Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w 6 klasie szko*y
advertisement
PRZYRODA Przyroda klasa IV . Wymagania edukacyjne zgodne z nową podstawą programową. Program: „Tajemnice przyrody” LP 1.Ja i moje otoczenie Treści nauczania Podstawa programowa 1.Wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczuciew szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych. Ocena dopuszczająca proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw (C); wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając terminu „asertywność”) (C); podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B) 4.Opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw, podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B)w (C); opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki 5. Uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciagu dnia i tygodnia: analizuje przykładowy plan dnia (C); podaje przykłady form wypoczynku 3.Wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B) omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B) omawia zasady zdrowego stylu życia (B); wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C) omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C) analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D) omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C) omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C) analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D) wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); konstruuje własny plan dnia (D); wyjaśnia, uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy wypoczynku dla swojej rodziny, możliwe 1 prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia. 2.wyjaśnia znaczenie odpoczynku, odżywiania się i aktywności ruchowej w funkcjonowaniu organizmu Nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji Podaje przykłady przyrządów do obserwacji(lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas obserwacji aktywnego (B); podaje przykłady form wypoczynku biernego (B) czynności (B); planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności (C) dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku (D) stylu życia (D) do zrealizowania w dniu wolnym od pracy (D) wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (B); omawia dowolną cechę przyrodnika (C) omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B); wymienia cechy przyrodnika (B) porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (A) na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); wyjaśnia, czym jest doświadczenie (B) przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D); wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów (D) podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lorne podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu (B); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C)tki (C); przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); omawia przeznaczenie mikroskopu (B); przygotowuje mikroskop do prowadzenia obserwacji (C) dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (C) podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu (C); przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją (D) planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zapla określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C)nowanej obserwacji przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D); przygotowuje informacje na temat mikroskopu elektronowego podaje przykłady wyjaśnia, dlaczego określa cel hodowli formułuje apel do osób przygotowuje 2 Podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w pracowni przyrodniczej, wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi Rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny(w tym doniczkowe) zawierające substancje szkodliwe i podaje zasady postępowania z nimi. 2. Orientacja w terenie. 1. Wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu , gnomonu. zwierząt hodowanych przez człowieka (B); omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej (B); opowiada o hodowanym zwierzęciu (D) na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli, rzeżuchy (C); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); wykonuje zielnik zawierający 4 rośliny. decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (D); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B) prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli (D); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); wykonuje zielnik zawierający 5 roślin . zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C) podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku np. park miejski mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prez określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin (C); porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące w kilku różnych siedliskach . ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszyb przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub w ogrodzie. podaje nazwy głównych kierunków geograficznych posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu, omawia sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela Zna pospolite rośliny trujące (konwalia, mak, cis) doniczkowe. Podaje zasady postępowania z nimi. podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu , rysuje różę głównych kierunków geograficznych 3 2. Obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu , w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia. 3. Orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą. 4. Identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, m. topograficznej i w terenie. wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C); proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy. wymienia rodzaje map; odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, wskazuje kierunki geograficzne na mapie wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy. Odczytuje z mapy wzajemne położenie obiektów stosując kierunki swiata. omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku. określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu 4 omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku. opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie); orientuje mapę za pomocą kompasu i wytworów człowieka omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku . porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty. orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie. podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa. wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności. rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy), używając właściwych znaków topograficznych, dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu . 3.Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. 1. Obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje. 2. Obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce. Obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania(krzepnięci a) wody. 10. Wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego, na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli, rzeżuchy. Nazywa etapy rozwoju roślin Zapisuje obserwacje wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (B); odczytuje wskazania termometru przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ: – temperatury otoczenia na parowanie wody (C), – wielkości powierzchni na parowanie wody (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza (C na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli , lub rzeżuchy wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie, topnienie i krzepnięcie wody. podaje nazwy i omawia etapy rozwoju rośliny określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D) dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D) przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury na proces topnienia (C); obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B); formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D) dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D); wyjaśnia, jak powstaje wiatr (B) 5 wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) (D); omawia obieg wody w przyrodzie na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody (C) na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością psychofizyczną człowieka (D) przygotowuje informację na temat rodzajów buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz wykorzystuje go do obserwacji. składników pogody – podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru (A) 11. Wymienia nazwy składników pogody(temp. powietrza, opady ciśnienie, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru, wymienia składniki pogody (A); rozpoznaje rodzaje opadów (C) zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba (C); omawia sposób pomiaru ilości opadów (B); podaje nazwy osadów atmosferycznych (B); określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody (B) Prowadzi obserwacje pogody w ciągu kilku dni wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca 12. Obserwuje pogodę , mierzy temperaturę powietrza oraz określa siłę i kierunek wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody 13. opisuje i porównuje cechy pogody różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością (C) wiatru (C wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku (B); omawia sposób powstawania chmur (B); rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych (C analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów (D); rozpoznaje rodzaje chmur (D) wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów (B); wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D) Prowadzi obserwacje składników pogody i zapisuje. Prowadzi kalendarz pogody i, odczytuje i zapisuje dane o składnikach pogody Prowadzi kalendarz pogody i, odczytuje i zapisuje dane o składnikach pogody omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne (B) omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B) 6 podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia . Słońca a długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku. 4. Najbliższa okolica. 1.Rozpoznaje w terenie przyrodnicze oraz antropogeniczna składniki krajobrazu, wskazuje zależności między nimi 2. wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na ladzie. 3. obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3–4 elementy przyrody ożywionej (A) wyjaśnia znaczenie pojęcia „przyroda nieożywiona” (B); wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka (B) wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka (C) podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C) wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) Wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie, omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (C) wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną (zbyt niską lub zbyt wysoką) temperaturą omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta (C); omawia rolę wiatru w życiu roślin (B); charakteryzuje wymianę gazową u roślin (C) przygotowuje informacje na temat przystosowań 2–3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C) wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu (B) podaje dwa przykłady roślin łąki ,znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B) wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) ); wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (B); podaje charakterystyczne cechy igieł (B); charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody (C); wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (B); opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (C) omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące porównuje drzewa charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C); uzasadnia, przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C) wykonuje zielnik roślin łąkowych (D 7 porównuje wygląd igieł sosny i świerka (C); wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B); wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B) liściaste z iglastymi (C); rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste (C); rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C); wymienia typy lasów rosnących w Polsce że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C) przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie (C); podaje przykłady drzew rosnących w poszczególnych typach lasów (C) przygotowuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach (D), charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) (B); podaje przykłady organizmów cudzożywnych (B) dzieli organizmy na samożywne cudzożywne (C); podaje przykłady organizmów roślinożernych (B) wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B) przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D) układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C) wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A) wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B) uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (D) podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C); uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D) na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu (C); podaje nazwy warstw lasu (A); omawia zasady zachowania się w lesie omawia znaczenie lasu (B); omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (D) przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C) podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (B); rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste 5. Wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania. 6. Przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące miedzy organizmami lądowymi , posługuje się schematem. 7. Rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne 8 8. Obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg. 9. Rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych na planszy lub schematycznym rysunku przyporządkowuje (lub opisuje): koryto rzeki, obszar zalewowy, dolinę, brzeg prawy i lewy (C); opisuje schemat rzeki, wymieniając: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście (C) wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C) na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki (C); podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (B) wskazuje na mapie dorzecze (C); wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze omawia budowę doliny rzecznej (B); wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki (C); omawia przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (C) omawia sposób pomiaru prędkości wody w rzece ( omawia rzeźbotwórczą działalność rzeki (B) oblicza prędkość z jaką woda płynie w rzece (C) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka (D) przygotowuje informacje na temat rzek, np. największych, najdłuższych, okresowych (D) wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany (C); podaje przykłady wód słonych (B) podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych (B); wyjaśnia, jak powstają rzeki (B); wskazuje różnice między oceanem a morzem (C) charakteryzuje warunki życia w wodzie (B); omawia przystosowania roślin do życia w wodzie (C); wyjaśnia, co to jest plankton (B) wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B); charakteryzuje wody powierzchniowe (C); omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B) charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C); omawia, jak powstają bagna (B) wyszukuje i prezentuje informacje typu „naj” (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) (D) wymienia cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody (B); podaje przykłady zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie (B) wyjaśnia, dlaczego większość organizmów wodnych może przetrwać zimę (B); omawia warunki świetlne panujące w zbiorniku w omawia omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów (B) przygotowuje informacje na temat przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy (D) wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna (B); wymienia czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na jaką ono przenika (B) przygotowuje krótki opis najbliższego jeziora (D) 10. Wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie. wymienia przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie (C); rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika (C) 11. Obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje podaje 2–3 przykłady zwierząt oddychających tlenem rozpuszczonym w wodzie (B); podaje przykłady organizmów żyjących wymienia źródła tlenu rozpuszczonego w wodzie (B); opisuje sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie (C) podaje nazwy stref życia w 9 przystosowania ich budowy zew. I czynności życiowych do środowiska życia. 12. Przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem. 13. Rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina, i inne charakterystyczne dla miejsca zamieszkania. 14. Opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia na dnie zbiornika wodnego (B) opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze (C); odczytuje z ilustracji nazwy 2–3 organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora (C) uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); podaje przykłady ryb żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady innych zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora (B) na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne (C); przyporządkowuje podane skały (1–2) do poszczególnych grup jeziorze . warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku (C); wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora (A)odnym wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych (B) z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); omawia warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady roślin strefy przybrzeżnej jeziora (B); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora (B) charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora (B); omawia warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (B); wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny (B) wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych (B); charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (C); omawia sposób odżywiania się małży (B) podaje nazwy grup skał (A); podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał (B) omawia budowę skał (B); opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C) opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D) przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D) przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D) omawia etapy powstawania gleby (B); omawia budowę gleby (B); wymienia rodzaje gleb występujących w Polsce (A); omawia wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica (B); omawia żyzność poszczególnych rodzajów gleb (C); wyjaśnia, dlaczego przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C) przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C) 10 rolę organizmów glebowych (C) znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby. 8. Organizm człowieka. 1.c. Układ pokarmowy 9. Zdrowie i troska o zdrowie. 2. Wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi. Wymienia zasady prawidłowego odżywiania sie dzieli pożywienie ze względu na pochodzenie (B); podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (C); omawia znaczenie wody dla organizmu (B) omawia zasady przygotowywania posiłków (B)podaje zasady prawidłowego odżywiania się należy dbać o glebę (B) wymienia składniki pokarmowe (A); podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów (B) omawia rolę składników pokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (B) omawia rolę witamin (B); omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B) przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D) wymienia zasady spożywania posiłków , podaje uzasadnienie dotyczące prawidłowego odżywiania się wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu , na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy (D) przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka (D); omawia objawy i skutki anoreksji (B) 11 1 d. Układ krwionośny. 1 b. Układ oddechowy wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C) wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne (C); mierzy puls (D); liczy ilość uderzeń serca na minutę (D) na modelu pokazuje położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B) podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B) wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (B); omawia rolę układu pokarmowego (B); omawia zasady higieny układu pokarmowego (C) opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (B) wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B) omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B); wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki (A) omawia rolę serca i naczyń krwionośnych (B); omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie (C) wymienia narządy budujące drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C) wymienia produkty oddychania komórkowego (A) wymienia funkcje układu krwionośnego (B); wyjaśnia, czym jest tętno (B); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D) wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B); podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego (C) przygotowuje informacje na temat grup krwi lub chorób krwi (D); charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi (B) określa cel wymiany gazowej (B); omawia budowę płuc (B) omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach (B) porównuje wielkość płuca lewego i prawego – wyjaśnia przyczynę różnicy (B) wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B) wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C) uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) 12 6. Wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia. 1 a. Układ kostny. 5. Charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu. wykonuje, zgodnie z instrukcją, doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C); podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania (B) wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie „stawy” (B); omawia 2 zasady higieny układu ruchu , rozumie potrzebę wykonywania ćwiczeń fizycznych i aktywnego wypoczynku. wymienia narządy zmysłów (A); na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy (C) poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C) porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C) formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych (D) przygotowuje informacje na temat dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka w zależności od płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy (D) wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy głównych elementów szkieletu (B); wymienia 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu ( rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A) na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C) wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); omawia działanie mięśni narządów wewnętrznych (B) omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A) wskazuje na planszy elementy budowy oka (C); wymienia zadania mózgu (B) wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B) podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A) 13 8. Organizm człowieka. 6. Opisuje role zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego. omawia rolę ucha (B); wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia rodzaje smaków (A) 1 e. Układ rozrodczy. przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C) rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” (B) 3. Rozpoznaje i nazywa , na podstawie opisu, fotografii lub rysunku etapy rozwoju człowieka podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C) wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B) wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu rozrodczego (B) na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka (C); wyjaśnia pojęcie „ciąża” (B) podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A) 14 wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha (C); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C) uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D) przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu (D) wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C) wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (D) na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia (C); omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A) omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B) przygotowuje przykładowe informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (np. zajęcia prababci, babci, mamy, starszej siostry, itp.) (D) podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu (A) omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka (A) omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych (A) wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D) 9. Zdrowie i troska o zdrowie 4. opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego. podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B) wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A) 1. Podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt . roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywołanym przez nie. wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych (A); odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania) (C); wymienia miejsca występowania kleszczy(A); wskazuje sposoby zabezpieczania się przed kleszczami (B) wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A); wyjaśnia, co to jest gorączka (B); omawia przyczyny zatruć (B); określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę (C) charakteryzuje okres wieku dorosłego i okres starości (A) 15 wymienia objawy towarzyszące gorączce (A); wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym (B); omawia zasady przechowywania żywności (C) porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia (D) wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D) opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B); omawia sposób postępowania w przypadku chorób zakaźnych (C); wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B) wyjaśnia istotę działania szczepionek (B); przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania (D) wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka (A); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym (C); wymienia pasożyty zewnętrzne (A) rozpoznaje wszy i kleszcze (C); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi (C); omawia sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi (C) 4. Podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało(higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży) omawia lub demonstruje sposób mycia rąk (C); wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B); omawia sposób mycia zębów (C) wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B); omawia sposób mycia włosów (C); opisuje sposób pielęgnacji paznokci (C); wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (C) 8. opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach(stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania) wymienia przyczyny upadków (B); wyjaśnia, dlaczego nawet drobne zranienia powinny zostać zdezynfekowane (B); wymienia numery telefonów alarmowych (A) omawia skutki upadków (B); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku skaleczeń (C); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach (C) 16 wyjaśnia pojęcie „pasożyty wewnętrzne” (B); podaje przykłady pasożytów zewnętrznych (B); wyjaśnia pojęcie „pasożyty zewnętrzne” (B); omawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe (C) opisuje sposób pielęgnacji skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B) charakteryzuje objawy stłuczeń i złamań (C); omawia objawy oparzeń (C) dzieli pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne, podając przykłady (C); charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego (C); przygotowuje informacje na temat pasożytów wewnętrznych, innych niż omówione na lekcji (D) omawia zmiany, jakie mogą pojawić się na skórze w okresie dojrzewania (B); wyjaśnia, na czym polega higiena osobista (C) przygotowuje informacje o znaczeniu filtrów UV, rozsądnym korzystaniu z kąpieli słonecznych i solariów (D) demonstruje sposób zakładania opatrunków (C); demonstruje sposób unieruchamiania kończyn (C) wykonuje plakat lub gazetkę ze wskazówkami, jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji w domu (D) 10. Wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych na opakowaniach środków czystości i i korzysta z nich zgodnie z przeznaczeniem. 9. Podaje przykłady 7. podaje zachowań i sytuacji , przykłady które mogą zagrażać właściwego zdrowiu i życiu spędzania wolnego człowieka(niewybuchy, czasu, z niewypały, pożar, uwzględnieniem wypadek drogowy, zasad kąpiel w bezpieczeństwa w niedozwolonych czasie gier i zabaw miejscach, jazda na ruchowych oraz łyżwach) podczas poruszania się po drodze.Pierwsza pomoc przy ukąszeniach i użądleniach przez owady. omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych (C) omawia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących (C) odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych (C) omawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi (C) wymienia przyczyny wypadków drogowych (B); omawia zasady poruszania się po drogach (B); objaśnia znaczenie kilku znaków dotyczących bezpieczeństwa na drogach (C) omawia zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą (B); podaje przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi (B); wyjaśnia, na czym polega bezpieczeństwo podczas zabaw ruchowych (B); omawia sposób postępowania w przypadku pożaru (B); wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia (B) wyjaśnia, czym są niewypały i niewybuchy (B); omawia zagrożenia ze strony owadów i roślin (B) charakteryzuje rodzaje zagrożeń występujących poza domem (C); rozpoznaje 2–3 dziko rosnące rośliny trujące (C) 17 przygotowuje dane statystyczne dotyczące np. liczby pożarów, liczby wypadków drogowych z udziałem pieszych, dzieci itp. (D) 12. Wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B); prezentuje właściwe zachowanie asertywne w wybranej sytuacji (C) podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (B); podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C) 18 wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B); wymienia skutki przyjmowania narkotyków (B); wyjaśnia, czym jest asertywność (B) wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B); charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C); uzasadnia konieczność zachowań asertywnych (D) przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D); przygotowuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktyki chorób nowotworowych (D) Wymagania edukacyjne: Przyroda klasa V. Program: „Tajemnice przyrody” Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania Wymagania Wymagania wykraczające w podr i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające dopełniające (ocena celująca) ęczniku 1. Olekcji czym Uczeń: (ocena dostateczna) (ocena dobra) (ocena bardzo dobra) będziemy wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 5; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; się uczyć wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD na lekcjach przyrody w klasie 5? Dział 1. Polska – moja ojczyzna 1. 2. wymienia państwa wymienia stolice wskazuje na mapie wykorzystując prezentuje informacje o Pols Położenie graniczące z Polską państw graniczących granice Polski z wiadomości z historii, jednym z państw sąsiadująka Polski (A); odczytuje z z Polską (A); krajami sąsiadującymi opowiada, jak cych z Polską (powierzchnia, wE w Europie wykresu nazwy wymienia kraje (C) zmieniały się granice stolica, liczba ludności itd.) urop państw mających europejskie wysoko Polski (w XVII w., ie większą powierzchnię rozwinięte gospow okresie rozbiorów, niż Polska (C) darczo (A) po I i II wojnie światowej) (D) 3. Polska wymienia podaje przykłady podaje datę wymienia przykłady wyszukuje w różnych w Unii przynajmniej 5 państw inwestycji lokalnych powstania Unii inwestycji źródłach ogólne informacje o Europejsk należących do Unii powstałych dzięki Europejskiej (A); współfinansowanych sposobach zarządzania w Unii iej Europejskiej (A); funduszom unijnym wymienia cele Unii przez Unię Europejską Europejskiej (D) opisuje flagę Unii (A); (A) Europejskiej (A) (A); wymienia prawa podaje nazwę waluty państw członków Unii obowiązującej Europejskiej (A) w części państw Unii Europejskiej (A) 2. 4. Podział podaje nazwę podaje nazwy władz wyjaśnia, co to jest nazywa władze wyszukuje w różnych źródłach Podzi administr województwa, lokalnych (wójt, podział wojewódzkie, informacje o swojej gminie ał acyjny powiatu i gminy, w burmistrz) (A) administracyjny powiatowe, gminne (liczba ludności, sposób admi Polski których mieszka (A) kraju (B); wskazuje (D) zarządzania, podział admininistra na mapie Polski stracyjny, charakter gminy) 19 Tytuł w podr cyjny ęczniku Polsk i 3. Ukszt ałtowa nie powi erzch ni Polsk i Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) 5. Jakie siły kształtował y rzeźbę Polski? wyjaśnia znaczenie pojęcia „epoka lodowcowa” (B); podaje 2 dowody działalności lądolodu na terytorium Polski (A) wskazuje na mapie fizycznej Polski główne pasy rzeźby (C); odczytuje z mapy ogólno-geograficznej nazwy głównych pasów rzeźby w Polsce (C) 6. Charakterystyczne cechy rzeźby Polski Wymagania Wymagania podstawowe rozszerzające (ocena dostateczna) województwa (ocena dobra) oraz powiaty w swoim województwie (C); wymienia województwa sąsiadujące z tym, w którym mieszka (A) wymienia 2–3 charakteryzuje epokę przykłady śladów lodowcową (C); działalności lądolodu wyjaśnia znaczenie w Polsce (A) pojęć „morena czołowa” i „morena denna” (B) wyjaśnia, dlaczego rzeźba terenu w Polsce ma charakter pasowy (B) opisuje rzeźbę terenu wybranego pasa, podając także m.in.: nazwy krain geograficznych, nazwy i wysokości najwyższych wzniesień (C) 20 Wymagania Wymagania wykraczające dopełniające (ocena celująca) (ocena bardzo dobra) (D) opisuje krajobraz polodowcowy (D); wskazuje obszary w Polsce, na których występuje rzeźba polodowcowa (A) na podstawie analizy mapy wskazuje obszary w Polsce, na których działanie sił zewnętrznych jest najbardziej widoczne (D) wyszukuje w najbliższej okolicy (lub w miejscach odwiedzanych w czasie wakacji) ślady działania lądolodu (D); opracowuje opis wyprawy „Śladami lądolodu” (D) opisuje krajobraz okolicy swojego miejsca zamieszkania, uwzględniając działanie sił wewnętrznych i zewnętrznych (D) Tytuł Numer w podręcz i temat 4. niku 7. lekcji Skały, Poznajemy po skały których chodzi my 8. Jakie rodzaje skał występują w okolicy? (wycieczk a) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) podaje po 1 przykładzie skał litych, zwięzłych i luźnych (A); rozpoznaje wybrane 3 skały (C); podaje przykłady zastosowania 2 wybranych skał (C) podczas wycieczki wskazuje przykłady skał: litej, zwięzłej i sypkiej (D) Wymagania podstawowe przyporządkowuje (ocena dostateczna) poznanym grupom skał po 2 nazwy skał spośród podanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady zastosowania 3–4 wybranych skał (C) segreguje znalezione okazy skał na skały: lite, zwięzłe i luźne (D) Wymagania rozszerzające omawia (ocena budowę dobra) skał (A); wyjaśnia, od czego zależy twardość skały (B) przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastosowanie) (D) 5. Gleby Polski 9. Jakie rodzaje gleb występują w Polsce? omawia znaczenie gleby w rozwoju roślin (A) wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby (B) omawia skład próchnicy (A); wymienia typy gleb (A) 6. Lasy Polski 10. Rozmieszczenie lasów w Polsce podaje przykłady wykorzystywania lasów w Polsce we wcześniejszych okresach na podstawie tekstu omawia zmiany w rozmieszczeniu lasów w Polsce w dziejach (D); wyjaśnia, wskazuje obszary w Polsce, na których zachowało się najwięcej i najmniej lasów (D); podaje 21 Wymagania dopełniające wymienia (ocena bardzo rodzaje dobra) skał przeważających (występujących najczęściej) w poszczególnych częściach Polski (C); porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (D) przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastosowanie, a także zdjęcia terenu, na którym znaleziono okazy oraz ciekawostki zaczerpnięte z różnych źródeł informacji) (D) wymienia najżyźniejsze i mało żyzne gleby występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski miejsca występowania czarnoziemów (D) wyjaśnia, dlaczego drzewa iglaste są mniej odporne na zanieczyszczenia przemysłowe Wymagania wykraczające wyszukuje (ocena w celująca) różnych źródłach dodatkowe informacje o jednej z omawianych grup skał (D) wykonuje folder „Skały w naszej okolicy” (D) opisuje gleby występujące w najbliższej okolicy (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o szkodnikach lasu; przedstawia kilka szkodników lasu (D) Tytuł w podręcz niku Numer i temat lekcji 11. Poznajemy typy lasów w Polsce 7. Wody powierzc hniowe Polski 12. Poznajemy rzeki Polski 13. Jeziora i bagna w Polsce Wymagania konieczne Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające historycznych (A) dlaczego (ocena dostateczna) korzystne przyczyny (ocenazmniejszadobra) jest sadzenie lasów nia się w przeszłości mieszanych (B) powierzchni lasów (A) rozpoznaje pospolite odróżnia las wymienia drzewa iglaste (C); naturalny podstawowe typy lasu rozpoznaje pospolite od posadzonego występujące w Polsce drzewa liściaste (C); (C); wymienia po (A); wskazuje na opisuje wybrany typ kilka roślin mapie Polski tereny, lasu (D) charakterystycznyc na których występują h dla poznanych bory świerkowe i typów lasu (C) jodłowe (D); wymienia gatunki charakterystyczne dla poznanych typów lasu (A) wskazuje na mapie wyjaśnia, które rzeki wskazuje na mapie rzekę główną i jej nazywamy głównymi, dorzecza Wisły i Odry dopływy (C); a które – dopływami oraz dział wodny odczytuje z mapy (B); odczytuje z mapy między tymi rzekami Polski nazwy kilku nazwy dopływów (C); wskazuje na rzek głównych (D) Wisły i Odry (D) mapie Kanał Bydgoski i Kanał Augustowski (C) wskazuje na mapie wskazuje na mapie wymienia typy jezior największe jeziora w Polski obszary występujące w Polsce Polsce (C); bagienne (C); (A); charakteryzuje wymienia 2 różnice wyjaśnia, w jakim typy jezior między jeziorami celu buduje się występujące w Polsce a stawami (A) sztuczne zbiorniki (C) wodne (B); wymienia zastosowania torfu 22 Wymagania dopełniające i(ocena szkodniki bardzo niż dobra) drzewa liściaste (B) wyjaśnia związek między rozmieszczeniem lasów a rodzajem gleb (D); porównuje grądy z lasami bukowymi (D); wyjaśnia, dlaczego runo lasu liściastego jest najbogatsze wiosną (B) korzystając z mapy i podręcznika, przygotowuje informacje na temat Wisły i Odry – „od źródła do ujścia” (D) Wymagania wykraczające (ocena celująca) uzasadnia, popierając to przykładami, że sadzenie lasów jednogatunkowych ułatwia ich niszczenie przez szkodniki (D); wymienia gatunki chronione rosnące w borach, lasach grądowych, lasach łęgowych i lasach bukowych Polski (A) ocenia (ogólnie) czystość głównych rzek Polski (D) omawia powstawanie opracowuje folder bagien (A); wyjaśnia, „Typy jezior dlaczego na w Polsce” (A) obszarach wcześniejszych zlodowaceń występuje niewiele jezior (B) Tytuł w podręcz niku 8. Bogaty świat przyrody ożywionej Numer i temat lekcji 14. Jak podzielo no świat organizmów? 15. W jaki sposób uporządko wano królestwo roślin? 9. Formy ochro ny przyro dy Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (A) (ocena dostateczna) odróżnia komórkę podaje nazwy roślinną od komórki królestw, na które zwierzęcej (C); podzielono organizmy wymienia 2 (A); wyjaśnia, charakterystyczne dlaczego rośliny cechy roślin (A) są organizmami samożywnymi (B) podaje nazwy w podanej przez gatunkowe 2–3 nauczyciela nazwie dowolnych organizmu (np. sosna organizmów (A) zwyczajna) wskazuje człon oznaczający rodzaj i człon oznaczający gatunek (C) wymienia 2–3 formy wyjaśnia, dlaczego ochrony przyrody w należy chronić Polsce (A); omawia przyrodę (B); wskazusposób zachowania się je na mapie 2–3 parki na obszarach narodowe położone chronionych (B) najbliżej miejsca zamieszkania (C) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) charakteryzuje poszczególne królestwa (C); omawia funkcje poszczególnych struktur komórkowych (C) omawia zasługi Karola Linneusza (A) 16. W charakteryzuje jaki poszczególne formy sposób ochrony przyrody chronim (C); wyjaśnia, na y czym polega ochrona przyrodę całkowita, a na czym w Polsce – ochrona częściowa ? (B) 17,18. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Polska – moja ojczyzna” 10. Podsumowani e Dział 2. Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia 1. 19. Jakie wskazuje na mapie wyjaśnia, dlaczego Warunki warunki Polski rzeki najwięcej wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest 23 Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy odpowiednim królestwom (D) Wymagania wykraczające (ocena celująca) wyszukuje w różnych źródłach przykłady roślin pasożytniczych i mięsożernych (A) na podstawie ilustracji wskazuje podobieństwa między gatunkami sosny (C) wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin (A) porównuje park narodowy z rezerwatem przyrody (C) wymienia formy ochrony przyrody w najbliższej okolicy (A); prezentuje informacje o najbliższym parku narodowym (D) wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest wyszukuje w różnych źródłach informacje o Tytuł Numer w podręcz i temat życia niku w panują lekcji w Morzu Morzu Bałtyckim Bałtyckim? 2. Podwodny świat morskich glonów 20. Poznajemy glony morskie 3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem 21. Poznajemy „rzeźbiarzy ” wybrzeża 22. Czym charakteryz uje się pogoda nad morzem? 4. 23. Wędrujem Osobliwoy po ści pobrzeżac przyrodnih cze Wymagania konieczne Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe wpadające do Morza organizmów (ocena dostateczna) Bałtyckiego (C); występuje w wodach odczytuje z mapy przybrzeżnych (B) w podręczniku nazwy krajów nadbałtyckich (C) Wymagania rozszerzające nazywane (ocenamorzem dobra) śródziemnym (B); porównuje wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego z wybrzeżem zachodnim (C) wyjaśnia, co na podstawie ilustracji wymienia nazywamy plechą omawia przystosowania (B); opisuje plechę rozmieszczenie glonów do życia w dowolnego glonu glonów morskich (C); morzu (A); wyjaśnia, (D) omawia rolę planktonu czym glony różnią się w morzu (A) od roślin (B) na podstawie ilustracji wymienia cechy charakteryzuje opisuje wybrzeże charakterystyczne działalność fal wysokie i wybrzeże wybrzeża niskiego na wybrzeżu niskim i niskie (C); wskazuje i wybrzeża wybrzeżu wysokim na mapie mierzeję i wysokiego (A) (C); omawia rolę jezioro przybrzeżne Wisły w tworzeniu (C) Żuław Wiślanych (A) wymienia charakterystyczne cechy pogody nad morzem (A) wskazuje 2–3 różnice wyjaśnia, jak między pogodą nad powstaje bryza morzem a pogodą morska (B) w głębi lądu i (D) wskazuje na mapie Polski pas pobrzeży (C); wymienia parki narodowe na pobrzeżach (A); podaje przykłady osobliwości nadmorskich parków narodowych (C) opisuje Woliński Park Narodowy (A) 24 Wymagania Wymagania dopełniające wykraczające bardzo (ocena słabo bardzo zasolone dobra) stanie (ocena czystości celująca) Morza (B); omawia związek Bałtyckiego (D) zasolenia wód z występowaniem roślinności (D) wyjaśnia związek między przenikaniem światła w morzu a rozmieszczeniem glonów morskich (C) wyjaśnia, dlaczego wybrzeże wysokie cofa się (B); podaje przykłady budującej działalności morza (A) podaje przykłady wykorzystania przez człowieka glonów morskich (A) przygotowuje w formie plakatu ilustrowany słowniczek pojęć (np.: wybrzeże wysokie, wybrzeże niskie, mierzeja, jezioro przybrzeżne, zatoka, półwysep, wyspa) (D) wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego bryza w nocy wieje pobyt nad morzem od lądu ku morzu, korzystnie wpływa na a w dzień – odwrotnie drogi oddechowe (B) (B) podaje przykłady planuje tygodniową niszczącej i budującej wycieczkę po działalności morza pobrzeżach bałtyckich (A); charakteryzuje i uzasadnia wybór parki narodowe na trasy (D) Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania Wymagania w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające dopełniające bałtyckich niku pobrzeży lekcji wskazuje na mapie (ocena dostateczna) (ocena dobra) pobrzeżach (ocena bardzo (C) dobra) bałtyckich wymienione parki (C) 24. Jak wymienia główne wymienia główne omawia główne wymienia gałęzie ludzie miasta pobrzeży zajęcia cechy krajobrazu przemysłu gospodaruj (A) mieszkańców pobrzeży (A) przeważające w ą pobrzeży (A) głównych miastach na pobrzeży (A) pobrzeżach bałtyckich? 5. 25, 26. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia” Podsumowan ie Dział 3. Jeziora – słodkowodne środowisko życia 1. 27. Jakie wymienia czynniki wymienia źródła wyjaśnia, od czego wyjaśnia związek Warunk czynniki niezbędne do życia dwutlenku węgla zależy ilość światła w przenikania światła z i życia umożliwi roślinom wodnym (A) zawartego w wodzie jeziorze i głębokość, występowaniem roślin w jezio ają życie (A); porównuje na jaką ono dociera w jeziorze (B); rze w jeziorz temperaturę wody (B); omawia korzyści, wyjaśnia, dlaczego e? w jeziorze latem i jakie mieszanie się woda w jeziorze nigdy zimą (C) wody przynosi nie zamarza do dna organizmom wodnym (C) (C) 2. 28. podaje przykłady rysuje schematycznie dzieli glony omawia budowę SłodkoPoznajemy glonów występujących glony słodkowodne okrzemek (A); wodne glony w wodach słodkich jednokomórkowe i na jednokomórkowe, porównuje okrzemkę glony słodkowodn (A); rozpoznaje kolonijne (C); omawia kolonijne z pierwotkiem (D); e struktury znaczenie glonów (A) i wielokomórkowe wyjaśnia, dlaczego organizacyjne glonów (C); podaje przykłady glonów nie zalicza (jednokomórkowe, glonów jednosię do roślin (B) kolonijne, komórkowych, 25 Wymagania wykraczające (ocena celująca) porównuje warunki życia w jeziorze z warunkami życia na lądzie (D) korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje możliwe przyczyny śnięcia ryb w jeziorze w okresie letnim (D) Tytuł w podręcz niku 3. Jak rośliny przystoso wały się do życia w wodzie ? 4. Roślinnoś ć naszych jezior 5. Wędruje my po Pojezierzach Mazurski m i Suwalski m 6. Podsumowan Numer i temat lekcji Wymagania konieczne Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające wielokomórkowe) (C) (ocena dostateczna) kolonijnych (ocena dobra) i wielokomórkowych (C) 29. Jak wyjaśnia, dlaczego wymienia 2–3 cechy posługując się rośliny łodygi roślin wodnych budowy przykładami, przystosow są elastyczne przystosowujące charakteryzuje rodzaje ały się do i wytrzymałe na rośliny do życia w liści występujących u życia rozerwanie (C) wodzie (A) roślin wodnych (C) w wodzie? 30. Jakie rośliny spotyka my w jeziorz e? rozpoznaje 2–3 rośliny strefy przybrzeżnej (C); podaje nazwy stref życia w jeziorze (A) 31. W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich wskazuje na mapie Polski Pojezierze Mazurskie (C); odczytuje z mapy nazwy kilku jezior (C) opisuje warunki życia w strefie przybrzeżnej (B); określa granicę między strefą przybrzeżną a strefą otwartej toni wodnej (B) wskazuje na mapie szlak opisany w podręczniku (C) omawia znaczenie szuwarów (C); omawia przystosowania roślin do życia w strefie otwartej toni wodnej (A) charakteryzuje miasta leżące nad wielkimi jeziorami: RucianeNidę, Mikołajki, Giżycko (C) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) wyjaśnia rolę komór powietrznych w liściach i łodygach (B); omawia sposób rozmnażania się roślin wodnych (A) wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin wodnych (D) przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela gatunki roślin odpowiednim strefom życia w jeziorze (C/D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o ptakach mających miejsca lęgowe w szuwarach (D) opisuje osobliwości przyrodnicze na trasie rejsu po wielkich jeziorach mazurskich (A) wyszukuje w różnych źródłach informacje o wybranym jeziorze i okolicach (D); na ich podstawie opracowuje folder (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o Wigierskim Parku Narodowym (D) wskazuje na mapie wymienia opisuje Puszczę opisuje krajobraz Polski Pojezierze osobliwości Augustowską (C) Pojezierza Suwalskie (C); przyrodnicze Suwalskiego, wskazuje na mapie Puszczy uwzględniając siły, Polski jezioro Augustowskiej które go kształtowały Hańcza (C) (A) (D) 33, 34. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Jeziora – słodkowodne środowisko życia” 32. Poznajemy Pojezierze Suwalskie 26 Wymagania wykraczające (ocena celująca) Tytuł Numer Wymagania konieczne w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) ie niku lekcji Dział 4. Ląd jako środowisko życia 1. Mchy 35. wymienia 2–3 – jedne Poznajemy siedliska, w których z budowę występują mchy (A); pierwszyc mchów rysuje mech na h roślin podstawie obserwacji lądowych makroskopowej (C) 2. Bliscy krewni olbrzymó w sprzed milionów lat 36. Jaką rolę mchy odgrywają w przyrodzi e i w gospodar ce? 37. Poznajemy paprocie Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) na okazie mchu lub na opisuje budowę i rolę planszy wskazuje poszczególnych części chwytniki, łodyżkę mchu (C) i zarodnię (C) odróżnia torfowiec od omawia rolę mchów w opisuje budowę liści innych mchów (C); przyrodzie torfowca (C) podaje 2 przykłady i gospodarce (A) wykorzystania torfu (A) nazywa części paproci (A); wskazuje zarodnie na liściu paproci (C) wymienia miejsca występowania paproci (A); rozpoznaje na ilustracjach paprocie chronione (C) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) uzasadnia stwierdzenie, że mchy są najprostszymi roślinami lądowymi (D); wymienia 3–4 gatunki mchów występujące w Polsce (A) wyjaśnia związek budowy liści z magazynowaniem wody przez torfowiec (B) opracowuje informacje o wybranych gatunkach mchów (w formie albumu lub wystawki) (D) omawia kształt blaszek wyjaśnia sposób liściowych u paproci otwierania zarodni u (A); paproci (B) opisuje położenie zarodni u paproci (C) 27 wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy roślinami pionierskimi (B) przygotowuje informacje o paprociach uprawianych w klasie (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o salwinii pływającej (D) Tytuł Numer w podręcz i temat niku 38.lekcji Poznajemy skrzypy i widłaki Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) odróżnia skrzyp od innych roślin (C); odróżnia widłak od innych roślin (C) 3. Rośliny 39. Które nasienne rośliny należą do nasiennych? wymienia rośliny należące do nagonasiennych (A); podaje 3–4 przykłady roślin okrytonasiennych (A); rozpoznaje nasiona wybranych roślin (C) 4. Jak jest zbudowan a roślina nasienna? 40. Budowa i rola korzeni roślin nasiennych nazywa części rośliny nasiennej (A); wymienia 2 funkcje korzeni (A) rozpoznaje typy systemów korzeniowych roślin (C) 41. Poznajemy budowę i funkcje pędu opisuje budowę pędu nadziemnego (B); omawia rolę łodygi (A); opisuje budowę zewnętrzną liścia (C) podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (A); wymienia funkcje liścia (A) Wymagania podstawowe wymienia (ocena dostateczna) 2–3 miejsca występowania skrzypów i widłaków (A); wymienia 2–3 gatunki widłaków występujące w Polsce (A) podaje przykłady wykorzystania roślin nasiennych (C) Wymagania rozszerzające odróżnia (ocena pędy dobra) wiosenne od letnich u skrzypu (C); opisuje budowę morfologiczną widłaka (C) wyjaśnia znaczenie nazw: „nagonasienne” i „okrytonasienne” (B) Wymagania dopełniające charakteryzuje (ocena bardzo rolę dobra) pędów wiosennych i letnich skrzypu (B); uzasadnia nazwę „rośliny zarodnikowe” (D) wyjaśnia, w jakim celu rośliny wytwarzają nasiona (B); wskazuje różnice między roślinami zarodnikowymi a roślinami nasiennymi (D) porównuje systemy wymienia przykłady korzeniowe roślin – palowy i wiązkowy mających korzenie (C); spichrzowe opisuje budowę (A) morfologiczną korzeni (C) omawia funkcje pędów podaje przykłady – nadziemnego i przekształceń łodyg podziemnego (A); (A); omawia kształt wymienia funkcje liści, podając łodygi (A); omawia przykłady (C) rolę aparatu szparkowego u roślin 28 Wymagania wykraczające wykonuje (ocenafolder celująca) (album, wystawkę) „Rośliny zarodnikowe” (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o powstawaniu węgla kamiennego (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o roślinach nasiennych występujących w najbliższej okolicy (D) podaje przykłady przekształceń korzeni (A) podaje przykłady przekształceń liści (A); omawia wykorzystanie poszczególnych części roślin przez człowieka (A) Tytuł w podręcz niku Numer i temat lekcji 42. Jak zbudowany jest kwiat rośliny nasiennej? 43. Co kryje owoc? 5. Budowa i różnorod ność grzybów 44. W króle stwie grzybów 45. Jak odróżniać Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) podaje nazwy części podaje nazwy części kwiatu kwiatu (A); na modelu lub (A); na modelu lub planszy planszy wskazuje poszczególne wskazuje poszczególne części części kwiatu (C) kwiatu (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „kwiaty jednopłciowe” i „kwiaty obupłciowe” (B) dzieli owoce na suche i opisuje mięsiste (C); podaje przystosowania przykłady owoców owoców do suchych i mięsistych rozprzestrzeniania (C); rozpoznaje przez zwierzęta (C); nasiona fasoli, grochu, omawia warunki słonecznika itd. (D) niezbędne do kiełkowania nasion (A) na podstawie wyjaśnia, dlaczego obserwacji rysuje grzyby tworzą grzyb kapeluszowy odrębne królestwo (B) (D); podaje nazwy części grzyba (kapelusz, trzon) (A) wyjaśnia, dlaczego należy zbierać tylko odróżnia gatunki jadalne grzybów Wymagania rozszerzające (A) (ocena dobra) opisuje kwiatostany męskie i żeńskie roślin nagonasiennych (C); odróżnia kwiat od kwiatostanu (C); charakteryzuje rolę poszczególnych części kwiatu (C) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) wyjaśnia znaczenie pojęć: „zapylenie” i „zapłodnienie” (B); rozpoznaje typy kwiatostanu (D); korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (D) charakteryzuje omawia budowę przystosowania owocu (C); planuje owoców do różnych doświadczenie, które sposobów rozsiewania pozwoli określić (C) warunki kiełkowania nasion (D) podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (A); podaje przykłady szkodliwego działania grzybów na żywność i organizmy (B) wymienia cechy budowy 29 Wymagania wykraczające (ocena celująca) wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania rośliny (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o nasionach bogatych w białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy sole mineralne (D) wyjaśnia, dlaczego nie wyszukuje w różnych należy niszczyć źródłach informacje o owocników grzybów grzybicy (D) (B); opisuje kształty owocników, podając przykłady (C) wymienia objawy, wyszukuje w różnych które mogą świadczyć źródłach informacje o Tytuł Numer w podręcz i temat niku grzyby lekcji jadalne od trujących? Wymagania konieczne Wymagania Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające dopełniające znane sobie grzyby od(ocena gatunków dostateczna) morfologicznej (ocena dobra) o(ocena zatruciu bardzo grzybami dobra) (B); rozpoznaje 2–3 trujących (D) grzybów ułatwiające (A) gatunki grzybów ich rozpoznawanie (A) jadalnych (C) 30 Wymagania wykraczające chronionych (ocena celująca) gatunkach grzybów (D); przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (D) Tytuł Numer w podręcz i temat 6. Porosty niku 46.lekcji Poznajemy porosty Wymagania konieczne Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające wymienia miejsca omawia (ocenaznaczenie dostateczna) omawia (ocena kształt dobra) i występowania porostów (A) barwę plech porostów porostów (A); (A) wymienia organizmy tworzące porost (A) 7. 47, 48. Powtórzenie wiadomości z działu „Ląd jako środowisko życia" Podsu49. Sprawdzian wiadomości mowan ie Dział 5. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich 1. 50. wskazuje na mapie odczytuje z mapy wymienia cechy Niziny Poznajemy Polski pas nizin (C); Polski nazwy nizin krajobrazu nizin Środko Nizinę odczytuje z mapy (C); na podstawie (A); omawia woŚląską nazwy mapy określa związek warunków polskie najważniejszych miast położenie Niziny klimatycznych Niziny Śląskiej (C) Śląskiej (C); omawia i glebowych z cechy klimatu Niziny gospodarką Śląskiej (A) na Nizinie Śląskiej (C) 51. wskazuje na mapie wskazuje na mapie wymienia cechy Poznajemy Polski Nizinę Polski rozległe krajobrazu Niziny Nizinę Mazowiecką (C); obszary leśne na Mazowieckiej (A) Mazowieck wskazuje na mapie Nizinie ą Polski Wisłę, Mazowieckiej (C) Warszawę, Łódź (C) 52. Jakie wskazuje na mapie omawia klimat wyjaśnia, dlaczego osobliwo Polski Polesie Niziny Podlaskiej Polesie Lubelskie ści Lubelskie i Nizinę (A); wymienia parki jest krainą słabo 31 Wymagania dopełniające wyjaśnia, (ocena bardzo dlaczego dobra) porosty nazywa się organizmami symbiotycznymi (B); wyjaśnia, dlaczego porosty nazywamy wskaźnikami czystości powietrza (B) Wymagania wykraczające charakteryzuje (ocena celująca) porosty występujące w najbliższej okolicy (D); wnioskuje o czystości powietrza na podstawie obecności porostów (D) omawia rolę lądolodu w kształtowaniu krajobrazu nizin (B); na podstawie mapy wymienia bogactwa mineralne występujące na Nizinie Śląskiej (C) przygotowuje przewodnik turystyczny po wybranej nizinie, uwzględniający walory przyrodniczogeograficzne, zabytki i miejsca, które warto odwiedzić (D) opisuje krajobraz Niziny Mazowieckiej, uwzględniając wpływ lądolodu (D) omawia pochodzenie jezior występujących na Polesiu Lubelskim Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające niku spotkamy lekcji Podlaską (C); narodowe (ocena dostateczna) na Polesiu przekształconą (ocena dobra) przez na wskazuje na mapie Lubelskim i Nizinie człowieka (B); Polesiu Polski główne miasta Podlaskiej (A) omawia wybrany Lubelski Polesia Lubelskiego i park narodowy m Niziny Podlaskiej (C) (nazwa, symbol, i Nizinie położenie, co Podlaskie podlega ochronie) j? (C) 2. 53. wskazuje na mapie podaje przykłady wyjaśnia, w jaki Puszcza Poznajemy Polski Puszczę roślin sposób odbywa się Białowie Puszczę Białowieską (C); na występujących w krążenie substancji ska Białowiesk podstawie zdjęcia Puszczy pokarmowych w lesie – ą opisuje wygląd żubra – Białowieskiej (A) (B) pierwotn symbolu y obszar Białowieskiego Parku leśny Narodowego (C) 3. 54. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich" Podsumowan ie Dział 6. Krajobrazy wyżyn 1. 55. Czym na podstawie zdjęcia wskazuje na mapie omawia wpływ Wyżyn charakteryz lub obserwacji opisuje Polski Wyżynę Śląską działalności a uje się krajobraz Wyżyny (C); wymienia 2–3 człowieka na Śląska krajobraz Śląskiej (C); wskazuje bogactwa mineralne krajobraz Wyżyny Wyżyny na mapie Polski występujące na Śląskiej (C) Śląskiej? główne miasta Wyżynie Śląskiej (A) Wyżyny Śląskiej (C) 32 Wymagania dopełniające (A); (ocena charakteryzuje bardzo dobra) parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (C) Wymagania wykraczające (ocena celująca) opowiada historię Puszczy Białowieskiej (A); wyjaśnia, w jaki sposób drzewa oddziałują na inne organizmy (i odwrotnie) (B) wyszukuje w różnych źródłach informacje o osobliwościach Białowieskiego Parku Narodowego (D) uzasadnia stwierdzenie, że środowisko Wyżyny Śląskiej nie jest przyjazne dla jej mieszkańców (D) proponuje działania, które mogą poprawić stan środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej (D) Tytuł w podręcz 2. niku Wyżyna Krakow sko- Częstochowska – kraina białych skał Numer i temat 56.lekcji Czym charakteryz uje się krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej? 57. Dlaczego na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej jest duża różnorodność roślin? 3. Wśród 58. wąwozów Poznajemy i pól Wyżynę Wyżyny Lubelską Lubelskiej Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) na podstawie zdjęcia omawia wygląd Jaskini Łokietka (A); opowiada historię Jaskini Łokietka (A) Wymagania Wymagania podstawowe rozszerzające wskazuje (ocena dostateczna) na mapie wymienia (ocenacechy dobra) Polski Wyżynę krajobrazu Krakowskokrasowego (A) - Częstochowską (C) Wymagania Wymagania dopełniające wykraczające opisuje (ocena bardzo krajobraz dobra) omawia (ocena celująca) krasowy (D); zastosowanie skał wymienia osobliwości wapiennych (A) krajobrazu Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej (A) wymienia typy lasu, które występują na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej (A) podaje przykłady roślin występujących na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej (A) uzasadnia celowość utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego (D) omawia przystosowania suchorośli do warunków życia (A) wskazuje na mapie wymienia rośliny charakteryzuje wyjaśnia, w jaki Polski Wyżynę uprawiane krajobraz Wyżyny sposób powstają Lubelską (C); na Wyżynie Lubelskiej (C) wąwozy (B) wskazuje na mapie Lubelskiej Polski główne najczęściej (A) miasta Wyżyny Lubelskiej (C) 59. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy wyżyn” 60. Sprawdzian wiadomości z działów „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich” i „Krajobrazy wyżyn” 4. Podsumowan ie Dział 7. Krajobrazy gór 1. Góry 61. Góry wskazuje na mapie Świętokrz Świętokrzy Polski Góry wyjaśnia przyczyny zniszczenia lasów w wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie 33 wyszukuje w różnych źródłach informacje o Ojcowskim Parku Narodowym (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o Roztoczańskim Parku Narodowym (D) podaje przykłady wyszukuje w różnych zjawisk krasowych w źródłach informacje o Tytuł Numer w podręcz i temat yskie niku – skielekcji kraina – kraina gołoborzy gołoborzy 2. Sudety – góry o osobliw ych formach skalnych Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Świętokrzyskie (C); odczytuje z mapy wysokość najwyższych wzniesień w Górach Świętokrzyskich (C) 62. wskazuje Sudety na Poznajemy mapie Polski (C); Sudety odczytuje nazwę wysokość najwyższego szczytu Sudetów (C) 3. Tatry – kraina turni, dolin i jezior górskich 63. Poznajemy wysokogórs ki krajobraz Tatr wskazuje Tatry na mapie Polski (C); na podstawie zdjęcia omawia charakterystyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego (C) 4. Pogoda i roślinn ość Tatr 64. Czym wymienia 2–3 cechy charakteryz tatrzańskiej pogody uje się (A) pogoda w Tatrach? Wymagania Wymagania podstawowe rozszerzające Górach (ocenaŚwiętodostateczna) są pasmami (ocena dobra) krzyskich (B) niewysokich wzniesień (B); wyjaśnia, w jaki sposób powstały gołoborza (B) wyjaśnia znaczenie wskazuje na mapie pojęcia „kotlina” (B); Polski pasma górskie wskazuje na mapie otaczające Kotlinę Polski Kotlinę Jeleniogórską (C); Jeleniogórską (C) wskazuje na mapie Polski miasta uzdrowiskowe w Kotlinie Jeleniogórskiej (C) wskazuje Rysy na opisuje krajobraz Tatr mapie Polski (C); Wysokich (C); opisuje wymienia charaktekrajobraz Tatr rystyczne elementy Zachodnich (C); krajobrazu wyjaśnia, jak powstają wysokogórskiego (A) żleby (B) wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (B) oblicza temperaturę na szczytach, znając temperaturę u podnóża gór (D) 34 Wymagania dopełniające Górach (ocena bardzo Święto-dobra) krzyskich (C); wyjaśnia przyczyny wymierania jodeł w Puszczy Jodłowej (B) opisuje krajobraz Karkonoszy (C); wyjaśnia, dlaczego w Sudetach obumierały lasy (B) używa ze zrozumieniem terminów: „turnia”, „grań”, „żleb”, „stożek piargowy” (D); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (D) omawia charakterystyczne cechy wiatru halnego (A) Wymagania wykraczające Świętokrzyskim (ocena celująca) Parku Narodowym (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o parkach narodowych w Sudetach (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o miejscach w Tatrach Wysokich, które warto zobaczyć (D) opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (D) Tytuł Numer w podręcz i temat niku 65.lekcji Poznajemy roślinność Tatr Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) podaje nazwy pięter roślinnych w Tatrach (A); omawia wybrane piętro roślinne w Tatrach (C) Wymagania podstawowe odróżnia (ocena dostateczna) limbę od sosny zwyczajnej (C); wyjaśnia, dlaczego limba jest drzewem chronionym (B) 5. 66, 67. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Krajobrazy gór" Podsumowan ie Dział 8. Budowa i właściwości materii 1. O 68. Jakie podaje przykłady podaje nazwy 2 sił, oddziasiły zjawisk związanych z które wprawiają ływaniac działają przyciąganiem przedmioty w ruch h w przyrodz ziemskim (C) (A); wskazuje w przyro ie? przykłady dzie i ich oddziaływań skutkach sprężystych w życiu codziennym (C) 69. nazywa bieguny wskazuje przykłady Poznajemy magnesu (A); podaje oddziaływania przykłady przykłady magnetycznego działania przedmiotów i oddziaływania siły przyciąganych przez elektrostatycznego w oddziaływa magnes (A) życiu codziennym (C) nia Wymagania rozszerzające opisuje (ocena dobra) przystosowania kosodrzewiny do życia w warunkach górskich (C); wyjaśnia, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślinności w górach (B) Wymagania dopełniające opisuje (ocena bardzo dobra) przystosowania roślin (innych niż kosodrzewina) do życia w surowym klimacie górskim (C) Wymagania wykraczające wyszukuje (ocena w celująca) różnych źródłach informacje o Tatrzańskim Parku Narodowym (D) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania siły grawitacji i siły tarcia (A) podaje przykłady współdziałania siły grawitacji z siłą tarcia (A) proponuje, posługując się przykładami, sposoby zmniejszania siły tarcia (C); wyjaśnia, czym jest spowodowany stan nieważkości (D) wyjaśnia znaczenie pojęć: „bieguny jednoimienne", „bieguny różnoimienne" (B) wyjaśnia działanie sił elektrostatycznych (B) podaje przykłady praktycznego zastosowania magnesu (A) 35 Tytuł Numer w podręcz i temat niku magnetyczlekcji nego i siły oddziaływa nia elektrostaty cznego 2. Jak 70. Jak przezwyci działa ężyć siłę dźwignia? grawitacji ? Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) podaje 2 przykłady wykorzystania dźwigni w życiu codziennym (C); rysuje żuraw (A) podaje 2 przykłady zastosowania bloku, równi pochyłej i kołowrotu (A); rozpoznaje na ilustracjach blok, równię pochyłą i kołowrót (C) 3. Z czego 72. Z rysuje modele atomu i jest czego jest cząsteczki (C); zbudowan zbudowany odróżnia na rysunkach y otaczający schematycznych otaczający nas świat? atomy nas świat? od cząsteczek (C); wymienia stany skupienia substancji 71. Czym są: blok, równia pochyła i kołowrót? Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) wymienia urządzenia, w których budowie wykorzystano zasadę działania dźwigni (C); wymienia nazwy maszyn prostych (A) rysuje schematycznie dźwignię dwustronną (C); rysuje schematycznie dźwignię jednostronną (C) omawia działanie wybranej maszyny prostej (A) wyjaśnia zasadę działania bloku (C); opisuje budowę kołowrotu (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania równi pochyłej (A) podaje przykłady cząsteczek zbudowanych z jednakowych i z różnych atomów (C); omawia podstawowe właściwości ciał stałych, podaje przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia (C) 36 Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) porównuje budowę dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (D); omawia zasadę działania dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (A) podaje 2 przykłady zastosowania poznanych maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych (A) konstruuje model wskazanej przez nauczyciela maszyny prostej (D); prezentuje działanie skonstruowanej przez siebie maszyny prostej (D) porównuje ruch cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach (D); wyjaśnia zależność właściwości ciał stałych, cieczy i gazów od odległości między cząsteczkami wyszukuje w różnych źródłach i prezentuje (w formie plakatu, rysunków schematycznych, modeli) informacje o największych i najmniejszych Tytuł w podręcz niku Numer i temat lekcji Wymagania konieczne Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające (A) (ocena dostateczna) cieczy (ocena i gazów dobra) (A) 37 Wymagania Wymagania dopełniające wykraczające w (ocena tych substancjach bardzo dobra) atomach (ocena (D)celująca) (B) Tytuł Numer w podręcz i temat niku 73.lekcji Poznajemy właściwości fizyczne substancji Wymagania konieczne Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe omawia właściwości wymienia (ocena dostateczna) cechy, które fizyczne wybranych pozwalają określić substancji (C) właściwości substancji (A) 4. Właściwoś ci ciał stałych podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C); podaje przykłady ciał twardych, kruchych, plastycznych i sprężystych (C); rysuje ułożenie cząsteczek w ciałach stałych (C) omawia podstawowe właściwości cieczy (A) 74. Poznajemy właściwości ciał stałych 5. 75, 76. Właściwoś Poznajem ci cieczy y budowę i właściwo ści cieczy 6. 77. omawia właściwości Właściwoś Poznajemy gazów (A); podaje Wymagania Wymagania rozszerzające dopełniające porównuje (ocena dobra) wyjaśnia, (ocena bardzo od czego dobra) właściwości tej samej zależą właściwości substancji w różnych substancji (C) stanach skupienia (D) wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (A); na rysunku schematycznym rozpoznaje ciała bezpostaciowe i kryształy (C) wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (B); dzieli ciała stałe w zależności od sposobu ułożenia cząsteczek (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „przewodnik” i „izolator” (B) porównuje właściwości wyjaśnia, dzięki jakim fizyczne cieczy i ciał siłom krople mają stałych (C) kształt zbliżony do kuli; wyjaśnia, dlaczego lekkie przedmioty utrzymują się na powierzchni cieczy (B) wyjaśnia, dzięki czemu podaje przykłady możliwe jest świadczące o tym, że 38 porównuje ułożenie cząsteczek w ciałach bezpostaciowych i kryształach (C); podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (D) wyjaśnia, kiedy powstaje menisk wklęsły, a kiedy – menisk wypukły (B); porównuje przewodnictwo cieplne cieczy i ciał stałych (D); wyjaśnia, o czym decydują siły spójności i siły przylegania (B) uzasadnia związek budowy Wymagania wykraczające dowodzi (ocena celująca) doświadczalnie, że rozdrobnienie substancji nie wpływa na zmianę ich właściwości (D) wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia, czy powiedzenie „futro grzeje” jest prawdziwe (D) wyjaśnia, wykorzystując informacje zdobyte samodzielnie, dlaczego niektóre owady mogą „chodzić” po powierzchni wody(D) omawia zasady bezpieczeństwa przy Tytuł Numer w podręcz i temat ci gazów niku budowę lekcji i właściwoś ci gazów Wymagania konieczne Wymagania Wymagania (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające przykłady ogrzewanie (ocena dostateczna) mieszkań gazy(ocena nie są dobrymi dobra) praktycznego za pomocą kaloryferów przewodnikami ciepła wykorzystania (B) (C) ściśliwości i rozprężliwości gazów (C) Wymagania dopełniające cząsteczkowej (ocena bardzogazów dobra) z ich właściwościami (D); porównuje oddziaływania międzycząsteczkowe w ciałach stałych, cieczach i gazach (D) 7. Jak 78. W jaki podaje przykłady z wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, czym jest wyjaśnia związek zmiana sposób życia codziennego latem na jezdniach gęstość substancji (B); rozszerzalności temperatu zmiana potwierdzające powstają koleiny (B) wyjaśnia, na czym temperaturowej ciał ry temperatury zjawisko polega anomalna stałych z ich budową wpływa wpływa na rozszerzalności temrozszerzalność cząsteczkową (C); na ciała ciała stałe? peraturowej ciał temperaturowa wody podaje przykłady ciał, stałe, stałych (A) (B) które nie zmieniają ciecze i stanu skupienia pod gazy? wpływem temperatury (A) 79. W jaki podaje przykłady wyjaśnia, na jakiej porównuje zjawisko wyjaśnia, dlaczego sposób wykorzystania w zasadzie zamyka się parowania ze balony wypełnia się zmiany praktyce zjawiska szczelnie słoiki zjawiskiem wrzenia podgrzanym temperatury rozszerzalności z przetworami (B) (C); podaje przykłady powietrzem (B) wpływają temperaturowej cieczy z życia świadczące na ciecze i (A) o rozszerzalności gazy? temperaturowej gazów (A) 8. 80, 81. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Budowa i właściwości materii" Podsumowan ie 39 Wymagania wykraczające posługiwaniu (ocena celująca) się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (A) wyjaśnia, dlaczego nocne przymrozki i ocieplenia na przedwiośniu wpływają niekorzystnie na stan dróg (D) podaje przykłady wykorzystania zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów (inne niż omawiane na lekcji) (A) Tytuł Numer Wymagania konieczne w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) niku lekcjichemiczne wokół nas Dział 9. Przemiany 1. 82. rysuje modele Substancj Poznajemy budowy e proste i substancje pierwiastków (C); złożone proste podaje przykłady pierwiastków chemicznych (A); wymienia właściwości i zastosowania wybranych metali (A) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) odróżnia na rysunkach schematycznych pierwiastki chemiczne od związków chemicznych (C); określa właściwości metali wskazanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady niemetali będących ciałami stałymi i będących gazami (C) podaje 2 zastosowania dwutlenku węgla (A) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) wyjaśnia, dlaczego pierwiastki chemiczne nazywa się substancjami prostymi (B); podaje przykłady związków chemicznych (A); wymienia zastosowania metali o największej ciągliwości i kowalności (A); podaje przykłady zastosowania niemetali (A) 83. rysuje model wyjaśnia, dlaczego Związki cząsteczki wody (C); dwutlenek węgla jest chemiczne wymienia 3–4 używany do – związki chemiczne wypełniania gaśnic substancje występujące (B); wyjaśnia, złożone w przyrodzie (A) dlaczego związki chemiczne to substancje złożone (B) 2. 84, 85. Co wykonuje wyjaśnia, dlaczego podaje inne niż Mieszanin to są doświadczenie gleba jest mieszaniną wymienione y mieszazgodnie z instrukcją niejednorodną (B); na lekcji przykłady substancji niny? (D); zapisuje wymienia 2–3 mieszanin obserwacje (D); na przedmioty wykonane jednorodnych i podstawie obserwacji z mosiądzu, brązu (A); niejednorodnych (D); 40 Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) rysuje modele wskazanych przez nauczyciela pierwiastków chemicznych i związków chemicznych (D); podaje przykłady metali o różnej twardości (A) Wymagania wykraczające (ocena celująca) wyszukuje w różnych źródłach informacje o metalach i niemetalach występujących w organizmach (D) porównuje wybrane właściwości pierwiastków i związku chemicznego, który z nich powstał (D); wyjaśnia, czym jest reakcja chemiczna (B) wskazuje miejsca występowania w Polsce wybranych minerałów (D) projektuje doświadczenie potwierdzające, że woda jest mieszaniną niejednorodną (D); wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego katastrofy tankowców są groźne dla środowiska (B) Tytuł w podręcz niku Numer i temat lekcji 86. W jaki sposób rozdziela ć składniki mieszani n? 3. Właściwoś ci roztworów wodnych 87. Jak powstaj e roztwór ? 88. Jakie znaczenie mają roztwory Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) odróżnia mieszaninę jednorodną od mieszaniny niejednorodnej (C); wyjaśnia, dlaczego powietrze jest mieszaniną jednorodną (B); omawia właściwości fizyczne powietrza (A) rozdziela składniki 2– 3 mieszanin niejednorodnych (np. grochu i piasku, spinaczy i siarki, trocin i piasku) (D) sporządza roztwór według instrukcji (D); wymienia czynniki przyspieszające proces rozpuszczania (A); otrzymuje kryształy soli z roztworu wodnego (D) wyjaśnia znaczenie tlenu rozpuszczonego w wodzie dla organizmów (B) Wymagania Wymagania podstawowe rozszerzające odczytuje (ocena dostateczna) z wykresu wyjaśnia, (ocenapodając dobra) skład ilościowy przykłady, że woda powietrza (C) może tworzyć zarówno mieszaninę jednorodną, jak i niejednorodną (D) Wymagania dopełniające w (ocena praktyce bardzo częściej dobra) używa się stopów niż czystych metali (B) wyjaśnia, jak rozdzielić mieszaninę soli z wodą (A) proponuje sposób rozdzielenia składników mieszaniny jednorodnej, uwzględniając różne właściwości ciał tworzących tę mieszaninę (D) używa ze zrozumieniem pojęć: „rozpuszczalnik”, „substancja rozpuszczona” (B); wyjaśnia, na czym polega krystalizacja (B) wyjaśnia, na czym polega odparowanie (D) omawia różne sposoby rozdzielania mieszanin (A) wyjaśnia, dlaczego podwyższenie temperatury przyspiesza rozpuszczanie (B) wskazuje procesy krystalizacji zachodzące w przyrodzie (A) wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej roli wody jako rozpuszczalnika dowodzi, że nie wszystkie roztwory są przyjazne dla środowiska (D) podaje przykłady potwierdzające szkodliwość niektórych roztworów dla wyjaśnia, dlaczego roztwór jest przykładem mieszaniny jednorodnej (B) wyjaśnia, dlaczego picie wody mineralnej jest korzystne dla organizmu (B) 41 Wymagania wykraczające (ocena celująca) Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające niku wodne lekcji w (ocena dostateczna) (D) (ocena dobra) przyrodzie? 42 Wymagania Wymagania dopełniające wykraczające (ocena bardzo dobra) środowiska (ocena celująca) (D) Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające 4. Udział niku 89.lekcji Na podaje przykłady wymienia (ocena dostateczna) cechy wyjaśnia (ocena różnice dobra) tlenu w czym spalania (A); spalania (A); opisuje między utlenianiem a niektórych polega wymienia 2 skutki sposoby zapobiegania spalaniem (C); przemiana spalanie, korozji (A); wymienia korozji (A) wyjaśnia rolę tlenu w ch a na czym 2 sposoby zapobieprocesie spalania (B); chemiczn utlenianie gania korozji (A) podaje przykłady ych skutków korozji (A) 5. 90, 91. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Przemiany chemiczne wokół nas” Podsumowan ie Dział 10. Ochrona przyrody 1. Co i 92. W jaki podaje przykłady wymienia 2 źródła omawia działania jak sposób działań człowieka zanieczyszczeń człowieka w dawnych zagraża człowiek niekorzystnych dla powietrza (A); czasach, których przyrodz wpływa na środowiska wyjaśnia, dlaczego nie szkodliwe skutki w ie? środowisko przyrodniczego (C) należy wypasać bydła środowisku trwają do przyrodnic i uprawiać gleby w dziś (C); wyjaśnia, jak ze? pobliżu ruchliwych powstaje smog (B) tras komunikacyjnych (B) 93. W jaki wymienia 2–3 źródła wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego sposób zanieczyszczeń wód hałdy stanowią wylewanie ścieków do ścieki powierzchniowych zagrożenie dla rzek stanowi i odpady (A); podaje przykłady środowiska (B); zagrożenie dla stałe zanieczyszczeń proponuje sposoby środowiska i zdrowia niszczą środowiska zagospodarowania człowieka (B) środowisko w najbliższej okolicy hałd (C/D) ? (D) 43 Wymagania Wymagania dopełniające wykraczające wyjaśnia, (ocena bardzo na czym dobra) porównuje: (ocena celująca) spalanie, polega utlenianie w utlenianie komórkach (B) i oddychanie (D) wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady (B); dowodzi, że zatrucie jednego składnika środowiska powoduje niekorzystne zmiany pozostałych (D) dowodzi, że odpady składowane na wysypiskach mogą zanieczyścić wody podziemne i duże powierzchnie gleby (D); ocenia stan środowiska w najbliższej okolicy (D) wyszukuje w różnych źródłach informacje o najbardziej zanieczyszczonych miejscach w Polsce i wykonuje mapę tych miejsc, ilustrując ją zdjęciami, rysunkami itd. (D) Tytuł Numer Wymagania konieczne Wymagania Wymagania w podręcz i temat (ocena dopuszczająca) podstawowe rozszerzające 2. Jak niku 94.lekcji Jakie podaje 3 przykłady uzasadnia (ocena dostateczna) celowość omawia (ocena globalne dobra) ratować działania działań globalnych segregacji odpadów akcje przyrodę? służą służących ochronie (C) na rzecz ochrony ochronie środowiska (A) przyrody (C) przyrody? 95.W podaje 3 przykłady charakteryzuje wyjaśnia znaczenie jaki indywidualnych indywidualne pojęcia „utylizacja” sposób działań służących działania służące (B) możemy ochronie środowiska ochronie środowiska chronić (A) (C) przyrodę ? 3. 96, 97. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Ochrona przyrody” Podsumowan ie Wymagania dopełniające podaje (ocenaprzykłady bardzo dobra) odpadów szczególnie groźnych dla środowiska (D) proponuje działania lokalne służące ochronie środowiska (D) Wymagania wykraczające wyszukuje (ocena w celująca) różnych źródłach informacje o historii ochrony przyrody w Polsce (D) charakteryzuje stan środowiska w najbliższej okolicy (D) Wymagania edukacyjne: Przyroda klasa VI Program : Tajemnice przyrody” 44 Temat z podręcznika Numer i temat lekcji Zakres treści podręcznikowych Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe (R – rozszerzające, D – dopełniające, W – wykraczające) Ścieżka edukacyjna Treści ze ścieżki Uwagi 1 2 3 4 5 6 7 Dział: ZIEMIA CZĘŚCIĄ WSZECHŚWIATA Uczeń: • opisuje sposoby poznawania przyrody • objaśnia, w jaki sposób korzystać z informatora o egzaminie po VI klasie szkoły podstawowej (standardy) Uczeń: • proponuje metody i sposoby poznawania wybranych zagadnień, korzystając z wiedzy zdobytej w IV i V klasie (R) Edukacja czytelnicza i medialna • literatura popularnonaukowa Teoria helio- 2. Poznaje• Gwiazdy, • omawia budowę kalendarza centryczna my heliocen- gwiazdozbiory, • wskazuje zastosowania Kopernika tryczną planety kalendarza teorię • kalendarz • omawia główne założenia Mikołaja • teoria teorii heliocentrycznej Kopernika heliocentryczna • uzasadnia, że obserwacja jest głównym sposobem poznawania świata (R) • opisuje zasługi Mikołaja Kopernika dla rozwoju nauk przyrodniczych (R) • wyjaśnia pojęcie orbita (R) • wyjaśnia, co nazywamy polem Wychowanie patriotyczne i obywatelskie • sylwetki wielkich Polaków 1. W jaki sposób będziemy poznawać przyrodę w VI klasie? Pole 3. Pole • rozwój nauk • podaje przykłady świadczące 45 • Zapoznanie uczniów z: – zakresem materiału nauczania – wymaganiami programowymi na poszczególne oceny – sposobami sprawdzania i oceniania osiągnięć o ruchach ciał i ich przyczynach • prawo powszechnej grawitacji • pole grawitacyjne Ziemi 4. Pozna• powstanie jemy Układ Układu Słoneczny: Słonecznego Słońce • planety typu i bliższe Ziemi planety • warunki panujące na Księżycu 5. Pozna• planetoidy jemy dalekie • meteoryty ciała • planety– niebieskie olbrzymy • komety • znaczenie lotów i badań kosmicznych grawitacyjne grawitacyjne Ziemi Ziemi o istnieniu pola grawitacyjnego Ziemi • podaje jednostkę siły i masy • wyznacza masę wskazanego przedmiotu • na podstawie doświadczenia objaśnia zależność między masą ciała a jego ciężarem grawitacyjnym (R) • określa, od czego zależy wartość siły grawitacji (D) • wyjaśnia, dlaczego ciężar ciała zmienia się w zależności od odległości od środka Ziemi (D) Układ Słoneczny • podaje różnice między planetami a gwiazdami • opisuje warunki umożliwiające istnienie życia na Ziemi • wymienia planety Układu Słonecznego • opisuje, w jaki sposób powstał Układ Słoneczny (D/W) • porządkuje planety Układu Słonecznego od najbliższej Słońcu do najdalszej (R) • wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie ma atmosfery (D/W) • wskazuje różnice między planetoidami a meteorytami • wyjaśnia, co to są galaktyki • podaje przykłady wykorzystania sztucznych satelitów • wymienia różnice między Ziemią a planetami–olbrzymami (R) • wyjaśnia, w jakim celu podejmuje się loty w kosmos (R/D) Podsumujmy 6. Ziemia częścią Wszechświata – podsumo46 Edukacja czytelnicza i medialna • wydawnictwa informacyjne Wychowanie patriotyczne i obywatelskie • sylwetki wielkich Polaków wanie Dział: ZIEMIA – NASZA PLANETA Kula ziemska 7. Kula ziemska Pole 8./9. Poznamagnetyczne jemy Ziemi oddziaływania elektrostatyczne i magnetyczne • model Ziemi • wskazuje na globusie bieguny – globus ziemskie i oś Ziemi • ruch obrotowy • wyjaśnia związek pozornej Ziemi wędrówki Słońca po niebie • wymiary Ziemi z ruchem obrotowym Ziemi • podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej • oddziaływania • podaje przykłady elektrostaoddziaływań tyczne elektrostatycznych • przykłady • nazywa bieguny magnetyczne oddziaływań • rysuje linie pola magnetycznych magnetycznego • bieguny • wymienia 3–4 przykłady magnetyczne przedmiotów przyciąganych przez magnes • wyjaśnia, kiedy magnesy przyciągają się, a kiedy odpychają 47 • wymienia skutki ruchu obrotowego Ziemi (R) • wykreśla koło odpowiadające wymiarom Ziemi we wskazanej przez nauczyciela skali (R) • wyjaśnia, na czym polega elektryzowanie ciał przez tarcie (R) • wyjaśnia pojęcie pola magnetycznego (R) • wykazuje istnienie pola magnetycznego wokół magnesów (R) • objaśnia, na czym polegają oddziaływania magnetyczne (R/D) 10. Pole • dowody na • podaje przykład zjawiska magnetyczne istnienie pola mającego związek Ziemi magnetycznego z istnieniem pola Ziemi magnetycznego Ziemi • bieguny • podaje przykład magnesu magnetyczne naturalnego i geograficzne • za pomocą kompasu • magnesy wyznacza bieguny Ziemi naturalne Jak określić położenie geograficzne? 11. Co to jest • południki siatka i równoleżniki geogra• równik ficzna? • półkula północna i południowa • wskazuje na globusie południki i równoleżniki • wskazuje równik • pokazuje półkulę północną i południową 12. Współ• szerokość rzędne geograficzna geograficzne • długość geograficzna • południk zerowy • wskazuje południk zerowy • pokazuje półkulę wschodnią i zachodnią 48 • wyjaśnia, dlaczego igła magnetyczna ustawia się w kierunku północ–południe (R/D) • zaznacza na rysunku bieguny magnetyczne Ziemi (R) • pokazuje na rysunku rozmieszczenie biegunów magnetycznych i geograficznych (R) • objaśnia zależność między ziemskimi biegunami magnetycznymi a geograficznymi (D) • podaje przykłady materiałów, z których można wykonywać magnesy (R) • wyjaśnia, do czego służy siatka geograficzna (R) • wymienia cechy odróżniające równik od innych równoleżników (R) • wskazuje kierunki świata na mapie, posługując się południkami i równoleżnikami (W) • wyjaśnia pojęcia: długość geograficzna i szerokość geograficzna (R) 13. W jaki sposób określamy położenie geograficzne? Podsumujmy 14. Ziemia – nasza planeta. Podsumowanie 15. Sprawdzian • położenie • określa w stopniach położenie • określa w stopniach i minutach geograficzne geograficzne wskazanych położenie geograficzne wskazanych • ćwiczenia miejsc miejsc (R/D) w określaniu • odszukuje punkty na globusie, położenia mając podane współrzędne geograficznego geograficzne (R/D) tematy 2–14 Dział: ROLA SŁOŃCA Światło i zjawiska świetlne 16. Poznajemy źródła światła • naturalne • podaje przykłady źródeł źródła światła światła • sztuczne źródła • potrafi wskazać naturalne światła i sztuczne źródła światła • energia • buduje prosty obwód elektryczna elektryczny • wyjaśnia, jak zachować się w czasie burzy • podaje przykłady przewodników i izolatorów 49 • rysuje schemat prostego obwodu elektrycznego (R) • określa podstawowe właściwości przewodników i izolatorów (R) 17. Prosto• prostoliniowe liniowe rozchodzenie rozchodzenie się światła się światła • promień świetlny • ciała przezroczyste i nieprzezroczyste • cień i półcień 18. Jakie są • dzień i noc skutki prostoliniowego rozchodzenia się światła? 19./20. • odbicie światła Odbicie • rozproszenie i załamanie światła światła • załamanie światła 21. Światło białe i światła barwne • zjawisko rozszczepienia światła • widmo światła białego • rysuje, jak rozchodzi się światło • podaje przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych • wyjaśnia, jak powstaje cień • wyjaśnia, co oznacza grot strzałki narysowanej przy promieniu świetlnym • wyjaśnia pojęcie promienia świetlnego (R) • wyjaśnia, dlaczego promień świetlny przedstawia się za pomocą strzałki (D) • tłumaczy zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca (R/D) • przedstawia schematycznie powstawanie cienia i półcienia (D) • wyjaśnia zjawisko następowania dnia i nocy • oblicza długość dnia i nocy, mając podane godziny wschodu i zachodu Słońca • wyjaśnia przyczynę różnic w długości dnia i nocy (D) • rysuje odbicie światła od powierzchni lustrzanych płaskich • wyjaśnia, kiedy następuje rozproszenie światła • wyjaśnia, kiedy następuje załamanie światła • wyjaśnia, jaki obraz nazywamy pozornym (D) • tłumaczy zjawisko załamania światła (R/D) • rysuje promień świetlny przechodzący z powietrza do innego ośrodka przezroczystego (R) • wymienia przykłady zjawisk związanych z odbiciem i załamaniem światła (R) • wskazuje, gdzie w przyrodzie • wykazuje, że światło białe jest można zaobserwować mieszaniną wielu barw (D) zjawisko rozszczepienia • objaśnia, dlaczego światło białe światła ulega rozszczepieniu (R) • określa, na czym polega • potrafi zademonstrować zjawisko rozszczepienia powstawanie widma światła białego światła białego (R) 50 22. Barwy • barwy ciał podstawowe w przyrodzie i dopełniające • pochłanianie światła • widzenie barw Czy dzień 23./24. Pory • ruch dzienny może trwać roku jako Słońca pół roku? następstwo w różnych ruchu porach roku obiegowego • przesilenie Ziemi letnie i zimowe • ruch obiegowy Ziemi • zrównanie dnia z nocą 25. Strefy • charakterystyka oświetlestref oświetleniowe Ziemi niowych Ziemi Podsumujmy 26. Rola Słońca – podsumowanie 27. tematy 17–25 Sprawdzian • wymienia barwy podstawowe i dopełniające • wyjaśnia powstawanie barw widzianych ciał • wskazuje zastosowanie filtrów • podaje przyczyny następowania pór roku • wymienia daty przesilenia letniego i zimowego • wyjaśnia, dlaczego niektóre lata są przestępne • wyjaśnia, co to są filtry świetlne (R) • opisuje budowę oka (D) • wyjaśnia, kiedy ciała mają barwę czarną, a kiedy białą (R) • pokazuje na globusie strefy oświetleniowe Ziemi • charakteryzuje poszczególne strefy oświetleniowe Ziemi (D) • objaśnia rysunek przedstawiający oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach pór roku (R/D) • wyjaśnia zjawisko dnia polarnego i nocy polarnej (R/D) Dział: WSZECHOCEAN Kontynenty i oceany 28. Kontynenty i oceany na Ziemi • nazwy kontynentów i oceanów • położenie kontynentów i oceanów na mapie oraz na • pokazuje na mapie oraz na globusie kontynenty i oceany 51 • pokazuje na mapie trasę pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba (R) • pokazuje na mapie wyspy odkryte przez Krzysztofa Kolumba (D) Edukacja czytelnicza i medialna • wydawnictwa informacyjne Cztery oceany Czynniki wpływające na warunki życia w morzu globusie • odkrycie Ameryki przez K. Kolumba 29. Co to jest • granice Wszechoceanów ocean? • morza • zasięg lądów i oceanów przed milionami lat oraz dziś 30. Czynniki • zasolenie wody wpływające morskiej na warunki • pochłanianie życia światła przez w morzu wodę morską i jego skutki • temperatura wód morskich Ukształtowanie dna morskiego 31. Jak • szelf ukształto• rafy koralowe wane jest • podmorskie dno morskie? łańcuchy górskie • rowy oceaniczne Ruch wody morskiej 32. Ruch wody morskiej • elementy fali • przypływy i odpływy • prądy morskie • pokazuje na mapie, jakie • pokazuje granice poszczególnych kontynenty oblewa każdy oceanów (R) z oceanów • pokazuje na mapie typy mórz (R) • odczytuje z mapy nazwy mórz • podaje przyczyny zmiany zasięgu oblewających Europę lądów i oceanów (D/W) • wyjaśnia, dlaczego woda morska jest słona • wyjaśnia, dlaczego na głębokości poniżej 100 m panują ciemności • wskazuje czynniki wpływające na przezroczystość wód morskich • opisuje warunki panujące na szelfie • odszukuje na mapie: rowy oceaniczne, podmorskie wyspy i łańcuchy górskie • wymienia przyczyny falowania wody • pokazuje na mapie Prąd Zatokowy 52 • wyjaśnia przyczyny zróżnicowanego zasolenia wód morskich (R) • omawia wpływ zasolenia wody na warunki życia w morzu (W) • wymienia różnice między warunkami panującymi przy powierzchni i w głębiach oceanicznych (D) • wyjaśnia, co nazywamy szelfem (R) Edukacja • opisuje rafę koralową (D) ekologiczna • wymienia konsekwencje budowy • degradacja platform wiertniczych na szelfie (D) środowiska – przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi • opisuje falę (R) • wyjaśnia przyczynę przypływów i odpływów (R) • objaśnia przyczynę powstawania • Prąd Zatokowy • rysuje schemat fali prądów morskich (D) • podaje przykłady wpływu prądów morskich na żeglugę oraz klimat (R/D) Podsumujmy 33. Morza i oceany – podsumowanie Dział: CHARAKTERYSTYKA STREF ŻYCIA W MORZU • warunki życia w wodzie • strefy życia organizmów w morzu • warunki świetlne i termiczne w poszczególnych strefach Strefa 35. Pozna• zwierzęta przybrzeżna jemy strefę bezkręgowe morza przybrzeżną strefy morza przybrzeżnej • budowa chełbi • koralowce • symbioza ukwiała z pustelnikiem Strefa 36./37. Strefa • przystosowania otwartej toni otwartej toni w budowie ryb wodnej wodnej do życia w wodzie Charakterystyka stref życia w morzu 34. Charakterystyka stref życia w morzu • nazywa strefy życia w morzu • opisuje warunki świetlne panujące w poszczególnych strefach życia w morzu • charakteryzuje warunki (świetlne, termiczne) panujące w poszczególnych strefach (R/D) • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania świata organicznego w poszczególnych strefach (D) • klasyfikuje zwierzęta na kręgowce i bezkręgowce • odróżnia polipa od meduzy • rysuje chełbię • wyjaśnia, na czym polega symbioza ukwiała z pustelnikiem • wskazuje charakterystyczne cechy polipa i meduzy (R) • opisuje przystosowania w budowie chełbi do warunków życia (R) • charakteryzuje koralowce (R/D) • opisuje budowę zewnętrzną ryby • wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb • charakteryzuje czynności życiowe ryb (R/D) • wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb (R) 53 • czynności do życia w wodzie życiowe ryb • wymienia przykłady ssaków • rozmnażanie żyjących w morzach się ryb • przystosowania ssaków do życia w wodzie Strefa denna 38. Zwie• skorupiaki • opisuje budowę zewnętrzną rzęta strefy morskie skorupiaków morskich na dennej • małże przykładzie homara • podaje przykłady skorupiaków morskich • omawia znaczenie małży w przyrodzie Co to jest 39. Co to jest • źródła • wymienia źródła dźwięków dźwięk? dźwięk dźwięków • zaznacza na rysunku • fala dźwiękowa rozrzedzenie, zagęszczenie • rozchodzenie i długość fali się fal • tłumaczy, kiedy powstaje dźwiękowych echo • echo • podaje przykłady • ultradźwięki zastosowania echosondy 54 • objaśnia, na czym polega jajorodność i żyworodność ryb (R/D) • opisuje przystosowania ssaków do życia w wodzie (R/D) • tłumaczy, na czym polega zjawisko linienia skorupiaków (R) • rozpoznaje wybrane skorupiaki morskie (R/D) • opisuje zależność budowy małży od warunków środowiska i trybu życia (D) • wyjaśnia, co nazywamy falą dźwiękową (R) • podaje przykłady ośrodków różniących się prędkością rozchodzenia się fal dźwiękowych (R) • wyjaśnia, dlaczego fale dźwiękowe nie mogą się rozchodzić w próżni (D) • wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali (R) • objaśnia zjawisko echolokacji (R) • podaje przykłady wykorzystywania zjawiska echa przez zwierzęta (R/D) • dawne wyprawy morskie • nowoczesne badania naukowe 41./42. Jakie • znaczenie znaczenie oceanów dla mają człowieka oceany? • transport morski • połowy ryb • hodowla organizmów morskich • bogactwa mineralne • turystyka nadmorska Podsumujmy 43. Charakterystyka stref życia w morzu – podsumowanie 44. Sprawtematy 28–43 dzian Poznanie i znaczenie oceanów 40. W jaki sposób poznano oceany? • opisuje podróż Ferdynanda Magellana • wyjaśnia, do czego służy batyskaf • wymienia korzyści, które człowiek czerpie z mórz i oceanów • wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem • pokazuje na mapie szlak, którym płynął Ferdynand Magellan (R) • opisuje znaczenie wypraw dawnych żeglarzy dla poznania świata (D) • wyjaśnia, w jakim celu ludzie badają dno mórz i oceanów (R/D) • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania oceanów (R/D) • wyjaśnia, dlaczego wprowadzane są limity połowów (R) • analizuje skutki korzystania przez człowieka z zasobów morskich (D) Dział: Z WODY NA LĄD Życie w jeziorze 45. Warunki • czynniki życia warunkujące w jeziorze życie w zależności w jeziorze od pór roku • opisuje warunki niezbędne do • wyjaśnia, dlaczego w jeziorach żyją życia zwierząt w jeziorze głównie zwierzęta zmiennocieplne • opisuje zmiany warunków (D/W) życia w jeziorze w zależności od pór roku 55 Edukacja czytelnicza i medialna • wydawnictwa informacyjne 46./47. Poznajemy mikroświat zwierzęcy jeziora 48./49. Inne zwierzęta żyjące w jeziorze Wyjście zwierząt na ląd 50./51. Wyjście zwierząt na ląd • pierwotniaki • budowa komórki zwierzęcej • jamochłony – stułbia • opisuje budowę • tłumaczy, dlaczego organizmy pierwotniaków na przykładzie zwierzęce nazywamy pantofelka cudzożywnymi (R) • omawia budowę komórki • odróżnia komórkę zwierzęcą od zwierzęcej roślinnej (R/D) • omawia budowę stułbi • charakteryzuje pierwotniaki (D) • wymienia przystosowania stułbi do trybu życia (R) • skorupiaki • wymienia charakterystyczne • odróżnia stawonogi od innych • pajęczaki cechy budowy stawonogów zwierząt wodnych (R) – pająk topik • wylicza przykłady zwierząt • rozpoznaje wybrane zwierzęta • ślimaki żyjących w jeziorze występujące w jeziorze (R/D) • ryby • podaje przykłady zależności • charakteryzuje faunę występującą pokarmowych w jeziorze w różnych strefach jeziora (D) • wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać tylko w czystych wodach (D) • cechy budowy • nazywa części ciała żaby • wymienia cechy budowy zewnętrznej • opisuje czynności życiowe zewnętrznej płazów będące płazów płazów przystosowaniem do życia na lądzie • przedstawiciele • wymienia 2–3 przykłady (R) płazów płazów chronionych • opisuje rozwój żaby (R) bezogonowych • klasyfikuje, popierając i ogoniastych przykładami, płazy na bezogonowe i ogoniaste (R/D) Podsumujmy 52. Życie w jeziorze – podsumowanie 56 53./54. Podsumowanie oraz sprawdzian wiadomości i umiejętnośc i zdobytych w I semestrze Dział: WARUNKI ŻYCIA W ŚRODOWISKU LĄDOWYM Jak gady przystosowały się do życia w środowisku lądowym? 55./56. Jak • cechy gadów gady przybędące przystostosowały się sowaniem do do życia w życia na lądzie środowisku • czynności lądowym? życiowe gadów • jajorodność • charakterystyka żółwi, jaszczurek, węży • postępowanie po ukąszeniu przez żmiję • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie • omawia cechy budowy gadów będące przystosowaniem do życia na lądzie • odróżnia żmiję zygzakowatą od innych węży • wyjaśnia, jak należy postępować po ukąszeniu przez żmiję 57 • omawia proces rozmnażania się gadów (R/D) • porównuje czynności życiowe płazów i gadów, uwzględniając przystosowania tych zwierząt do warunków życia (D/W) • charakteryzuje budowę żółwi, jaszczurek i węży (R/D) • podaje charakterystyczne cechy żmii zygzakowatej (R) Edukacja prozdrowotna • ochrona przed zagrożeniami naturalnymi Ptaki – latające i śpiewające kręgowce 57./58. Poznajemy ptaki 59. Wędrówki ptaków Ssaki – najdoskonalsze kręgowce 60. Poznajemy ssaki • podobieństwa ptaków i gadów oraz różnice między nimi • stałocieplność • rodzaje piór • typy dziobów i kończyn tylnych ptaków • jajorodność, gniazdowniki i zagniazdowniki • przyczyny wędrówek ptaków • zróżnicowanie pór odlotów i przylotów • obrączkowanie ptaków • ptaki chronione • charakterystyczne cechy ssaków • ssaki występujące w różnych środowiskach • rozmnażanie się i rozwój ssaków • opisuje budowę zewnętrzną ptaka • wymienia cechy będące przystosowaniem ptaka do lotu • rozpoznaje rodzaje piór • opisuje budowę pióra • na podstawie ilustracji wymienia charakterystyczne cechy dziobów i kończyn wskazanych ptaków (w tym ptaków drapieżnych) • wskazuje podobieństwa ptaków i gadów oraz różnice między nimi (R/D) • wyjaśnia, jakie znaczenie ma stałocieplność dla ptaków (R) • opisuje rozmnażanie się ptaków (D) • objaśnia, popierając przykładami, pojęcia: gniazdowniki i zagniazdowniki (R) • podaje przykłady ptaków odlatujących z Polski • omawia znaczenie ptaków w przyrodzie • wymienia 3 przykłady gatunków ptaków chronionych • wymienia przyczyny wędrówek ptaków (R) • charakteryzuje wybraną grupę ptaków (D) • na wybranych przykładach wykazuje związek między budową a trybem życia ptaków (D) • wymienia charakterystyczne • wymienia wytwory skóry ssaków cechy ssaków (R) • podaje przykłady ssaków • charakteryzuje rozmnażanie się z różnych środowisk i rozwój ssaków (R/D) • rozpoznaje wybrane gatunki ssaków chronionych w Polsce 58 Małe zwierzęta lądowe 61. Małe zwierzęta lądowe – pierścienice • budowa zewnętrzna pierścienic • sposób poruszania się dżdżownicy • rola w użyźnianiu gleby 62. • budowa Poznajemy zewnętrzna pajęczaki pająka • przedstawiciele pająków • roztocze 63. Owady • części ciała – najliczniej- owada sza grupa • różnorodność zwierząt budowy lądowych owadów • rozmnażanie się owadów • znaczenie owadów w przyrodzie • wymienia charakterystyczne cechy pierścienic • wyjaśnia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby • opisuje cechy przystosowujące dżdżownicę do życia w glebie (R/D) • opisuje czynności życiowe dżdżownicy (D) • opisuje budowę zewnętrzną pająka • opisuje sposób postępowania w wypadku przyczepienia się kleszcza • opisuje przystosowania pająka do zdobywania pokarmu (R) • charakteryzuje inne pajęczaki – roztocze, np. kleszcze (R/D) • nazywa części ciała owada • opisuje poszczególne części ciała owada • wskazuje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia owadów dla człowieka • określa rolę szkieletu zewnętrznego u owadów (R) • rozpoznaje typy aparatów gębowych owadów (R/D) • opisuje modyfikacje skrzydeł owadów (R/D) • opisuje rozwój owadów (R/D) • omawia rolę owadów w przyrodzie (R) 59 Edukacja prozdrowotna • ochrona przed zagrożeniami naturalnymi 64. Ślimak winniczek – przedstawiciel ślimaków lądowych Podsumujmy 65. Warunki życia w środowisku lądowym – podsumowanie 66. Sprawdzian • przykłady ślimaków lądowych (i wodnych) • części ciała ślimaka winniczka • rola muszli • rozmnażanie się ślimaka winniczka • nazywa części ciała ślimaka winniczka • opisuje zachowania ślimaka w zależności od czynników zewnętrznych (R) • omawia rozmnażanie się ślimaka winniczka (D) tematy 55–64 Dział: KRAJOBRAZY ZIEMI Co to jest klimat? 67. Co to jest • obserwacje klimat? pogody • klimat • przebieg pór roku Strefy 68. Ogólna geograficzne charakterystyka stref geograficznych • zróżnicowanie klimatu i szaty roślinnej na Ziemi • granice stref • wymienia podstawowe elementy klimatu • odczytuje dane z wykresów • podaje kryteria podziału kuli ziemskiej na strefy krajobrazowe • pokazuje na mapie rozmieszczenie stref 60 • wyjaśnia, w jaki sposób określa się klimat danego obszaru (R/D) • wykonuje obliczenia, wykorzystując dane zawarte na wykresie, i na ich podstawie określa cechy klimatu (R/D) • na podstawie analizy wykresów porównuje klimaty (D/W) • opisuje strefy krajobrazowe na terenie Europy (R) • opisuje krajobraz wybranej strefy (D/W) • podaje przyczyny istnienia różnych Wilgotne lasy równikowe – strefa bez pór roku geograficznych (krajobrazowych) • strefy krajobrazowe w Europie 69. Zdobyw- • granice strefy cy lasów wilgotnych równikolasów wych równikowych • ekspedycje i podróżnicy 70. Klimat • charakterysi gleby tyczne cechy w strefie klimatu lasów • dzień w lesie równikorównikowym wych • gleby 71. Rośliny • poziomy lasu i zwierzęta równikowego wilgotnego • przystosowania lasu równiroślin kowego wilgotnego lasu równikowego • fauna lasu równikowego krajobrazowych stref krajobrazowych (D) • wskazuje przyczyny odchylenia granic stref krajobrazowych od równoleżników (D) • pokazuje na mapie granice strefy wilgotnych lasów równikowych • wyjaśnia cel ekspedycji do lasów równikowych w XIX wieku • charakteryzuje klimat równikowy na podstawie danych z wykresów • opowiada o wyprawach mających na celu poznanie lasów równikowych (R/D) • opisuje przebieg dnia w lesie równikowym (R) • wyjaśnia przyczynę małej żyzności gleb w lesie równikowym (D) • podaje 2–3 przykłady roślin, • charakteryzuje warunki świetlne które można spotkać panujące w lesie równikowym (R) w wilgotnym lesie • omawia wybrane przystosowania równikowym roślin do życia w lesie równikowym • podaje przykłady zwierząt (R/D) żyjących w lesie równikowym • charakteryzuje przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w wilgotnym lesie równikowym (R/D) 61 Edukacja czytelnicza i medialna • literatura popularnonaukowa 72./73. • plemiona Gospodarka • plantacje człowieka • eksploatacja w lesie lasów równikowym równikowych • bogactwa mineralne Dwie pory roku w strefie sawann 74. Pory roku w strefie sawann 75. Rośliny i zwierzęta sawanny afrykańskiej 76. Gospodarka w strefie sawann • charakterystyka pory suchej i deszczowej • zmiany w wyglądzie roślin w zależności od pory roku • roślinność sawanny • owady sawanny • zwierzęta roślinożerne sawanny • drapieżniki • rośliny uprawne i hodowla zwierząt w strefie sawann • Sahel • podaje przykłady roślin uprawianych na plantacjach w strefie równikowej • opisuje znaczenie gospodarcze lasów równikowych • pokazuje na mapie strefę sawann • odczytuje z wykresu temperaturę oraz opady w porze deszczowej i suchej • opisuje krajobraz sawanny • opisuje wpływ klimatu i roślinności Edukacja na sposób gospodarowania ekologiczna mieszkańców strefy (D) • degradacja • wskazuje przyczyny zmniejszania środowiska się obszaru lasów równikowych – przyczyny (R/D) oraz jej • analizuje skutki zmniejszania się związek obszaru lasów równikowych (D/W) z formami działalności ludzi • omawia przystosowania roślin do warunków panujących w porze deszczowej i suchej (R) • porównuje wygląd sawanny w porze deszczowej i suchej (D) • wymienia 5 gatunków zwierząt występujących na sawannach • charakteryzuje faunę sawanny (R/D) • omawia przystosowania zwierząt sawanny do zdobywania pokarmu (R/D) • wymienia rośliny uprawiane w strefie sawann • opisuje rolnictwo tradycyjne w strefie sawann (R) • charakteryzuje Sahel (D) 62 Całoroczna susza w strefie pustyń 77. Poznajemy strefę pustyń 78. Rośliny i zwierzęta pustyni 79. Mieszkańcy pustyni 80. Życie w dolinie Nilu • warunki klimatyczne pustyń • położenie pustyń • krajobrazy pustyń • przystosowania roślin do warunków klimatycznych pustyni • fauna pustyni • koczownicy i ich zajęcia • oazy • uprawa roli • ropa naftowa i wpływ jej wydobycia na zmiany krajobrazu pustyni • osadnictwo w dolinie i delcie Nilu • rolnictwo w dolinie Nilu • krokodyl nilowy • pokazuje strefę pustyń na mapie • charakteryzuje klimat pustynny • wymienia rodzaje pustyń (R) • porównuje krajobrazy różnych rodzajów pustyń (D) • wymienia 3–4 gatunki zwierząt żyjących na pustyni • omawia przystosowania roślin do życia w warunkach pustynnych (R/D) • charakteryzuje faunę pustyń (R/D) • opisuje przystosowania zwierząt do życia na pustyni (R/D) • opisuje wpływ warunków Edukacja przyrodniczych na sposób ekologiczna gospodarowania i gęstość • degradacja zaludnienia (R/D) środowiska • przewiduje dalsze zmiany – przyczyny środowiska na skutek eksploatacji oraz jej złóż ropy naftowej (D/W) związek z formami działalności ludzi • opisuje współczesne warunki życia w dolinie Nilu (R) • wymienia zajęcia mieszkańców pustyń • pokazuje na mapie Nil • wyjaśnia, dlaczego w dolinie Nilu od tysięcy lat rozwija się rolnictwo 63 Upalne i suche lato w strefie śródziemnomorskiej 81./82. Klimat i rośliny strefy śródziemnomorskiej 83. Rośliny uprawne i zwierzęta strefy śródziemnomorskiej Strefa lasów liściastych • cechy klimatu śródziemnomorskiego • charakterystyczne cechy roślinności śródziemnomorskiej • makia śródziemnomorska • oliwki • winorośl • figi • inne rośliny uprawne • fauna śródziemnomorska • kultura kreteńska i jej spadkobiercy • turystyka – regiony turystyczne • konsekwencje rozwoju turystyki • pokazuje na mapie strefę śródziemnomorską • opisuje klimat śródziemnomorski, wykorzystując dane zawarte na wykresach • wymienia typowe rośliny uprawne strefy śródziemnomorskiej 84. Strefa • wyjaśnia, co powoduje, że śródziembasen Morza Śródziemnego nomorska jest atrakcyjny turystycznie kolebką cywilizacji europejskiej i atrakcyjnym regionem turystycznym 85./86. tematy 67–84 Podsumowanie i sprawdzian 87./88. Strefa • granice strefy • pokazuje na mapie strefę lasów lasów liściastych lasów liściastych 64 • charakteryzuje roślinność Edukacja śródziemnomorską (R) ekologiczna • opisuje przystosowania roślin do • degradacja warunków klimatycznych (R/D) środowiska • wyjaśnia, dlaczego w strefie – przyczyny śródziemnomorskiej lasy zachowały oraz jej się tylko w nielicznych miejscach związek (D) z formami • charakteryzuje makię działalności śródziemnomorską (R/D) ludzi • charakteryzuje uprawy w strefie śródziemnomorskiej (R) • charakteryzuje faunę śródziemnomorską (R/D) • wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji (R) • wymienia wady i zalety rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej (D) • wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem zrzucających liściastych • charakterysliście na zrzucających tyczne cechy zimę liście na klimatu zimę • przystosowania drzew do zmiennych warunków klimatycznych • rośliny i zwierzęta poszczególnych warstw lasu Strefa 89./90. Strefa • granice strefy stepów stepów stepów – „morza • uprawa traw” pszenicy • klimat stepu • rośliny i zwierzęta stepu Długie 91./92. Strefa • klimat strefy i mroźne północnych północnych zimy lasów lasów iglastych w strefie iglastych • wieczna północnych zmarzlina lasów • rośliny iglastych i zwierzęta tajgi • gospodarka leśna • opisuje charakterystyczne cechy klimatu strefy lasów liściastych • nazywa warstwy lasu • podaje przykłady gatunków roślin i zwierząt, które występują w poszczególnych warstwach lasu • rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt, które występują w lasach liściastych lasów (D/W) • charakteryzuje wybrane gatunki zwierząt (R/D) • omawia zależności pokarmowe występujące w lesie (R) • opisuje typy lasów występujące w Polsce (D/W) • pokazuje na mapie granice • wyjaśnia, dlaczego obszary strefy strefy stepów stepów odgrywają ważną rolę • charakteryzuje klimat w wyżywieniu ludności świata (R) stepowy • wskazuje przystosowania roślin do • opisuje roślinność stepową warunków stepowych (R) • wymienia cechy drapieżników • charakteryzuje przystosowania zwierząt do życia na stepie (R/D) • pokazuje na mapie strefę północnych lasów iglastych • opisuje krajobraz tajgi • wymienia gatunki zwierząt żyjących w tajdze • charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze 65 • opisuje klimat strefy północnych Edukacja lasów iglastych (R) ekologiczna • charakteryzuje przystosowania • degradacja roślin do warunków klimatycznych środowiska panujących w tajdze (R) – przyczyny • omawia przystosowania wybranych oraz jej gatunków zwierząt do życia związek w tajdze (R/D) z formami • wyjaśnia, co to jest wieczna działalności zmarzlina (R) ludzi • południowa granica tundry • zima i lato w tundrze • dzień polarny i noc polarna 94. Rośliny, • przedstawiciele zwierzęta świata roślin oraz tundry mieszkańcy • zwierzęta tundry tundry • Eskimosi i ich zajęcia • Lapończycy i ich zajęcia 95. Ropa • złoża ropy naftowa i gaz naftowej i gazu ziemny ziemnego w strefie w strefie tundry tundry • warunki eksploatacji • eksploatacja złóż ropy naftowej na Alasce Zimna 93. Klimat i bezleśna tundry strefa tundry • wskazuje na mapie południową granicę tundry • opisuje klimat tundry • porównuje pory roku w tundrze (R/D) • wymienia gatunki roślin występujące w tundrze • omawia przystosowania lisa polarnego do warunków klimatycznych • opisuje zajęcia mieszkańców tundry • charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt do warunków klimatycznych panujących w tundrze (R/D) • opisuje wpływ warunków przyrodniczych na sposób gospodarowania mieszkańców tundry (R/D) • wymienia główne bogactwa mineralne występujące w tundrze • opisuje zmiany w środowisku Edukacja spowodowane eksploatacją bogactw ekologiczna (R/D) • degradacja środowiska – przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi 66 Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych 96./97. Poznajemy Antarktydę • położenie Antarktydy • dzień polarny i noc polarna • klimat strefy pustyń lodowych • rośliny i zwierzęta Antarktydy i wód przybrzeżnych • odkrycia i badania naukowe 98. Arktyka – obszar wokół bieguna północnego • położenie Arktyki • warunki klimatyczne • wyprawy polarne w Arktyce tematy 87–98 Podsumujmy 99. Podsumowanie 100. Sprawdzian • pokazuje na mapie Antarktydę • wyjaśnia, dlaczego Antarktyda • pokazuje biegun zimna nazywana jest pustynią lodową • opisuje warunki klimatyczne (R/D) panujące na Antarktydzie • opisuje warunki panujące w oazach • omawia przystosowania (R) pingwinów do życia • charakteryzuje faunę wód w klimacie polarnym przybrzeżnych Antarktydy (R) • wyjaśnia, dlaczego fauna wód przybrzeżnych Antarktydy jest bogatsza niż w głębi kontynentu (W) • wymienia badaczy Antarktydy (R/D) • pokazuje na mapie trasy wypraw polarnych (D) • omawia wkład Polaków w badania Antarktydy (R/D) • pokazuje na mapie Arktykę • porównuje Antarktydę i Arktykę • charakteryzuje klimat Arktyki (D) • pokazuje na mapie trasy wypraw polarnych (D) • omawia wkład Polaków w badania Arktyki (R/D) Wychowanie patriotyczne i obywatelskie • sylwetki wielkich Polaków Wychowanie patriotyczne i obywatelskie • sylwetki wielkich Polaków tematy 87–98 Dział: ZIEMIA – WSPÓLNE DOBRO Zagrożenia i szanse przyrody 101./102. Zagrożenia i szanse przyrody • przyczyny zmian w krajobrazie naturalnym • wymienia przyczyny zmian w krajobrazie naturalnym • opisuje skutki zanieczyszczenia środowiska 67 • wyjaśnia przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby (R) • charakteryzuje wybrane parki Edukacja ekologiczna • degradacja środowiska • zanieczyszczenia i ich skutki • działania na rzecz ochrony przyrody • charakteryzuje zanieczyszczenia środowiska • wymienia formy ochrony przyrody • podaje przykłady gatunków chronionych narodowe (R/D) • przewiduje skutki niewłaściwego składowania odpadów radioaktywnych i substancji trujących (D/W) • podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz ochrony przyrody (D) – przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi Autor: Jolanta Golanko 68
