etapy rozwoju grupy - Instytut Psychologii Zdrowia
advertisement
INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ MATERIAŁY WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 1 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Opr. Wanda Trabert CHARAKTERYSTYKA PRACY GRUPY 1. NASTRÓJ. Jaki jest nastrój grupy (spontaniczny, martwy, ostrożny, wrogi, inny (jaki?).......................................... 2. WYPEŁNIANIE CELÓW. Wyróżnij cel grupy (biorąc pod uwagę różnorodność pracy grupowej i różnorodność celów). Jeżeli celem są: "Pogłębione i konstruktywne relacje z innymi ludźmi” to: Uczestnicy dążą do nawiązania wzajemnych kontaktów ? Czy uczestnicy dążą do pogłębienia kontaktów, czy zadawalają ich kontakty powierzchowne? Czy pojawiają się znaczące kontakty dla uczestników spotkań? Czy grupa jest zgodna co do tego, że posuwa się naprzód ? Podaj przykłady: 3. INICJATYWA. Czy uczestnicy aktywnie poszukują kontaktu z innymi? Czy podejmują ryzyko w imię pogłębiania kontaktów? Podaj przykłady: 4.BEZPOŚREDNIOŚĆ. Czy uczestnicy koncentrują się na "tu i teraz", czy odchodzą uwagą gdzie indziej ? Czy rozmowy są bezpośrednie (ja mówię do ciebie), czy poprzez grupę ? Czy treść interakcji jest konkretna i szczegółowa, czy ogólna i abstrakcyjna? Czy uczestnicy mówią "ja" czy raczej "człowiek", "ludzie", "każdy" ? Czy uczestnicy unikają mówienia za innych ? Podaj przykłady: 5. WSPÓŁPRACA. Współpraca. Czy panuje klimat współpracy, czy raczej wrogości, lub rywalizacji? Spójność. Czy grupa jest spójna, czy też istnieje jakieś rozbicie, które niekorzystnie wpływa na jakość interakcji (trener - grupa, aktywni przeciw biernym, personel średni kontra personel wyższy, kobietymężczyźni, itp.)? Uczestniczenie w interakcjach. Czy grupa pomaga w interakcjach dwuosobowych, czy angażuje się w interakcje trudne? Wymiana. Czy uczestnicy poszukują informacji zwrotnych, sprawdzają odbiór lub trafność rozumienia sinych? Wrogość. Czy w grupie panuje wrogość? Jeśli tak, czy grupa próbuje to rozwiązać? Czy istnieje ukryta wrogość? Jeśli tak, czy grupa dąży do ujawnienia jej? Podaj przykłady: SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 2 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 6. PODSTAWOWE RODZAJE INTERAKCJI. Otwartość. Czy ostatecznie służy budowaniu kontaktów na "tu i teraz", nawet jeśli rozpoczyna się relacją z "tam i wtedy"? Czy jest funkcjonalna, to znaczy wprzęgnięta w proces budowania relacji, nie zaś "otwartość dla otwartości" Okazywanie uczuć. Czy ludzie zajmują się uczuciami? Czy okazywanie uczuć przyczynia się do budowania i rozwijania relacji? Czy uczucia są prawdziwe, czy wymuszone? Czy uczestnicy są zdolni do spontanicznego wyrażania siebie? Wsparcie. Czy istnieje klimat szacunku, akceptacji i wsparcia? Czy uczestnicy aktywnie udzielają sobie wsparcia, czy pozostają w tej sprawie bierni? Czy uczestnicy pilnują, by informacje zwrotne nie przerodziły się w personalny atak? Czy uczestnicy włączają się twórczo w razie trudnej sytuacji konfrontacyjnej i czy sprzeciwiają się "nagonce"? Podaj przykłady: 7. ZAUFANIE. Czy poziom zaufania w grupie się pogłębia? Czy uczestnicy mówią w grupie to co i poza grupą? Czy w przypadku, gdy są kłopoty z zaufaniem uczestnicy otwarcie o nich rozmawiają? Podaj przykłady: 8. PRZYWÓDZTWO (PROWADZĄCY) Modelowanie. Czy prowadzący jest pozytywnym modelem postaw i zachowań, które sprzyjają celom grupowym i są spójne z ważnymi normami, funkcjonalnymi wobec celów ? Aktywność. Czy prowadzący nie jest nadaktywny, przeszkadzając w rozwinięciu aktywności grupowej? Jakie osoby są liderami grupy i co proponują? Czy prowadzący jest czujny na przejawy destrukcji i czy przeciwstawia się im, przyzwalając jednak na konstruktywną konfrontację, różnorodność opinii i wyrażanie sprzeciwu? Podaj przykłady: 9. STRUKTURALIZACJA PRACY. Zasadność stosowania ćwiczeń. Czy ćwiczenia są właściwie dobierane do klimatu i celów grupy? Czy nie są sztucznym zmuszaniem i "zatykaniem dziury"? Jasność. Czy instrukcje są zrozumiałe i cele ćwiczenia jasne dla uczestników? Czy prowadzący panuje nad sytuacją ćwiczeniową? Czy nie ma zbyt wielu ćwiczeń? Czy użyte ćwiczenia spełniają swój cel? Podaj przykłady: SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 3 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 10. LĘK. Poziom lęku. Jaki jest poziom lęku w grupie ? Zbyt wysoki? Paraliżujący? Stały? Zmienny? Związany z określoną osobą lub sprawą (tematem)? Napięcie. Czy istnieje zawsze jakieś pobudzające napięcie, czy przypadkiem grupa nie jest zbyt bezpiecznym i rozleniwiającym miejscem? Podaj przykłady: 11. SPOSOBY UCIECZKI I WADLIWE INTERAKCJE. Analizowanie. Czy uczestnicy uciekają od żywych interakcji poprzez analizowanie zdarzeń spoza tu i teraz? Interpretowanie. Czy uczestnicy mają skłonność do zajmowania się hipotezami i interpretacjami swoich zachowań w miejsce bezpośrednich interakcji? Racjonalizowanie. Czy uczestnicy mają skłonność do racjonalizowania braku swojego zaangażowania, pozycji outsidera itd.? Manipulacje. Czy uczestnicy mają skłonność do osiągania swoich celów nie wprost, poprzez gry interpersonalne, prowokacje, cynizm, demonstracje emocjonalne ? (np. demonstracyjne milczenie w celu uzyskania uwagi innych). Spółki. Czy istnieją związki lub koalicje hamujące osiąganie celów grupowych ? Nieformalne normy (ciche postanowienia). Czy grupa podjęła jakieś ciche decyzje co do celów lub norm grupowych, konfliktowych lub niespójnych z celami grupy i wpływające hamująco na jakość relacji? Zajmowanie się jedną osobą. Czy grupa ma skłonność do zajmowania się jedną osobą pomijając inne? Jeśli tak, czy zwykle pyta się tę osobę, czy ma na to ochotę, zanim stanie się centrum uwagi grupy na dłuższy czas? Czy zajmowanie się tą osobą ma charakter obronny, to znaczy zwalnia uczestników z zajmowania się sobą? Czy problem ten nazywa się i omawia otwarcie w grupie? Podaj przykłady: 12. CO JEST POTRZEBNE DO POPRAWY JAKOŚCI PRACY GRUPY ? SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 4 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Opr. Anna Czerniejewska,Teresa Auguścik ROLE GRUPOWE Role przyjmowane przez uczestników stanowią wypadkową ich osobowości i sytuacji grupy oraz etapu rozwoju, w której grupa się znajduje. Role, które podejmują członkowie grupy są często rolami nieuświadomionymi i pełnionymi przez całe lub część życia. Zwykle są one bardziej widoczne przez innych członków grupy niż przez osobę, która tę rolę pełni. Możemy wyróżnić klika lub kilkanaście ról: Lider zadaniowy („aktywista”) – ma potrzebę budzenia aktywności grupy, często proponuje różne zadania, narzeka na nudę i stratę czasu. Z reguły mniej lub bardziej otwarcie ustawia się w opozycji do trenera („ja mu pokaże jak należy zorganizować i poprowadzić grupę”). Często po pewnym czasie zaczyna budzić agresję ze strony grupy i bywa w mniej lub bardziej dramatycznych okolicznościach zdetronizowany. Lider emocjonalny („integrator”, „kreator języka emocji”) - jest to osoba, która przede wszystkim wyczuwa atmosferę emocjonalną grupy. Potrafi rozpoznawać i nazywać emocje modelując to zachowanie na grupie. Dba o prawidłowy klimat emocjonalny w grupie. Potrafi i często przeciwstawia się aktywiście mówiąc „myślę, ze proponowany przez Ciebie temat jest nudny”. Lider „nawigator” („analizator”, „porządkowy”, „GPS”) – myśli o celu grupy, bada czy grupa podąża we właściwym kierunku. Włącza się w pracę aktywisty, jeśli jest nadmiernie chaotyczna, zdarza się, ze się mu przeciwstawia. Jest jednostka niezależną i autonomiczną. Szara eminencja – jest to osoba, która pragnie mieć znaczący wpływ na sytuację w grupie, choć próbuje go ukryć. Zwykle usiłuje mieć wpływ na decyzję lidera bądź trenera grupy. Sumienie grupy („pocieszyciel”, „pomagacz”) – to osoba pilnująca, by nikomu na grupie nie stała się krzywda. Często ujmuje się za „kozłem ofiarnym”. Buntownik („prowokator”, „opozycjonista”) – często kontestuje sens treningu, inicjatywę trenera oraz krytykuje reguły i normy wprowadzone przez trenera lub też decyzje i normy grupowe. Przez pewien czas może być liderem „negatywnym”, bo jest wyrazicielem emocji grupy lub jej znacznej części. Po wyjściu grupy z fazy buntu i konfliktu przestaje być grupie potrzebny. Jeśli nadal próbuje buntowniczych zachowań, może stać się kozłem ofiarnym. Rzadko udaje mu się zmienić jakość normę grupową wówczas staje się liderem nawigatorem. Opiekun grupowy – osoba, która dostarcza wsparcia sygnalizującym trudności bądź zamkniętym i wycofanym. emocjonalnego osobom Dobry uczeń – nastawiony jest na odczytywanie intencji trenera lub liderów, dostosowuje się do nich i apeluje do grupy by tez tak czyniła. Osoba wspierająca trenera – często wyraża współczucie dla trenera, który staje się obiektem ataku grupy oraz wyraża zrozumienie i solidarność. Delegat grupy – jest to osoba, która odbiera przeżywane emocje w grupie, wyrażając je wprost werbalnie lub wyraźnie choć niewerbalnie na grupie tzw. wyraziciel poglądów grupowych. Błazen grupowy („trefniś”) – pełni ważną rolę w grupie, bo śmiechem i żartem rozładowuje napięcie. Jeśli w trakcie trwania grupy, nie zmieni swojego zachowania, a grupa jest w trakcie podejmowania ważnych i trudnych zadań może stać się kozłem ofiarnym. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 5 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Outsider – jest to osoba z boku grupy, nieangażująca się w sprawy grupy, nie zainteresowany tym co się dzieje na grupie i poza nią, osoba nieśmiała lub bierna. Może stać się łatwo kozłem ofiarnym. Stabilizator emocji grupowych – potrafi interpretować na tle wydarzeń grupowych, nadaje swoim i uczuciom innych znaczenie w oparciu o to co się dzieje na „tu i teraz”. Dziecko grupowe – jest to ktoś, kim grupa się opiekuje traktując tę osobę, jako nie całkiem dojrzałą, stąd wiele jej się wybacza i chroni. Można rozróżnić 2 style dziecka grupowego: 1. „Biedactwo” – ktoś dziecięco bezradny, niezdecydowany, wycofujący się 2. „Szalone” – ktoś demonstrujący głownie bunt, niezgodę, agresję. Często reprezentuje niezadowolenie grupy. Dobra ciocia/kochany wujaszek – osoba, która zawsze wstawi się za kimś i za kogoś coś powie. Nie szanuje własnych i cudzych granic usprawiedliwiając ich przekroczenie. Trudno mu wyrazić przykre uczucia. Filozof – osoba, która poszukuje wyższego sensu, wprowadza na grupie klimaty egzystencjalne i mimo dobrego odbioru nastroju grupy jest odporna i zamknięta na wyrażanie emocji. Kozioł ofiarny – jest grupowym odmieńcem, kimś na kim można rozładować agresję, na kogo można zrzucić winę. Zwykle nie potrafi się skutecznie bronić, przez co jeszcze bardziej się pogrąża. Często kozłem ofiarnym staje się zdetronizowany lider zadaniowy, który swoją aktywnością narusza ważne normy grupowe. Zwykle po jakimś czasie grupa „odpuszcza” kozłowi i bierze się za kogoś innego. Czasami ta rola staje się zbędna dla grupy. Kamikadze – często na początku pracy grupy, kiedy uczestnicy nie czują się jeszcze bezpiecznie z sobą, opowiada o trudnych lub bardzo trudnych osobistych doświadczeniach, intymnych szczegółach ze swojego życia. Budzi zażenowanie, niepokój i wreszcie złość grupy. Bywa, ze zostaje kozłem ofiarnym. Obserwator – zazwyczaj jest to osoba, która uważnie obserwuje co się dzieje na grupie i tylko w nielicznych wypadkach zabiera głos komentując z meta poziomu grupę i działania uczestników. Dewiant grupowy – osoba, która upatruje się w grupie i/lub w trenerze złych intencji, nie przyjmuje informacji zwrotnych, jest nastawiona obronnie – agresywnie, skoncentrowana na sobie, usztywniona w swoich racjach. Najczęściej grupa przestaje się taka osobą zajmować „otorbia ją”. Kontestator - osoba kwestionująca, zwłaszcza publiczne, wartości i normy obowiązujące w życiu społecznym, politycznym itp. Maskotka Plaster miodu Pogotowie ratunkowe („koło ratunkowe”, „interwencja kryzysowa”) Adwokat („obrońca”) Zosia samosia … … … SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 6 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ DYNAMIKA GRUPY- SIŁY TKWIĄCE W GRUPIE – ZDOLNOŚCI GRUPY DO: Formowania więzi (doświadczenie przynależności, wspólnoty, stanowi podstawę atrakcyjności grupy dla uczestników, analogia do przeniesienia, tworzenie motywacji do pozostania w grupie i do pracy, społeczny mikrokosmos) Kontrolowanie zachowań (tworzenie systemu kar i nagród, określanie norm i standardów, konfrontowanie z naciskiem innych, łamanie reguł powoduje kary łącznie z największą – wykluczeniem, wymuszanie konformizmu, akceptacja jednostki przez osoby posiadające podobne problemy jest największą nagrodą, aprobata, wiara jednostki że posiada wpływ na formowanie norm i standardów zmniejsza obawy i zwiększa gotowość do konformizmu) Wspólnego określania obrazu rzeczywistości (prowadzący nie jest jedyną osobą odgrywającą rolę w uzyskiwaniu wglądu i zrozumienia, uzgadnianie opinii i ocen, poczucie wspólnego autorstwa umacnia wspólne przekonania) Wzbudzania i łagodzenia uczuć (udzielanie się emocji, wyzwalanie się potężnych, pierwotnych uczuć, wspólnie łatwiej jest przeżywać silne uczucia i odkrywać swą zdolność do ich doświadczania) Tworzenia układu odniesienia i porównania (porównywanie swych postaw wobec rodziców, małżonków, dzieci, swoje uczucia wobec tego co dzieje się w grupie, przyczyny własnych stanów emocjonalnych, porównania ułatwiają zmiany osobiste bo pokazują nowe możliwości doświadczania , spostrzegania i zachowania, możliwość poznawania cudzych punktów widzenia). SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 7 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Na podstawie Corey&Corey”Grupy” opr. Anna Czerniejewska, Wanda Trabert GRUPA PRACUJĄCA KONSTRUKTYWNIE 1. Uczestnicy ufają sobie nawzajem i prowadzącemu lub przynajmniej otwarcie wyrażają brak zaufania. Panuje gotowość do podejmowania ryzyka, znaczącego komunikowania się i dzielenia uczuciami. 2. Cele zostały wspólnie wypracowane przez uczestników i prowadzącego; są one jasne i konkretne. Jest gotowość do bezpośredniego działania, aby je osiągnąć. 3. Większość uczestników ma poczucie przynależności do grupy i włączenia się w pracę. Outsiderzy są zachęcani do większej aktywności. Komunikacja w grupie jest otwarta. Ludzie wyrażają to, czego doświadczają. 4. Uwaga skoncentrowana jest na "tu i teraz". 5. Uczestnicy odczuwają swobodę w inicjowaniu pewnych działań i proponowaniu nowych obszarów lub tematów do pracy. 6. Ludzie są w stanie ryzykować i ujawniać trudne, zagrażające sprawy; coraz więcej wiedzą o sobie nawzajem 7. Wysoki poziom spójności. Między uczestnikami wytwarzają się silne więzi emocjonalne, których podłożem jest uniwersalna wspólnota ludzkiego losu i doświadczenia. Ludzie identyfikują się z sobą, ponieważ sposobem bycia staje się okazywanie bliskości i wsparcia. 8. Konflikty miedzy uczestnikami lub z prowadzącym są ujawniane, omawiane i na ogół przezwyciężane. 9. Informacje zwrotne wyraża się swobodnie i są one przyjmowane bez postawy obronnej. Uczestnicy są gotowi do rzetelnego rozważenia treści usłyszanych informacji. 10. Konfrontacja, jako dzielenie się swoim doświadczeniem kontaktu „ja-ty” jest akceptowana i traktowana, jako zachęta do zbadania swoich zachowań, a nie, jako atak. 11. Członkowie grupy doświadczają nadziei; czują, że konstruktywne zmiany są możliwe, że ludzie mogą stawać się tacy, jakimi chcą być. 12. Poza sesjami uczestnicy żyją sprawami grupy. 13. W grupie istnieje świadomość procesu grupowego; uczestnicy wiedzą lub przeczuwają, co jest ważne lub niezbędne, by grupa pracowała produktywnie. 14. Wspierane jest ujawnianie różnic i odmienności; panuje klimat szacunku dla osobistych i kulturowych odrębności wśród członków grupy. 15. Położony jest nacisk na połączenie sfery uczuć i myślenia. Wyrażane są uczucia, lecz zaangażowany jest też rozum, gdy rozważa się znaczenie i sens rozmaitych doświadczeń emocjonalnych 16. Uczestnicy akceptują swoją odpowiedzialność za działania, jakie podejmują w celu rozwiązania swoich problemów. 17. Uczestnicy doświadczają osobistej mocy i dzielą się nią z innymi. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 8 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ GRUPA PRACUJĄCA NIE KONSTRUKTYWNIE 1. 1.Brak zaufania w grupie przejawia się w podskórnej, niewyrażonej wrogości. Uczestnicy powstrzymują swoje reakcje, nie są chętni do wyrażania swoich uczuć i myśli. 2. Cele są mętne, abstrakcyjne i ogólnikowe. Uczestnicy mają mało sprecyzowane osobiste cele swej pracy, lub nie mają ich w ogóle. 3. Wiele osób czuje się, jak gdyby była poza grupą. Wielu nie potrafi identyfikować się z innymi. Tworzą się podgrupy i kliki, co prowadzi do podziałów w grupie. Ludzie obawiają się wyrazić poczucie, że są odsunięci poza nawias grupy lub podgrupy. 4. We wszystkich sprawach związanych z kierowaniem grupą uczestnicy polegają na prowadzącym. Jest rywalizacja i walka o władzę. 5. Uczestnicy mają skłonność do skupiania się na cudzych a nie na własnych sprawach i odczuciach. Występuje opór przed zajmowaniem się reakcjami na siebie nawzajem 6. Uczestnicy ociągają się z ujawnieniem osobistych treści; otwarte mówienie o sobie jest rzadkością. 7. Ludzie odczuwają wobec siebie dystans, grupa jest zatomizowana. Brakuje wzajemnej troski i empatii. Uczestnicy nie zachęcają się do podejmowania ryzyka i próbowania nowych zachowań, stad też znajome, stare sposoby funkcjonowania są sztywno kultywowane. 8. Zaprzecza się istnieniu konfliktów lub negatywnych uczuć, albo też ignoruje się je. 9. Nagradzany jest konformizm a indywidualne lub kulturowe odmienności są deprecjonowane. 10. Uczestnicy obwiniają innych za swoje osobiste trudności i nie są gotowi podjąć wysiłku w kierunku zmiany. 11. Przywiązuje się wielką wagę do doświadczenia emocjonalnego (katharsis), lecz nie podejmuje się wysiłku (lub podejmuje mierny tylko) by zrozumieć jego sens i znaczenie. 12. Poza sesjami uczestnicy niemal zapominają o toczących się tam sprawach i działaniach. 13. Uczestnicy przeżywają poczucie bezradności, rozpaczy, czują się pokrzywdzeni lub schwytani w pułapkę. 14. Konfrontacje są podejmowane w klimacie wrogości, są raczej atakami niż dzieleniem się swoimi uczuciami. Osoba konfrontowana czuje się osądzana i odrzucona. Niekiedy wiele osób napada na kogoś jednego czyniąc z niego kozła ofiarnego. 15. Komunikacja jest niejasna, komunikaty brzmią często dwuznacznie i przekazywane są "opłotkami". 16. Większość uczestników zainteresowanych jest wyłącznie samymi sobą. 17. Uczestnicy i prowadzący używają swej mocy osobistej by dominować nad innymi. 18. Nieczęsto zdarzające się informacje zwrotne są obronnie odrzucane. Wyraża się je bez należytej troski i współczucia. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 9 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ LISTA PODSTAWOWYCH CZYNNOŚCI PROWADZĄCEGO GRUPĘ 1. Otwieranie i zamykanie spotkania 2. Skupianie uwagi na kliencie 3. Empatyzowanie, czyli rozumiejące reagowanie na uczucia i doświadczenia klienta 4. Parafrazowanie – reagowanie na myśli klienta 5. Dawanie informacji zwrotnych – reagowanie na obserwowane zachowania klienta 6. Klaryfikowanie – zwracanie uwagi na ten element, który poruszył klienta w sposób szczególny 7. Ukierunkowanie 8. Zadawanie pytań 9. Komunikowanie przypuszczeń (hipotez) 10. Podkreślanie tematu 11. Podkreślanie rozbieżności 12. Zmiana kontekstu 13. Przyzwalające milczenie 14. Otwieranie się terapeuty SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 10 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ UMIEJĘTNOŚCI OSOBY PROWADZĄCEJ GRUPE- SAMOOBSERWACJA 1. Aktywne słuchanie. Odbieranie i rozumienie komunikatów zarówno ledwo uchwytnych, bezpośrednich; komunikowanie mówiącemu, że jest słyszany i rozumiany. a. Jak dobrze słucham uczestników w grupie? b. W jakim stopniu zwracam uwagę na niewerbalne aspekty komunikacji? c. Czy potrafię odbierać zarówno komunikaty bezpośrednie, jak i ledwo uchwytne? d. Czy uczę uczestników, jak słuchać i odpowiadać? jak i 2. Odzwierciedlanie. Wychwytywanie znaczenia słów oraz uczuć mówiącego i wyrażanie tego bez mechanicznego powtarzania. a. Czy potrafię odzwierciedlić to, co zostało powiedziane, bez mechanicznego powtarzania? b. Czy moje parafrazy uzupełniają znaczenie tego, co powiedział uczestnik? c. Czy sprawdzam z uczestnikami trafność mojego odzwierciedlenia? d. Czy potrafię odzwierciedlać zarówno myśli, jak i uczucia? 3. Klaryfikowanie. Skupianie się na podstawowych, nienazwanych czasem problemach i pomaganie innym w uzyskaniu bardziej klarownego obrazu własnych myśli i uczuć. a. Czy moje służące klaryfikacji wypowiedzi pomagają innym uporządkować sprzeczne uczucia? b. Czy potrafię skoncentrować się na ukrytych problemach i tematach? c. Czy pomagam uczestnikom w uzyskaniu wyraźniejszego obrazu tego, co myślą i co czują? d. Czy moje klaryfikacje doprowadzają uczestników do głębszego poziomu samopoznania? 4. Podsumowywanie. Dostrzeganie kluczowych aspektów oraz wspólnych tematów i ukazywanie uczestnikom kierunku, jaki przyjmuje praca grupy. a. Czy moje podsumowania ukierunkowują sesje? b. Czy potrafię powiązać kilka tematów pojawiających się podczas sesji? c. Czy jestem odpowiednio uważny, aby dokonać podsumowania na zakończenie sesji? d. Czy zachęcam uczestników, by podsumowywali to, czego się dowiedzieli? 5. Wspomaganie (facylitacja). Pomaganie uczestnikom w jasnym wyrażaniu siebie i włączaniu się w działanie grupy. a. Czy potrafię pomagać uczestnikom w pokonywaniu barier komunikacyjnych? b. W jakiej mierze wspomagam. interakcje między uczestnikami? c. Czy z powodzeniem uczę uczestników 6. Empatia. Przyjmowanie wewnętrznego układu odniesień uczestnika z jego perspektywy. a. Czy moje doświadczenia życiowe są dostatecznie zróżnicowane, abym miał podstawę do rozumienia uczestników? b. Gdy wczuwam się w świat przeżyć klienta, czy potrafię zachować przy tym swoją odrębną tożsamość? c. Czy komunikuję innym, że rozumiem subiektywny świat ich przeżyć? d. Czy wspieram wyrażanie empatii pomiędzy uczestnikami? 7. Interpretowanie. Wyjaśnianie znaczenia wzorców zachowań w ramach pewnej koncepcji teoretycznej. a. Czy moje interpretacje są trafne i podane w stosownym czasie? b. Czy przedstawiam interpretacje w formie odpowiedzi, domysłów? c. Czy zachęcam uczestników do samodzielnego poszukiwania znaczenia własnych zachowań? d. Czy unikam podawania sztywnych interpretacji? 8. Zadawanie pytań. Używanie pytań do stymulowania myślenia i działania przy jednoczesnym unikaniu tworzenia wzorca pytanie/odpowiedź jako modelu interakcji między prowadzącym a uczestnikami. a. Czy unikam nadużywania pytań jako stylu prowadzenia b. Czy wspieram jako normę grupową interakcje uczestnik -uczestnik, zamiast uczestnikprowadzący? SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 11 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ c. Czy pomagam uczestnikom w odkrywaniu sposobów znajdowania powiązań z innymi osobami w grupie? d. Czy potrafię kierować interakcjami tak, aby kilkoro uczestników pracowało jednocześnie nad jakimś tematem? 9. Znajdowanie wspólnych mianowników. Wspieranie interakcji między uczestnikami i ułatwianie zgłębiania wspólnych dla grupy tematów a. czy moje interwencje prowadzą do rozszerzania interakcji miedzy uczestnikami ? 10. Konfrontowanie. Zachęcanie uczestników, aby przyjrzeli się pewnym aspektom swojego zachowania. a. Czy modeluję w grupie konfrontacje, które cechują się szacunkiem i dbałością o konfrontowaną osobę? b. W jaki sposób uczestnicy na ogół reagują na moje konfrontacje? c. Czy jestem w stanie konfrontować konkretne zachowania bez elementu oceniania? d. Czy przy konfrontowaniu daję do zrozumienia, jakie uczucia wywołuje we mnie zachowanie drugiej strony? 11. Wspieranie. Oferowanie pewnej formy pozytywnego wzmocnienia, w stosownym czasie i odpowiedni sposób, by uzyskać efekt wspomagający aktywność uczestnika. a. Czy zauważam postępy, jakie czynią uczestnicy? b. Czy bazuję na mocnych stronach uczestników i owocach ich dotychczasowej pracy? c. Czy dobrze wyważam wsparcie i wyzwania stawiane uczestnikom? d. Czy oferując wsparcie, nie przeszkadzam czasem uczestnikom w ich pracy nad sobą? 12. Blokowanie. Interweniowanie w celu powstrzymania nieproduktywnych zachowań lub dla ochrony uczestników. a. Czy potrafię w razie potrzeby interweniować bez atakowania danego uczestnika? b .Czy powstrzymuję zachowania uczestników, jeżeli są one destrukcyjne dla grupy? c. Czy jestem świadom, kiedy zachodzi konieczność ochrony jakiejś osoby przed innym uczestnikiem? d. Czy potrafię skutecznie blokować czyjeś nieproduktywne zachowania? 13. Diagnozowanie. Nadawanie jasnych określeń dotyczących uczestników bez etykietowania ich. a. Czy potrafię zrozumieć problem uczestnika bez etykietowania go? 14. Modelowanie. Przedstawianie uczestnikom pożądanych zachowań, które mogą trenować zarówno podczas sesji, jak i między nimi. a. Jakie rodzaje zachowań modeluję podczas pracy z grupą? b. Czy potrafię modelować skuteczne otwieranie się? c. Czy potrafię modelować konfrontacje oparte na szacunku i dbałości? d. Jaki jest ogólny efekt modelowania przeze mnie zachowań w grupie? 15. Naprowadzanie/sugerowanie. Dostarczanie informacji lub podpowiedzi na temat możliwych działań, co może być wykorzystane przez uczestników do podjęcia samodzielnych decyzji. a. Czy rozróżniam naprowadzanie od zalecania? b. Czy moje sugestie skłaniają uczestników do podjęcia inicjatywy? c. Czy miewam skłonność do przekazywania zbyt wielu sugestii? d. W jaki sposób określam, kiedy należy naprowadzić jakiegoś uczestnika, a kiedy powstrzymać się od tego? 16. Inicjowanie. Demonstrowanie aktywnej postawy, interweniowanie w odpowiednich momentach. a. Czy na ogół rozpoczynam sesje grupy w efektywny sposób ? . b. Czy aktywnie zapobiegam nieproduktywnej pracy grupy? c. Czy potrafię zainicjować nową pracę z innymi uczestnikami, kiedy czyjaś praca dobiegła końca? d. Czy uczę członków grupy inicjować własną pracę podczas sesji? SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 12 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 17. Ocena efektów pracy grupy. Dokonywanie bieżącej ewaluacji procesu grupowego oraz postępów indywidualnych i grupowych. a. Jakich kryteriów używam do oceny postępów prowadzonych przeze mnie grup? b. Jakie pytania stawiam uczestnikom, aby pomóc im w ocenie własnych korzyści oraz swojego wkładu w pracę grupy? c. Czy podejmuję starania, aby pomóc uczestnikom ocenić ich postępy jako grupy? d. Jakiego rodzaju narzędzi ewaluacyjnych używam w moich grupach? 18. Kończenie. Tworzenie klimatu zachęty do kontynuowania pracy nad sobą po zakończeniu sesji. a. Czy przygotowuję uczestników do zakończenia pracy grupy? b. Czy pozostawiam odpowiednią ilość czasu na zakończenie sesji, pozwalającą na domknięcie pracy grupy? c. Czy pomagam uczestnikom przenieść naukę z grupy do codziennego życia? . FORMY INTERWENCJI OSOBY PROWADZĄCEJ GRUPĘ 1. Okazywanie zainteresowania – poprzez krótkie komentarze – „warto by się temu przyjrzeć” – także niewerbalnie 2. nazywanie sytuacji lub określanie wydarzeń – „gdy zaczynaliśmy dzisiaj, zapadło długie milczenie a następnie zaczęliście rozmawiać o morderstwie dziecka w którym niedawno mówiono w TV” 3. budowanie odniesienia do czegoś, co się nie zdarzyło – „myślę, że wszyscy zauważyli, że Basia jest dzisiaj nieobecna, lecz dotąd nikt o tym nie wspomniał” 4. zachęcanie uczestników do powiedzenia o swoich uczuciach lub do refleksji na temat ich myśli i odczuć dotyczących minionych interakcji – odtwarzanie „filmu” 5. zapraszanie do szerszego uczestnictwa – „co myślą inni?”, „kto jeszcze ma cos do powiedzenia/”, „czy tylko Marysia ma takie odczucia, czy też inni podobnie zareagowali ?” 6. proszenie uczestnika lub całej grupy o wypowiadania opinii na temat tego, co zostało powiedziane – „czy ktoś może powiedzieć coś więcej na ten temat?”, „Stefan nie jest m pewien czy dobrze Cię zrozumieliśmy, co chciałeś powiedzieć ?” 7. podkreślanie znaczenia wydarzeń, które miały miejsce –„spędziliśmy dość dużo czasu na rozmowie o tym jak różne uczucia mogą pojawiać się w ludziach wobec własnych rodziców – to jest ważne dla każdego” 8. dawanie bezpośrednich wskazówek grupie lub poszczególnym osobom, dotyczących tego, co robić lub nie robić – „zdecyduj sam dla siebie, co będziesz mówić a czego nie” 9. odnoszenie/kierowanie problemu z którym ktoś się zwrócił po radę do jakiejś innej osoby lub grupy – „myślę, że to jest coś,…co cała grupa może rozważyć” 10. dostarczanie informacji –„wiem, że na ten temat było wiele plotek ale to, co naprawdę się wydarzyło to…” 11. uczenie, szczególnie tego, co dotyczy informacji zwrotnych – użyteczne dla uczestników jest mówienie „gdy mówiłeś (robiłeś) to i to „to ja czułem…” zamiast oceniania lub interpretowania. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 13 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 12. zapraszanie uczestników do odzwierciedlania interpersonalnych konsekwencji ich zachowań – „ Romek, to co wydarzyło się zaraz po tym jak skończyłeś dawać rady Ewie”, lub „nikt nie atakował Marcina bezpośrednio…, ale kilka osób bardzo ostro skrytykowało jego ulubiony zespół muzyczny, a co wydarzyło się po tym „ 13. rozpoznawanie, że jakaś osoba osiągnęła coś szczególnie istotnego dla siebie –„pozwoliłeś sobie chyba pierwszy raz na zamierzone sprawienie sobie przyjemności wieczorem, zamiast uczyć się znowu do późnej nocy” lub „Staszku, po raz pierwszy słyszę, że mówisz iż drażni Cię a może nawet złości czyjeś postępowanie..” 14. odnoszenie czegoś, co wygląda na problem jednej osoby do problemu całej grupy – „różne osoby namawiały Bartka by zmienił swój sposób myślenia ale nie rozmawialiśmy dlaczego dla każdego jest tak ważne by Bratek myślał inaczej ?” 15. nazywanie spraw nie nazywanych, o których się nie mówi – ujmowanie w słowa czegoś, co się dzieje w grupie, co się wydarzyło, co wszyscy zauważyli ale nikt o tym nie mówi -„Kasia ostatnio bardzo zwiększyła swoją wagę” 16. dzielenie się swoja osobista opinią lub odczuciami na temat tego, co jest dominującym tematem w grupie 17. milczenie – w okresie gdy nie jest się pewnym co się dzieje, pożyteczne jest czekanie aż wyłoni się to, co jest ważne dla uczestników SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 14 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ WYMIARY STYLU PRACY TERAPEUTY: I. Główne ukierunkowanie: emocjonalna stymulacja (zachęcanie uczestników do wyrażania uczuć, konfrontowania poglądów, systemów wartości. Psychoterapeuta sam wchodzi w kontakt z uczestnikami, pobudza ich, przejawia serdeczność, ciepło, złość, budzi także niepokój. Wywoływanie wstrząsu traktowane jest jako warunek zmiany. II. Główne ukierunkowanie: opieka przejawiana jest przez terapeutę jako gotowość do udzielenia oparcia, ochrony, zachęcanie do aktywności, wyrażanie troski, serdeczności, akceptacji. III. Główne ukierunkowanie: wyjaśnianie - wyraża się ono w nadawaniu przez terapeutę znaczeń przeżyciom pojedynczych osób, w wyjaśnianiu sensu zachowań i zjawisk w grupie, w dostarczaniu siatki pojęciowej niezbędnej do lepszego rozumienia siebie i innych. IV. Główne ukierunkowanie: zachowania kierujące - polega na wyznaczaniu celu i kierunku działania, kontrolowaniu przebiegu akcji, określaniu reguł działania, podejmowaniu decyzji. Poszczególni prowadzący w różnej proporcji ujawniali zachowania z wyżej wymienionych wymiarów. Oznaczało to pewną typologię stylów prowadzenia grupy. Ranking: 1. Opiekunowie – wysoka opiekuńczość, częste wyjaśnianie znaczeń, określanie reguł 2. Stymulatorzy – wysoka stymulacja emocjonalna, od średnich do wysokich wartości polecenia wykonawcze 3. Społeczni inżynierowie – średnia opiekuńczość, orientacja na cała grupę a nie na jednostkę, mało osobisty stosunek do uczestników; 4. Bezosobowi prowadzący – niska opiekuńczość, średnia stymulacja emocjonalna, głównie o charakterze agresywnym, dystans wobec uczestników 5. Liberalni prowadzący – bardzo niskie wyniki opiekuńczości, stymulacji emocjonalnej i zadań, przeciętne w wyjaśnianiu 6. Dowódcy – wysoki wskaźnik zaleceń i kierowania grupą. Trzy ostatnie style prowadzenia okazały się praktycznie nieefektywne. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 15 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ SYTUACJE TRUDNE W PRACY Z GRUPĄ 1. Znaczne różnice miedzy planem pracy grupy a oczekiwaniami poszczególnych uczestników. Pomysły zaradcze: 2. Nasilony konflikt w grupie. Pomysły zaradcze: 3. Osoba z zaburzeniem osobowości, zachowania, rysem psychiatrycznym. Pomysły zaradcze: 4. Trudności organizacyjne (czas, miejsce, wyposażenie itp.). Pomysły zaradcze: 5. Nieprzestrzeganie zasad pracy w grupie. Pomysły zaradcze: 6. Uczestnictwo przełożonego innych osób w pracy grupy. Pomysły zaradcze: SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 16 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Opr. Anna Czerniejewska PSYCHOTERAPIA GRUPOWA wg książki pod red. Harolda S. Bernarda i K. Roya MacKenziego DOBÓR PACJENTÓW DO GRUP TERAPUTYCZNYCH idea ta jest od niedawna propagowana w literaturze klinicznej, gdyż charakterystyka grup, preferowane podejście teoretyczne, cele i techniki mają pewien wpływ na powodzenie lub ograniczają negatywne skutki niepowodzenia w terapii, jakiego doświadczają terapeuci i pacjenci. Zaleca się włączanie do grup terapeutycznych pacjentów, którzy mają trudności w relacjach interpersonalnych np. pacjenci wycofani, zależni czy też wchodzący w krótkie interakcje z innymi, z reakcjami paranoicznymi, nerwicowi, depresyjni. Zazwyczaj wyłącza się pacjentów z uszkodzonym c.u.n., zaburzeniami paranoidalnymi, hipochondryczni, psychotyczni, socjopaci, pacjenci ze skłonnościami samobójczymi i po próbach samobójczych, głęboką depresją, z powodu postrzegania ich przez uczestników grupy jako dewiantów grupowych (nie potrafią współistnieć w grupie i uczestniczyć w pracy grupowej) oraz uzależnienia za wyjątkiem grupy dla osób uzależnionych. 1. Ogólne kryteria doboru pacjentów do grupy: motywacja do leczenia, pozytywne nastawienie do efektów terapii, aktualnie istniejący dyskomfort psychiczny, istnienie problemu interpersonalnego (nie wiem jak mnie inni odbierają), przekonanie o potrzebie zmian w relacjach, podatność na wpływ grupy (akceptacja i zależność), chęć współpracy z innymi i pomagania innym. 2. Aspekty grupy: Cele – zdeterminowane są kryteriami doboru pacjentów i orientacją teoretyczną, np. Cel – np. zmniejszenie ilości nawrotów w chorobie: Orientacja: biochemiczna – praca dydaktyczna dotycząca leków ich dawek i skutków ubocznych; Orientacja poznawczo-behawioralna – trening autowzmacniania, autoinstrukcji oraz praca nad zmianą struktur poznawczych (osiągniecie celu poprzez rozpoznawanie sytuacji powodujących reakcje lękowe, ich właściwej oceny i nauczenie się skutecznego reagowania), Czynniki związane z terapeutą – system wartości i doświadczenie terapeuty, Skład grupy – jacy pacjenci tworząc ten skład grupy będą najbardziej efektywnie pracować (grupy homogeniczne i heterogeniczne); okres spotykania; problem poszczególnych uczestników, np. depresja i zaburzenia lękowe, DDA, zaburzenia schizofreniczne itd., Struktura grupy – liczba pacjentów, czas uczestnictwa, otwarty lub zamknięty charakter grupy, mniej lub bardziej konkretne zobowiązanie (dłuższa praca dokładniejsze zobowiązanie). 3. Formy terapii grupowej: Orientacja teoretyczna – humanistyczna, psychodynamiczna, psychoanalityczna itd., SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ poznawcza, behawioralna, Strona 17 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Techniki pracy terapeuty – podstawowo każdy terapeuta niezależnie od orientacji dąży do stworzenia poczucia bezpieczeństwa i wzajemnego wsparcia oraz aktywnego uczestnictwa w grupie. Cel – terapeuta ma stworzyć warunki do poczucia wsparcia i przynależności – cele szczegółowe – grupa ma zachęcić do wymiany doświadczeń emocjonalnych i poznawczych, strategii rozwiązywania problemów, informacji na temat natury zaburzeń, informacji dotyczących farmakoterapii, informacji zwrotnych związanych z zachowaniem na grupie. Skład grupy Struktura grupy Przygotowanie do grupy (wstępna diagnoza pacjentów – wywiad, testy, kwestionariusze itd.) Kryteria doboru i wyłączania pacjenta Populacja pacjentów 4. Szkolenie w zakresie doboru pacjentów (bycia trenerem lub terapeutą grupowym): Szkolenie formalne: - wyznaczony superwizor z bogatym doświadczeniem, - określone kryteria kompetencji, - uzyskanie certyfikatu. A. Model stażowy praca kliniczna, opieka superwizora – czuwanie nad pracą kliniczną, dyskusja na temat materiałów dydaktycznych. B. Model kontynuacji szkolenia udział w warsztatach, treningach, grupie terapeutycznej, jako uczestnik, obserwator lub kotrener, udział superwizora w dyskusjach i w prowadzeniu grupy. Szkolenie nieformalne kliniczna praca w placówkach, superwizja prowadzona przez współpracowników (nagrania, protokoły, omawianie, udział w grupie), kontakty z doświadczonym terapeutą w trakcie pracy, przechowywanie nagrań oraz dokumentacji w celu kontynuowania pracy nad procedurami terapeutycznymi. ZAŁOŻENIA PROWADZENIA GRUPY – Terapeuta ma za zadanie pomóc pacjentowi zaistnieć lub lepiej funkcjonować w relacjach międzyludzkich. Istotą bycia w relacji jest zachowanie równowagi miedzy własnymi potrzebami a potrzebami danej relacji czy grupy. Zadanie terapeuty grupowego obejmuje dwie kategorie pracy: leczenia indywidualnych członków grupy oraz działania odnoszące się do rozwoju i utrzymywania grupy. Zaspakajanie indywidualnych potrzeb przez terapeutę: ułatwianie wyrażania uczuć koncentrowanie się na „tu i teraz” interpretowanie nieświadomych doświadczeń SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 18 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Zaspakajanie potrzeb grupowych: utrzymywanie terapeutycznych ram grupy traktowanie grupy, jako głównego motoru terapeutycznego stymulowanie i kierowanie interakcjami grupowymi uczenie grupy – nawiązywania relacji wzajemnie wspomagających, wprowadzanie zasady analizowania problemów a nie obwiniania za nie, konstruktywne radzenie sobie ze złością. Opór grupowy jest: 1. centralnym punktem psychoterapii bez względu na orientację i każdy terapeuta musi sobie z nim radzić. Zdolność do skutecznego radzenia sobie z oporem często decyduje o sukcesie leczenia. 2. Normalną reakcją na drodze do rozwoju. 3. Naturalnym mechanizmem obronnym oscylującym między okresami otwarcia się a wycofaniem. Optymalny opór leczy tak samo, jak otwartość. Opór może być zjawiskiem indywidulanym jak i grupowym. Grupa doświadczając psychologicznej jedności może nieświadomie projektować na tę jedność swoje nieakceptowane doświadczenia. Terapeuci mogą go rozpoznać po m.in. takich sygnałach, jak: Kliniczna intuicja – terapeuta ma poczucie, że grupa utknęła w martwym punkcie. Znaczącym sygnałem może być pojawiające się u terapeuty uczucie znudzenia i irytacji wobec całej grupy. Uogólnianie się pewnych zachowań – stawiając opór uczestnicy grupy zachowują się w jednakowy sposób np. wszyscy milczą, złoszczą się, choć do tej pory uczestnicy dzielili się różnymi myślami, spostrzeżeniami, uczuciami. Nieustanne tolerowanie oporu poszczególnych uczestników grupy – oznacza to nieświadomy udział grupy w indywidualnym oporze pacjentów. Timing – pacjenci opuszczają grupę lub pojawia się nowy członek czy też pojawia się nowy temat. Określone zachowania grupowe np. pasywność uczestników (czekanie na działanie terapeuty), ciągłe konflikty, nawiązywanie relacji jeden na jeden – może prowadzić to do wyłączenia reszty grupy, powierzchowność relacji (plotkowanie, intelektualizacje), przeciągające się milczenie, odreagowywanie na poziomie grupowym (spóźnianie się, nieobecności na grupie, zaleganie z opłatami, nawiązywanie bliskich relacji z innymi uczestnikami poza grupą mimo zaleceń terapeuty), nadmierne skupianie się na jednym członku grupy (traktowanie go, jako kozła ofiarnego lub też osoba szczególnie wyróżniona) Uczucia przejawiające się poprzez opór są często jądrem terapii, dlatego „oddaj pierwszeństwo oporowi”, a to oznacza: 1. Zaakceptowanie oporu – opór pojawia się, bo pacjenci czują, że pewne sfery ich samych są nie do zaakceptowania. Zaakceptowanie oporu pacjenta pomaga im razem zbadanie go i akceptowanie przez pacjenta jego wewnętrznego 2. Wzięcie pod uwagę tego, że opór może być nieświadomy – to, co jest oczywiste dla terapeuty, może być zupełnie poza świadomością pacjenta. 3. Utrzymywanie oporu na optymalnym poziomie – duży opór wywołuje większy niepokój u pacjenta, który może nawet paraliżować działanie; zbyt mały może powodować stagnację. 4. Zajęcie się oporem – zmaganie się z terapeutą powoduje, że pacjenci są mniej otwarci na głębsze interwencje. Opisz jak blokowanie emocji przejawia się w zachowaniu (np. popadanie w konflikty, wycofywanie się), skonfrontuj pacjentów z tym, co robią i zbadaj z nimi co blokują (jakie uczucia się za tym kryją). SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 19 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 5. Uczenie członków grupy, czym jest opór – taka informacja może im pomóc w odkrywaniu własnego oporu. 6. Pracowanie z oporem ze względu na jego kliniczne znaczenie: - opór związany z przemocą lub samobójstwem - opór zagrażający kontynuacji grupy - opór zagrażający kontynuacji indywidualnego leczenia - nagły opór grupy - nagły opór indywidualnego uczestnika - trwający opór grupy - trwający opór indywidualnego uczestnika. PRZENIESIENIE – postrzeganie innej osoby, tak jak kogoś, kto pojawił się już w naszej przeszłości, stąd trudno nam jest być w pełnej intymności interpersonalnej. Niespełnione pragnienia, nierozwiązane problemy i nieujawnione lęki przenosimy w przyszłość. Ten podstawowy mechanizm utrudnia nam „czyste” przeżycie chwili, bez odwoływania się do wcześniejszych doświadczeń. Często zasięg pojawiającego się przeniesienia jest tak duży, że nie jesteśmy w stanie nawiązać pełnej relacji z ludźmi takimi, jakimi sa naprawdę. W terapii mówi się o dwóch rodzajach przeniesienia: 1. Tradycyjne – doświadczanie innej osoby, jako części siebie, ale w pewnym sensie mylimy ją z kimś z przeszłości. 2. Celem jest uzdrowienie samooceny – w tym rodzaju przeniesienia akceptująca część innej osoby jest nam potrzebna do stworzenia jakiejś części nas samych w celu poprawy samooceny, będącej dotąd źródłem zagrożenia. Właściwości przeniesienia w terapii grupowej: Różnorodność poziomów – może dotyczyć jakiegoś członka grupy, terapeuty lub grup, jako całości. Różnorodność celów – doświadczanie przeniesień w tym samym czasie, itd. związanych z matką, ojcem, dziadkami, rodzeństwem. Aspekty rodzinne – przeżywanie przeniesienia w stosunku do całej grupy „jesteście jak moja rodzina, jakiej nigdy nie miałem” (pozytywne lub negatywne). Osłabienie – występowanie jednoczesne różnorodnych celów przeniesienia, powoduje ich osłabienie i łatwiej można je wówczas rozwikłać. Łatwość rozwiązywania – pacjenci spostrzegają różne przeniesienia, otrzymują wsparcie innych osób w wyrażaniu trudnych uczuć i na własny użytek mogą wykorzystywać wglądy dokonywane przez innych uczestników grupy, stąd przeniesienia często są łatwiejsze do rozwiązania w terapii grupowej niż indywidualnej. Ogólnie praca terapeuty nad przeniesieniem jest zależna od orientacji teoretycznej wg. Której dany terapeuta grupowy pracuje. Ważny jest moment wprowadzenia takiej interwencji. Jeśli będzie wprowadzona za szybko to może być doświadczeniem intelektualnym aż po ukrycie przeniesienia przez pacjenta. Jeśli terapeuta za późno zobaczy przeniesienie to u pacjenta może utrwalić się na tyle trwały wzorzec zachowania, że będzie on trudny do zmiany. Najlepszy wydaje się być taki moment, kiedy jest współpraca w grupie a przeniesienie jest widoczne i zaczyna przeszkadzać w pracy na grupie („np. przekształca się w opór”). SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 20 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Co może robić terapeuta? zachęcać poszczególnych członków grupy do wyrażania przeniesień, pokazywać i nazywać, jakie przeniesienia mogą występować, prosić grupę o interpretacje zachęcać do wyrażania uczuć, nawet jeśli te uczucia mogą wydawać się przerażające, dokonywać samodzielnej interpretacji przeniesienia umożliwić pacjentowi przećwiczenie innego sposobu zachowania niż do tej pory z uwzględnieniem bardziej konstruktywnych sposobów np. wyrażania trudnych emocji, uczenie się przyjmowania i wyrażania krytyki, dbania o własne potrzeby itd. PRZECIWPRZENIESIENIE – reakcja terapeuty na przeniesienia pacjenta i szerzej wszystkie reakcje terapeuty na wszelkie przejawy komunikacji pacjenta. Mówi się, że reakcje przeniesieniowe mogą być symetryczne lub komplementarne. Symetryczne – uczucie, którym zaprzecza pacjent pojawiać się może u terapeuty. Komplementarne – reakcje terapeuty na uczucia, jakim zaprzecza pacjent (uczucie złości – reakcja lęku lub poczucia winy). Niezwykle pomocna przy rozpoznawaniu przeciwprzeniesienia jest obserwacja naszego prowadzenia grupy, przez osobę bardziej doświadczoną w pracy grupowej oraz superwizję indywidualną i grupową. DYNAMIKA ZACHOWAŃ GRUPY – grupy mogą uruchamiać w uczestnikach pewne zachowania, które mają wpływ na proces grupowy. Terapeuta rozumiejący dynamikę sił tkwiącą w grupie może pokierować procesem tak by poniższe procesy grupowe dawały siłę i możliwości do zmiany zachowań. Natomiast pominięte, źle zrozumiane mogą wywołać negatywne i znaczące skutki zarówno dla rozwoju grupy jak i poszczególnych członków. 1. Regresja – doświadczanie jedności z grupą, w sposób silny i prawie symbiotyczny powoduje, że niektóre osoby w grupie działają w sposób, który jest naturalny dla wczesnego etapu życia. 2. Identyfikacja projekcyjna – odcinanie się od uczuć i projektowanie ich na inną osobę, co powoduje, że osoba odcinająca się ma w pewien sposób kontakt z danym uczuciem. Członkowie grupy często doświadczają i wyrażają uczucia, które mogą być zarówno ich uczuciami jak i uczuciami innych osób w grupie. 3. Szukanie kozła ofiarnego – wynika z identyfikacji projekcyjnej i nieświadomych procesów, które dotyczą projektowania nieakceptowanych u siebie uczuć na kogoś innego oraz przeżywaną wewnątrz złość do grupy. Uczucia te zostają odreagowane na osobie będącej kozłem ofiarnym – zazwyczaj zostaje nim członek grupy, którego trudności pasują do projektowanego uczucia. PRZYCZYNY NEGATYWNYCH EFEKTÓW TERAPII GRUPOWEJ Ogólne 1. Niewystarczające zwracanie uwagi na aspekty granic: punktualność i obecność pacjentów i terapeuty, opłaty za uczestnictwo, nowi członkowie grupy, zakończenie terapii. 2. Niewystarczająca aktywność edukacyjna terapeuty grupowego – normy grupowe, przystosowanie członków grupy do „pasywnej” postawy terapeuty, przyzwalanie na słowne nadużycia zamiast konstruktywnego wyrażania złości. 3. Niewystarczające wykorzystanie grupy, jako instrumentu terapeutycznego – niewystarczająca stymulacja interakcji grupowych, przesadne wiązanie się z jednym pacjentem z grupy. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 21 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ 4. Poświęcanie niewystarczającej uwagi oporowi grupy oraz nieumiejętne radzenie sobie z dynamiką zachowań grupy, czyli z regresją, identyfikacja projekcyjną i poszukiwaniem kozła ofiarnego. Specyficzne 1. Przedwczesne „wypadnięcie” z terapii grupowej, z powodu: Terapeuta pozwala, by pacjent stał się „kozłem ofiarnym”, Pacjent dołącza do grupy, która nie jest dla niego odpowiednia, Terapia grupowa nie jest odpowiednią formą leczenia dla danego pacjenta (pacjent nadmiernie paranoidalny, narcystyczny, psychotyczny). 2. Brak rozwoju grupy wynikający z: Istniejący opór nie został zauważony lub przezwyciężony przez prowadzącego grupę, Błędny skład grupy np. niewystarczające różnice osobowościowe, Błędny dobór pacjentów – dopuszczone zostały do grupy osoby z destrukcyjnymi objawami psychopatologicznymi np. socjopaci 3. Emocjonalne szkody pacjentów w terapii mogą wynikać ze słabej wiedzy lub umiejętności terapeuty. 4. Emocjonalne szkody ponoszone przez terapeutów i ich przyczyny: Wrogie wyładowywanie się na prowadzącym, słabe rozeznanie sytuacji, co może prowadzić do poważnego obniżenia poczucia wartości terapeuty, Przyjęcie, że nasze oddziaływanie miało wpływ na znaczne cierpienie emocjonalne pacjenta. Niepowodzenie w prowadzeniu grupy u początkujących terapeutów, którzy nie otrzymali wystarczającego wsparcia superwizyjnego, które wzmocniłoby ich poczucie kompetencji. 5. Nadużycia w terapii grupowej – mówmy wówczas o nich, gdy pacjent jest nieustannie ostro krytykowany lub staje się „kozłem ofiarnym” za sprawą grupy i/lub terapeuty, kiedy terapeuta wykorzystuje pacjenta praktycznie lub finansowo, gdy dochodzi do znacznego pogwałcenia granic np. utrzymywanie kontaktów seksualnych. TRUDNI PACJENCI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Milczący (wycofany) pacjent Dominujący pacjent Nudny pacjent Pomocnik terapeuty Prowokator Pacjent narzekający i odrzucający pomoc Szara eminencja Pacjent agresywny Inne…… SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 22 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ TRUDNE SYTUACJE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Problemy z obecnością i punktualnością Przedwczesne otwieranie się pacjenta Utkniecie grupy „Kozioł ofiarny” Konflikt między członkami grupy Kontakty poza grupą Zmniejszająca się liczebność grupy Przedwczesne zakończenie terapii Inne……. Pomyśl o takiej sytuacji, kiedy będąc w grupie doświadczałeś w jakiś sposób trudności w roli uczestnika i zastanów się jak prowadzący grupę rozwiązał ten problem, a jak Ty byś go rozwiązał gdybyś miał którąś z wyżej opisanych sytuacji lub pacjentów? Uogólniona zasada pracy terapeutycznej z grupą brzmi: koncentruj swoją uwagę na problemach poszczególnych uczestników i reaguj na nie pamiętając o: 1. procesie rozwoju grupy – w jakiej fazie jest obecnie grupa? 2. diagnozie sił i dynamiki tkwiącej w grupie, 3. jakie mogą z tej interwencji lub nie wyniknąć niebezpieczeństwa lub zagrożenia dla lepszego funkcjonowania grupy? PAMIĘTAJ! Rolą trenera/terapeuty grupowego jest zrobić wszystko, co jest możliwe, by doświadczenie zdobyte w grupie było dla uczestników jak najbardziej owocne. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 23 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ Opr. Anna Czerniejewska na podstawie M. S i G. Corey „Grupy ETAPY ROZWOJU GRUPY STADIUM POCZĄTKOWE – I etap CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU: Wczesna faza rozwoju grupy jest czasem orientacji i powstawania struktury grupy. W tym stadium: Uczestnicy badają atmosferę i zapoznają się ze sobą. Uczestnicy uczą się, czego tu się od nich oczekuje, jak działa grupa i jak należy w niej funkcjonować. Ryzyko podejmowane jest tylko w niewielkim stopniu, a pierwsze prace mają charakter próbny i niezobowiązujący. Spójność grupy oraz poczucie bezpieczeństwa i zaufania stopniowo wzrastają, jeśli uczestnicy są gotowi wyrażać swoje myśli i uczucia. U wielu osób pojawia się pytanie: „Czy będę zaakceptowany przez grupę?” Zaczyna się proces określania swojego miejsca w strukturze grupy. Zdarza się ekspresja „negatywnych emocji”, co dla grupy stanowi test sprawdzający, czy wszystkie rodzaje uczuć są tu akceptowane. Centralnym zagadnieniem jest pytanie: „Zaufać czy nie?” Zdarzają się okresy ciszy, chwile skrępowania; uczestnicy szukają jakiegoś ukierunkowania, mogą dziwić się, o co tutaj właściwie chodzi. Uczestnicy podejmują osobiste decyzje: komu tutaj mogą ufać, na ile zdobędą się na otwartość, jak bezpiecznym miejscem jest grupa, kogo lubią, a kogo nie i w jakim stopniu zaangażują się w proces grupy. Uczestnicy uczą się okazywania szacunku, empatii, akceptacji, uwagi, reagowania na siebie – umiejętności i postaw ważnych dla budowania zaufania w grupie. ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – I etap Dla nadania kształtu grupie niezbędne jest wypełnienie przez uczestników pewnych konkretnych ról i zadań: Aktywne przyczynianie się do stwarzania klimatu zaufania. Nauczenie się wyrażania swych uczuć i myśli, szczególnie tych, które wiążą się z interakcjami w grupie. Gotowość do wyrażania obaw, nadziei, problemów, zastrzeżeń i oczekiwań. Gotowość do mówienia o sobie i swoich sprawach. Udział w tworzeniu norm grupowych. Wypracowanie konkretnych osobistych celów, które nadadzą kierunek pracy w grupie. Poznanie podstawowych zasad pracy w grupie, a w szczególności reguł funkcjonowania interpersonalnego. Pojawić się mogą pewne problemy: Bierne oczekiwanie uczestników „aż coś się zdarzy”. Uczestnicy mogą utrzymywać w sobie nieufność i lęk wobec członków grupy i w ten sposób trwać w swoim oporze. Uczestnicy mogą pozostawać dla siebie zbyt słabo znani i nieokreśleni, co utrudniać będzie znaczące interakcje. Może wytworzyć się zwyczaj udzielania rad i szybkiego „rozwiązywania problemów”. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 24 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ ZADANIA PROWADZĄCEGO – I etap W tej fazie głównymi zadaniami prowadzącego grupę są: Danie uczestnikom podstaw do aktywnego uczestnictwa; dostarczanie im pewnych wskazań do sposobu funkcjonowania, który zwiększy szansę na stworzenie pracującej konstruktywnie grupy. Wypracowywanie zasad pracy w grupie i ustanowienie norm grupowych. Zapoznawanie uczestników z podstawowymi zjawiskami dotyczącymi procesu grupowego. Wspomaganie uczestników w wyrażaniu ich obaw i oczekiwań, praca na rzecz rozwoju zaufania w grupie. Modelowanie konstruktywnych zachowań. Bycie wobec uczestników otwartym i psychologiczne obecnym. Rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności za pracę grupy. Pomoc uczestnikom w określeniu przez nich konkretnych celów. Otwarte postępowanie wobec zgłaszanych przez uczestników pytań i problemów. Zapewnienie takiego stopnia ustrukturalizowania pracy, który z jednej strony zapobiegnie chaosowi, a z drugiej nie będzie wzmacniał postaw zależnościowych. Wspieranie uczestników w tym, aby dzielili się swymi myślami i odczuciami dotyczącymi zdarzeń w grupie. Uczenie podstawowych umiejętności komunikacyjnych, takich jak aktywne słuchanie i otwarte odpowiadanie innym osobom. Odczytywanie potrzeb grupy i prowadzenie pracy w taki sposób, by potrzeby te były zaspokajane. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 25 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ STADIUM PRZEJŚCIOWE (KONFLIKT I OPÓR) – II etap CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU Przejściowe stadium rozwoju grupy cechują przejawy lęku i uruchamianie się mechanizmów obronnych, co widoczne jest w różnych formach oporu. W tym okresie uczestnicy: Obawiają się co odkryją i jak będą o sobie będą myśleli, jeśli zwiększą świadomość siebie; martwią się też tym, czy inni ich zaakceptują, czy raczej odrzucą. Sprawdzają prowadzącego i innych członków grupy, aby określić, w jakiej mierze grupa jest bezpiecznym miejscem. Zmagają się między pragnieniem pozostania w bezpiecznym ciepełku, a chęcią podjęcia ryzyka i wyraźnego zaangażowania się. Angażują się w walkę o władzę i kontrolę nad sytuacją, a przez to wchodzą w konflikty między sobą i z prowadzącym. Obserwują prowadzącego, aby wiedzieć, czy jest on godny zaufania. Uczą się, w jaki sposób mają tu wyrażać siebie, aby inni byli gotowi ich słuchać . ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – II etap Na tym etapie podstawowym zadaniem uczestników jest rozpoznanie i poradzenie sobie z wieloma formami zahamowań i oporu. Obejmuje to: Rozpoznawanie i wyrażanie wszelkich własnych „negatywnych” uczuć. Szanowanie własnych oporów, ale zarazem przepracowywanie ich. Gotowość do ujawniania i badania swych reakcji na to, co dzieje się w grupie. Gotowość do przepracowywania konfliktów zamiast unikania ich. Niektóre z problemów, jakie w tym czasie mogą pojawić się wśród uczestników to: Część członków grupy może zostać zaszufladkowana zgodnie z „typami problemowych zachowań” – to jest charakterystyczne dla np. DDA, AA itp., a inni sami sobie mogą przyklejać ograniczające etykietki np. „ja się tu nie nadaję”, „jestem za stara”; „nie mam się czym podzielić” itp. Uczestnicy mogą odmawiać ujawniania uporczywie utrzymujących się negatywnych uczuć, co będzie przyczyniało się do utrzymania klimatu nieufności. Jeżeli konfrontacje są w kiepski sposób prowadzone i nie dokończone, uczestnicy mogą wycofać się na pozycje obronne, a istotne problemy pozostaną ukryte. W grupie mogą powstać kliki i podgrupy, co będzie sprzyjało temu, że negatywne odczucia będą wyrażane poza grupą, a pomijane milczeniem podczas sesji. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 26 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ ZADANIA PROWADZĄCEGO – II etap Największym wyzwaniem, wobec którego staną trenerzy w tym okresie pracy grupy, jest konieczność interweniowania w uważny, wrażliwy, stosowny do czasu i okoliczności sposób. Głównym zadaniem jest więc danie klientom takiego wsparcia i zachęty, by mogli spojrzeć wprost na swoje „negatywne” uczucia i pojawiające się konflikty oraz by byli w stanie zobaczyć swoje opory jako przejaw mechanizmów obronnych, które maskują wewnętrzny lęk. Grupa powinna wyjść z obszaru konfliktów i konfrontacji i wejść na poziom efektywnej współpracy. Aby sprostać temu wyzwaniu, prowadzający ma do spełnienia następujące zadania: Nauczenie uczestników, jak ważne jest rozpoznawanie sytuacji konfliktowych i gruntowne ich przepracowywanie. Towarzyszenie klientom w odkrywaniu przez nich ich własnej obronności – w zrachowaniach i postawach. Uczenie członków grupy szacunku dla oporu i konstruktywnego postępowania z jego rozmaitymi przejawami. Modelowanie zachowań związanych z bezpośrednim reagowaniem na wszelkie krytyki i konfrontacje – dotyczące zarówno spraw osobistych jak i zawodowych. Uczenie się rozumienia zachowań uczestników bez przyczepiania im etykiet. Towarzyszenie klientom w osiąganiu przez nich większej autonomii i niezależności. Zachęcanie uczestników do wyrażania na bieżąco reakcji w związku ze sprawami dziejącymi się „tu i teraz” w grupie. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 27 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ STADIUM KONSTRUKTYWNEJ PRACY – III ETAP CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU Grupę osiągającą etap konstruktywnej pracy cechuje: Wysoki poziom zaufania i spójności. Otwarta komunikacja; uczestnicy wyrażają dokładnie to, czego doświadczają. Podjęcie przez uczestników części zadań związanych z prowadzeniem grupy; interakcje między nimi są swobodnie, nie wymagają na ogół pomocy i interwencji prowadzącego. Gotowość do odważnego ujawniania trudnych treści; ludzie chcą się odsłaniać, dają się poznać innym. Uczestnicy wnoszą na spotkania grupy osobiste tematy, które chcą lepiej zrozumieć i gruntownie omówić. Zauważanie i rozpoznawanie sytuacji konfliktowych między uczestnikami. Swobodny przepływ informacji zwrotnych; są one dawane spontaniczne, a przyjmowane w sposób nieobronny i akceptujący. Konfrontowanie bez przyklejania etykiet, sądów i ocen. Gotowość uczestników do pracy między sesjami grupy, by wypełniać zadania wynikające z sesji oraz zmieniać swe zachowania w realnym życiu. Atmosfera wsparcia dla podejmowanych przez poszczególne osoby wysiłków w kierunku zmiany; w efekcie są one gotowe odważnie próbować nowych zachowań. Klimat nadziei na to, że zmiana jest możliwa, jeżeli podejmie się odpowiednie działania; uczestnicy nie czują się bezradni. ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – III etap Dla tego etapu pracy grupy charakterystyczne jest przepracowywanie osobistych, znaczących problemów. Aby osiągnąć to stadium, uczestnicy mają do wypełnienia pewne zadania i role: Zgłaszanie w grupie tematów i problemów, którymi chcieliby się zająć. Udzielanie informacji zwrotnych i bycie otwartym na reakcje zwrotne od innych osób. Podejmowanie zadań związanych z prowadzeniem grupy, w szczególności poprzez wyrażanie swych odczuć i opinii w związku z pracą innych osób. Gotowość do praktykowania nowych umiejętności i zachowań w codziennym życiu i dzielenie się rezultatami z grupą. Dawanie innym osobom wsparcia, inicjowanie konfrontacji i otwarte przyjmowanie konfrontacji kierowanych do siebie. Dokonywanie bieżącej oceny poziomu własnej satysfakcji z pracy w grupie, a jeśli to potrzebne – podejmowanie aktywnych starań w celu zmiany poziomu swego zaangażowania. Niektóre z problemów, jakie mogą się wyłonić na tym etapie to: Uczestnicy mogą „zmówić się” i pracować w bezpiecznym, relaksowym i komfortowym klimacie przyjemnych interakcji i/lub znajomych relacji, unikając przy tym inicjowania konfrontacji i wzajemnego stawiania sobie wyzwań. Uczestnicy, uzyskując w trakcie sesji znaczące rozumienie i wgląd, mogą nie widzieć potrzeby swego działania poza grupą na rzecz zmiany. Niektórzy uczestniczy mogą wycofać się, w związku z lękiem, spowodowanym intensywnością pracy innych osób. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 28 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ ZADANIA PROWADZĄCEGO – III etap Oto główne zadania prowadzącego na tym etapie pracy grupy: Kontynuacja modelowania pożądanych zachowań; w szczególności konstruktywnych, pełnych troski i życzliwości konfrontacji oraz bieżącego ujawniania swoich reakcji wobec grupy. Dbanie o równowagę między wsparciem a konfrontacjami. Wspieranie uczestników w gotowości do podejmowania ryzyka, pomoc w przenoszeniu gotowości do zmiany na ich codzienne sytuacje życiowe. Interpretowanie, we właściwym czasie, znaczenia wzorców zachowań uczestników grupy, tak by byli oni w stanie podjąć głębszą eksplorację siebie i rozważyć alternatywne sposoby zachowań. Pomoc uczestnikom w uważnym sprawdzaniu, czego oczekują od grupy i zachęcanie ich do wyraźnego proszenia o to, co jest im potrzebne. Znajdowanie wspólnych dla grupy tematów, co może zwiększać w niej poczucie więzi i wspólnoty, a następnie łączenie pracy kilku osób, które mają podobne problemy. Przywiązywanie wagi do stosowania w życiu wniosków z uzyskiwanego wglądu i na tej podstawie praktykowania nowych umiejętności. Promowanie zachowań, które zwiększają poziom spójności grupy. Zwracanie uwagi na rozwój i ugruntowanie norm grupowych. Stała świadomość, jakie czynniki terapeutyczne w danej grupie działają na rzecz zmiany oraz interweniowanie w taki sposób, aby pomagać uczestnikom w uzyskiwania pożądanych zmian w uczuciach, myśleniu i działaniu. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 29 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ STADIUM KOŃCOWE – IV etap CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU W końcowym stadium grupy widoczne stają się następujące typowe zjawiska i cechy: Może pojawić się smutek i lęk w związku z realnym faktem zbliżającego się rozstania. Prawdopodobne jest, że uczestnicy zrobią krok wstecz; mogą mniej intensywnie angażować się w pracę, w przewidywaniu końca grupy. Członkowie grupy decydują, jakiego rodzaju działania podejmą po zakończeniu jej pracy. Pojawiający się w grupie lęk może dotyczyć zarówno rozstania z innymi uczestnikami, jak i możliwości przeniesienia do codziennego życia cennych doświadczeń z grupy. Członkowie grupy mogą mówić, jakie mają w związku ze sobą nadzieje, obawy, co ich martwi lub niepokoi. Sesje grupy mogą być częściowo przeznaczone na przygotowanie się uczestników do spotkania ze znaczącymi osobami z ich życia. Często używane są scenki, w których próbuje się bardziej efektywnie postępować z innymi ludźmi. Uczestnicy mogą zaangażować się w ocenę i podsumowanie pracy w grupie. Mogą pojawić się rozmowy o spotkaniach po zakończeniu grupy, a także o planach na przyszłość, co sprzyja zachęcania uczestników do wywiązania się z ich zamiaru dokonania zmian w życiu. ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY - IV etap Głównym zadaniem, przed jakim stają członkowie grupy w tej fazie jest utrwalenie i konsolidacja nabytych treści oraz przygotowanie się do przeniesienia ich do świata poza grupą. Jest to czas na przyjrzenie się doświadczeniom w grupie oraz nadanie im konkretnego znaczenia i pewnych ram poznawczych. Zadaniami uczestników na tym etapie są: Radzenie sobie z rozmaitymi uczuciami wiążącymi się z rozstaniem i końcem grupy. Przygotowanie się do przeniesienia nauki z grupy do codziennego życia; Przekazywanie sobie informacji zwrotnych, które dają innym lepszy obraz tego, jak byli postrzegani w grupie. Domykanie nieprzepracowanych dotąd spraw i problemów - zarówno osobistych kłopotów, z jakimi przyszli do grupy, jak i ewentualnych wątków interpersonalnych w grupie. Ocena wpływu, jaki wywarła na nich grupa. Podjęcie decyzji co do zmian, których chcą dokonać w swym życiu i zaplanowanie, w jaki sposób mają zamiar to zrobić. Oto niektóre z problemów, jakie mogą wyłonić się w tym stadium grupy: Uczestnicy mogą unikać podsumowywania swych doświadczeń i nie być skłonni do wysiłku, aby nadawać im jakąś pojęciową strukturę; będzie to ograniczało transfer uczenia się. W skutek lęku separacyjnego niektórzy uczestnicy mogą dystansować się wobec swych uczuć. Niektórzy mogą postrzegać udział w grupie jako cel sam w sobie i nie traktować tego doświadczenia jako impulsu do rzeczywistego rozwoju. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 30 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 2014/2015 __________________________________________________________ ZADANIA PROWADZĄCEGO – IV etap Głównym zadaniem prowadzącego jest zapewnienie na tym etapie takiej struktury pracy, która pozwoli uczestnikom precyzować znaczenie ich doświadczeń i pomoże im w przenoszeniu nauki z grupy do codziennego życia. Oto zadania prowadzącego: Towarzyszenie uczestnikom w radzeniu sobie z wszelkimi uczuciami, jakie mogą się pojawić, w związku z kończącą się wspólną pracą. Zadbanie o to, by uczestnicy mieli sposobność wyrazić i na ile to możliwe przepracować niezakończone sprawy i problemy. Wzmacnianie konstruktywnych zmian dokonywanych przez członków grupy oraz zapewnienie im odpowiedniej informacji o źródłach pomocy, które mogłyby służyć ich dalszemu rozwojowi. Pomoc uczestnikom w określeniu, jak będą stosować nowe postawy i umiejętności w różnorodnych sytuacjach ich codziennego życia. Praca z uczestnikami w kierunku opracowywania przez nich konkretnych zobowiązań wobec grupy („kontaktów”) oraz przydzielanie im zadań domowych; metody te służą praktycznemu wdrożeniu planowanych zmian. Pomoc klientom w stworzeniu własnej struktury pojęciowej, w której będą mogli lepiej zrozumieć, zintegrować i zapamiętać treści, które przyswajali w grupie. Zapewnienie uczestnikom okazji do wzajemnego podzielenia się informacjami zwrotnymi. konstruktywnymi Ponowne podkreślenie znaczenia zachowania dyskrecji, również po rozwiązaniu grupy. Wprowadzenie odpowiednich dla sytuacji końca grupy metod pomiarowych (kwestionariuszy lub innych), które pozwolą ocenić naturę indywidualnych zmian u uczestników, a także poznać mocne i słabe punkty kończącej się grupy. UWAGA! Na każdym etapie pracy, grupa może wrócić do I lub II fazy rozwoju m.in. w wyniku, ale szybko wraca do swojej fazy rozwojowej: 1. zmiany osoby prowadzącej, 2. zmiany liczebności grupy np. do grupy terapeutycznej lub warsztatowej dochodzą nowe osoby, 3. głębokiej lub długotrwałej pracy jednego z członków grupy, 4. nieuświadomionego lęku uczestników, 5. różnorodnych oczekiwań, w związku z tym trudnych od razu do spełnienia, 6. sprzecznych celów prowadzącego i uczestników grupy, 7. funkcjonowania grupy na kilku poziomach (relacyjnym, osobistym, warsztatowym), 8. złamania kontraktu, 9. złamania normy grupowej, 10. usztywnienia się w normie grupowej i braku rozpoznawania tej normy zarówno przez grupę jak i prowadzącego, 11. zaistnienia nieformalnej podgrupy lub pary o celach sprzecznych z formalnymi celami treningu, 12. wystąpienia zaburzeń psychicznych i/lub zaburzeń w zachowaniu (wejście w rolę np. dewianta) uczestnika grupy. SESJA III WARSZTAT PRACY Z GRUPĄ Strona 31
