aktywna postać łuszczycowego zapalenia stawów w ciąży

ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS
ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE
2010, 56, SUPPL. 1, 45–47
AGNIESZKA MATUSZEWSKA1, MARIA MISTERSKA-SKÓRA1, PIOTR WILAND1, 2
AKTYWNA POSTAĆ ŁUSZCZYCOWEGO ZAPALENIA STAWÓW W CIĄŻY –
WYZWANIA I OGRANICZENIA FARMAKOTERAPII
ACTIVE PSORIATIC ARTHRITIS DURING PREGNANCY: CHALLENGES
AND LIMITATIONS OF PHARMACOTHERAPY
1
Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych Akademickiego Szpitala Klinicznego im. Mikulicza-Radeckiego
ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland
2
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Reumatologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich
ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland
Summary
i w najmniejszych dawkach. Spośród leków modyfi kujących przebieg choroby, preferuje się stosowanie cyklospoCases of psoriatic arthritis coexisting with pregnancy ryny lub sulfasalazyny. Zdecydowanie przeciwwskazane
are sparse and therefore little is known about the fetal effect są metotreksat i leflunomid, które należy odstawić przed
of medication in women with psoriatic arthritis. As a rule, planowanym zajściem w ciążę (odpowiednio 3 miesiące,
drugs and dosages are minimized in these patients. Among 2 lata). Istnieje również możliwość leczenia ŁZS w ciąży
disease-modifying antirheumatic drugs, cyclosporine and glikokortykosteroidami, w szczególności prednizonem
sulphasalazine are preferred. Methotrexate and lefluno- lub prednizolonem. W pracy opisano przypadek 40 -letniej
mide are strictly contraindicated and must be withdrawn pacjentki chorej na ŁZS, które uległo zaostrzeniu w pierw3 months or 2 years, respectively, before a pregnancy is szym trymestrze ciąży i wynikające z tego implikacje
planned. Psoriatic arthritis may be treated during pregnancy terapeutyczne.
with glucocorticosteroids, especially with prednisone or
prednisolone. We present the case of a 40-year-old gravida H a s ł a: łuszczycowe zapalenie stawów – leki modyfikuwith psoriatic arthritis which exacerbated during the first
jące przebieg choroby – glikokortykosteroidy.
trimester of pregnancy. Therapeutic implications in such
cases are discussed.
Wstęp
K e y w o r d s: psoriatic arthritis – disease-modifying
antirheumatic drugs – glucocorticoŁuszczyca dotyczy około 2% populacji europejskiej [1].
steroids.
Z tej grupy 5–30% osób choruje na łuszczycowe zapalenie
stawów (ŁZS). Są to głównie osoby młode, w wieku rozrodczym (początek 20.–50. r.ż.). Schorzenie z równą częstością
Streszczenie
występuje u kobiet i mężczyzn. Wobec tego problemem,
z jakim przychodzi się zmierzyć reumatologowi, jest leDotychczas opisano nieliczne przypadki współistnie- czenie ŁZS u kobiety ciężarnej.
nia łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS) i ciąży. NieLekami zarejestrowanymi do stosowania w ŁZS są:
znane są więc dane przedstawiające wpływ stosowanych niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), glikokortyleków na płód w grupie kobiet chorych na ŁZS. Obowią- kosteroidy (GKS), klasyczne leki modyfikujące przebieg
zuje zasada stosowania leków tylko w razie konieczności choroby, leki biologiczne oraz preparaty miejscowe na skórę.
46
AGNIESZKA MATUSZEWSKA, MARIA MISTERSKA-SKÓRA, PIOTR WILAND
Ciąża u pacjentki z aktywnym ŁZS stwarza duże trudności
w wyborze optymalnego leczenia.
W pracy przedstawiono przypadek 40 -letniej kobiety
w ciąży pierwszej z bardzo aktywną postacią ŁZS.
z poprawą. Przeciwbólowo stosowano doustnie ibuprofen.
Do czasu poprawy sprawności ruchowej pacjentka otrzymywała profilaktycznie heparynę drobnocząsteczkową.
Miejscowo na zmiany skórne stosowano maść siarkową.
Po zastosowanym leczeniu uzyskano poprawę wyrażoną
zmniejszeniem objawów bólowych i zapalnych ze strony
Opis przypadku
stawów, normalizację temperatury, ustąpienie wykwitów
krostkowych skóry. Badania kontrolne wykazały obniżenie
Czterdziestoletnia kobieta, w 12. tygodniu ciąży, z roz- parametrów stanu zapalnego (OB 73/h, CRP 13 mg/L), norpoznanym ŁZS w 1998 r. oraz cukrzycą typu LADA (Latent malizację fosfatazy alkalicznej. Obecnie pacjentka jest w 17.
Autoimmune Diabetes in Adults), została przyjęta do Kliniki tygodniu ciąży. Zaplanowane są dalsze wizyty kontrolne.
Reumatologii w trybie pilnym z powodu występujących
od 5 dni silnych bólów i obrzęków wielostawowych. Obserwowano gorączki do 38,6ºC, przy braku objawów infekcji.
Dyskusja
W przeszłości ze względu na ŁZS pacjentka leczona była
wieloma lekami modyfikującymi przebieg choroby, m.in.
Podejmując decyzję o leczeniu kobiety ciężarnej, dometotreksatem, cyklosporyną (CsA), etanerceptem. Do 7. ty- konuje się wyboru indywidualnego schematu terapii dla
godnia ciąży otrzymywała CsA w dawce 4 mg/kg m.c./dobę danej pacjentki. Należy ocenić aktywność choroby oraz
oraz NLPZ (nimesulid, diklofenak), paracetamol.
rozważyć możliwe korzyści terapii, uwzględniając potenPrzy przyjęciu chora była w stanie ogólnym średnim, cjalne zagrożenia dla płodu i matki. Wiedza na temat wpłyleżąca. Badaniem fizykalnym układu ruchu stwierdzono wu leków na ciążę jest niepełna. Z oczywistych powodów
bolesność, obrzęk i ograniczenie ruchomości stawów nad- nie prowadzi się badań na kobietach w ciąży, a dostępne
garstkowych, drobnych stawów rąk, stawów kolanowych doniesienia mają charakter incydentalny i niezbyt dobrze
oraz skokowych. Sztywność poranna stawów wynosiła 8 udokumentowany. Pomocna jest klasyfikacja FDA (Food
godzin. Ponadto zwracały uwagę rozległe zmiany łusz- and Drug Administration) określająca ryzyko uszkodzenia
czycowe skóry całego ciała, szczególnie pleców, kończyn płodu w wyniku działania leków, które są przyjmowane
dolnych z obecnością wykwitów krostkowych.
przez matkę zgodnie z zaleceniem w okresie ciąży.
Badania laboratoryjne wykazały bardzo duże parametry
W przedstawionym przypadku ze względu na dużą akstanu zapalnego: OB (105/h), CRP (330 mg/L), leukocyto- tywność ŁZS zadecydowano o rozpoczęciu leczenia GKS.
zę (21 tys./uL), niedokrwistość (erytrocyty 3,15 mln/uL, Taki wybór uzasadnia uzyskanie zahamowania procesu
hemoglobina 9,8 g/dL) oraz nadpłytkowość (530 tys./uL). zapalnego w krótkim czasie od zastosowania leku, co nie
Elektroforeza białek surowicy była prawidłowa. Czynnik byłoby możliwe przy monoterapii lekiem modyfikującym
reumatoidalny nieznacznie przekraczał normę (31 IU/mL). przebieg choroby. Kierując się siłą działania przeciwzaNie stwierdzono obecności przeciwciał przeciwjądrowych, palnego GKS, początkowo podano dożylne wlewy Solu
przeciw cytoplazmie neutrofilów czy antykardiolipinowych. Medrolu. Dawka była ograniczona możliwością współistParametry uszkodzenia wątroby były zwiększone (Aspat nienia infekcji oraz trudnościami z uregulowaniem glikemii.
77 U/L, Alat 87 U/L, fosfataza alkaliczna 431 U/L, GGTP Zaplanowano kontynuację sterydoterapii doustnie. Przy
359 U/L). Badania w kierunku wirusowego zapalenia wą- wyborze preparatu kierowano się przenikalnością przez
troby typu B i C wypadły ujemnie. Markery onkologiczne barierę łożyskową do krwioobiegu płodu. Ponieważ spośród
były w normie. Wykonano liczne posiewy krwi w kierunku GKS najmniejsze stężenia we krwi pępowinowej osiągają
bakterii tlenowych, beztlenowych i grzybów, które były prednizon i prednizolon (8–10 -krotnie niższe niż we krwi
jałowe. Posiew moczu był ujemny. W wymazie z gardła matki), zadecydowano o podawaniu prednizonu 30 mg/dobę.
wyhodowano florę fizjologiczną. Nie wykazano w wymazie Nie wykazano działania teratogennego GKS. Zaleca się
z cewki moczowej Chlamydia trachomatis. Obraz USG serca jednak ostrożność w pierwszym trymestrze ciąży wobec
i jamy brzusznej był prawidłowy. W USG dopochwowym możliwości wystąpienia rozszczepu podniebienia u płodu.
uwidoczniono pojedynczy płód odpowiedni do czasu trwania Stwierdzono również u dzieci matek otrzymujących duże
ciąży (12 hbd). Nie stwierdzono w badaniu ginekologicznym dawki tych leków opóźniony wzrost, zaćmę, niedoczynność
istotnych odchyleń od normy.
nadnerczy oraz maskulinizację noworodków płci żeńskiej
Pacjentka w leczeniu otrzymała dożylne pulsy Solu- [2]. U kobiety ciężarnej może wystąpić cukrzyca postery-Medrolu (100 mg) przez 2 dni w osłonie z antybiotyku dowa, nadciśnienie tętnicze, osteoporoza [3].
(amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefuroksym i.v.),
W przedstawionym przypadku nie rozpoczęto teraa następnie kontynuowano sterydoterapię doustnie w dawce pii lekami modyfikującymi przebieg choroby ze względu
30 mg prednizonu/dobę. Modyfikacji wymagały dawki insu- na uzyskanie znacznej poprawy klinicznej po sterydoteraliny w związku z przejściowym wzrostem glikemii. Wobec pii. Rozważano jednak dołączenie cyklosporyny A. W piśutrzymywania się bólu i obrzęku stawu kolanowego lewego miennictwie spotyka się doniesienia dotyczące pojedynpodano dostawowo, jednorazowo 1 ampułkę Diprophosu czych przypadków przyjmowania CsA w aktywnej postaci
AKTYWNA POSTAĆ ŁZS W CIĄŻY – WYZWANIA I OGRANICZENIA FARMAKOTERAPII
łuszczycy u kobiet ciężarnych [4]. Donoszą one, że CsA
może stanowić rozsądną alternatywę u osób ze schorzeniami reumatycznymi wymagających podawania leków
immunosupresyjnych [3]. Lek należy jednak do kategorii
C według FDA. Ponadto Armenti i wsp., obserwując 154
kobiety w ciąży leczone cyklosporyną A po transplantacji
nerki, stwierdzili niższą wagę urodzeniową noworodków
oraz częstsze występowanie u matek cukrzycy, nadciśnienia
tętniczego, odrzucania przeszczepu [5]. Jednakże w porównaniu do innych leków immunosupresyjnych powikłania
u noworodków były znacznie rzadsze i nie obserwowano
zaburzeń rozwojowych. Stwierdzano natomiast częstsze
samoistne poronienia i przedwczesne porody.
Z pewnością bezwzględnie przeciwwskazane w ciąży są metotreksat (MTX) i leflunomid. Istnieją dowody
na działanie teratogenne MTX u człowieka [6]. U dzieci
kobiet, które stosowały MTX w okresie ciąży, stwierdzano
wady centralnego układu nerwowego, wodogłowie, deformacje twarzoczaszki, rozszczep podniebienia, opóźnione
kostnienie [7]. Obserwowano również uszkodzenie szpiku
i rozwój nowotworów złośliwych u płodu [8, 9]. Z kolei doświadczenia na zwierzętach wykazały działanie teratogenne
leflunomidu oraz zwiększone ryzyko śmierci płodu [3].
W przedstawionym przypadku chorej występowały
nasilone objawy zapalne ze strony stawów i gorączki. Zastosowano paracetamol jako lek pierwszego rzutu. Mimo
podawania preparatu doustnie, a następnie dożylnie w pełnych dawkach, nie uzyskano zmniejszenia dolegliwości.
Zadecydowano o włączeniu NLPZ – ibuprofenu. Postępowano zgodnie z przyjętymi zasadami, że pochodne kwasu
fenylopropionowego (ibuprofen, ketoprofen) oraz diklofenak
są zaliczane do kategorii B, co oznacza możliwość ich stosowania w razie bezwzględnej konieczności w I i II trymetrze
ciąży [10]. W okresie ciąży preferowane są leki o krótkim
czasie półtrwania [3].
Do najczęściej opisywanych działań niepożądanych
NLPZ podawanych w okresie ciąży należą: opóźnienie czynności porodowej, przedwczesne zamknięcie przewodu Botalla oraz rozwój nadciśnienia płucnego u noworodków [10].
Przyczyną jest hamowanie syntezy prostaglandyn. Z wymienionych powodów nie należy stosować NLPZ w trzecim
trymestrze ciąży. Opisywano również zaburzenia funkcji
nerek u płodu, co wykazywano na podstawie zmniejszenia
produkcji płynu owodniowego [2]. Występowały zaburzenia
hemostazy (obniżona adhezyjność i agregacja płytek) oraz
wylewy śródczaszkowe u noworodków matek stosujących
NLPZ w ciąży [11, 12]. U kobiet obserwowano niekorzystny
wpływ na płodność, zwiększoną utratę krwi przed porodem
i po jego zakończeniu, niedokrwistość i stany przedrzucawkowe [6].
47
W przypadku ŁZS nie należy zapominać o miejscowym
leczeniu zmian łuszczycowych skóry. Większość preparatów
do stosowania zewnętrznego należy jednak do kategorii C
według FDA, co oznacza, że nie można wykluczyć ryzyka
związanego z ich podaniem kobietom ciężarnym, z powodu
braku pełnej dokumentacji medycznej [13]. Do tej grupy
zalicza się cygnolinę, dziegcie, glikokortykosteroidy, kalcipotriol, takrolimus i tretinoinę [14]. Naświetlanie promieniowaniem UVB ma zastosowanie w przypadku uogólnionej
łuszczycy [15, 16]. Natomiast podawanie retinoidów ogólnie
jest niedozwolone (kategoria X według FDA) [13, 15]. Nie
stwierdza się przeciwwskazań do stosowania maści siarkowej w okresie ciąży.
Piśmiennictwo
1. Jabłońska S., Chorzelski T.: Choroby skóry. PZWL, Warszawa 2001,
206–219.
2. Raynbura W.F.: Glucocorticoid therapy for rheumatic diseases: maternal, fetal and breast-feeding considerations. Am J Reprod Immunol.
1992, 28, 138–140.
3. Wiland P.: Ciąża u chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Nowa Klin. 2001, 8, 11, 1117–1119.
4. Hazarika D.: Generalized pustular psoriasis of pregnancy successfully treated with cyclosporine. Indian J Dermatol Venereol Leprol. 2009, 75 (6), 638.
5. Armenti V.T., Ahlswede K.M., Ahlswede B.A., Jarrell B.E., Moritz M.J.,
Burke J.F.: National transplantation pregnancy registry: outcome of 154
pregnancies in cyclosporine-treated female kidney transplant recipients.
Transplantation. 1994, 57, 502–506.
6. Zimmermann-Górska I.: Możliwości leczenia farmakologicznego reumatoidalnego zapalenia stawów u kobiet w okresie ciąży i karmienia.
Terapia. 2002, 1, 115.
7. Mulinsky A., Graef J.W., Gaynor M.F.: Methotrexate induced congenital
malformations. J Pediatr. 1968, 72, 790–795.
8. Crocker I.P., Baker P.N., Fletcher J.: Neutrophil function in pregnancy
and rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis. 2000, 5, 555–564.
9. Ostensen M.: Optimisation of antirheumatic drug treatment in pregnancy. Clin Pharmacokinet. 1994, 27, 486–503.
10. Gumułka W.S.: Nieopioidowe leki przeciwbólowe, leki stosowane w dnie
oraz w leczeniu chorób reumatycznych. In: Farmakologia. Podstawy
farmakoterapii. Eds: W.I. Kostowski, Z.S. Herman. PZWL, Warszawa
2008, 224–253.
11. Buyon J.P.: First International Conference on Rheumatic Diseases in
Pregnancy. Arthritis Rheum. 1993, 36, 59–64.
12. Byron M.A.: Prescribing in pregnancy. Treatment of rheumatic diseases.
Br Med J. 1987, 294, 236–238.
13. Hale E.K.: Leki dermatologiczne w okresie ciąży i laktacji – uaktualniony przegląd i zastosowanie kliniczne. Dermatologica. 2003,
2, 36–42.
14. Dąbrowska-Członka M., Chodorowska G., Bartosińska J.: Przebieg
łuszczycy w ciąży. Nowa Med. 2006, 1, 20–23.
15. Tauscher A.E., Fleischer A.B., Phelps K.C., Feldman S.R.: Psoriasis
and pregnancy. J Cutan Med Surg. 2002, 6, 561–570.
16. Błaszczyk-Kostanecka M., Wolska H.: Dermatologia w praktyce. PZWL,
Warszawa 2005, 123–132.