ADHD

Praca
z dzieckiem
z nadpobudliwością
psychoruchową.
Przygotowała:
Jolanta Czyż
Definicja zespołu nadpobudliwości
psychoruchowej
Zespół nadpobudliwości
psychoruchowej, zwany też niekiedy
zespołem hiperkinetycznym.
W literaturze angielskiej
i amerykańskiej często pojawia się
skrót
ADHD .
Sytuacja dziecka
nadpobudliwego
Dziecko z ADHD nie przewiduje następstw różnych zjawisk –
nie widzi związku między bieganiem po klasie, a złością nauczyciela
nie dlatego, że nie zna zasad, ale dlatego, że nie potrafi ich zastosować
w codziennym życiu.
Ma trudności z zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma
zrobić. Dziecko nadpobudliwe dzieli swój czas pomiędzy rodzinę
i szkołę. Tak więc szkoła staje się drugim bardzo ważnym
środowiskiem, w którym dziecko spędza dużo czasu. Dziecko musi
sprostać wielu trudnym zadaniom: usiedzieć w ławce przez 45minut,
skupić się na lekcji, dodatkowo wymagany jest od niego wysiłek
intelektualny – powinno czytać, pisać, liczyć, a przede wszystkim
pohamować własną impulsywność i ruchliwość.
Sytuacja dziecka
nadpobudliwego
Dziecko
nadpobudliwe stale przeszkadza, nie słucha, nie
wypełnia poleceń, nie pracuje na lekcji, przeszkadza innym, nie
odrabia prac domowych. Sprawia wrażenie nieobecnego, jest
często zamieszane w bójki klasowe.
NIE JEST TO JEGO WINA,
NIE JEST TO WINA NAUCZYCIELA,
ANI RODZICA!
Przyczyny
ADHD
Przyczyny
biologiczne
(uwarunkowania
genetyczne)
Sytuacje
traumatyczne w
życiu dziecka
Uwarunkowania
środowiskowe
GRUPY OBJAWÓW ADHD
nasilone zaburzenia
UWAGI
nadmierna
IMPULSYWNOŚĆ
nadmierna
RUCHLIWOŚĆ
NADRUCHLIWOŚĆ
Dzieci nadruchliwe wiercą się, stale dotykają
przedmiotów lub ubrania, gwałtownie wstają i wędrują np. po
klasie, mają trudności z wykonaniem zadania, często zmieniają
zajęcie i łatwo się rozpraszają. Dzieci nadruchliwe działają bez
zastanowienia, podejmują pochopne i niebezpieczne działania,
wyrywają się z odpowiedziami na lekcjach, przerywają
i przeszkadzają dorosłym i dzieciom, nie potrafią czekać na swoją
kolej podczas gier i zabaw.
Zaburzenia koncentracji uwagi
• dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas
zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności,
• popełnia błędy wynikające z niedbałości,
• często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach,
• często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi,
• często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty
z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych
obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub
niezrozumienia instrukcji,
Zaburzenia koncentracji uwagi
• często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć,
• nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających
dłuższego wysiłku umysłowego – jak nauka szkolna lub odrabianie
zajęć domowych,
• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np. : zabawki,
przybory szkolne, ołówki, książki,
• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców,
• często zapomina o różnych codziennych sprawach.
IMPULSYWNOŚĆ
Większość z nas, gdy wpada na jakiś pomysł
zastanawia się czy opłaca się go zrealizować, a następnie
w zależności od wyciągniętych wniosków podejmuje się
jego realizacji lub nie.
U dziecka z ADHD, z powodu kłopotów
z odroczeniem/zahamowaniem reakcji/ proces ten
przebiega odmiennie – jest pomysł i natychmiastowa
jego realizacja.
IMPULSYWNOŚĆ
• Impulsywność ma także tragiczne następstwa. Dzieci o takich
cechach częściej ulegają poważnym wypadkom,
gdyż np. wybiegają na jezdnię nie sprawdziwszy, czy
nadjeżdża samochód.
• Często wyrywają się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie
sformułowane w całości.
• Często mają kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.
• Często przerywają innym (np. wtrącają się do rozmowy lub
zabawy).
REAKCJA NA NIEWŁAŚCIWE
ZACHOWANIE DZIECKA
• szybka
• skuteczna
• sprawiedliwa
• słuszna
• sympatyczna
• stanowcza
• słowna
Co zrobić, gdy u ucznia
podejrzewamy ADHD?
1. Przez okres co najmniej 2-3miesięcy obserwować dziecko.
2. Przeprowadzić rozmowę z rodzicami.
• jak często rodzic musi powtarzać polecenia do dziecka?
• jak wygląda odrabianie lekcji?
• jak wygląda spożywanie posiłków?
• jak dziecko zachowuje się, gdy rodzic rozmawia przez telefon?
• jak wyglądają jego relacje z rówieśnikami?
3. Pokierować rodzica do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
Co zrobić, gdy u ucznia
podejrzewamy ADHD?
4. Zasugerować wykluczenie chorób somatycznych / zaburzeń psychicznych/.
5. Zalecić konsultację psychiatryczną.
6. Skrupulatnie realizować otrzymane zalecenia.
7. Ustalić stałe spotkania z rodzicami.
8. Przygotować rodzica na system postępowania z dzieckiem.
9. Opracować system codziennej komunikacji z rodzicem.
10. Ustalić sposób kontrolowania zapisu przez dziecko pracy domowej,
informacji o sprawdzianach, klasówkach.
Co zrobić, gdy u ucznia
podejrzewamy ADHD?
11. Ustalić, na czym polega dostosowanie wymagań do możliwości dziecka
(z założenia zapisuje mniej, resztę ma wklejaną, wydłużenia czasu
przeznaczonego na wykonanie polecenia, dzielenie pracy na krótkie etapy,
klasówki na dwa dni, wprowadzenie możliwości odpowiedzi ustnej zamiast
pisemnej, zmniejszenie ilości zadawanej pracy domowej itp..)
12. Informować na bieżąco o stosowanych zasadach, konsekwencjach oraz
zmianach w zachowaniu dziecka.
Jak pisać opinie o uczniu?
• Prawidłowo napisana opinia o uczniu pomoże specjaliście postawić
właściwą diagnozę oraz zaplanować odpowiednie interwencje.
• Powinna ona zawierać:
1. Informacje o mocnych stronach dziecka.
2. Informacje o nabywaniu wiedzy przez dziecko w stosunku do pozostałych
uczniów w klasie.
3. Opis funkcjonowania społecznego i emocjonalnego dziecka.
4. Konkretny opis zachowań problemowych:
• na czym polegają?
• w jakich sytuacjach się pojawiają?
• jak często występują?
Jak pisać opinie o uczniu?
5. Informacje o zastosowanych dotąd interwencjach i ich efektach.
6. Informacje dotyczące współpracy z rodzicami.
7. Jasno sformułowane oczekiwania nauczyciela.
Dopilnowanie, aby poniższe informacje
znalazły się w zeszycie dziecka (w przypadku
dziecka z ADHD) należy do nauczyciela.
•Jak pisać uwagi?
1. Codziennie pisz coś pozytywnego.
2. O trudnych sytuacjach / zachowaniach problemowych/ informuj
w następujących sytuacjach:
• gdy taka była umowa z rodzicami,
• gdy rodzice mają na nie wpływ,
• gdy pojawiły się nowe, niepokojące problemy lub zachowania.
3. Informuj o wprowadzonych zasadach i konsekwencjach, jakie będą
wyciągnięte.
4. Informuj, gdy chcesz spotkać się z rodzicami.
5. Wpisując uwagę – pamiętaj, co chcesz uzyskać od rodziców.
Objawy nadpobudliwości psychoruchowej
najczęściej występujące u dzieci
w poszczególnych grupach wiekowych:
1. Do 3 roku życia – nadmierna ruchliwość, ale w tym wieku trudna
do oceny.
2. Przedszkole – nadruchliwość, impulsywność, agresywność wobec
innych dzieci. Trudno powiedzieć, które z tych dzieci będą nadal
nadruchliwe w szkole.
3. Szkoła – zaburzenia koncentracji i uwagi, stopniowe ustępowanie
objawów.
4. Dorastający – wewnętrzny niepokój, nieuporządkowanie.
Praca z dzieckiem nadpobudliwym
Zasada nr 1: Objawy ADHD nie są winą dziecka,
ani też rodziców czy nauczycieli.
• Uczeń wymaga pomocy w tych sferach życia, które są zaburzone
przez kłopoty z koncentracją, nadruchliwością czy nadmierną
impulsywnością.
• ADHD nie jest wymówką na życie – dziecko ma osiągać te same
cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym nakładzie swojej pracy i
ważnych dorosłych (rodziców i nauczycieli).
• ADHD nie można wyleczyć, ale stosowane interwencje znacznie
ułatwiają funkcjonowanie dziecka.
Praca z dzieckiem nadpobudliwym
Zasada nr 2: Objawy ADHD trwają latami. Nie
można doprowadzić do ich
zniknięcia, a jedynie do lepszego
funkcjonowania dziecka mimo ich
obecności.
• Z dzieckiem z ADHD nie da się pracować na zapas,
a tylko tu i teraz.
• Te same metody musimy stosować systematycznie przez wiele lat.
Praca z dzieckiem nadpobudliwym
Zasada nr 3: ADHD nie jest brakiem
umiejętności czy wiedzy – kluczowym
problemem są trudności w
utrzymywaniu adekwatnego poziomu
uwagi, motywacji i wysiłków odnośnie
wykonywanego zadania oraz
w powstrzymywaniu reakcji.
Praca z dzieckiem nadpobudliwym
Zasada nr 4: Dziecku nadpobudliwemu trudniej
sprostać wymaganiom szkolnym
i społecznym – efektywność
w wykonywaniu poleceń jest co
najmniej o 30% niższa niż
w przeciętnej grupie rówieśniczej.
Współpraca nauczyciela z rodzicami dziecka z ADHD
Nagłe pojawienie się tych zaburzeń
wymaga dokładnej diagnostyki!
Leki nie mogą wyleczyć z nadpobudliwości, ale mogą pomóc ją przeżyć.
Dlatego wskazane jest kierowanie rodziców do neurologa, gdy
podejrzewamy ADHD. Diagnozę zawsze stawia lekarz!
Tłumaczymy rodzicom, że:
- dziecku będzie się łatwiej skupić podczas nauki,
- zacznie słyszeć, co do niego się mówi,
- łatwiej będzie mu zapanować nad swoją potrzebą ruchu,
- łatwiej mu będzie przez chwilę pomyśleć, zanim coś zrobi,
- łatwiej mu będzie skupić się w czasie zajęć reedukacyjnych.
Leki nie zastąpią wychowania i nauczania!
Wskazania do pracy z uczniem
podczas lekcji
Oto przykładowe zasady, które pomogą
nauczycielowi podczas lekcji:
- zauważać pozytywne zachowanie dziecka nadpobudliwego i informować je
o tym co parę minut,
- podchodzić do niego, przytaknąć mu, uśmiechnąć się z oddali, informować
o kolejności wykonywanych ćwiczeń,
- określać zasady oceniania przed rozpoczęciem pracy np. : „Kto pierwszy
dobrze napisze dostanie piątkę, kolejne dwie osoby po plusie”,
- uczeń ma na ławce tylko przybory potrzebne do bieżącej pracy.
Wskazania do pracy z uczniem
podczas lekcji
Krok pierwszy : INFORMACJA ZWROTNA I PROŚBA:
Słowo klucz – „Proszę, nie rób tak”. Jeżeli jakieś zachowanie nas denerwuje,
wprawia w zakłopotanie, to zanim wezmą górę emocje, warto dać sygnał o swoim
dyskomforcie. Przykład: Nie mogę jasno wytłumaczyć, skoro przerwałeś mi w
trakcie mojej wypowiedzi. Proszę Cię, żebyś nie robił tego więcej. Intencja: zależy
mi na tym, żebyśmy porozumieli się mówiąc po kolei. Jeżeli dołożymy do prośby
swoje intencje, wówczas zwrócenie uwagi będzie łagodniejsze, sprawi, że dziecko
nie powinno obrazić się na nas.
Krok drugi: WYZNACZENIE GRANICY:
Słowo klucz – „Nie życzę sobie”. Kiedy dziecko naruszające regułę nie zareagowało
na prośbę, przechodzimy do postawienia drugiej granicy. Może się zdarzyć, że tak
stawianie granic musimy zacząć już od tego poziomu.,
Przykład: Nie życzę sobie, żebyś mi przerywał. Chcę być wysłuchana do końca.
Wskazania do pracy z uczniem
podczas lekcji
Krok trzeci: ZAPOWIEDŹ SANKCJI
Dodajemy zapowiedź sankcji, którą zastosujemy, jeżeli dziecko w dalszym ciągu
zachowuje się nieodpowiednio. Skuteczna sankcja musi spełniać dwa warunki:
- być realna do wykonania,
- być uciążliwa dla osoby, w stosunku do której chcemy ją zastosować.
Uciążliwość powinna być proporcjonalna do wagi wykroczenia.
Przykład: Jeżeli nadal będziesz mi przerywał, wstawię Ci minus za pracę na lekcji.
Krok czwarty: WYKONANIE SANKCJI
To ostatni poziom, na którym już musimy zastosować odpowiednią sankcję.
Gdy zapoznajemy dzieci
z nowym materiałem:
• Zaprezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim
sformułujesz ogólne twierdzenie.
• Kontroluj, czy uczniowie rozumieją język, niezbędny do
wytłumaczenia nowego materiału.
• Przedyskutuj poszczególne punkty prezentacji zaraz po ich
zakończeniu.
• Podkreśl najważniejsze fragmenty w prezentowanym
materiale, zwróć uwagę dzieci na ich ważność.
• Przedstaw pracę domową w jasny i czytelny sposób,
wytłumacz ją na konkretnym przykładzie.
Zmiany organizacji czasu:
• Zaznaczaj, które elementy są najważniejsze
i od czego uczeń powinien zacząć pracę.
• Wprowadź jasne ograniczenia czasowe dla
wykonania poszczególnych zadań.
Koordynacja wzrokowo – ruchowa:
• Ustal zasady, wg. których uczeń będzie
prowadził zeszyt ( poziom schludności
i porządku, charakter pisma itp.)
• Ogranicz do minimum ilość materiału
przepisywanego z tablicy, lub książki do
zeszytu.
Rozumienie
i zdolności językowe:
• Ustne polecenia dodatkowo przekazuj pisemnie.
• Parafrazuj polecenia – powtarzaj je innymi
słowami.
• Zachęcaj uczniów do stawiania pytań, dzięki
którym zorientujesz się, jaki jest poziom
rozumienia przekazywanych treści.
• Staraj się jak najczęściej odnosić nowy materiał do
wcześniej przyswojonych treści.
Organizacja:
• Zawsze omawiaj i stosuj plan dnia, zajęć.
• Wprowadź jasne procedury dotyczące
postępowania w różnych sytuacjach.
• Sprawdzaj zeszyt ucznia – notatki i zadania
domowe ( czy są zapisane i odrobione).
• Informuj uczniów o terminach złożenia
prac, sprawdzianów i przypominaj, co jakiś
czas o tym (np. Został wam tydzień....,
Jeszcze trzy dni do ..., itp.).
Zasady skutecznego
wydawania polece ń .
• Wydajemy tylko te polecenia, które jesteśmy
gotowi (możemy) wyegzekwować.
• Zanim wydasz polecenie, zastanów się, jakie
możesz zastosować konsekwencje, jeżeli uczeń
je zignoruje.
• Dopilnujmy, aby dziecko wysłuchało naszego
polecenia – kontakt wzrokowy z dzieckiem,
wyłączenie czynników zakłócających uwagę
(o ile to możliwe).
• Wydajemy jedno
polecenie na raz.
• Pozostańcie
w bezpośrednim
sąsiedztwie waszego
ucznia, aby upewnić się,
czy zastosował się on do
polecenia.
• Polecenie powinno być
możliwie krótkie – jeśli to
możliwe, zamiast jednego
wydajemy kilka krótszych.
• Jeżeli to konieczne,
prosimy ucznia, aby
powtórzył polecenie.
Gdy wydajemy polecenie uczniowi, którego
zachowanie nosi silne cechy opozycyjno –
buntownicze, możemy pominąć czasownik,
który w formie zanieś, przynieś, połóż
kojarzy się z „rozkazywaniem” i może
automatycznie wywołać bunt.
• Jeśli chcemy zwiększyć
prawdopodobieństwo wykonania polecenia
przez ucznia, na końcu możemy dodać
„ dziękuję”, tak jakbyśmy uznali sprawę za
załatwioną.
Np. Papierek do kosza, dziękuję.
Etapy wydawania poleceń:
• Wybierz polecenie, na którym Ci zależy i które jesteś gotowy
wyegzekwować.
• Podejdź do dziecka.
• Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, użyj jego imienia).
• Wydaj jasne i rzeczowe polecenie ( w 2-4 słowach).
• Powtórz polecenie tyle razy, ile założyłeś i poproś, aby je
powtórzyło.
• Sprawdź czy polecenie zostało wykonane (Nie odchodź od dziecka,
aż nie skończy).
Pamiętaj o dziesięciu podstawowych prośbach dziecka
nadpobudliwego, które zawierają całą esencję
i wykładnię skutecznego postępowania z dzieckiem
nadpobudliwym. Oto one:
1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście
z tej sytuacji.
5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to co robię, jest zrobione
dobrze.
Pamiętaj o dziesięciu podstawowych prośbach dziecka
nadpobudliwego, które zawierają całą esencje i
wykładnie skutecznego postępowania z dzieckiem
nadpobudliwym. Oto one:
6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
7. Przypomnij mi żebym się zatrzymał i pomyślał.
8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko
gubię się.
9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę kiedy
okazujesz mi jak mnie wychowujesz!
LITERATURA
• H. Nartowska.: ,,Wychowanie dziecka nadpobudliwego’’,
Nasza Księgarnia Warszawa 1986r.
• Hallowell E. M., Ratey J.: „W świecie ADHD”, Poznań 2004r.
• Prekop J., Schweizer Ch.: „Niespokojne dzieci. Poradnik dla
zaniepokojonych rodziców”, Poznań 1997r.
• Wolańczyk T.: „Pociągi nie będą czekać” [w:] Życie szkoły
10/2003
• Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: „Nadpobudliwość
psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście
wiedzieć.”, Lublin 1999r.
• Portman R.: „ADHD nadpobudliwość psychoruchowa. Istota
zagadnienia.” Wydawnictwo Jedność, Kielce 2006r.
• Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Pisula A.:
„Propozycje do wprowadzenia w klasie, w której są
nadpobudliwi psychoruchowo uczniowie.”, www.scholaris.pl
• Borowska A.: „Jak pomóc dziecku z ADHD?”, Kielce 2009r.
" Tylko od nas dorosłych zależy, czy dziecko
nadpobudliwe psychoruchowo będzie tylko
trudniejszym wychowawczo dzieckiem, czy
też dzieckiem o zaburzonym rozwoju".
Hanna Nartowska
Dziękuję za uwagę !