tomasz-zielinski - Gabriela Lenartowicz

advertisement
Emerytura jako umowa społeczna
czy inwestycja finansowa?
Iluzja pojęć i nierealne obietnice.
Dr inż. Tomasz Zieliński
Wydział Biznesu, Finansów i Administracji
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
Świadczenie emerytalne – perspektywa jednostki
 Przedmiotem troski każdego człowiek staje się perspektywa zapewnienia godnych warunków
bytowych.
 W obliczu starości troska ta staje się o tyle większa, iż w coraz mniejszym stopniu zależy od
własnej aktywności.
 Wybory i decyzje podejmowane dzisiaj skazują nas na przyszłe efekty, na które będziemy mieli
bardzo ograniczony wpływ.
Świadczenie emerytalne –
od troski jednostki do dylematu systemowego
 W dawnych czasach emerytury były sprawą o znaczeniu militarnym. Emerytury niemilitarne
powstały dopiero w XIX stuleciu.
 W XIX wieku zaczęły powstawać robotnicze kasy zapomogowe, gwarantujące swoim członkom
niewielkie wypłaty na wypadek choroby, kalectwa lub starości.
 Niemiecki kanclerz Otto von Bismarck w 1880 roku, aby zyskać głosy robotników dla swojej
partii Bismarck wprowadził gwarantowaną przez państwo emeryturę dla wszystkich
ubezpieczonych pracowników, którzy ukończyli 70 lat.
 Do sfinansowania tego systemu służyły składki potrącane z pensji. Średnia długość życia
wynosiła wtedy 45 lat, jednocześnie robotnicy rozpoczynali pracę i opłacanie składek już wieku
kilkunastu lat.
 Do drugiej wojny światowej państwowy system emerytalny wprowadzono w większości krajów
europejskich.
Generyczny cel systemu zabezpieczenia emerytalnego?
„System zabezpieczenia emerytalnego można zdefiniować jako ogół
rozwiązań instytucjonalnych dotyczących ryzyka starości,
zmierzających do zapewnienia uczestnikom systemu adekwatnych
środków utrzymania (zabezpieczenia materialnego) na okres starości.”
Co jest głównym celem systemu zabezpieczenia emerytalnego?
1.Zapewnienie minimum egzystencji osobom które uzyskały wiek emerytalny ???
2.Zapewnienie świadczenia na poziomie dochodów przed uzyskaniem wieku emerytalnego
(wskaźnik zastąpienia) ???
Jaki model rozwiązania systemowego?
1. system społeczny (obligatoryjny, powszechny, środki publiczne)
czy system prywatny (dobrowolny, zróżnicowany, środki prywatne) ???
2. system solidarnościowy (oparty na redystrybucji bieżącej lub długu międzypokoleniowym)
czy system kapitałowy (oparty na gromadzonych zasobach kapitału) ???
Jaka kombinacja jest korzystna?
SYSTEM
społeczny
prywatny
solidarnościowy
kapitałowy
?
prywatny
II - obowiązkowy system kapitałowy, w którym składka przekazywana jest
do funduszy inwestycyjnych (w Polsce OFE) i inwestowana w aktywa
finansowe,
III - różni się od II filaru tym, że jest dobrowolny i bardziej liberalny w
zakresie możliwości inwestycyjnych,
IV - oszczędności i majątek prywatny.
1. Czy oparcie systemu społecznego na systemie kapitałowym jest uzasadnione?
2. Czy quasi-kapitałowy system solidarnościowy jest realny i uczciwy?
quasi
kapit.
społeczny
I - obowiązkowy tradycyjny system PAYG, który ma zapewniać emeryturę
na niewysokim poziomie (20 – 30 proc. stopy zastąpienia)
kapitałowy
0 - finansowany z podatków i ma zabezpieczać na minimalnym poziomie
utrzymanie osób o najniższym poziomie życia,
solidarnościowy
Filary systemu zabezpieczenia emerytalnego
Dylemat 1
Czy oparcie systemu społecznego na systemie
kapitałowym jest uzasadnione?
Aktor 1 – Państwo realizujące funkcję socjalną twórcą
społecznego systemu emerytalnego
 Funkcja socjalna państwa ma na celu „zapewnienie obywatelom minimum egzystencji”, walkę z
bezrobociem oraz starania o poprawę warunków pracy
 Socjalna funkcja państwa obejmuje min. działania na rzecz ubezpieczeń społecznych.
 Ubezpieczenie emerytalne jest głównym ogniwem systemu ubezpieczeń społecznych
 W ramach zabezpieczenia społecznego państwo ma na celu zapewnienie minimum socjalnego
jednostkom ludzkim i znośnego bytowania grupom ludzkim.
 Poziom tego zabezpieczenia zależny jest od możliwości świadczeń ze strony państwa i zależy od
stopnia rozwoju gospodarczego państwa a także polityki podziału wypracowanego dochodu
narodowego.
Aktor 2 - Rynkowy system finansowy jako środowisko
prywatnego systemu emerytalnego
 Układ wzajemnie powiązanych instytucji finansowych, rynków finansowych oraz elementów
infrastruktury systemu finansowego.
 Umożliwia krążenie siły nabywczej w gospodarce od podmiotów posiadających oszczędności do
podmiotów, które potrzebują go na inwestycje.
 Ogniwa rynkowego systemu finansowego: instrumenty finansowe, rynki finansowe, instytucje
finansowe, zasady, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.
 Funkcje rynkowego systemu finansowego: monetarna, kapitałowo-redystrybucyjna, kontrolna
Konflikt: system kapitałowy a system społeczny
Państwo ma bardzo ograniczony wpływ na parametry kapitałowego systemu emerytalnego
Decydent – rynek jako niezależny „arbiter” systemu
Źródło świadczenia – rynkowa wartość aktywów finansowych
Ryzyko – kredytowe, rynkowe, inne inwestycyjne
Wysokość świadczenia – rynkowa wartość inwestycji rynkowej
Bodźce ekonomiczne – oczekiwana przez inwestorów rynkowa stopa zwrotu, ryzyko rynkowe,
płynność, swoboda podejmowania decyzji inwestycyjnych
Harmonia: system solidarnościowy a system społeczny
Z racji swoich funkcji państwo ma pełnię władzy nad parametrami systemu solidarnościowego
‒Decydent – państwo jako administracyjny arbiter systemu
‒Przymusowość – swoboda w ustaleniu obligatoryjności i zasad udziału w systemie
‒Powszechność – swoboda w ustaleniu jednolitych zasad funkcjonowania
‒Ryzyko – głównie polityczne i demograficzne, poddające się kontroli społeczno – gospodarczej
‒Nieodpłatność – swoboda przeznaczenia środków publicznych, bez obowiązku stosowania reguł
rynkowych wobec poszczególnych uczestników
Dylemat 2
Czy quasi-kapitałowy system solidarnościowy jest
efektywną formą społecznego systemu emerytalnego?
Czy stosowanie w systemie solidarnościowym podejścia
kapitałowego jest uczciwe?
 Podkreślanie zależności przyszłego świadczenia od wielkości „kapitału zgromadzonego na
koncie w ZUS” w sposób jednoznaczny tworzy iluzję „renty” wypłacanej ze zgromadzonego
kapitału.
 Stosowanie terminologii inwestycyjnej w odniesieniu do systemu solidarnościowego ma na celu
przede wszystkim kreowanie przekonania o silnej współzależności nakładów i efektów
 Pozwala to uzasadniać decyzje administracyjne dotyczące np. zwiększenia składki i wydłużenia
okresu jej płatności językiem inwestycji finansowej, podczas gdy w rzeczywistości służą one
bieżącemu równoważeniu budżetu
 Rodzi to mylne oczekiwanie, że przyszłe efekty bieżących wyrzeczeń będą również – zgodnie z
zasadami inwestowania – porównywalne z efektami systemów kapitałowych
Emerytura obywatelska jako para-podatkowe
świadczenie socjalne
 Emerytura obywatelska jest systemem o zdefiniowanym świadczeniu.
 Skoro świadczenie to jest jednakowe (minimum socjalne) znika potrzeba uzależnienia go od
indywidualnej wielkości wniesionych składek.
 Finansowanie systemu z przychodów podatkowych co do zasady oznacza zróżnicowanie
nakładów wszystkich obywateli w zależności od stopnia zamożności (realizacja zasady
solidaryzmu i sprawiedliwości społecznej) a jednocześnie zrywa z ideą długu
międzypokoleniowego
 Znika iluzja ekwiwalentności nakładów i efektów – zbędny staje się język inwestycji finansowej
Wnioski końcowe
 Państwo jest predestynowane jest do organizowania społecznego systemu emerytalnego w
oparciu o model solidarnościowy.
 Stosowanie w systemie solidarnościowym iluzji inwestowania jest szkodliwe dla uczestników i
kreuje niemożliwe do zrealizowania obietnice
 W myśl zasady pomocniczości, państwo nie powinno się angażować w uspołecznianie systemu
kapitałowego (w gospodarce rynkowej nie ma po temu narzędzi)
 Koncepcja emerytury obywatelskiej przenosi problem świadczenia emerytalnego z poziomu
inwestycyjnego na poziom socjalny, poddający się w pełni władztwu instytucji państwa.
 Niezbędne jest wdrożenie bardzo trudnych wyborów i decyzji politycznych, wokół których
warto starać się budować konsensus społeczny. Trzeba jednak zadbać o rzetelną analizę,
diagnozę i powszechną informację.
Download