Machu Picchu – stanowisko i Park archeologiczny

Machu Picchu
stanowisko i park archeologiczny „Santuario histórico Machu Picchu”
Stanowisko
Inkaski zespół rezydencjonalno-ceremonialny Machu Picchu położony jest w siodle między szczytami Machu
Picchu i Huayna Picchu, na wysokości ok. 2440 m n.p.m. i ok. 450 m ponad rzeką Urubamba-Vilcanota,
która w tym miejscu zatacza jakby pętlę wokół stóp wspomnianych szczytów. Z uwagi na typ środowiska
naturalnego jest to obszar tzw. ceja de selva, czyli pogranicza dżungli, o znacznej ilości opadów w skali
rocznej (ok. 2000 mm), w strefie subtropikalnego lasu.
Z punktu widzenia administracyjnego stanowisko leży w dystrykcie (gminie) Machu Picchu, prowincja
Urubamba, region (departament) Cuzco, Peru. Jego koordynaty geograficzne to: 13° 9' 47" szerokości
geograficznej południowej i 72° 32' 44" długości geograficznej zachodniej.
Sam teren stanowiska zajmuje obszar blisko 530 m długości i 200 m szerokości, i dzieli się na dwie części: na
południu tzw. sektor rolniczy, czyli tarasy uprawne, na północy tzw. część miejska, licząca 172 budynki. Obie
części oddzielone są od siebie murem i fosą, główne wejście do części miejskiej prowadziło przez
monumentalną bramę w murze.
Część miejska podzielona jest na dwa sektory, którym archeolodzy nadali nazwy związane z tradycyjnym
andyjskim podziałem przestrzennym: Hanan (część górna) i Hurim (część dolna), obie przedzielone są
placem rozłożonym na kolejnych tarasach i ciągnącym się w przybliżeniu wzdłuż osi siodła. W zespole
miejskim wyróżniono 18 zespołów architektonicznych.
Hanan, Hurim i Templo de la Luna
Świątynia Słońca, zwana inaczej El Torreón, cechuje się, zaokrąglonym kształtem jednego z boków.
Wewnątrz tego zespołu znajduje się naturalna skała, częściowo obrobiona, na którą padać miały promienie
Słońca wschodzącego w dniu przesilenia letniego (20/21 czerwca). Jedno z okien w tym zespole było
zapewne zdobione elementami metalowymi, po których pozostały charakterystyczne otwory do
mocowania, precyzyjnie wykute w kamiennych blokach. Bezpośrednio pod Torreón znajduje się inne
pomieszczenie o przeznaczeniu niewątpliwie rytualnym, częściowo wykute w skale, tzw. mauzoleum
(Mausoleo). Przypuszcza się, że ta niewielka grota, zabudowana murami i niszami o najwyższej jakości
kamieniarki, mogła być sanktuarium, w którym przechowywano mumie ubóstwionych przodków, być może
nawet mumię samego Pachacuti Inki Yupanquiego.
Posuwając się nadal wzdłuż osi siodła, natrafia się najpierw na plac z monumentalnym (zapewne nigdy, ze
względu na obsunięcia gruntu, nieukończonym) zespołem tzw. Głównej Świątyni oraz, przy tym samym placu,
tzw. Świątyni Trzech Okien. Następnie, wchodząc po schodach obok Głównej Świątyni, dochodzi się do
kulminującego nad częścią Hanan zespołu tzw. Intihuatana – jest to wyrzeźbiony w naturalnej skale ołtarz,
który tradycja wiąże z obserwacjami astronomicznymi Słońca oraz składanymi mu ofiarami. W każdym razie, z
uwagi na swoje dominujące nad całym zespołem położenie, było to niewątpliwie najbardziej znaczące miejsce
do odprawiania ceremonii religijnych.
Szczególną pozycję zajmuje kompleks określony jako Aclla huasi, czyli Dom Wybranych Kobiet. Jest to
obszerny zespół, otoczony murem, z jednym tylko wejściem, wewnątrz którego wzniesionych zostało szereg
budynków, rozłożonych wokół niewielkich placów. Ze względu na ten wydzielony charakter, z ograniczonym
dostępem, sądzi się, że mogła to być właśnie rezydencja aclla, kobiet przeznaczonych do służby bóstwom, a
zarazem rzemieślniczek zajmujących się produkcją m.in. tkanin oraz piwa kukurydzianego (dziś zwanego
chicha), w czasach Inków niezbędnego składnika wszelkich ceremonii publicznych.
Innymi istotnymi zespołami są tzw. Roca Sagrada, czyli Święta Skała oraz tzw. Zespół Kondora (Grupo del
Condor), kolejny obiekt o przeznaczeniu niewątpliwie rytualnym, związany z wyrzeźbioną schematycznie na
kształt kondora skałą.
Na styku Hanan i Hurim znajduje się przejście do najwyższej części stanowiska – tarasów i budynków
wzniesionych na niezwykle stromych zboczach szczytu Huayna Picchu. U podnóża tego szczytu znajduje się,
częściowo wykuty w skalnej grocie, kompleks tzw. Świątyni Księżyca (Templo de la Luna).
Kolejnym, choć co prawda trudnym do obserwacji dla przeciętnego zwiedzającego, niezwykłym
osiągnięciem inżynieryjno-budowlanym Inków jest podziemny system odwadniający, składający się z ok.
130 kanałów. Bez tego zabezpieczenia, wobec intensywnych corocznych opadów, tarasy i budynki dawno
uległyby już zniszczeniu, zsuwając się po zboczach siodła.
Według obecnych ustaleń archeologów i historyków zespół Machu Picchu został wzniesiony w pierwszej
połowie XV w. n.e. jako rodzaj rezydencji władcy inkaskiego imieniem Pachacuti Inca Yupanqui (przybliżone
daty panowania ok. 1438–1470), a po jego śmierci przeszedł zapewne we władanie założonego przez tego
władcę rodu. Opuszczenie Machu Picchu, choć zapewne niecałkowite, nastąpiło najprawdopodobniej tuż po
nieudanej próbie wyparcia Hiszpanów z Tahuantinsuyu, podjętej przez władcę Manco Inca w latach 1536–
1539.
Określenie dokładnej funkcji Machu Picchu pozostaje jednak nadal przedmiotem sporów wśród
specjalistów. Jedną z tych dotychczas nierozwiązanych kwestii jest to, co naprawdę uprawiano na tarasach
w południowej części stanowiska? Czy kukurydzę, jak w czasach Binghama? Czy może raczej krzewy coki
(Erythroxylum coca), rośliny o wielkim znaczeniu rytualnym w czasach Inków? Kolejne pytanie to: kto
zamieszkiwał Macchu Picchu? Analiza izotopowa kości 71 (spośród ok. 180) pochówków z 3 trzech
cmentarzysk położonych wokół stanowiska wskazuje, że byli to ludzie z różnych obszarów Państwa Inków,
prawdopodobnie tzw. yana, czyli służący oraz wspomniane już aclla (Wybrane Kobiety), osadzeni w Machu
Picchu z rozkazu władcy Inków. Fakt ten może też po części tłumaczyć wyludnienie stanowiska w wyniku
hiszpańskiej Konkwisty: po załamaniu się inkaskiej administracji mieszkańcy zespołu mogli po prostu
powrócić do swych rodzimych stron.
Są to tylko niektóre z wielu czekających na odpowiedź pytań.
Park narodowy
Obecnie Machu Picchu to nie tylko samo stanowisko, lecz Park Narodowy o powierzchni około 326 km2, na
obszarze którego zlokalizowanych jest kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych – część z nich
udostępnionych jest dla ruchu turystycznego. Szczególną popularnością cieszy się tzw. droga Inków,
odcinek dawnej inkaskiej drogi prowadzącej z Cuzco do Machu Picchu. Najczęściej odwiedzanym jej
fragmentem jest odcinek wiodący od punktu położonego przy 82 kilometrze linii kolejowej Cuzco–Machu
Picchu–Quillabamba. Trasę tę turyści pokonują zazwyczaj w trzy dni, zwiedzając po drodze takie stanowiska
jak: Llactapata, Sayacmarca, Phuyupatamarca, Huiñay Huayna oraz Intipuncu – prawdziwą bramę
usytuowaną u stóp Machu Picchu.
Obszar parku jest także rezerwatem przyrody, obejmującym tereny o bardzo zróżnicowanych typach
środowiska: od wysokogórskiego stepu puna, położonego powyżej 4000 m n.p.m., po doliny o klimacie
(i roślinności) tropikalnej, na wysokości ok. 1700 m n.p.m. Występuje tu wiele chronionych gatunków roślin
i zwierząt, spośród tych ostatnich wymienić należy szczególnie niedźwiedzia andyjskiego (Tremarctos
ornatus), jelenia taruka (Hippocamelus antisensis), małpy, np. kapucynkę białoczelną (Cebus albifrons) i inne.
Niezwykle bogato reprezentowana jest też flora, wśród jej przedstawicieli wyróżnia się ok. 200 gatunków
orchidei.