Mięśnie, narząd czynny ruchu zbudowany z tkanki mięśniowej
advertisement
Mięśnie, narząd czynny ruchu zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Mięśnie szkieletowe dzielimy na: mięśnie długie, mięśnie płaskie i krótkie. Tkanka mięśniowa, tkanka zwierzęca zbudowana z wydłużonych cylindrycznych lub wrzecionowatych komórek mięśniowych, zawierających kurczliwe włókienka mięśniowe zwane miofibryllami. Miofibrylle zbudowane są z dwóch rodzajów białek - aktyny i miozyny, dzięki którym tkanka mięśniowa może kurczyć się i rozkurczać, umożliwiając wszelkie ruchy zwierząt. Ze względu na budowę wyróżnia się: 1) tkankę mięśniową gładką - zbudowaną ze ściśle ułożonych, jednojądrowych komórek kształtu wrzecionowatego, występującą w narządach układu pokarmowego, oddechowego, moczowego, rozrodczego (macica, pochwa, jajowody) oraz w niektórych innych organach wewnętrznych (np.: mięśniach poruszających gałką oczną, naczyniach krwionośnych) 2) tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną – zbudowana z włókien wielojądrowych, wykazujących charakterystyczne prążkowania widoczne pod mikroskopem, zbudowane są z niej mięśnie szkieletowe, 3) tkankę sercową - zbudowaną z wielojądrowych włókien prążkowanych, tworzących rozgałęzienia łączące się z sąsiednimi włóknami (mięsień sercowy, serce). Mięśnie długie zaopatrzone są w co najmniej dwa ścięgna przyczepiające się do kości, odchodzące od brzuśca mięsnego. Ścięgna zbudowane są z tkanki łącznej zbitej włóknistej, brzuśce zaś z pęczków włókien mięsnych. W mięśniach płaskich natomiast zbiorowisko włókien mięsnych układa się w płaski pokład i przyczepia się do kości płaskich ścięgnem, zwanym rozcięgnem (np. mięśnie brzucha). Mięśnie przebiegające okrężnie nazywamy zwieraczami (np. zwieracz odbytu). Ze względu na przeważający charakter włókien mięśniowych w danym mięśniu poprzecznie prążkowanym (szkieletowym), wyróżniamy mięśnie: białe, czerwone i mieszane. Mięśnie białe, zwane szybkimi, posiadają większą ilość włókienek kurczliwych (aktyna, miozyna) oraz większą ilość zgromadzonego glikogenu i enzymów niezbędnych do uwalniania energii w warunkach beztlenowych (glikogenoliza), przy niskiej zawartości mioglobiny (różowego barwnika oddechowego, stąd też ich jaśniejszy kolor). Ten typ mięśni kurczy się szybciej i silniej, lecz szybko traci rezerwy energetyczne i ulega zmęczeniu. Przy krótkotrwałych wysiłkach o dużym nasileniu organizm “używa” tych właśnie mięśni. Mięśnie zawierające włókna czerwone (zawierające duże ilości mioglobiny i dlatego pobierające energię z procesów tlenowych tj. np. cyklu Krebsa) stanowią większość w organizmie człowieka i są używane podczas dłudotrwłych wysiłków w umiarkowanym nasileniu. Układ mięśniowy, układ czynny ruchu, zespół narządów kurczliwych, zbudowanych z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej (mięsień), poruszających ruchomo zestawionym szkieletem. Wyróżnia się: 1) mięśnie tułowia (grzbietu, międzyżebrowe, brzucha),2) mięśnie kończyn górnych: a) obręczy barkowej (m.in.: piersiowe, kapturowy, naramienny), b) ramienia, c) przedramienia, d) ręki, 3) mięśnie kończyn dolnych: a) pośladkowe, biodrowo-lędźwiowe (obręcz miedniczna), b) uda: z tyłu zginacze, z przodu prostowniki (czworogłowy uda), mięśnie przywodzące, c) goleni: łydki od strony tylnej i grupa przednioboczna, d) stopy, 4) mięśnie głowy i szyi. Na twarzy znajdują się płaskie mięśnie poruszające skórą (unerwione przez nerw czaszkowy VIItwarzowy), zwane mięśniami mimicznymi (wyrazowymi). Zlokalizowane głównie wokół oczodołów, nosa, ust i uszu. Skurcz mięśnia, skrócenie włókienek kurczliwych mięśnia pod wpływem impulsów z ośrodków nerwowych. Udział w skurczu mięśnia biorą białka kurczliwe mięśni: miozyna i aktyna. Skurcz może być izometryczny (gdy wzrasta napięcie mięśnia bez zmiany jego długości) lub izotoniczny (gdy skraca się mięsień bez zmiany napięcia). Zwykle skurcz mięśnia składa się z fazy izometrycznej i izotonicznej. Wytworzona w mięśniach energia chemiczna zamienia się w ciepło, które z kolei wpływa na funkcje termoregulacyjną naszego organizmu. Nie wszystkie mięśnie kurczą się jednakowo szybko a różnica ta zależy od grubości włókien kurczliwych – miofibryle, od aktywności enzymów, od zabarwienia Mioglobina, barwnik oddechowy występujący w mięśniach, zbliżony w budowie chemicznej do hemoglobiny, różniący się jednak od niej masą cząsteczkową – białe – szybkokurczliwe, czerwone – wolnokurczliwe. Mechanika skurczu mięśnia ( pop. Prążk ) w odrębie wlokna miesniowego znajduja się wlokna kurczliwe – miofibrylle które dziela się na grube zwane Miozyna, jedno z białek występujących w mięśniu i biorących udział w jego skurczu, jej grube pasemka tworzą pasek ciemny, anizotropowy - w mięśniu poprzecznie prążkowanym. Cząsteczka miozyny ma kształt pałeczki i zbudowana jest z meromiozyny lekkiej i ciężkiej, która powoduje wsuwanie się cząsteczek aktyny pomiędzy cząsteczki miozyny i w efekcie skurcz włókna mięśniowego orza cienkie zwane Aktyna, białko kurczliwe mięśni (15%). Bierze udział w skurczu mięśni. Występuje wraz z miozyną (40%). Cząsteczki aktyny i miozyny tworzą struktury włókniste (mało uporządkowane w mięśniach gładkich, natomiast w mięśniach szkieletowych i mięśniu sercowym rozmieszczone regularnie). W cienkich wloknach przebiegaja poprzecznie także prazki zwane sarkomerem, która jest jednostka kurczliwa miesnia. Wewnatrz komorki miesniowej wl mie istnieje siateczka edoplazmatyczna w postaci kanalikow poprzecznych i podloznych w których podczas spoczynku miesnia magazynowany jest wapn. W przypadku pobudzen miesnia wapn zostaje wyrzucony w glab komorki mie poprzez kanaliki co powoduje aktywnosc ukl kurczliwych. Napiecie miesnia w stanie skurczu zalezy od ilosci wyrzuconego wapnia i czasu jak dlugo jony wapnia dzialaja na ukl kurczliwy miesn. Napięcie mięśniowe, tonus mięśniowy to warunkuje zachowanie postawy ciała i rysów twarzy, szybkie przejście od stanu spoczynkowego do skurczu mięśnia, wzajemne współdziałanie mięśni w czasie wykonywanie różnych czynności. Czas trwania pojedynczych skurczu wynosi od 7 do 100 ms. W tym okresie kom mie jest niewrazliwa na bodzce a okres tej niewrazliwosci nazywamy refrakcja. Gdy po 1 skurczu wystepuje kolejny skurcz jest on z reguly silniejszy. Zjawisko to nazywamy sumowaniem skurczu i jest ono tym pelniejsze im wczesniej po 1 skurczu nastepuje kolejny. Jeżeli mies będzie drazniony seria bodzcow to wystapi dlugotrwaly skurcz zwany skurczem tezczowym – bywa zupelny i niezupelny. Niezupelny to taki w którym pomiedzy kolejnym pobudzeniem wystepuje czesciowy rozkurcz a zupelny to bolesny bez rozkurczu. Uklad energe miesni- ATP, adenozynotrójfosforan, nukleotyd, zawiera 3 reszty kwasu fosforowego, resztę adeniny i rybozy. ATP wchodzi w reakcje tylko w obecności kationów metali dwuwartościowych z którymi tworzy kompleksy. ATP jest aktywnym czynnikiem fosforylującym łatwo odszczepia jedną resztę kwasu fosforowego przekształcając się w ADP. Wydzielana jest przy tym znaczna ilość niezbędnej dla organizmu energii. ATP bierze udział w biosyntezie kwasów tłuszczowych. Reagując z aktyną i miozyną powoduje skurcz mięśni. Reakcja atp przejscia w adp + ortofosforan = 7000 tys\mol. Polaczenie to nazywamy polaczeniem wysokoenergetycznym ~ P. ponieważ skurcz mies przebiega z uzyciem atp wiec jego zasoby musza być odzyskiwane poprzez przemiane weglowodanow. Materialem energ jest glikogen wyst w mies. Rozpad jego prowadzi do powst glikozy. Przemiana glikozy odbywa się w 2 etapach: beztlenowy – etap z czasteczek glikozy powstaja drobiny kwasu mlekowego. I tlenowyzwany cyklem krebsa gdzie z przemiany glikozy odzyskujemy drobiny atp. Poziom kw mlekowego to miara zmeczenia miesnia i swiadczy o dlugu tlenowym. A ten z kolei wyrownyw w okresie spoczynku mies. Zmeczenie mes wynika z rodzaju pracy glownie aktywnosci powodujacych wyczerpanie rezerw energety i zaburzenie homeostazy zwiazane ze zgromadzeniem produktow wysilkowej przemiany materii Przyrzadami do mierzenia sa: Ergograf, przyrząd służący do rejestracji graficznej pracy mięśni, używany do badań nad wpływem różnych czynników na zmęczenie mięśni. Ergometr, przyrząd do mierzenia ilości wykonywanej pracy mięśniowej. Najczęściej używane są ergometry rowerowe, zwane cyklergometrami, działające na zasadzie zwykłego roweru. Elektromiografia (EMG), metoda badania i rejestracji zjawisk bioelektrycznych (prądów czynnościowych) zachodzących w mięśniach podczas ich pracy, umożliwia m.in. różnicowanie pomiędzy pierwotnym zanikiem mięśni a zanikiem mięśni neurogennym (spowodowanym zaburzeniem w obwodowym układzie nerwowym). Rejestracji dokonuje się przy pomocy elektrod powierzchniowych lub igłowych, które wkłuwa się do badanego mięśnia. Krew, płyn ustrojowy, czyli rodzaj tkanki łącznej, której istota międzykomórkowa jest płynna. Objętość krwi wynosi 5-6 l, co stanowi średnio 7,5% masy ciała. Składa się z osocza (plasma sanguinis) i składników komórkowych. Składniki komórkowe to krwinki: czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty) oraz płytkowe (trombocyty). Funkcje krwi:1) rozprowadzanie tlenu i odprowadzanie dwutlenku węgla do płuc,2) rozprowadzanie substancji odżywczych wchłonietych z przewodu pokarmowego, hormonów,3) odprowadzanie substancji zmetabolozowanych do nerek i gruczołów potowych, 4) bierze udział w reakcjach odpornościowych (układ immunologiczny). Krwinki czerwone, erytrocyty, składniki krwi kręgowców zawierające we wnętrzu barwnik krwi hemoglobinę. Mają postać krążków dwuwklęsłych o średnicy 6-8 m. Jeden litr krwi zawiera 4,012 3 4,5×10 (4-4,5 mln/mm ) erytrocytów u kobiety i 12 3 4,5-5×10 (4,5-5 mln/mm ) u mężczyzny. Powstają w szpiku kostnym (erytropoeza, erytropoetyna), przechodzą do krwi gdzie żyją około 120 dni, a następnie sa wyłapywane w śledzionie, gdzie następuje ich rozkład. W zależności od gatunku, występują różne wielokści erytrocytów. Maja one dużą elestyczność dzięki czemu mogą przepływać przez naczynia włosowate, ale też mają zdolność do aglutynacji (grupa krwi, antygenowe układy krwink czerwonych). Erytrocyty mają za zadanie transportować tlen do wszystkich tkanek i komórek organizmu, a następnie w jego miejsce związać dwutlenek węgla i oddać go w płucach, by móc na nowo związać tlen. Poza tym biorą udziałw przenoszeniu i magazynowaniu pewnych składników mineralnych oraz organicznych.Liczba i właściwości morfologiczne krwinek, a także zawartość w nich hemoglobiny, ma bardzo ważne znaczenie diagnostyczne. Krwinki białe, leukocyty, jądrzaste komórki występujące we krwi, limfie (chłonce) a także tkance łącznej. Charakteryzują się zdolnością do pełzakowatego ruchu oraz fagocytozy i z tego względu pełnią funkcje odronne w organizmie. W 1 9 3 litrze krwi jest 6,0-8,0×10 (6000-8000/mm ) leukocytów. Krwinki białe (o średnicy 12-16 m) są komórkami z jądrami i ze względu na zawartość ziarnistości w cytoplazmie lub ich brak dzieli się je na granulocyty i agranulocyty. Granulocyty różnią się powinowactwem ziarnistości od barwników, dlatego wyróżniamy granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, mikrofagi) (50-66%), kwasochłonne (eozynofile) (2-4%), zasadochłonne (bazofile) (0,5%). Agranulocyty to limfocyty (30-35%) i monocyty (4-8%) o średnicy 8 m. Wszystkie krwinki, z wyjątkiem limfocytów (układ immunologiczny, węzły limfatyczne, śledziona, grudki chłonne), wytwarzane są przez czerwony szpik kostny. Płytek krwi, trombocyty, w 1 litrze krwi jest ok. 2009 3 300×10 (200-300 tys./mm ). Płytki krwi w swoim wnętrzu zawierają enzymy potrzebne do krzepnięcia krwi (układ krzepnięcia) - trombokinazę oraz serotoninę, co umożliwia im zatamowanie krwawienia poprzez wytworzenie czopa płytkowego. Są one fragmentami macierzystych komórek szpiku kostnego - megakariocytów. Ich produkcja i różnicowanie jest sterowane przez trombopoetynę (trombopoeza). Chłonka, limfa, tkanka łączna, której - podobnie jak we krwi - istota międzykomórkowa jest płynna. Składa się z osocza chłonki i elementów morfotycznych, którymi są limfocyty. Powstaje w luźnej tkance łącznej jako jej przesącz do włosowatych naczyń limfatycznych, które przechodzą dalej, tworząc większe pnie chłonne (układ limfatyczny). Te natomiast przechodzą przez węzły limfatyczne (chłonne), zbierając powstałe tam limfocyty. Do naczyń limfatycznych kosmków jelitowych resorbowane są strawione tłuszcze w postaci zemulgowanej, dzięki czemu chłonka płynąca w naczyniach limfatycznych jelita ma białe wejrzenie. Chłonka przez przewód piersiowy i limfatyczny prawy wlewa się do krwi żył ramiennogłowowych. Narządy zmysłów: Służą do odbierania określonych bodźców. Składają się najczęściej z dużej liczby komórek zmysłowych – receptorów, przy pomocy których rejestrują zmiany zachodzące w środowisku oraz przekazują impulsy do odpowiednich ośrodków mózgu i rdzenia kręgowego. Umożliwiają właściwe reagowanie na otrzymywane sygnały. Receptory wrażliwe na określony rodzaj bodźca nazywane są: chemoreceptorami – wrażliwe na bodźce chemiczne mechanoreceptorami – odbierają bodźce fizyczne: dotyk, światło, dźwięk, termoreceptorami – odbierają wrażenia cieplne (ciepło, zimno). Oko, gałka oczna, narząd umożliwiający widzenie otaczającego nas świata, będący receptorem fal elektromagnetycznych o długości fali od fioletu do czerwieni. Składa się ze ścian i układu załamującego promienie (oko jako układ optyczny), z błony światłoczułej, pęczka włókien nerwowych (nerw czaszkowy II), który przewodzi bodźce z tej błony do ośrodków w mózgu. Gałka oczna jest genetycznie częścią międzymózgowia (mózg). Zewnętrzną warstwą gałki ocznej jest błona łącznotkankowa uformowana w kształcie kuli, zwana twardówką, która w części przedniej przechodzi w część przezroczystą o mniejszym promieniu, zwaną rogówką. Wewnątrz twardówki znajduje się naczyniówka przechodząca w pobliżu rogówki w ciało rzęskowe, którego więzadełka, odchodząc promieniście do wyrostków rzęskowych, przyczepiają się w okolicy równika do torebki soczewki. W ciele rzęskowym znajduje się mięsień zmieniający ogniskową soczewki. Soczewka gałki ocznej jest dwuwypukła o średnicy ok. 4 mm. Część dalsza naczyniówki - tęczówka z otworem źrenicowym jest przesłoną działającą automatycznie przez zwieracz i rozszerzacz źrenicy. Położona z przodu soczewki i rogówki, zawiera barwnik. Przestrzeń zawarta między rogówką i tęczówką to komora przednia oka, łącząca się przez źrenicę z komorą tylną, ograniczoną od przodu tęczówką, od tyłu soczewką i ciałem rzęskowym. Komory oka są wypełnione płynem wodnistym. Wewnętrzną warstwą gałki ocznej jest siatkówka, składająca się z warstwy barwnikowej i z części nerwowej z komórkami nerwowymi (neuron). Warstwa barwnikowa wyściela całą wewnętrzną stronę naczyniówki gałki ocznej aż po tęczówkę, natomiast część światłoczuła sięga nieco do przodu od równika soczewki. Elementami światłoczułymi siatkówki są pręciki i czopki zwrócone częścią odbierającą bodźce do warstwy barwnikowej siatkówki. Czopki uczulone są na barwy, a pręciki zawierające rodopsynę (czerwień wzrokowa) uczulone są na ilość światła. W siatkówce (dno oka) oglądanej przez otwór źreniczny za pomocą oftalmoskopu widzi się na zabarwionym czerwono tle tarczę nerwu wzrokowego położoną przyśrodkowo, a z boku w osi optycznej - plamkę żółtą, miejsce najlepszego widzenia. Z tarczy (nie posiadającej komórek) wychodzą włókna nerwowe i żyła środkowa siatkówki, a wchodzi tętnica środkowa siatkówki. Gałka oczna poza soczewką wypełniona jest przezroczystym ciałem szklistym. Mechanizm widzenia barw (wg Yuonga) W siatkówce występują trzy typy czopków wrażliwych na trzy podstawowe barwy: czerwień, zieleń, fiolet. Poszczególne typy czopków zawierają odpowiednie związki fotochemiczne, które podrażnione bodźcami odpowiedniej barwy (długości) światła ulegają rozkładowi i wywołują właściwe bodźce. Są one przeniesione włóknami nerwowymi w formie impulsu nerwowego do ośrodków w korze mózgowej, gdzie kształtuje się odpowiednie wrażenie barwne. Przy podrażnieniu np. wszystkich trzech typów czopków powstaje barwa biała, jednakowej ilości czopków czerwonych, zielonych oraz niewielkiej ilości fioletowych powstaje barwa żółta czopków fioletowych i zielonych powstaje barwa niebieska itd. Wady wzroku Przyczyną wad wzroku jest zły kształt gałki ocznej lub niezdolność akomodacji soczewki. krótkowzroczność. Powstaje w wyniku wydłużenia gałki ocznej. Promienie świetlne skupiają się przed siatkówką tworząc nieostry obraz na siatkówce. Można zastosować okulary z wklęsłymi soczewkami (minusowe). Dalekowzroczność. Powstaje w wyniku skrócenia gałki ocznej. Promienie skupiają się za siatkówką. Można stosować okulary z wypukłą soczewką (plusy). Astygmatyzm. Powstaje przy nierównej krzywiźnie rogówki lub soczewki. Część promieni skupia się na siatkówce reszta przed lub za. Można stosować okulary z soczewkami cylindrycznymi Ucho jest narządem słuchu połączonym z narządem równowagi. Przystosowane jest do odbioru fal dźwiękowych oraz przekazywania ich do kory mózgowej, gdzie są przetwarzane. Ucho tworzą trzy części: Ucho zewnętrzne rozpoczyna małżowina uszna, będąca fałdem skórnym rozpiętym na tkance chrzęstnej. Rolą małżowiny jest wyłapywanie dźwięków. Małżowina otacza kanał słuchowy zakończony elastyczną błoną bębenkową. W kanale słuchowym znajduje się orzęsiony nabłonek z gruczołami produkującymi woszczynę. Powstająca substancja zbiera zanieczyszczenia. Ucho środkowe jest jamą, w której zawieszone są trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek łączy się z błoną bębenkową z jednej strony, drugą dotyka kowadełko. Strzemiączko z jednej strony dotykane jest przez kowadełko, z drugiej łączy się z błoną okienka owalnego. Ucho środkowe łączy się z gardłem kanałem nazywanym trąbką Eustachiusza (reguluje ciśnienie). Funkcją ucha środkowego jest przekazywanie drgań fali głosowej z ucha zewnętrznego do wewnętrznego. Ucho wewnętrzne jest błoniastym labiryntem składającym się z dróg i jam w kościach skroniowych. Ucho wewnętrzne tworzy: ślimak (związany ze słuchem), woreczek, łagiewka, kanały półkoliste (dotyczą równowagi). Ślimak podzielony jest na 3 kanały błoniaste. Kanał najwyżej położony nazywany jest kanałem przedsionkowym, łączy się z okienkiem owalnym, do którego dolega strzemiączko (ucho środkowe). Od strony zewnętrznej kanał przedsionkowy dochodzi do kanału bębenkowego, który dochodzi do okienka okrągłego (w uchu środkowym również okryte jest błoną). Kanały przedsionkowy i bębenkowy wypełnione są płynem - perylimfą. Między wymienionymi kanałami znajduje się kanał ślimaka wypełniony płynem - endolimfą oraz oddzielony od kanałów: górnego i dolnego błonami. Wewnątrz kanału ślimaka znajduje się ok. 24000 komórek zmysłowych zaopatrzonych w rzęski (receptory) tworzących narząd Cortiego. Wypustki tych komórek tworzą nerw słuchowy, którym przekazywane są impulsy do ośrodków słuchowych w korze mózgowej. Fizjologia słyszenia Fale dźwiękowe uderzają w błonę bębenkową wprowadzając ją w drgania. Te drgania są wzmacniane i przekazywane przy pomocy 3 kosteczek słuchowych na błonę okienka owalnego. Z kolei wibracje tej błony wzbudzają w perylimfie kanałów przedsionkowego i bębenkowego fale ciśnienia przenoszone do endolimfy. To mechanicznie pobudza receptory narządu Cortiego. Zapoczątkowane impulsy są przewodzone przez nerw słuchowy do pól słuchowych kory mózgowej i wywołują wrażenie słyszenia. Dźwięk odczuwany przez ucho człowieka ma trzy właściwości: wysokość, głośność oraz brzmienie. Narząd równowagi Znajduje się w uchu wewnętrznym. Tworzą ten narząd: woreczek, łagiewka i kanały półkoliste. W łagiewce i woreczku znajdują się receptory zaopatrzone w rzęski, a wnętrze wypełnione jest żelowatą substancją nazywaną endolimfą. W endolimfie pływają drobne “kamyki” utworzone z węglanu wapnia i białek, nazywane otolitami. Natomiast kanały półkoliste są “rurami” wypełnionymi endolimfą. Jeden koniec każdego kanału rozszerza się w tzw. bańkę, w której znajdują się orzęsione receptory, wrażliwe na zmiany endolimfy. Każdy kanał półkolisty jest prostopadły (w przybliżeniu) do obu pozostałych. Ruch głowy powoduje w jednym lub kilku kanałach ruch endolimfy. Nawet najmniejsza zmiana pozycji głowy lub ciała powoduje przesunięcie otolitów, które drażniąc włoski receptorów zapoczątkowują powstanie impulsu przewodzonego do mózgu. W następstwie wywołuje to odruchy skierowane na przywrócenie właściwej pozycji ciała. Narząd smakowy Receptory smakowe nazywane są kubkami smakowymi. Znajdują się na powierzchni języka. Aby wywołać wrażenie smaku, substancje pokarmowe muszą być rozpuszczone w wodzie lub ślinie. Człowiek odczuwa smak: słodki, słony, kwaśny i gorzki przy pomocy różnych kubków smakowych umiejscowionych w różnych częściach języka (po bokach – kwaśny, z tyłu – gorzki, z przodu – słodki i słony). Lepsze wrażenie smakowe wywołują pokarmy ciepłe. Węch Narząd węchu odbiera bodźce chemiczne (zapachowe). Receptorami węchowymi są wyspecjalizowane komórki rzęskowe umieszczone w błonie śluzowej jamy nosowej. U człowieka zmysł węchu jest słabo rozwinięty, a receptory szybko tracą swoją wrażliwość ignorując wyczuwany zapach już po kilku minutach. Dla wywołania wrażenia zapachowego dana substancja musi przedostać się w postaci gazowej do przewodów nosowych, gdzie cząsteczki unoszące się w powietrzu na drodze dyfuzji trafiają do receptorów. Zmysł węchu, zmysł powonienia, część błony śluzowej jamy nosowej w górnej części tej jamy, zwana błoną węchową, w której znajdują się między komórkami nabłonkowymi komórki dwubiegunowe. Jedna wypustka takiej komórki zaopatrzona we włoski węchowe zwrócona jest na powierzchnię błony śluzowej, a druga jako neuryt (akson) przechodzi do mózgu. Pęczki tych ostatnich tworzą tzw. nitki węchowe przechodzące przez blaszkę sitową kości sitowej do jamy czaszki, gdzie kończą się w ośrodkach węchowych w mózgu.Zmysł umożliwia rozpoznawanie niektórych lotnych substancji chemicznych znajdujących się w otoczeniu (odzwierciedlający zapachy). Receptory węchowe są w stanie wykryć pewne substancje nawet przy ich minimalnej obecności w otoczeniu (np. sztuczne piżmo). Skóra, powłoka pokrywająca ciało kręgowców, także ludzkie, oddzielająca je od środowiska i zarazem łącząca je z nim, zbudowana z trzech warstw: 1) naskórka (nabłonka wielowarstwowego zrogowaciałego) razem z jego tworami, jak: włosy, paznokcie i gruczoły (łojowe, zapachowe, potowe), 2) skóry właściwej, zbudowanej z tkanki łącznej włóknistej o plecionkowatym przebiegu pęczków włókien kolagenowych, elastycznych i retikulinowych, z niewielką liczbą komórek tkanki łącznej.3) tkanki podskórnej, którą stanowi bądź tkanka tłuszczowa, bądź rzadziej tkanka łączna wiotka. U człowieka skóra ma grubość 1-4 mm, jej 2 powierzchnia wynosi około 16 000 cm . Zabarwienie skóry wiąże się z produkcją specjalnego barwnika - melaniny, odznacza się najintensywniejszą pigmentacją na narządach płciowych zewnętrznych i w okolicy brodawki gruczołu mlecznego. Różnice w zabarwieniu skóry u przedstawicieli różnych ras są następstwem różnic w liczbie melanocytów w naskórku, a zwłaszcza w stopniu ich aktywności. Skóra dłoni i podeszwy nie jest owłosiona, podobnie jak skóra prącia i warg sromowych mniejszych (srom ). W powłoce skórnej umieszczone są receptory dotyku, bólu i temperatury. Skórę zwierzęcą, głównie ssaków, stosuje się jako surowiec przemysłowy. Skóra świeżo zdjęta z ubitej sztuki (surowa) narażona jest na działanie bakterii gnilnych (bakterie), poddaje się ją więc oczyszczeniu w celu uzyskania golizny, a następnie konserwacji przez suszenie, solenie, itp. Kolejnymi etapami obrabiania skóry są: garbowanie i wykańczanie (np. barwienie, natłuszczanie, szlifowanie, wytłaczanie, nabłyszczanie). Do najważniejszych właściwości skóry należą: odporność na działanie czynników atmosferycznych, wodoodporność, niski współczynnik przewodnictwa ciepła, miękkość, elastyczność, dobra wytrzymałość na rozciąganie, zdolność do wiązania kwasów, zasad i innych szkodliwych składników znajdujących się w pocie.
