicy, wiara w liberalizację polityki narodowościowej). - Kazimierz Młodzianowski (Minister Spraw Wewnętrznych) – koncepcja asymilacji państwowej, przyśpieszenie parcelacji, reformy rolnej, przeprowadzenie wyborów organów samorządowych, uregulowanie stosunków wyznaniowych. - Antoni Sujkowski (Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) – przeprowadzenie reformy rolnej oraz szkolnej, regulacja spraw wyznaniowych, cele polityki mniejszościowej nie mogą być realizowane przez politykę wynarodowiania – lepsza większa swoboda. - 1926r. – Grażyński (wojewoda śląski) – „integracja narodowa” – likwidacja lub ograniczenie zakresu autonomii województwa śląskiego, osłabienie siły mniejszości niemieckiej tam zamieszkałej, umacnianie polskości Górnego Śląska, pomoc mniejszości polskiej w Niemczech (w Śląsku Opolskim). Uważał mniejszość niemiecką za wspierającą tendencję rewizjonistyczne III Rzeszy = pogłębienie konfliktu między Polską, a Niemcami. Przeciwko germanizacji dzieci śląskich, redukcja źródeł finansowania instytucji, przyśpieszenie parcelacji majątków. Po konwencji genewskiej – polityka wzajemności i retorsji. - Henryk Józewski (wojewoda wołyński) – „program wołyński” – niwelowanie wrogości Ukraińców wobec naszego państwa – ożywienie gospodarcze kresów, wzrost stopy życiowej. Zwiększanie udziału państwa w życiu gospodarczym, usprawnienie funkcjonowania administracji – szczególnie z Ukraińcami, organizowanie inteligencji ukraińskiej, rozwój samorządu lokalnego, dwukulturowość w dziedzinie oświaty, reforma Kościoła prawosławnego na Wołyniu, izolowanie tych ziem od wpływów Małopolski Wschodniej – określany „grabarzem sprawy polskiej na kresach”. - 1927r. – likwidacja części Hromad – delegalizacja Białorusinów. - 1930r. – pacyfikacja Ukraińskiej Organizacji Wojskowej – następnie szukanie pomocy wśród reprezentacji – neutralizacja akcji niemiecko-ukraińskiej. - 1930r. – Szeptycki kontaktuje się z Ukraińskim Zjednoczeniem NarodowoDemokratycznym, klubem ukraińskim i BBWR – poprawa stosunków z Ukraińcami. - Wrzesień 1934r. – koniec działań „wersalskich” wobec Niemiec – Grażyński ograniczał ich stan posiadania. 3. Lata 1935-1939 - koła wojskowe kreują politykę mniejszościową. Obóz Zjednoczenia Narodowego rezygnuje z konsolidacji państwowej na rzecz idei konsolidacji narodowej i umacniania polskości. Procesy nacjonalistyczne – odstępowanie od tolerancji. - Rząd Edwarda Rydza-Śmigłego – nadrzędność interesów narodu polskiego – asymilacja lub emigracja mniejszości szczególnie wobec Żydów i mniejszości wschodnich. - 1935r. – ugoda polsko-ukraińska (zamordowano Hołówkę i Pierackiego), wzrost zainteresowania polityką Józewskiego. - Wybory – 15 kandydatów na listach + 4 nominacje senatorskie, Ukrainiec wicemarszałkiem Sejmu, amnestia kredytowa - 19 grudnia 1935r. – powołanie Komitetu do Spraw Narodowościowych – pracę nad polityką narodowościową przez organ kolektywny, traktowanie Kościoła prawosławnego jako propagatora polskiej kultury, umocnienie roli języka polskiego – zahamowanie ukrainizacji i białorutenizacji Cerkwi, odłożenie kwestii regulacji statusu prawnego prawosławia. - 22 lutego 1936r. – zalecenia Komitetu do Spraw Narodowościowych działania wobec dezyderatów mniejszości ukraińskiej – podział na 3 grupy: 1. Propozycje do natychmiastowej realizacji np. renty dla inwalidów, włączenie Ukraińców do mniejszości. 2. Postulaty uznane za słuszne, ale nie do aktualnego załatwienia np. zwiększenie liczby szkół ukraińskich. 3. Stanowczo odrzucone np. likwidacja obozu w Berezie Kartuskiej. - 9 sierpnia 1936r. – osłabienie wpływów mniejszości w sferze politycznej, gospodarczej, kulturalnej. Przyśpieszenie polonizacji Górnego Śląska (lokalizacja szkół i obsada stanowisk nauczycielskich), uregulowanie spraw wyznaniowych z Kościołem ewangelickim wobec Ukraińców. Rywalizacja z Żydami – konflikty w gospodarce, szkolnictwie, handlu – ksenofobia, getta ławkowe, utworzenie Żydowskiego Komitetu Emigracyjno-Kolonizacyjnego – sprzeczność interesów z Żydami. - 19 listopada 1938r. – prezydent RP określił stosunek państwa polskiego do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – niezależny od ośrodków zagranicznych, wolność działania w obrębie prawa polskiego, uregulowanie jego sytuacji majątkowej. III Położenie prawne mniejszości narodowych w Polsce między dwiema wojnami: 1. System ochrony w ramach Ligi Narodów: - Wprowadzenie do niektórych traktatów pokojowych klauzul dotyczących ochrony mniejszości narodowych - Zawieranie specjalnych traktatów chroniących mniejszości narodowe - Złożenie przez państwo stosownej deklaracji przed organem międzynarodowym - Deklaracja państwa składane drugiemu państwu a) Mały traktat wersalski (traktaty mniejszościowy) – 28 czerwca 1919r.(ratyfikacja 10 stycznia 1920r.) – utworzony na skutek obaw Żydów i Niemców z powodu zmian na mapie politycznej Europy. Podpisany między Polską a Głównymi Mocarstwami Sprzymierzonymi i Stowarzyszonymi. Ochrona mniejszości została narzucona państwom nowo powstałym oraz zwyciężonym (Niemcy – będą traktować mniejszości na swoich terenach na tych samych zasadach). Uznanie jego sformułowań jako prawa zasadnicze – żadna działalność prawodawcza lub urzędowa państwa polskiego nie może stanąć z nimi w sprzeczności Składał się z dwóch części, pierwszy obejmował kwestie mniejszości narodowych: - Zupełna i całkowita ochrona życia i wolności - Tolerancja religijna - Obywatelstwo - Prawa cywilne i polityczne - Używalność języka w życiu prywatnym i publicznym - Szkolnictwo - Zakłady religijne, dobroczynne i społeczne - Udział mniejszości w podziale funduszy publicznych - Prawa Żydów W przypadku niedotrzymania lub naruszenia przez Polskę traktatu Liga Narodów otrzymuje prawo do interwencji. Zobowiązania nie mogą być zniesione bez zgody większości Rady Ligi. Każdy członek Rady ma prawo zwracać uwagę na nieprzestrzeganie zobowiązań lub niebezpieczeństwo ich przekroczenia. Polska opinia publiczna przyjęła traktat jako dyktat i naruszenie suwerenności. W 1934r. minister spraw zagranicznych Józef Beck zawiesił jego wykonywanie do czasu ujednolicenia zasad ochrony mniejszości narodowych. Mniejszości korzystały z zapisów w konstytucji. b) Polsko-niemiecka konwencja górnośląska – 15 maja 1922r. (ratyfikacja przez Sejm 24 maja, Reichstag 30 maja 1922r.) – zawarta w celu zachowania ciągłości życia gospodarczego i społecznego na obszarze Górnego Śląska, ograniczenia niedogodności związanych z dostosowaniem się do nowych warunków z zalecenia Rady Ligi Narodów. Zawarcie konwencji było oficjalnym przyznaniem części byłego terenu plebiscytowego. Rokowana odbyły się w Genewie, przewodniczył im Felix Calonder. Obowiązywać zaczęła na okres 15 lat od 15 lipca 1922r – to jeden z największych sukcesów Ligi Narodów. W części III zostały ujęte prawa mniejszości, dotyczyły praw cywilnych, politycznych, religijnych, szkolnych i językowych. Część III dzieliła się na trzy części – przepisy przejęty z małego traktatu wersalskiego, uprawnień w zakresie prawa materialnego oraz: - Praw politycznych: - Równość wobec prawa i równości praw politycznych - Równy dostęp do urzędów, funkcji i zawodów - Prawo do zgromadzeń i zrzeszania się, zakładania stowarzyszeń, fundacji, instytucji dobroczynnych - Prawo do ogłaszania we własnym języku wszelkiego rodzaju druków i sprowadzania ich z zagranicy - Prawo pełnego udziału w wyborach do organów przedstawicielskich - Praw religijnych: - Swoboda wykonywania praktyk religijnych zgodnie z porządkiem publicznym - Kościoły, parafie i zakony otrzymały prawo samodzielnego zarządzania swoimi sprawami oraz prawo do dotacji - Kwestia szkolnictwa: - Prawo zakładania, prowadzenia, nadzorowania i utrzymywania szkół prywatnych - Nauczyciele tam zatrudniani musieli posiadać wymagane kwalifikacje, mieszkać na terenie państwa, w którym nauka się odbywała i nie mogli nadużywać swojego zawodu do działalności wrogiej państwu - Językiem wykładowym mógł być język mniejszości, język urzędowy wykładany jako jeden przedmiot - Prawo zakładania publicznych, powszechnych szkół z językiem wykładowym mniejszości oraz klas mniejszościowych, kursów języka mniejszości i kursów religii w szkołach publicznych Konwencja regulowała też kwestie języka władz administracyjnych i władz sądowych. Swoboda używania języka ojczystego w życiu osobistym, gospodarczym, społecznym (prasa, zebrania publiczne, prywatne, publikacje). Możliwość składania skarg na łamanie ducha i litery konwencji. Dochodzenie w procedurze lokalnej bądź ogólnej składając skargi bezpośrednie do Rady Ligi Narodów. Uprawnionymi osobami byli członkowie mniejszości oraz osoby prawne. Konwencja genewska ograniczała suwerenność Polski i Niemiec na terenie Górnego Śląska. Po wygaśnięciu konwencji rządy Polski i Niemiec podpisały deklaracje z 5 listopada 1937r. mające gwarantować trzymanie się jej ducha. 2. Klauzule mniejszościowe w układach bilateralnych: a) Traktat ryski – 18 marca 1921 roku – dotyczył mniejszości rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej w Polsce oraz polskiej w tych republikach. Znalazły się tutaj zapisy o prawach językowych, kulturalnych, oświatowych i religijnych: - Prawo pielęgnowania języka ojczystego - Możliwość organizowania własnego szkolnictwa i rozwijania kultury - Kościoły miały zapewnioną samodzielność w urządzaniu życia wewnętrznego, prawo do użytkowania i nabywania majątku koniecznego do wykonywania obrządków religijnych, utrzymywania duchowieństwa i instytucji kościelnych - Prawo do przyznania mniejszościom pozwoleń do zakładania szkół prywatnych b) Polsko-czechosłowacka – 23 kwietnia 1925r. – określająca na zasadzie wzajemności status prawny „mniejszości czechosłowackiej” w Polsce i polskiej Czechosłowacji. Obejmowała całe terytorium obu państw. Ochrona dotyczyła wyłącznie obywateli jednej ze stron, lojalnych wobec państwa, w którym stanowili mniejszość. Za nielojalność nie mogło być uznawane działania zmierzające do obrony praw mniejszościowych. Opierała się na subiektywnym kryterium przynależności do danej narodowości. Dopuszczała: - Używanie języka ojczystego w administracji i sądach powiatowych w okręgach zamieszkałych przez mniejszości - Tworzenie publicznych i prywatnych szkół prowadzonych przez nauczycieli danej narodowości - Równe traktowanie w sferze życia gospodarczego – przyznawanie koncesji, uprawnień, zezwoleń, subwencji i zamówień publicznych c) Deklaracje rządu polskiego i niemieckiego – 5 listopada 1937r. – dotyczyła całego terytorium obu państw: - Zakazywały przymusowej asymilacji - Swoboda używania języka narodowego w życiu prywatnym, publicznym - Prawo do zrzeszania się, zakładania i utrzymywania szkół mniejszościowych - Zabraniały czynienia przeszkód z powodu przynależności do mniejszości - Wprowadzały zasadę wzajemności d) Konwencja między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk – 9 listopada 1920r. – konwencja regulowała prawa Polski w Gdańsku i ich wzajemne stosunki prawne. - Polska odpowiadała za prowadzenie spraw zagranicznych Gdańska oraz ochronę ich obywateli (podpisywanie w ich imieniu umów międzynarodowych, zobowiązań kredytowych) - Miasto należało do obszaru celnego Polski - Swoboda tranzytu przez obszar Gdańska 3. Ochrona mniejszości narodowych a polskie konstytucje: a) Konstytucja marcowa 21 marca 1921r. : - Art. 95 – zapewnienie ochrony życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii - Art. 96 – równość wobec prawa dla wszystkich obywateli, równe traktowanie przez urzędy publiczne względem obywateli państwa - Art. 109 – prawo do zachowania swojej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych, swobodny rozwój w formie autonomicznych związków mniejszości w obrębie samorządu powszechnego, państwo posiada prawo kontroli nad nimi - Art. 110 – prawo do zakładania, nadzoru i zarządzania zakładami dobroczynnymi, religijnymi, społecznymi, szkołami i innymi placówkami wychowawczymi, używania w nich swojej mowy i wykonywania swojej religii - Art. 111 – wolność sumienia i wyznania, zakaz ograniczania kogoś z tego powodu - Art. 113 – szerokie możliwości działania dla związków religijnych, działalność nie może być sprzeczna z ustawodawstwem państwowym - Art. 115 – swoboda realizacji celów statutowych kościołów mniejszości b) Ustawa konstytucyjna – 23 kwietnia 1935r. – stała na stanowisku podporządkowania jednostki interesom zbiorowości reprezentowanym przez państwo, prawo wolnościowe ograniczone „dobrem powszechnym” - Przenosiła większość praw z konstytucji marcowej (art. 109-111,113 oraz 115) - Art. 7.1 – wartość wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego wyznacznikiem do możliwości wpływania na życie publiczne (dowolna interpretacja) c) Deklaracja Sejmu Ustawodawczego – 22 lutego 1947r. – prawa mniejszości jako uprawnienia indywidualne. - Równość wobec prawa bez względu na narodowość, rasę, religię, pochodzenie, stanowisko lub wykształcenie d) Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – 22 lipca 1952r. : - Art. 67.2 – obywatele niezależnie od płci, urodzenia, wykształcenia, zawodu, narodowości, rasy, pochodzenia i położenia społecznego mają równe prawa Kwestia narodowości obywatela stała się osobistą sprawą, każdy ma prawo do jej zachowania i pielęgnowania. Prawa poszczególnych mniejszości stały się sumą indywidualnych praw jej członków. - Art. 81.1 – obowiązek respektowania praw obywateli (w tym i członków mniejszości narodowych) we wszystkich sferach życia społecznego. Konstytucja przewidywała możliwość stosowania przymusu państwowego w przypadku naruszenia tej zasady, zakazywała uprzywilejowania lub ograniczania ze względu na rasę, narodowość, wyznanie. - Art. 81.2 – zakaz szerzenia nienawiści lub pogardy, poniżania człowieka ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie e) Konstytucja RP – 2 kwietnia 1997r. : - Art. 12 – wolność zrzeszania się, równouprawnienie kościołów i związków - Art. 27- gwarancja praw językowych wynikających z umów międzynarodowych - Art. 32 – gwarantuje równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji - Art. 35.1 – wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury - Art. 35.2 – prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw tożsamości kulturowej 4. Ochrona mniejszości narodowych w aktach niższego rzędu: a) Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej – 6/7 listopada 1918r. : - Ustrój państwa, w którym wszyscy obywatele bez różnicy pochodzenia, wiary, narodowości, mieli równe prawa i obowiązki - Wolność zrzeszania się i sumienia b) Dekret Naczelnika Państwa – luty 1919r. – ustanawiał obowiązek kształcenia w zakresie szkoły powszechnej, określił warunki i środki niezbędne do jego realizacji. Zastosowanie środku przymusu wobec rodziców nieposyłających dzieci do szkół. c) Ustawa z 31 lipca 1924r. – tzw. „Ustawa Grabskiego” – ustaliła podstawy organizacyjne szkolnictwa mniejszości ukraińskiej, litewskiej, białoruskiej oraz zamieszkujących woj. Lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, nowogródzkie, wileńskie: - Zasadniczy typ szkoły państwowej to szkoła dwujęzyczna, możliwość tworzenia szkół publicznych z językiem nauczania danej mniejszości przy minimum 25% ogółu mieszkańców gminy przy wniosku rodziców 40 dzieci w wieku szkolnym z jednego obwodu szkolnego - W przypadku wniosku co najmniej 20 dzieci, których rodzice zażądali nauki w języku polskim tworzona była szkoła dwujęzyczna - Jeśli nie zostały złożone deklaracje – nauczanie w języku polskim - W przypadku szkoły średniej – na żądanie 150 uczniów danej narodowości mogło wprowadzić drugi język nauczania - Szkoły zawodowe –minimum 40% ogółu uczących się w danej szkole IV Historia mniejszości narodowych w Polsce: 1. Białorusini: a) Liczebność – do połowy lat dziewięćdziesiątych szacuje się na ok. 240 tys. osób b) Rozmieszczenie – zamieszkują w dużej większości w swych historycznych skupiskach na Białostocczyźnie. Niewielka ich część, przede wszystkim repatrianci żyje w rozproszeniu na terenie całego kraju. c) Struktura zawodowa – w okresie międzywojennym dominowali rolnicy przeważnie w małych gospodarstwach. Nie istniała wielka własność białoruska, nieliczna grupa drobnomieszczaństwa i burżuazji, liczba robotników ok. 20 tys. Skromna grupa inteligencji – w jej skład wchodzili duchowni, nauczyciele, działacze oświatowi. d) Działalność polityczna: - Nurt socjalistyczny: 1.Białoruska Partia Socjal-Demokratyczna – postawa opozycyjna wobec Polski, nie wykluczała kompromisu. Czołowi działacze to Branisłau Taraszkiewicz, Wacłau Iwanouski. Cele: - Utworzenie niepodległego państwa białoruskiego z wszelkimi ziemiami zamieszkanymi przez Białorusinów - Przeprowadzenie reformy rolnej, likwidacji wielkiej własności ziemskiej - Uspołecznienie przemysłu - Hasła autonomii narodowej, rozwoju szkolnictwa, stworzenia korzystnych warunków dla białoruskich organizacji gospodarczych, społecznych i kulturalno-oświatowych 2. Białoruska Partia Socjalistów-Rewolucjonistów – traktowała Polaków jako najeźdźców. Orientowała się na współpracę z Litwą, a później coraz bliżej komunistów. Organizowała oddziały dywersyjne i wywiadowcze, współpraca z władzami radzieckimi. Główny jej cel to utworzenie niepodległej republiki białoruskiej. - 1922r. – wybory parlamentarne – Blok Mniejszości Narodowych – uzyskali 10 z 11 mandatów, stworzyli Białoruski Klub Sejmowy (rola reprezentacji narodowej), w 1925r. dochodzi w nim do rozłamu na: - Białoruski Związek Włościański „Hromady” – bezcelowe negocjacje z władzami państwowymi, nacisk na masową i legalną walkę o prawa polityczne i społeczne całego społeczeństwa białoruskiego. Cele: - Samookreślenie narodów, stworzenie zjednoczonej, niezależnej republiki białoruskiej pod władzą włościańsko-robotniczą. - Walka z nacjonalizmem i kapitalizmem – sojusz chłopsko-robotniczy - Podział większej własności ziemskiej między chłopów i robotników rolnych bez odszkodowań - Zaprzestanie osadnictwa wojskowego, zniesienie sądów doraźnych i kary śmierci - Rozdzielenie państwa od kościoła i tworzenie szkół z białoruskim językiem nauczania, upaństwowienie lasów i wód, uruchomienie tanich kredytów, wprowadzenie szerokiego ustawodawstwa socjalnego, przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój spółdzielni Po przewrocie majowym zaczęli wysyłać instruktorów i organizować koła lokalne. W 1927r. zdecydowano się na represje w stosunku do nich. 21 marca 1927r. – delegalizacja „Hromady” - Nurt komunistyczny: 1. Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi – nielegalna i zwalczana przez władze polskie. Miała wpływ na legalną prasę białoruską, organizacje, stowarzyszenia i partie, oddziaływała na postawę posłów w parlamencie. Popularna w społeczeństwie białoruskim (fatalna sytuacja gospodarcza na kresach). Dążyła do wywołania powstania zbrojnego, oderwania ziem zachodniobiałoruskich i połączenia z Białoruską SRR (strajki, bojkot, akcje sabotażowe, wystąpienia). Cele: - Nadział ziemi bez wykupu, walka z komasacją i ciężarami podatkowymi - Zaprzestanie kolonizacji i polonizacji zachodniej Białorusi - Rozwój szkolnictwa białoruskiego, dopuszczenie języka do urzędów - Nurt chrześcijańsko-społeczny: 1. Białoruska Chrześcijańska Demokracja – wywodzi się z osób z gazety „Krynica” (ks. Adam Stankiewicz), negatywnie ustosunkowanego do partii polskich, władz Rzeczypospolitej, Białoruskiej SRR oraz Związku Radzieckiego. Cele: - Utworzenie niezależnego i demokratycznego państwa białoruskiego - Autonomia i pełne prawa językowe - Podstawą gospodarki małe gospodarstwa prowadzonych przez właścicieli z rodziną i jednym robotnikiem, 8-godzinny dzień pracy, prawo do strajku i ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków - Całkowita swoboda wewnętrzna życia Kościoła, dopuszczenie języka białoruskiego do nabożeństw, oddzielenie kościoła od państwa 1926r. – Romuald Jałbrzykowski (arcybiskup wileński) zabronił księżom prac w tej partii. 2. Białoruskie Zjednoczenie Ludowe – przekształcenie w/w partii w 1936r. - Eksponowanie hasła wolności, wyznania, sumienia, postulat niewykorzystywania religii do celów politycznych. - Negatywnie wobec ruchu komunistycznego, odrzucenie współdziałani a w ramach frontu ludowego, współpraca z polskimi partiami opozycyjnymi (prezesem Janka Pazniak) Nurt ludowy: 1. Białoruski Związek Włościański – wyodrębnił się z klubu poselskiego z Białoruskiej Włościańsko-Robotnicznej „Hromady” oraz przyłączeniu Białoruskiej Partii Ludowej – założyciel Janka Stankiewicz. Cele: - Obrona włościaństwa, eksponowanie sprzeczności interesów chłopów i proletariatu miejskiego, niepodległe państwo, przeprowadzenie reformy rolnej - W opozycji do władz polskich, Białoruskiej SRR Nurt propolski: 1. Centralny Związek Kulturalnych i Gospodarczych Organizacji – łączyli hasła nacjonalistyczne i antyradzieckie z próbami zbliżenia się do sanacji. Cele: - Rozwijanie świadomości narodowej, szkolnictwa, oświaty Nurt nacjonalistyczny: 1. Białoruska Partia Narodowo-Socjalistyczna – przywódca Akinczyc, łączył ideologię faszystowską z kwestią agrarną. Utworzenie niepodległego państwa przy pomocy Niemiec Ukraińcy: a) Liczebność – w II Rzeczpospolitej, na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, mieszkało około 5 milionów Ukraińców. Po działaniach wojennych II wojny światowej i po zmianie granic w granicach Polski mieszkało około 650 – 700 tysięcy. W połowie lat dziewięćdziesiątych liczebność mniejszości ukraińskiej zamieszkałej w granicach Polski szacuje się na około 300 tysięcy. b) Rozmieszczenie – na podstawie spisu ludności z 1931 roku najliczniej zamieszkałe województwa przez mniejszość ukraińską to stanisławowskie, wołyńskie, tarnopolskie, lwowskie i w mniejszej mierze poleskie, lubelskie i krakowskie. Po II wojnie światowej główne skupiska Ukraińców znalazły się w obrębie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. c) Struktura zawodowa – w okresie międzywojennym struktura zawodowa była wysoce jednolita, ponad 80% stanowili chłopi z małymi lub średnimi gospodarstwami. 7-8% robotników rolnych, 8% przemysłowa klasa robotnicza, 2,5% drobnomieszczaństwa i 1,5 inteligencji. Po drugiej wojnie światowej migracja do miast i wzrost inteligencji. d) Działalność polityczna: - Nurt narodowy : 1.Ukraińska Partia Narodowo – Demokratyczna (UNPD) – powstała w 1899 roku. W 1919 zmieniła nazwę na Ukraińska Ludową Partię Pracy. - skupiała głównie narodowców, demokratów i liberałów - skoncentrowana wokół gazety „Diło” - czołowi działacze: Fed Fedorciw (redaktor naczelny „Diło”), Włodymir Ochrymowycz, Dmytro Łewycki, Wołodymyr Baczyńskyj i Kost Łewicki - partia ta dążyła do utworzenia zjednoczonego, niepodległego państwa ukraińskiego - wzywała do nierespektowania wydawanych zarządzeń przez władze polskie 2. Ukraińska Partia Pracy Narodowej (UPNR) – utworzona w 1924 roku z nacjonalistycznego odłamu UNDP. - niepodległa i zjednoczona Ukraina - przeciwko zjednoczeniu tak z Polską, jak i z ZSRR - dążyła do obrony interesów chłopów i robotników - walczyła o rozwój kultury narodowej - założycielem był Dymitr Doncow - partia ta wydawała tygodnik „Zahrawa” oraz półtygodnik „Nowyj Czas” 3. Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo – Demokratyczne (UNDO) – powstałe 11 lipca 1925 z połączenia Ukraińskiej Ludowej Partii Pracy, Ukraińskiej Partii Pracy Narodowej oraz Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej. W okresie międzywojennym UNDO była najsilniejszą legalną partią ukraińską, działającą głownie w Galicji Wschodniej. Do 1931 roku partia ta była w ostrej, acz legalnej opozycji wobec władz polskich, pozniej szukała kompromisu, co zaowocowało ugodą polsko – ukraińską. Partia wzięła udział w wyborach parlamentarnych. Jej przedstawiciel, poseł Wasyl Mudryj został wtedy wicemarszałkiem Sejmu. - utworzenie niepodległej, zjednoczonej Ukrainy jako państwa o ustroju konstytucyjno – parlamentarnym, z demokratycznym systemem wyborczym i demokratycznymi prawami obywatelskimi - celem było pozyskanie jak największej rzeszy chłopów i robotników ukraińskich - podział ziemi bez wykupu między bezrolnych i małorolnych -upaństwowienie wielkich zakładów przemysłowych - zagwarantowanie robotnikom udziału w dochodach przedsiębiorstw - rozwój spółdzielczości i szerokie ustawodawstwo socjalne - po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny wschodnie Rzeczypospolitej partia ta została rozbita - Nurt nacjonalistyczno - radykalny: 1. Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO) – powstała w 1920 roku, była bardziej tajną organizacją wojskowo – polityczną, niż partią polityczną. W latach dwudziestych organizacja przekształcała się, aby ostatecznie w 1929 roku przybrać nazwę Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. - aspirowała do ideowego kierownictwa nad wszystkim ukraińskimi organizacjami tego typu - jej członkowie rekrutowali się głównie z żołnierzy ukraińskich uczestniczących w pierwszej wojnie światowej - głównym celem UWO było zjednoczenie drogą zbrojną wszystkich ziem ukraińskich i utworzenie niepodległego państwa narodowego - w swych działaniach uciekała się do terroru, dywersji i sabotażu - czołowi działacze: Jewhen Konowalec i Andryj Melnyk - związani z pismem „Surma” - Nurt socjalistyczno - niepodległościowy: 1. Ukraińska Partia Socjalistyczno – Radykalna (USRP) – najbardziej licząca się partia tego nurtu. Utworzona w 1926 roku w wyniku zjednoczenia dwóch mniejszych partii. Działała do 1939 roku. -głównym celem (i tu Was zaskoczę) utworzenie niezależnej, demokratycznej i socjalistycznej Ukraińskiej Republiki Ludowej (a to Ci niespodzianka), obejmującej wszystkie etniczne ziemie ukraińskie - władzę miał sprawować lud pracujący poprzez rady - parcelizacja ziem bez wykupu - ograniczenie monopoli - rozdzielenie kościoła od państwa - największy wpływ w Galicji Wchodzniej i mniejszy na Wołyniu - negatywny stosunek do władz polskich - czołowi działacze: Lew Baczynśkyj i Iwan Makuch i Olena Lugina 2. Ukraińska Partia Socjal – Demokratyczna (USDP) – działała w Galicji Wschodniej od końca XIX wieku. Z powodu uznania przez władze polskie za partię komunistyczną, w roku 1924 została rozwiązana. - działała głównie w środowisku proletariatu i inteligencji miejskiej - radykalny program społeczny - ochrona ukraińskich robotników oraz obalenie ustroju kapitalistycznego - opowiedziała się za …………. Utworzeniem niepodległej, socjalistycznej zjednoczonej republiki ukraińskiej - gotowość do współpracy z PPS - czołowi działacze: Lew Hankewycz, Iwan Kwasnycia - Nurt komunistyczny: 1. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy (KPZU) – powstała w 1923 roku, rozwiązana w 1928 roku. Działała na terenie Galicji Wschodniej, także Wołyń, południowe Polesie, Podlasie i Chełmszczyzna. - obalenie kapitalizmu, rewolucja proletariacka i utworzenie rządu robotniczo – chłopskiego - samookreślenie narodów - czołowi działacze: Osyp Kriłyk – Wasyłkiw oraz Roman Kuźma Nurt ugodowy: 1. Ukraińsko – Ruska Partia „Chliborobów” 2. Ukraińska Partia Ludowa 3. Partia Ukraińskiej Jedności Narodowej - pomniejsze ugrupowania, nieposiadające szerszego zaplecza - nie wyrzekali się swojego pochodzenia narodowego, ale nie widzieli szans na utworzenie niepodległej Ukrainy - lojalni wobec państwa polskiego Mniejszość niemiecka 1) Liczebność: Wg spisu przeprowadzonego 9 grudnia 1931r. w Polsce żyło 741 tys. Niemców: W Polsce zachodniej: - woj. Pomorskie 105 tys. - woj. Poznańskie 193 tys. - woj. Śląskie 95 tys. W Polsce centralnej: - woj. Łódzkie 155 tys. - woj. Warszawskie 73 tys. W Polsce wschodniej: -woj. Wołyńskie 46 tys. -woj. Stanisławowskie 16 tys. -woj. Lwowskie 12 tys. Na początku lat 50-tych liczba ta znacznie się zmniejszyła do 300 tys. 2) Struktura zawodowa: - wg spisu 1931 roku 73% Niemców zajmowało się rolnictwem, reszta trudniła się rzemiosłem, przemysłem(zwłaszcza Górny Śląsk), transportem - występowali także robotnicy, najwięcej było w łódzkim - po zmianach ustrojowych wzrosła liczba młodych Niemców o niewysokim stopniu wykształcenia, wykształcenie wyższe posiadało tylko 6% 3) Działalność polityczna: a. nurt nacjonalistyczny - Związek Niemczyzny Dla Ochrony Praw Mniejszości Niemieckiej w Polsce, powstały w 1921r w Bydgoszczy, działał w Wielkopolsce i na Pomorzu - Związek Niemców w Polsce działający w latach 1921-23r. (Eugen Nauman) rozwiązany w 1923r. pod zarzutem szpiegostwa - Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie dla Poznańskiego, Okręgu Noteci i Pomorza- formalnie nie było partią polityczną, celem była ochrona praw mniejszości i kontakt parlamentarzystów niemieckich z elektoratem, zajmowali się też tajnym nauczaniem języka - Zjednoczenie Niemieckie w Polsce Zachodnie- powstała w 1931r. przejęła zadania Zjednoczenia Niemieckiego w Sejmie i Senacie, siedziba w Bydgoszczy(Erich von Witzben) - Niemiecki Związek Ludowy dla Polskiego Śląska- działający na Górnym Śląsku, zajmował się ochroną konstytucyjnych i międzynarodowych praw mniejszości niemieckiej, rozwojem szkolnictwa kultury i języka zacieśnianiem związków z Rzeszą, w skład związku wchodziły Partia Niemiecka i Niemiecka Katolicka Partia Ludowa, związek podkreślał swoją apolityczność, rozwiązany w 1939r. - Niemiecki Związek Ludowy w Polsce- działał w Polsce centralnej i wschodniej, powstały w 1922r. w Łodzi(August Utta), zajmował się ochroną praw mniejszości, nawoływał do równouprawnienia wszystkich obywateli b. nurt chrześcijańsko-społeczny -Niemiecka Partia Chrześcijańsko Ludowa- utworzona w 1921r. głosił chrześcijańską naukę społeczną, demokratyczną organizację państwa, utrzymanie własności prywatnej(Edward Pont), rozwiązana w 1939r. c. nurt socjalistyczny -Niemiecka Partia Socjaldemokratyczna Polski powstała w 1919r. w Wielkopolsce i na Pomorzu -Niemiecka Partia Pracy- od 1922r. działająca w byłym zaborze rosyjskim -Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy Górnego Śląska powstała w 1922r. -Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy w Polsce- powstała w 1925r z połączenia trzech powyższych, współpracowała z PPSem, głosiła hasła sprawiedliwości społecznej, autonomii, swobód obywatelskich, wzywała do walki z faszyzmem, rozwiązana w 1939r. d. nurt narodowo-socjalistyczny - Partia Młodoniemiecka w Polsce- powstała w 1931r. objęła Pomorze, Wielkopolskę, Górny Śląsk, Polskę centralną, propagowała zjednoczenie wszystkich struktur niemieckich w Polsce pod jej przywództwem, organizacja na wzór NSDAP, najsilniejsza i najliczniejsza, rozwiązana w 1939r. -Niemiecki Blok Narodowy dla Śląska-powstała w 1935r w Katowicach, z połączenia Partii Młodoniemieckiej , Partii Niemieckiej i chadeckiej e. nurt propolski(prosanacyjny) - Niemiecki Związek Kulturowy i Gospodarczy w Polsce, powstały w 1928r. - Związek Ludowy Niemców Galicyjskich Partie propolskie nieuzyskany poparcia ani ze strony Polski, ani Niemiec Żydzi: a) Liczebność – na początku wieku XVI na ziemiach polski-litewskich stanowili około 0.6% ludności (16-18 tysięcy), w drugiej połowie XVIII wieku w Polsce było już ich około 750tysięcy (7% mieszkańców). Po utracie niepodległości Polski zmiany w ich liczbie, w okresie zaborów wzrasta ich liczba, przenoszeni są z terenów Rosji i Litwy, do Kongresówki.. Odzyskując niepodległość w 1918 Rzeczypospolita staje się 3 co do wielkości skupiskiem Żydów na świecie. Wg spisu z 1931r było ich ok. 3 milionów. II wojnę światową przeżyło ok. 50 -80 tysięcy Żydów a po 1946 ich liczbę oceniono na 245 tysięcy. W latach 90-tych ich liczbę oszacowano na 5-25tyś. b) Rozmieszczenie – po 1918 roku zamieszkiwali w województwach centralnych, w dawnej Galicji, w województwach wschodnich, głównie w miastach: Warszawa, Łudź, Wilno, Kraków i Lwów. W czasie II wojny światowej ich skupiska praktycznie przestały istnieć. Po 1946 osiedlali się głównie na ziemiach zachodnich, powstały więc skupiska na Dolnym Śląsku oraz w okolicach Szczecina. Później skupiska te zaczęły zanikać w wyniku emigracji Żydów. Dzisiejsi Żydzi żyją rozproszeni w miastach. c) Struktura zawodowa – na podstawie spisu ludności z 1931 42% Żydów utrzymywało się z dochodów z przemysłu i rzemiosła, prawie 37% z handlu i 4% z rolnictwa. P wprowadzeniu programu produktywizacji wg danych w roku 1946 w przemyśle i rolnictwie pracował co trzeci Żyd. W połowie lat 90-tych wśród nielicznej społeczności Żydowskiej przeważały osoby należące do inteligencji. d) Działalność polityczna: - Nurt ortodoksyjny (konserwatywno-klerykalny): 1. Związek Izraela (najczęściej zwana Aguda) jej historia sięga lat 1916, poparciem cieszył się wśród starszej części żydowskiej burżuazji oraz drobnomieszczaństwa, na ziemiach dawnej Kongresówki. Współdziałały w nim różne organizacje. Cele: podkreślał lojalność wobec Polski, zabiegał o gwarancję dla praw Żydów, a najważniejszym celem było umacnianie wiary, obrona jej praw i zachowanie niezmiennego, tradycyjnego trybu życia. Zwalczał inne ugrupowania żydowskie, którym zarzucał bezbożność i popieranie asymilacji. - Nurt syjonistyczny (nacjonalistyczny): 1. Organizacja Syjonistyczna w Polsce, ugrupowanie narodowo-świeckie, powstałe w 1916 roku, zwane krócej Histadrut. Parta ta dążyła do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, starała się organizować Żydów i wzmacniać ich świadomość narodową. Największy wpływ miała wśród burżuazji, inteligencji i drobnomieszczaństwa. Partii tej podporządkowana była większość żydowskich organizacji gospodarczych i kulturalno-oświatowych. - Nurt socjalistyczny: 1. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy znany jako Bund, przeciwstawiał się on partiom syjonistycznym i traktował hasła stworzenia żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie jako utopię. Krytykował także ortodoksów, których uważał za źródło ciemnoty i zacofania. Rozwiązanie kwestii żydowskiej w Polsce widział w uzyskaniu autonomii kulturalno-narodowej. Bund współpracował z PPS, szukał też, pod pewnymi warunkami, porozumienia z KPP. Jego przedstawiciele uczestniczyli we władzach samorządowych wielu miast. Największe poparcie miał wśród robotników z wielu ośrodków miejskich, szczególnie w województwach centralnych i południowo-wschodnich. Nurt folkistowski (lewicowo-liberalny): 1. Żydowska Parta Ludowa w Polsce- zabiegała ona o autonomię narodowokulturalną, postulowała powołanie publiczno-prawnej żydowskiej wspólnoty narodowej. Domagała się również równouprawnienia wszystkich mniejszości narodowych, wyznań i grup społecznych, bezpłatnego i obowiązkowego szkolnictwa początkowego w języku ojczystym. Zwolenników mieli głównie wśród drobnomieszczaństwa i niższych sfer inteligencji pracującej. Nurt asymilatorki: Odrzucał idee samodzielności narodowej Żydów. Opowiadał się za przejęciem przez nich języka i kultury polskiej oraz stopniowym zespoleniem z narodem polskim. Przedstawicielem tego nurtu do początku lat trzydziestych, było Zjednoczenie Polaków Wyznania Mojżeszowego. KARAIMOWIE Karaimi są najmniej liczną mniejszością etniczną w Polsce. Podczas przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań narodowość karaimską zadeklarowało 43 obywateli polskich. Karaimi mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Wrocławiu oraz w Trójmieście. Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego (Łuck, Halicz, Lwów). Na przełomie XIII/XIV w. duża grupa Karaimów została osiedlona w Trokach koło Wilna. Przed II wojną światową populacja polskich Karaimów byłą sporo liczniejsza niż obecnie, gdyż zaliczali się do niej także Karaimi zamieszkujący tzw. Litwę Środkową, należącą wówczas do Polski. Tereny te były głównym skupiskiem polskich Karaimów przed wojną, zaś Wilno stanowiło główny ośrodek kulturalny polskich Karaimów. Część obywateli polskich narodowości karaimskiej zamieszkujących tereny zajęte po wojnie przez Związek Radziecki przybyła na obszary dzisiejszej Polski jako repatrianci, większość jednak pozostała na dawnych ziemiach. Ci, którzy zdecydowali się wyjechać, osiedli głównie na terenach Ziem Odzyskanych (Dolny Śląsk i Pomorze). Na obecne tereny Polski Karaimi przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów Rzeczypospolitej. Mniejszość karaimska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2006 r. Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka, wyróżnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu. Istotne znaczenie w życiu mniejszości karaimskiej ma działalność Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Główna organizacja: Związek Karaimów Polskich. Najważniejszy tytuł prasowy: Awazymyz – ukazuje się 3 razy do roku. Określenie Karaimi, podobnie jak Żydzi ma dwojakie, powiązane ze sobą znaczenia: odnosi się zarówno do wyznawców religii karaimskiej, jak i członków karaimskiego narodu. Podobnie zatem jak w przypadku Żydów, nazwa Karaimi zapisywana tzw. wielką literą (majuskuła) dotyczy Karaimów jako narodu, zaś zapisywana małą literą - jako grupy religijnej. Należy jednak pamiętać że Karaimi to nie Żydzi, to są dwie inne kultury. Status prawny karaimów jako grupy wyznaniowej uregulowany jest w pochodzącej z 1936 'Ustawie o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 daje Karaimom status mniejszości etnicznej. JĘZYK Językiem ojczystym polskich Karaimów jest język karaimski, należący do kipczackiej grupy języków tureckich, jednak obecnie zdecydowana większość polskich Karaimów na co dzień posługuje się językiem polskim, który z racji rozproszenia i niewielkiej liczebności narodu wyparł ich ojczystą mowę. Język karaimski zachował się w liturgii karaimskiej. STRUKTURA ZAWODOWA (nic więcej nie udało mi się znaleźć w internecie) Karaimi byli dobrymi żołnierzami i znakomicie nadawali się do obrony miast. Niektórzy Karaimi służyli w dyplomacji jako tłumacze w kontaktach Rzeczpospolitej ze Wschodem. Kilku było znanymi lekarzami królów polskich i wielkich książąt litewskich. Ezra Nisanowicz leczył Radziwiłłów, a później króla Jana Kazimierza. Abraham Moskowicz był medykiem hetmana Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Nie brakowało też wśród Karaimów osób uczonych, filozofów i teologów. Dzisiaj zwykło się uważać, że Karaimi to lud pochodzenia tureckiego wyznający judaizm w wersji bazującej na Torze Pisanej, odrzucający natomiast Torę ustną czyli Talmud i stworzoną później literaturę rabiniczną. Naczelną zasadą karaimizmu jest rygorystyczne przestrzeganie przepisów religijnych zawartych w Torze. Istotę karaimizmu oddaje, jak się wydaje pięć następujących zasad: -stworzenie świata przez Byt jedyny i niematerialny; -objawienie Prawa Bożego za pośrednictwem Mojżesza i innych proroków; którzy po nim nastąpili; -obowiązek studiowania Biblii w oryginale; -oczekiwanie Mesjasza - odkupiciela; -zmartwychwstanie zmarłych. Centra życia religijnego Karaimów stanowiły ich świątynie- kienesy. Skrypt dedykuję wszystkim antysemitom, rasistom, szowinistom, faszystom oraz kibicom Legii. Przede wszystkim jednak jednemu Cyganowi, który jeszcze kilka razy nie tylko mnie przy pokerze wycygani. – Mateusz Pluskota and friends.
