Samoleczenie – blaski i cienie

Samoleczenie – blaski
i cienie
Magdalena Hurkacz
Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej
UMed we Wrocławiu
1
Samoleczenie a zwierzęta
2
3
Medycyna tradycyjna na
świecie
4
• Przykładem kraju, w którym preferuje się
tradycyjne metody leczenia, jest Malezja, gdzie co
roku wydaje się około 500 milionów dolarów na
leczenie za pomocą medycyny tradycyjnej, a
wydatki na medycynę konwencjonalną wynoszą
około 300 mln dolarów
• W Belgii w 1998 r. 40% społeczeństwa wybierało
medycynę alternatywną. Lekarze również (około
59%) zalecali swoim chorym ten rodzaj terapii
5
• W USA również systematycznie zwiększa
się udział medycyny alternatywnej w
stosunku do konwencjonalnej. W 1990 r.
wynosił 33,8%, natomiast w 1997 r. już
około 42%.
• W Australii odsetek ten wynosi 48%, we
Francji - 49% a w Kanadzie aż 70%
społeczeństwa stosuje tę formę leczenia
Medycyna Afryki
6
Medycyna Indii
Ayurveda
7
Medycyna Chin
8
9
Ekonomia
Rocznie na świecie na leki wydaje
się ponad 300 mld dolarów.
Ekonomia
• W kosztach ochrony zdrowia leki
stanowią 12-17% całości.
• Koszty leków zwiększają się o
ponad 15% rocznie.
• Około 3,5-krotnie zwiększają się
koszty farmakoterapii w ostatnich
dwóch latach życia człowieka.
10
Ekonomia
Co roku powstaje około 25 zupełnie nowych
leków, a rejestruje się ponad 1000
produktów leczniczych.
Fakty
Wśród 548 nowych leków zarejestrowanych
w latach 1975-1999:
• 56 (10,2%) otrzymało ostrzeżenie (black
box warnings) lub zostały wycofane;
• 45 leków (8,2%) otrzymało 1 lub więcej
ostrzeżeń;
• 16 (2,9%) zostało całkowicie wycofanych
ze sprzedaży.
11
Co roku na świecie zgłaszanych
jest około - 200 000 raportów
o niepożądanych działaniach
leków
12
Zakupy w aptekach
Zakupy poza aptekami
podstawa: osoby kupujące środki w innych
miejscach niż apteka (41% populacji)
13
Samoleczenie
„...jest to używanie substancji leczniczych
przez konsumenta w leczeniu chorób
lub objawów rozpoznanych
samodzielnie oraz leczenie wzajemne
przez członków rodzin lub przyjaciół."
14
Samoleczenie
Na konferencji WHO w Ałma Acie (1978 r.)
stwierdzono, że:
„człowiek ma prawo i obowiązek do uczestnictwa
w planowaniu i realizacji zasad opieki
zdrowotnej”.
Co oznacza, że każdy powinien czynnie i
świadomie brać udział w procesie
leczenia.
Declaration of Alma-Ata, WHO Regional Office for Europe 1978,
www.euro.who.int/aboutWHO/Policy/20010827_1
Wyniki ankiety dotyczącej zachowań pod
wpływem choroby, przeprowadzonej wśród
Francuzów, Niemców, Szwedów i Amerykanów
(odsetek rodzin)*
Kraj (odsetek ankietowanych rodzin)
Zachowanie
Francja
Porada u lekarza lub pielęgniarki
Alternatywne formy leczenia
21
Niemcy
Szwecja
USA
37
1
10
2
3
0
1
Stosowanie leków OTC
62
46
56
88
Stosowanie domowych sposobów
18
46
15
31
Pozostanie w domu
14
27
40
62
Brak działań
27
19
55
34
Brak odpowiedzi na pytania
1
1
1
0
•Pytanie ankietowe brzmiało: Co robisz, gdy jesteś przeziębiony lub masz gorączkę?
• Wg C. Bradley, E.H. Hansen, S. Kooiker, Patients and their medicines. Regulating
pharmaceuticals in Europe. Chapter 9. www.euro.who.int/document/e83015_10.pdf.s. 158 - 176.
15
Najczęstsze przyczyny
samoleczenia
•
•
•
•
Ból głowy - 80%,
Objawy przeziębienia - 52%,
Bóle stawów i kręgosłupa - 37%,
Złe samopoczucie, osłabienie - 27%.
Przyczyny powikłań
stosowania samoleczenia
•
•
•
•
•
Nieprawidłowa diagnoza
Nieodpowiedni lek
Nieprawidłowa dawka leku
Politerapia
Interakcje pomiędzy równocześnie
stosowanymi lekami
• Interakcje pomiędzy lekami a pożywieniem
16
„Każdy lek to trucizna,
a wszystko zależy
od jego dawki”!
Paracelsus
Reklama nie powinna być
przewodnikiem po świecie
leków
Federacja Konsumentów
17
Informacje o badaniu
Dane z okresu 28 sierpnia – 10 września 2006, łączna próba
500 respondentów.
Źródło: www.tns-global.pl
Informacje o badaniu
Dane z okresu 28 sierpnia – 10 września 2006, łączna próba
500 respondentów.
Źródło: www.tns-global.pl
18
Kryteria stosowania leków
bez recepty
– over-the-counter (OTC)
• Chory sam rozpoznaje objawy (po odbytej
wcześniej wizycie u lekarza) bez
konieczności ponownej konsultacji lub po
konsultacji z farmaceutą
• Czas stosowania nie może być długi (około
3-5 dni)
Kryteria stosowania leków
bez recepty
– over-the-counter (OTC)
• Jeżeli objawy nie ustępują należy zgłosić się
do lekarza
• Chory musi bezwzględnie zapoznać się z
ulotką dołączoną do leku
• Ulotka musi zawierać informacje niezbędne
do bezpiecznej terapii: skład, wskazania,
dawkowanie, przeciwwskazania, działania
niepożądane, specjalne ostrzeżenia
19
Ulotka do leku
Spośród leków stosowanych
w samoleczeniu 18% jest
nieprawidłowych
• Najczęściej są to:
– leki przeciwbakteryjne,
– leki stosowane w dolegliwościach
żołądkowych,
– witaminy
20
Powikłania
po stosowaniu samoleczenia
•
•
•
•
•
•
•
przedawkowanie
zatrucie przewlekłe
lekomania
zaburzenia czynności układu immunologicznego
powikłania u kobiet w ciąży
interakcje z innymi lekami
powstawanie antybiotykooporności
Ryzyko wystąpienia
interakcji
• Przy 2 jednocześnie przyjmowanych
lekach ryzyko interakcji wynosi 13%,
• przy 3 lekach – 34%,
• przy 5 lekach - aż 88%
21
Ryzyko wystąpienia
interakcji
• prometazyna + metamizol - hipotermia;
• kotrimoksazol + metamizol - ryzyko
uszkodzenia układu krwiotwórczego;
• prometazyna + efedryna - zaburzenia rytmu
serca;
• glikokortykosteroidy + NLPZ – uszkodzenie
układu pokarmowego
22
Ryzyko wystąpienia
interakcji
• Dekstrometorfan
– fluoksetyna – halucynacje wzrokowe
– paroksetyna – zespół serotoninowy
– linezolid, inhibitory MAO- zespół serotonino
podobny
Interakcje lekowe
w pediatrii
• Interakcje najczęściej występujące:
– leki wykrztuśne + leki przeciwkaszlowe zmniejszenie efektu terapeutycznego, wzrost
ryzyka powikłań;
– leki wykrztuśne + leki przeciwhistaminowe I
generacji - efekt cholinolityczny antyhistaminików
osłabia działanie mukolityków;
– leki przeciwhistaminowe (Eurespal) + leki
przeciwhistaminowe - zwiększenie ryzyka działań
niepożądanych bez synergizmu działania;
– mukolityki + preparaty wapnia - zmniejszenie
skuteczności mukolityków.
Źródło: Woroń J., Mogilski Sz.: Najczęstsze interakcje leków.
23
Interakcje lekowe
w pediatrii
• Interakcje niebezpieczne:
– diphergan + pyralgin - ryzyko hipotermii;
kotrimoksazol + pyralgin - ryzyko uszkodzenia
układu krwiotwórczego;
diphergan + efedryna - zwiększenie ryzyka
zaburzeń rytmu serca;
glikokortykosteroidy + NLPZ - znaczne zwiększenie
gastrotoksyczności.
Źródło: Woroń J., Mogilski Sz.: Najczęstsze interakcje leków.
24
Ziołolecznictwo
Ziołolecznictwo
• Powszechność stosowania ziół
• Bezpieczeństwo ziołolecznictwa
• Interakcje leków z ziołami
25
Negatywne skutki samoleczenia
• „Speed 8”
–
–
–
–
–
–
–
–
L-acetylokarnityna,
fenyloalanina,
kofeina,
kwas gamma-aminomasłowy (GABA),
dwumetyloaminoetanol (DMAE),
wyciąg z kolcokrzewu lekarskiego (Smilax media),
wyciąg z ostrokrzewu paragwajskiego (Yerba Mate),
wyciąg z cytrynowca chińskiego (Schisandra
chinensis)
Negatywne skutki samoleczenia
• „Speed 8”
– Składniki preparatu potęgują działanie kofeiny i w
połączeniu np. z alkoholem lub kawą albo też
napojami zawierającymi kofeinę może być
niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia.
– Mimo protestów środowiska medycznego i
wycofania go z oficjalnego obrotu, preparat ten
nadal można kupić w sklepach internetowych, a
reklama sugeruje, że ma zastosowanie np. w
„poprawieniu sprawności fizycznej (u kulturystów) i
jako środek w odchudzaniu”.
26
Negatywne skutki samoleczenia
• Antybiotyki
– 13% wszystkich antybiotykoterapii w Polsce
prowadzi się bez wskazań lekarskich,
– 33 osoby spośród 1000 ankietowanych
deklarują samoleczenie antybiotykami
Negatywne skutki samoleczenia
• Antybiotyki
– Najczęściej stosowanymi samodzielnie
antybiotykami są penicyliny (54%).
– chorzy stosują również chloramfenikol,
aminoglikozydy.
• Powodem antybiotykoterapii na własną
rękę są: objawy przeziębienia,
gorączka, ból gardła
27
Negatywne skutki samoleczenia
•
Diklofenak, celekoksyb, rofekoksyb, ibuprofen i naproksen zatrzymanie akcji serca
• Pochodne kwasu acetylosalicylowego – astma aspirynowa,
zespół Reye’a
• Paracetamol – uszkodzenie wątroby
• Metamizol - wstrząs anafilaktyczny
• Ranitydyna, cymetydyna – niedokrwistość aplastyczna
• Magnez - hypermagnezemia
• Benzokaina - methemoglobinemia
• Pseudoefedryna – zaburzenia czynności o.u.n.
• balsam peruwiański, olejki eteryczne, propolis, rywanol, lanolina,
anestezyna, detreomycyna – alergia opóźniona
*Według danych zawartych w raportach Międzynarodowego Ośrodka Monitorowania
Niepożądanych Działań Leków WHO Collaborating Centre for International Drug
Monitoring w Uppsali
28
Przeciwdziałanie
powikłaniom
• Racjonalna terapia oparta na diagnozie
lekarskiej lub poradzie farmaceuty.
• Unikanie stosowania politerapii.
• Stosowanie się do zaleceń
umieszczonych na ulotkach
przylekowych.
Przeciwdziałanie
powikłaniom
• Unikanie długotrwałej terapii.
• W przypadku braku poprawy lub
nasilenia objawów chorobowych
konsultacja z lekarzem.
• Nie stosowanie samoleczenia u dzieci.
29
Opieka farmaceutyczna
„…odpowiedzialne działanie farmaceuty,
którego celem jest zapewnienie
bezpieczeństwa farmakoterapii i
podniesienie jakości życia…”
Charles Chepler, Linda Strand
30
Współpraca trzech partnerów leczenia –
lekarza, farmaceuty i pacjenta jest
podstawowym warunkiem opieki
farmaceutycznej.
Opieka farmaceutyczna. Materiały dydaktyczne
Zakład Zarządzania i Ekonomiki Farmaceutycznej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Lublin, 2008
31