Uwzględniając funkcję

Organelle komórkowe
mgr Zofia Ostrowska
1. Wyróżniamy dwa typy komórek
2. Eucaryota
Matura 2006 p.r.
 Zadanie 34. (2 pkt)
 Komórki żywych organizmów są bardzo różnorodne.
Poniższe rysunki przedstawiają komórkę bakteryjną
(A) oraz roślinną (B).
 Podaj nazwy dwóch widocznych na rysunkach
struktur wspólnych dla obu komórek i zaznacz je na
rysunkach.
Poprawne odpowiedzi
1
1
2
2
1. ściana komórkowa
2. cytoplazma
3. Jak powstały kompartmenty w komórce
Eukariotycznej
 Endosymbioza - wyjaśnia pochodzenie
mitochondriów i chloroplastów
 Inwaginacja błony komórkowek wytworzyła
wewnętrzny system membran
Matura 2010 p.r.
 Zadanie 53. (2 pkt)
 Teoria endosymbiozy zakłada, że mitochondria
i plastydy są przekształconymi w procesie ewolucji
mikroorganizmami, które dostały się do wnętrza
komórki praeukariotycznej drogą fagocytozy, przy
czym nie uległy strawieniu, lecz przekształciły się
w wymienione wcześniej organella.
Spośród podanych niżej zdań zaznacz dwa, które stanowią
argumenty przemawiające za teorią endosymbiozy.
 1. Plastydy są spotykane w komórkach roślinnych i bakteryjnych.
 2. Mitochondria są spotykane we wszystkich komórkach oddychających
tlenowo.
 3. Mitochondria i plastydy zawierają własną informację genetyczną w postaci
DNA.
 4. Jedynie mitochondria zawierają enzymy umożliwiające przeprowadzanie
oddychania tlenowego.
 5. Komórka eukariotyczna potrafi sama wytwarzać nowe mitochondria na
drodze syntez potrzebnych składników.
 6. Niektóre formy plastydów mogą być bezbarwne.
 7. Analiza sekwencyjna białek mitochondrialnych i plastydowych wskazuje
na ich bliskie pokrewieństwo z prokariontami.
Przedziały komórkowe
4. Organelle zawierające DNA
 Jądro komórkowe zawiera
większość komórkowego
DNA. Kontroluje ono
przebieg całego
metabolizmu
komórkowego,
a także wzrost, podział
i różnicowanie komórek.
Matura 2013 p.r.
 Zadanie 4. (2 pkt)
 W otoczce jądrowej obecne są pory, jakich nie mają błony innych




organelli komórkowych. Przez te niewielkie otwory
transportowane są różnego rodzaju substancje z jądra
komórkowego do cytoplazmy i z cytoplazmy do jądra. Liczba
porów w otoczce jądrowej jest różna w różnych rodzajach komórek i
zależy od ich aktywności metabolicznej.
a) Podaj po jednym przykładzie substancji, które przenikają
z jądra komórkowego do cytoplazmy
...................................................................................... ,
z cytoplazmy do jądra komórkowego
..................................................................................... .
b) Wykaż związek pomiędzy aktywnością metaboliczną
komórki a zwiększoną liczbą porów w otoczce jej jądra.
Przykład poprawnej odpowiedzi
a) Substancje, które przenikają
 • z jądra komórkowego do cytoplazmy:
RNA / mRNA / tRNA / kompleks
białko-rRNA / podjednostki rybosomów /
nukleotydy
 • z cytoplazmy do jądra:
białka / histony / enzymy / nukleotydy / ATP
/ kompleks białko-hormon steroidowy
B) Im większa aktywność metaboliczna komórki, tym większa jest liczba
porów w jej otoczce jądrowej, ponieważ do przebiegu procesów metabolicznych
niezbędne są enzymy wytwarzane w cytoplazmie w procesie biosyntezy
białka, a do tego procesu konieczne są cząsteczki mRNA powstające w jądrze
komórkowym.
Matura 2011 p.r.
 Zadanie 4. (1 pkt)
 Jądro komórkowe zawiera jąderko, którego funkcją jest
synteza rRNA i formowanie podjednostek tworzących
rybosomy. Dojrzałe plemniki mają haploidalne jądro
komórkowe, bez jąderka, z silnie skondensowaną
chromatyną.
 Uwzględniając funkcję plemników, wyjaśnij, dlaczego
w ich jądrach komórkowych nie występują jąderka.
Przykład poprawnej odpowiedzi
 Funkcją plemników jest przeniesienie materiału
genetycznego (zapłodnienie) i dlatego w jądrach
komórkowych dojrzałych plemników nie ma jąderek, w
obrębie których są wytwarzane rybosomy, na których
zachodzi synteza białka.
Podział komórki roślinnej
Podział komórki zwierzęcej
Zadanie 2. Schematy przedstawiają podział mitotyczny
komórki.
a) Uporządkuj schematy tak, aby przedstawiały kolejne
fazy podziału (1pkt).
3, 2, 4, 5, 1
b) Cyfrom od 1 do 5 przyporządkuj właściwe nazwy faz
mitozy (2 pkt).
Interfaza
metafaza
profaza
anafaza
telofaza
4. Organelle zawierające DNA
 Otoczone podwójną błoną
białkowo-lipidową
organellum komórkowe
występujące u roślin
i glonów eukariotycznych.
 Są rodzajem plastydów.
 Zawierają zielone barwniki
chlorofile pochłaniające
energię światła słonecznego
potrzebną do fotosyntezy.
Matura 2011 p.r.
 Zadanie 11. (2 pkt)
 Na uproszczonym schemacie przedstawiono struktury A i B
występujące w komórce roślinnej oraz procesy zachodzące
w tych strukturach.
 Podaj nazwy tych struktur oraz nazwy procesów, które
nich zachodzą.
 Poprawne odpowiedzi
 A. Struktura – chloroplast
Proces – fotosynteza
 B. Struktura – mitochondrium
Proces – oddychanie tlenowe
4. Organelle zawierające DNA
 Genom mitochondrialny
jest nieduży – koduje
tylko od kilkunastu do
kilkudziesięciu białek
z kilkuset białek
niezbędnych do
funkcjonowania
mitochondrium.
 Wykazuje on
podobieństwo do genomu
bakterii.
Matura 2009 p.r.
 Zadanie 4.
 Mitochondrium otoczone jest dwiema błonami. Błona
wewnętrzna jest pofałdowana i tworzy grzebienie.
Liczba grzebieni i ich rozmiary zwiększają się
w mitochondriach występujących w komórkach
narządów o intensywnym metabolizmie. Na
rysunkach przedstawiono schematycznie mitochondria
pochodzące z dwóch różnych narządów.
 Podaj, który schemat przedstawia mitochondrium
pochodzące najprawdopodobniej z mięśnia szkieletowego.
Wybór uzasadnij jednym argumentem, uwzględniając
funkcję mięśni i mitochondriów.
Poprawna odpowiedź:
 B - mięśnie umożliwiają ruch, który z kolei wymaga dostarczenia energii.
Energia ta w postaci ATP wytwarzana jest w mitochondriach w procesie
oddychania komórkowego.
Matura 2006 p.r.
 Zadanie 31. (2 pkt)
 Poniższy rysunek przedstawia schematycznie budowę
mitochondrium, w którym zachodzi m.in. proces
oddychania wewnątrzkomórkowego.
 Podaj nazwy struktur oznaczonych na schemacie jako
X oraz Y i podaj, jakie etapy oddychania komórkowego
zachodzą w ich obrębie.
Poprawne odpowiedzi
X . Struktura
Proces
Y. Struktura
Proces
grzebień mitochondrialny
łańcuch oddechowy
Matrix mitochondrialna
cykl Krebsa
Ogranelle nie zawierające DNA
5. System Gerl
 System GERL - zespół bezpośrednio zależnych od siebie,





jednobłonnych organelli komórkowych;
w komórkach eukariotycznych stanowi część protoplastu
złożoną z siateczki wewnątrzplazmatycznej.
Na system GERL składają się:
Aparat Golgiego ( G )
Retikulum endoplazmatyczne ( ER )
Lizosom ( L )
5. Aparat Golgiego
 Organellum występujące niemal
we wszystkich komórkach (prócz
bakterii), służące chemicznym
modyfikacjom substancji
zużywanych przez komórkę,
bądź wydzielanych poza nią.
 W strukturach Golgiego odbywa
się:
* sortowanie i dojrzewanie białek
i lipidów;
* modyfikacje reszt cukrowych;
* synteza polisacharydów oraz
mukopolisacharydów:
glikozoaminoglikanów,
hemicelulozy, pektyny.
Matura 2009 p.r.
 Zadanie 5. Komórki nabłonka jelita szczura wytwarzają śluz (glikoproteinę).
Przeprowadzono następujące doświadczenie. Najpierw do komórek nabłonka jelita
szczura wprowadzono radioaktywnie oznakowane aminokwasy. Ustalono, że
zostały one wbudowane w białka, które pojawiały się najpierw w siateczce
wewnątrzplazmatycznej, a potem w cysternach aparatu Golgiego. Następnie do
tych samych komórek wprowadzono oznakowaną radioaktywnie glukozę
i zaobserwowano, że trafiała ona od razu do cystern aparatu Golgiego z
pominięciem siateczki wewnątrzplazmatycznej. Na koniec stwierdzono, że
wytwarzany przez badane komórki śluz jest radioaktywny.
Na podstawie opisu powyższego doświadczenia sformułuj wniosek dotyczący
funkcji aparatów Golgiego w komórkach nabłonkowych jelita szczura.
Odpowiedź:
 Aparat Golgiego - pakuje i przekazuje
związki chemiczne.
5. Retikulum endoplazmatyczne
 Błony retikulum
endoplazmatycznego (RE)
tworzą trójwymiarowy system
kanalików i pęcherzyków, dzięki
czemu zwiększona jest
powierzchnia wewnętrzna
komórki, a cytozol podzielony na
wiele przedziałów. W zależności od
budowy i pełnionej funkcji
retikulum endoplazmatyczne
dzieli się na szorstkie i gładkie.
 RE szorstkie pokryte jest
rybosomami, których brak jest w
RE gładkim.

Matura
przykładowe
pytania
Podaj nazwy widocznych na rysunku struktur oraz podaj jakie pełnią
funkcje w komórce.
B
A
C
 A. Struktura –
ER szorstkie
synteza białek w komórce, transport wewnątrzkomórkowy
pomiędzy tą ER a aparatami Golgiego
ER gładkie
 B. Struktura –
Proces –
detoksykacja, synteza lipidów
Proces –
C. Struktura – rybosomy
Proces – synteza białek w komórce
5. Lizosom
 Lizosomy - drobne




pęcherzyki zawierające
enzymy trawienne.
Rodzaje lizosomów:
Trawienne - rozkład
substancji
Magazynujące magazynują substancje
„Grabarze” –rozkład
obumarłych składników
cytoplazmy. Enzymy w
lizosomach są nieczynne
do momentu naruszenia
pęcherzyka.
Matura p.r. 2008
 Zadanie 4
 Na schemacie przedstawiono lizosom
 a) Wyjaśnij, na czym polega rola przedstawionego
tu lizosomu w komórce zwierzęcej.
 Lizosom ten prowadzi
wewnątrzkomórkowe trawienie
pobranego pokarmu, dzięki
zawartym w nim enzymom
hydrolitycznym, aktywnych
w środowisku kwaśnym.
 b) Określ, jaki mechanizm utrzymuje niskie pH
wewnątrz lizosomu.
 Jest to aktywny (przy udziale ATP)
transport jonów wodorowych z
cytozolu do wnętrza lizosomów.
Matura - przykładowe pytania
 Zadanie 4. (2 pkt)
 Każdej organelli komórkowej przyporządkuj jedną pełnioną
przez nią funkcję spośród wymienionych:
 biosynteza białka, modyfikacja białek, oddychanie
komórkowe, trawienie, sterowanie metabolizmem komórki
oddychanie komórkowe
 B. jądro: sterowanie metabolizmem komórki
 C. rybosom: biosynteza białka
 D. aparat Golgiego: modyfikacja białek
 A. mitochondrium:
Matura 2008 p.r.
 Zadanie 2. (2 pkt)
 W komórkach eukariotycznych występują następujące rodzaje
błon:
 I. błona otaczająca komórkę,
 II. błony znajdujące się wewnątrz komórki.
 Podaj po jednej funkcji błony I i błon II.
 I. Oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego.
 II. Tworzą wewnątrz komórki przedziały pełniące
wyspecjalizowane funkcje np. wnętrze cystern ER szorstkiej,
jądro komórkowe itp
 Zadanie 2. (2 pkt)
Matura 2013 p.r.
 Płynność błony to zdolność lipidów i białek błonowych do
przemieszczania się w obrębie płaszczyzny dwuwarstwy. Stopień
płynności jest czynnikiem istotnym dla funkcji błony i musi być
utrzymany w określonych granicach. Na schemacie przedstawiono
model budowy błony komórkowej komórki zwierzęcej.
Poprawne odpowiedzi
 a) Określ, którą cyfrą (1 czy 2) oznaczono na
schemacie zewnętrzną przestrzeń komórki.
Odpowiedź uzasadnij.
 Zewnętrzną przestrzeń komórki oznaczono cyfrą
1, ponieważ
 • na zewnętrznej powierzchni błony / dwuwarstwy
występują łańcuchy oligosacharydowe / cukrowe
(których brak na powierzchni wewnętrznej).
 • na zewnętrznej powierzchni błony występują
glikoproteiny/ glikolipidy / grupy cukrowe
(których brak na wewnętrznej powierzchni).
 • w zewnętrznej warstwie błony jest więcej
rozmieszczonego cholesterolu niż w warstwie
wewnętrznej.
 b) Podaj, który ze związków chemicznych
budujących błonę komórkową, poza obecnymi w
fosfolipidach kwasami tłuszczowymi, powoduje
zmniejszenie jej płynności.
 cholesterol
Organelle nieobłonione
6. Rybosomy
 Struktury o średnicy 20 – 32 nm.
 Ich liczba w komórce wynosi od




kilku tysięcy do kilku milionów.
Rozmieszczone są w cytoplazmie.
Występują w stanie wolnym lub są
połączone nicią mRNA w
polirybosom (polisom), lub też są
osadzone na błonach ER.
W komórkach eukariotycznych
znajdują się także w plastydach
i mitochondriach.
Są zbudowane z rybosomowego
RNA i białek.
Matura 2012 p.r.
 Zadanie 5. (1 pkt)
 Poniższy tekst zawiera informacje dotyczące rybosomów, z których





część jest nieprawdziwa.
Dokonaj korekty przedstawionych informacji, wykreślając w każdej
z nich określenie nieprawdziwe.
1. Rybosomy to organelle otoczone pojedynczą błoną śródkomórkową / nie otoczone błoną
śródkomórkową.
2. Na rybosom składają się dwie podjednostki – mała i duża / dwie podjednostki jednakowej
wielkości.
3. Podjednostki rybosomów nie rozdzielają się po procesie translacji / rozdzielają się po
procesie translacji.
4. Podjednostki rybosomów nie łączą się w nowych konfiguracjach / łączą się w nowych
konfiguracjach.
7. System wakuolarny
 Wakuola jest przestrzenią
w cytoplazmie komórki
otoczoną pojedynczą błoną
komórkową zwaną
tonoplastem, zawierającą sok
komórkowy.
 Podstawowym składnikiem
soku komórkowego
(wakuolarnego) jest woda
w której rozpuszczone są
składniki mineralne
i organiczne, mogą się tam
znajdować ciała stałe kryształy szczawianu
wapnia. (Wyżej opisane
wakuole występują jedynie w
komórkach roślinnych).
Matura 2005 p.r.
 Zadanie 39. (1 pkt)
 Wodniczka pokarmowa i tętniąca to organelle komórkowe
występujące między innymi u pierwotniaków.
 Które z wymienionych poniżej zdań prawidłowo określa ich
funkcje.
 A. Wodniczka pokarmowa i tętniąca pełnią te same funkcje w komórce pierwotniaka.
 B. Wodniczka pokarmowa trawi pokarm, a wodniczka tętniąca usuwa niestrawione resztki
pokarmu.
 C. W wodniczce pokarmowej odbywa się trawienie pokarmu, a wodniczka tętniąca usuwa
produkty przemiany materii.
 D. Wodniczka pokarmowa usuwa niestrawione resztki pokarmu, a w wodniczce tętniącej trawiony
jest pokarm.
Matura 2012 p.r.
 Zadanie 6. (2 pkt)
 Wakuola komórek roślinnych to struktura otoczona błoną
cytoplazmatyczną – tonoplastem, wypełniona sokiem
komórkowym. W skład soku komórkowego wchodzą: woda,
jony oraz rozpuszczalne i nierozpuszczalne związki
mineralne i organiczne. Stwierdzono też obecność w nim
różnych enzymów hydrolitycznych, np. peptydaz,
glikozydaz.
 Na podstawie tekstu podaj dwie funkcje wakuoli.
 1. Funkcja magazynująca
 2. Funkcja trawienna
Matura 2012 p.r.
 Zadanie 4. (2 pkt)
 Przy użyciu mikroskopu świetlnego przeprowadzono obserwacje
przyżyciowe dwóch preparatów mikroskopowych w celu zaobserwowania
zjawiska plazmolizy. Na szkiełku podstawowym umieszczono
fragment skórki liścia spichrzowego cebuli, dodano kilka kropli wody i
całość nakryto szkiełkiem nakrywkowym. Preparat umieszczono pod
mikroskopem i wynik obserwacji jednej z komórek przedstawiono na
rysunku 1. Następnie wykonano podobny preparat, ale zamiast wody
użyto 10% roztworu chlorku sodu. Zaobserwowane zmiany
przedstawiono na rysunku 2.
Wybierz literę (A–E), którą oznaczono zdanie opisujące
prawidłowy:
 a) problem badawczy do przeprowadzonych obserwacji
 b) opis wyników przeprowadzonych obserwacji
 A. Plazmoliza w komórkach skórki liścia cebuli następuje zawsze na skutek odwodnienia jej




protoplastu.
B. Czy pod wpływem 10% roztworu chlorku sodu nastąpi plazmoliza w komórkach skórki liścia
spichrzowego cebuli?
C. W jaki sposób różne stężenia roztworu chlorku sodu wpływają na protoplasty komórek skórki
liścia spichrzowego cebuli?
D. Plazmoliza jest to zjawisko odstawania protoplastu od ściany komórkowej w komórce roślinnej
pod wpływem roztworu hipertonicznego.
E. Protoplasty komórek skórki liścia spichrzowego cebuli skurczyły się po ich umieszczeniu
w 10% roztworze chlorku sodu, a więc nastąpiła w nich plazmoliza.
W przyszłym tygodniu
 METABOLIZM – prof. nadzw. UKW
Joanna Moraczewska
Zdjęcia pobrano ze stron
 http://www.google.pl/imgres?q=retikulum+endoplazmatyczne+szorstkie
 http://mojabiologia.blogspot.com/2012/11/retikulum-endplazmatycznesiateczka.html
 http://biol-chem-maturalnie.blogspot.com/2012/05/budowa-komorki.html
 http://www.komorkabio.republika.pl/html/ER.html
 http://www.szkolnictwo.pl
 http://www.interklasa.pl/meteo/komorka/struktury/aparat_golgiego.htm
 http://www.ch-podrecznik.pun.pl/viewprintable.php?id=43
 http://www.womkat.edu.pl/files/standaryzacja/grupa20/Izabela%20Lara/kom
orka/aparat_golgiego.html
 http://www2.arnes.si/~okosanapo1/celicna_biologija/SLIKE/
 http://www.komorkabio.republika.pl/html/lizosom.html
 http://nauka.katalogi.pl/%5BB%5D_Biosynteza_bia%C5%82ka-t204-s5.html